У кастрычніку 2010 году на расейскія тэлеэкраны выйшла апошняя, чацьвёртая частка дакумэнтальнай эпапэі «Хросны бацька — 4», прысьвечаная беларускаму прэзыдэнту Аляксандру Лукашэнку. Пэнталёгію «Хросны бацька», нагадаю, стварыў адзін з галоўных расейскіх прапагандысцкіх каналаў НТВ у 2010 годзе для дэманстрацыі «жахаў дыктатуры» Лукашэнкі. У прыватнасьці, у фільмах распавядалася пра выкраданьні і палітычныя забойствы, выбудову рэжыму аўтарытарнай улады, расправы з апазыцыяй, карупцыю і крадзяжах велізарных маштабаў, адмываньне грошай, пазапраўную канфіскацыю ўласнасьці і кантрабанду. Стваральнікі фільмаў нават згадалі дыягназ, завочна пастаўлены Лукашэнку псыхіятрам Дзьмітрыем Шчыгельскім, — «мазаічная псыхапатыя».
Пэнталёгію «Хросны бацька» стварыў адзін з галоўных расейскіх прапагандысцкіх каналаў НТВ у 2010 годзе для дэманстрацыі «жахаў дыктатуры» Лукашэнкі.
Хутчэй за ўсё, амаль усе, паказанае ў гэтых фільмах, — чыстая праўда, аднак для нас у дадзеным выпадку важна ня гэта, а тое, што пераважная большасьць расейскіх грамадзянаў (той самы «пуцінскі электарат») з задавальненьнем глядзелі сэрыял, сілкуючыся праведным гневам на адрас «апошняга дыктатара Эўропы». Калі ж успомніць, як пасьля той жа тэлеканал НТВ разам зь іншымі цэнтральнымі каналамі з абурэньнем дэманстравалі беларускі «хапун» (калі мірных пратэстоўцаў «вінцілі» на вуліцах, дакладна як у сёньняшняй Расеі), стваралася ўражаньне, што па расейскаму ТВ уключылі наўпроставую трансьляцыю CNN.
Цяпер усё больш аналітыкаў кажа пра тое, што менавіта Крэмль і расейскія сілавікі «падказалі» Лукашэнка ідэю расправіцца з апазыцыяй так жорстка, і нават дапамагалі яму ў правядзеньні рэпрэсій, адначасова крытыкуючы беларускага дыктатара ў сваіх падкантрольных СМІ. Цалкам магчыма, гэта было часткай пляну, закліканага нанесьці ўдар па заляцаньні «бацькі» з Захадам і тым самым яшчэ больш умацаваць яго залежнасьць ад Масквы. Хутчэй за ўсё, так усё і было, аднак гэта не мяняе сутнасьці: расейскім грамадзянам падобныя геапалітычныя гульні былі невядомыя, і тэлегледачы даверліва ўспрымалі за чыстую манэту ўсё, што ім гаварылі з экрана.
Цяпер усё больш аналітыкаў кажа пра тое, што менавіта Крэмль і расейскія сілавікі «падказалі» Лукашэнка ідэю расправіцца з апазыцыяй так жорстка.
Мала хто зь людзей, якія называюць сябе сёньня «патрыётамі Расеі», прыгадвае сёньня, што ўсяго толькі шэсьць гадоў таму расейскі МЗС заступаўся за затрыманых у Беларусі праваабаронцаў, у тым ліку членаў Маскоўскай Хэльсінскай групы, і выпускаў з гэтай нагоды такія заявы, што Расея здавалася проста апорай дэмакратыі. Дарэчы, гэта здарылася ўсяго толькі за некалькі месяцаў да першых мітынгаў на Балотнай плошчы і праспэкце Сахарава...
Гэта тычылася ня толькі беларускага пытаньня. Я выдатна памятаю, як сумленна і прафэсійна галоўны муніцыпальны мэдыяхолдынг Екацярынбургу «Уральскі рабочы» асьвятляў і вострыя сацыяльныя праблемы вобласьці, і дзейнасьць праваабарончага таварыства «Мэмарыял». Дайшло да таго, што кіраўнік «Мэмарыялу» нават намінавала начальніка рэпарцёрскай аддзелу «Уральскага» на прэмію ўжо згаданай Хэльсінскай групы. Праўда, гэта было да таго, як у горадзе выбудавалі вэртыкаль улады наўпрост да фэдэральнага цэнтру, а большасьць паўнамоцтваў выбранага мэра перадалі прызначанаму, а не абранаму «сіці-мэнэджэру».
