10 гадоў таму, у ноч з 7 на 8 жніўня 2008 года, у Паўднёвай Асэтыі пачалася «пяцідзённая вайна» паміж узброенымі сіламі Грузіі і Расеі, на чыім баку таксама былі паўднёваасэтынскія фармаваньні. Праз 10 гадоў Радыё Свабода зьбірае сьведчаньні відавочцаў тых падзей, якія змагаліся з абодвух бакоў. Вось адно зь іх
Паводле афіцыйнай пазыцыі ўладаў Расеі і самаабвешчаных Паўднёвай Асэтыі і Абхазіі, іх дзеяньні, названыя «прымусам Грузіі да міру», былі адказам на агрэсію Грузіі супраць цывільнага насельніцтва Паўднёвай Асэтыі і расейскіх міратворцаў. У Тбілісі і тады, і цяпер працягваюць настойваць на зусім іншай вэрсіі — што гэта была сплянаваная агрэсія з боку Расеі, падрыхтаваная за 6 дзён да баявых дзеяньняў у Паўднёвай Асэтыі, дзе Грузія вырашыла правесьці вайсковую апэрацыю ў адказ на правакацыі паўднёваасэтынскіх узброеных фармаваньняў.
Грузія лічыць, што ўзброены канфлікт пачаўся ня 8-га, а ў ноч на 7 жніўня: не з абстрэлу грузінскай артылерыяй горада Цхінвалі, а з абстрэлу паўднёваасэтынскай артылерыяй грузінскага сяла Аўневі, дзе цяжкія раненьні атрымалі два грузінскія міратворцы. Аднак у дакладзе камісіі Эўразьвязу (так званым «дакладзе Тальявіні») гаворыцца, што «кульмінацыяй» доўгага пэрыяду правакацый і росту напружанасьці стаў артылерыйскі абстрэл грузінскай арміяй сталіцы Паўднёвай Асэтыі Цхінвалі ў ноч на 8 жніўня.
Грузінскія вайскоўцы, якія потым ненадоўга занялі Цхінвалі, неўзабаве былі выбітыя з гораду. На працягу некалькіх дзён расейскія войскі сумесна з паўднёваасэтынскімі і іншымі атрадамі так званых «добраахвотнікаў», выціснулі грузінскія войскі з Паўднёвай Асэтыі, а таксама ва ўзаемадзеяньні з абхаскімі сіламі — з Кадорскай цясьніны Абхазіі. Расейскія танкі спыніліся амаль пад Тбілісі. Баявыя дзеяньні працягваліся да канца дня 12 жніўня.
Адным з удзельнікаў «пяцідзённай вайны» быў грузінскі ваенны лекар, хірург, палкоўнік Лаша Каява, які зь першага да апошняга дня камандаваў ваенна-палявым шпіталём у мястэчку Тквіяві, менш чым за 10 км ад Цхінвалі. У інтэрвію Радыё Свабода ён прыгадвае тыя дні:
— Вайна пачалася для мяне з тэлефанаваньня начальніка штабу сухапутных войскаў узброеных сілаў Грузіі. Я павінен быў зьявіцца ў сваю частку і выклікаць увесь асабовы склад майго палявога шпіталя. Тое, што называецца «баявыя дзеяньні ў жніўні 2008-га», для мяне пачаліся з гэтага. А наогул я ня першы раз бачыў вайну. Бо ў Грузіі ўсякія дробныя сутычкі паміж грузінамі і абхазамі, грузінамі і асэтынамі адбывалася з 1989 годуА ле . А ў 1992 годзе я, як ваенны лекар, хірург агульнага профілю, удзельнічаў і ў тагачасных падзеях пад Цхінвалі.
Я даўно служу ў войску і таму дакладна ведаю, дзе, што, калі, як і чаму пачалося. Вайну ў жніўні 2008-га я б назваў па шахматнаму — «Белыя пачынаюць і прайграюць». З самага пачатку было ясна, што гэты ўзброены канфлікт пачаты дзеля вялікіх інтарэсаў Расейскай Фэдэрацыі. Усе перадумовы былі для таго, каб ён пачаўся. Масква заўсёды лічыла, што Каўказ — гэта «паўднёвая брама Расеі». І альбо хтосьці яе адбірае ў Расеі, і тады гэтая брама адчыненая, альбо Расея бярэ ўвесь Каўказ. Расея імкнулася зачыніць сваю «браму», таму яна ўсімі сіламі рыхтавала гэты канфлікт.
— Вы самі бачылі, як наступалі расейскія войскі? Наогул, наколькі блізка вы знаходзіліся да перадавой?