Больш за тое, той жа самы «Мэмарыял» праводзіў шмат мерапрыемстваў, якія тычацца памяці рэпрэсаваных і сацыяльнага валанцёрства, сумесна з Екацярынбурскай эпархіяй і нават атрымаў узнагародную грамату ад архірэя! Пры гэтым праваабарончыя сустрэчы наведвалі нават кіраўнікі дыяцэзіяльных аддзелаў, і гэта не ўспрымалася як нешта ганебнае. Вядома, інтэлектуалы ніколі не былі на чале праваслаўнага мэйнстрыму, аднак на той момант можна было знайсьці дастаткова сьвятароў, якія прытрымліваюцца вельмі апазыцыйных поглядаў. Затым, калі пачаліся пратэстныя мітынгі, частка бацюшкаў прымала ў іх удзел, а некаторыя нават пайшлі назіральнікамі на выбары-2012. Да сёньняшняга дня некаторым з гэтых людзей забаранілі служыць, іншых проста выціснулі з краіны. Сёньня пратэстоўцы ў падрасьніку лічацца чымсьці экзатычным, яны наўпрост прызнаюцца, што царкоўнае кіраўніцтва забараняе студэнтам сэмінарыі і сьвятарам кантактаваць з імі. Аднак ня так даўно сытуацыя хоць бы часткова адрозьнівалася ад сёньняшняй.
Зразумела, гэта ня значыць, што да 2012 году Расея была свабоднай і дэмакратычнай краінай. Аднак улада актыўна «грала» у дэмакратыю, і прэса падтрымлівала гэтую ілюзію, што непазьбежна адбівалася на грамадзкіх настроях. Да таго часу, пакуль тэлевізар у дэталях не патлумачыў расейскаму абывацелю, хто такія «нацздраднікі», як трэба да іх ставіцца, вядучыя рэгіянальныя мэдыі не бачылі нічога дрэннага ў тым, каб піярыць праваабаронцаў, цэнтральныя каналы выкрывалі дыктатуру і заступаліся за дэмакратычную апазыцыю, а царкоўныя чыноўнікі бралі ўдзел у «дысыдэнцкіх» сустрэчах. Прытым гэта адбывалася ня толькі ў 1990-я гады, але нават у канцы так званай мядзьведзеўскай адлігі (а дакладней, трэцяга нефармальнай прэзыдэнцкага тэрміну Пуціна).
Памяць большасьці спажыўцоў тэлепрапаганды на зьдзіўленьне кароткая.
Многія публіцысты ўжо ня раз дзівіліся таму, як хутка ў 2014 годзе «братэрская Украіна» ператварылася ў сьвядомасьці расейцаў у «варожую дзяржаву». Аднак у гэтым няма нічога дзіўнага, калі ўспомніць, як хутка пасьля паказаў «Хроснага бацькі» той жа НТВ стаў дэманстраваць «Анатоміі пратэсту», па сутнасьці і духу цалкам супрацьлеглыя беларускім сюжэтам.
Памяць большасьці спажыўцоў тэлепрапаганды на зьдзіўленьне кароткая. У ёй спакойна ўжываюцца ўзаемавыключальныя паняцьці і зьявы, мінулае мае здольнасьць імгненна сьцірацца і перапісвацца, а галоўнае, хуткасьць гэтых зьменаў не суправаджаецца якой-небудзь рэфлексіяй. Сьвядомасьць канфармістаў ужываюцца з фармулёўкамі аб тым, што «расейскіх войскаў не было ў Крыму», а затым з лёгкасьцю пераключылася на ўсхваленьне «сілы расейскай зброі падчас далучэньня Крыма». Яшчэ ўчора гэтыя людзі абаранялі «дэмакратычныя каштоўнасьці», а сёньня заклікаюць зьнішчаць «праклятых дэмакратаў».
Гэтыя прыклады зьяўляюцца добрым адказам на трывожныя заявы з нагоды «пакаленьня Пуціна», якое выходзіць цяпер у сьвет, выхаванага на нянавісьці да Захаду і ідэалёгіі «рускага сьвету». Вопыт паказвае, што, калі прадказаньням экспэртаў пра магчымую замену Пуціна і краху ўладнай вэртыкалі рана ці позна наканавана будзе спраўдзіцца, «перапраграмаваць» гэтых людзей будзе ня так ужо і цяжка. «Пуцінскага большасьць» у масе сваёй складаецца з канфармістаў, а не з ідэйных імпэрцаў, і гэтыя канфармісты, як паказала апошняе дзесяцігодзьдзе, лёгка мяняюць адну рэальнасьць на іншую.
Адзіным рэальным наступствам пуцінскага кіраваньня стала нават не імпэрская ідэалёгія, а подласьць і цынізм, здольнасьць з лёгкасьцю зьмяняць каштоўнасьці, устаноўкі і факты пад усеапраўдальным дэвізам «нам гэта выгадна». Выправіць гэтую частку мэнталітэту, прызвычаіўшы ўчорашніх канфармістаў сьвядома і адказна ставіцца да свайго жыцьця і сваёй краіне, будзе значна больш складанай задачай.
Ксенія Кірылава — журналіст, жыве ў ЗША
Арыгінал публікацыі тут.
Меркаваньні, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