— Цяжка, ведаеце, пры асымэтрычных баявых дзеяньнях сказаць, у колькіх мэтрах ты знаходзісься ад лініі агню. Але калі лічыць, што Тквіяві ад Цхінвалі знаходзіцца менш чым за 10 кілямэтраў, то я думаю, што ня вельмі далёка.
— Ваш ваенна-палявы шпіталь пераяжджаў або ўвесь час знаходзіўся ў адным і тым жа месцы?
— Тры дні быў у Тквіяві, а потым мы сталі адыходзіць.
— Калі грузінскія вайскоўцы і цывільнае насельніцтва сталі несьці самыя вялікія страты?
— Гэта было на другі дзень, ды і 9 жніўня забітых і параненых было вельмі шмат. Ужо праціўнік стаў атакаваць, былі асэтынскія бандфармаваньні, і яшчэ нейкія рускія казацкія атрады там былі. Да канца першага дня, да вечара 8 жніўня, яны больш актыўна пачалі весьці баявыя дзеяньні супраць нас.
— Вы баяліся трапіць у палон?
Цяжка не баяцца трапіць у палон, калі ў цябе пад камандаваньнем знаходзяцца 470 чалавек, і ў асноўным жанчыны. Вядома, не вельмі было б прыемна «падарыць» гэтых жанчын «казакам» і іншым бандытам. Я, дарэчы, значна менш баяўся таго, што нас захопяць рэгулярныя расейскія войскі. Таму што ўсе ведалі, што ў сваіх дзеяньнях расейцы вельмі лічацца з меркаваньнем цывілізаванага сьвету, у сэнсе — з Захадам. І мы былі ўпэўненыя, што дзікасьці і зьверстваў зь іх боку ня будзе. Але вось трапіць у палон да асэтынскіх бандытаў ці да «казакоў» — гэта магло мець вельмі кепскія наступствы.
— Што з таго, што здарылася 10 гадоў таму ўспамінаецца мацней за ўсё?
— Часта стараюся нават прыгадваць нешта сьмешнае, калі ў нашых шэрагах панавала разгубленасьць, такога было шмат. Эвакуацыйны транспарт у мяне быў цывільны, які павінен быў перавозіць параненых з палявой брыгады да мяне ў шпіталь. Але гэтыя цывільныя кіроўцы неяк былі напалоханыя, І не хацелі падʼяжджаць непасрэдна да лініі агню. Варта было іх неяк падбадзёрыць. Таму я і адзін мой сябар, які таксама быў вэтэранам баявых дзеяньняў у Абхазіі 1992-1993 гадоў, самі першымі селі ў машыну і самі паехалі па першых параненых. Я, начальнік ваенна-палявога шпіталя, вяду першую санітарную машыну і сам сяджу за рулём і жартуем адзін з адным.
Самае было прыемнае, самае добрае, што магу прыгадаць — тое, што ўсе параненыя, якіх дастаўлялі мне, засталіся жывыя да гэтага часу. Пасьля вайны яны ўсё ачунялі і вярнуліся да нармальнага ладу жыцьця. А самы цяжкі ўспамін — як другога майго старога сябра наўпрост мне мне на апэрацыйны стол прывезьлі зь міна-выбуховай ампутацыяй нагі, кажучы мэдычнай мовай. Мінамётная міна ўпала і адарвала яму нагу. Вось гэта быў самы непрыемны асабісты ўспамін.
— Як тады і цяпер вы ўспрымалі і ўспрымаеце Расею, расейскія войскі, наогул расейскі народ? Як сапраўднага ворага, зь нянавісьцю, ці вы былі хутчэй у непаразуменьні і зьдзіўлены, як гэта ўсё атрымалася?
— Зьдзіўленьня ніяк не магло быць, таму што я ўжо дзьве-тры вайны прайшоў і яшчэ партызанскі рух. Ведаеце, успрыняцьце было і ёсьць без усялякай нянавісьці. Я б коратка апісаў яго так: яны за сваю дзяржаву змагаюцца, а я за сваю. Калі я бачу расейскіх салдат, вядома, сказаць, што пры гэтым адчуваю вялікае захапленьне і пачуцьцё акрыленасьці — гэта будзе няпраўдай. А да звычайных расейскіх людзей — звычайнае стаўленьне. Расейскія турысты да нас прыяжджаюць, я зь імі часта маю зносіны. Усё нармальна, — распавёў Радыё Свабода грузінскі ваенны лекар, вэтэран вайны 2008 году Лаша Каява.
Камэнтаваць тут можна праз Facebook. Калі вы ў Беларусі, любы камэнтар можа быць падставай для перасьледу з боку ўладаў