Размова з Фэліксам Аксёнцавым з Ванкувэру ў Канадзе, паэтам, кампутаршчыкам, эмігрантам, колішнім удзельнікам гурту «Ўліс».
Ян Максімюк: Апошнім часам на сваім профілі ў фэйсбуку ты зьмясьціў здымкі з часоў, калі ты быў адным з удзельнікаў гурту «Ўліс». Калі думаеш пра той час з гуртом — канец 1980-х і пачатак 1990-х — дык што табе прыходзіць у галаву цяпер, пасьля 30-гадоў? Гэта быў добры час для цябе, благі, ці нейкі іншы?
Фэлікс Аксёнцаў: Я думаю, што — найлепшы. Джон Ленан некалі сказаў, што жыцьцё — гэта тое, што з табою здараецца, пакуль ты заклапочаны іншымі справамі. Ну дык вось — са мной тады здарылася сапраўднае жыцьцё, але я не зьвяртаў на гэта ўвагі. А сёньня я разумею, што гэта быў самы шчасьлівы час майго жыцьця. Дарэчы, жонка кажа тое ж самае…
Ведаеш, каб быць шчасьлівым, патрэбны нейкі аптымальны балянс наіўнасьці і сталасьці. І вось у тыя гады мой асабісты балянс быў аптымальны.
Ян Максімюк: Скажы крышку болей пра гэты балянс… Пра што ты тады, прыкладам, марыў?
Фэлікс Аксёнцаў: Марыў пра тое, бадай, пра што мару і зараз: пра Беларусь эўрапейскую, вольную, беларускамоўную, пра нармальнае цывілізаванае жыцьцё на радзіме.
Але калі ты малады, неяк ня цалкам заўважаеш рэальнасьці або ня хочаш верыць у тое, што заўважаеш. І гэта дапамагае ў жыцьці. А калі ты старэйшы, ты пачынаеш зьвяртаць больш увагі на тое, што табе перашкаджае. На працягу ўсяго жыцьця, відаць, ёсьць нейкая канстанта — сума жыцьцёвай энэргіі чалавека і яго мудрасьці застаецца пастаяннай. Чым ты старэйшы, тым менш маеш энэргіі і тым больш мудрасьці. А калі больш мудрасьці — дык і больш суму…
Ян Максімюк: Фэлікс, а тое, што наступіла пасьля раньніх 1990-х — моцна цябе расчаравала? Я маю на ўвазе тое, што сталася зь Беларусьсю ў агульнасьці і з тваім жыцьцём у прыватнасьці…
Фэлікс Аксёнцаў: Тое, што сталася зь Беларусьсю пасля 1994-га — больш расчаравала. Вядома ж, нейкім парадаксальным чынам, у гэтай сытуацыі захавалася беларуская культура, захавалася мастацтва, нягледзячы на ўсе рэпрэсіі, захавалася мова. Але гэта, так сказаць, пабочны вынік таго, што адбылося.
Што тычыцца майго асабістага жыцьця, я не сказаў бы, што я моцна расчараваны. Жыцьцё падзялілася на дзьве часткі. Я думаю, што яно для мяне падзялілася добра…
Ян Максімюк: Пакуль перайсьці да другой часткі, давай крыху прыгадаем першую. Шмат хто ў Беларусі лічыць — і я ў Празе таксама — што «першы» «Ўліс», з альбомамі «Чужаніца», «Краіна доўгай белай хмары» і «Танцы на даху» — гэта найлепшае, што здарылася ў беларускай рок-музыцы ня толькі ў той вірлівы час, але й наогул. Як вам працавалася над гэтымі альбомамі? Вы мелі адчуваньне, што ствараеце нешта сапраўды вартае, што застанецца ў памяці слухачоў на дзесяцігодзьдзі?
Фэлікс Аксёнцаў: Калі ты кажаш «найлепшае», дык мне нават крыху сумна. Я спадзяюся, што ў беларускай рок-музыцы ёсьць і будзе шмат вартых альбомаў. Мне цяжка казаць за іншых, але я асабіста — не, я ня думаў, што гэта застанецца на дзесяцігодзьдзі. Можа толькі аднойчы нешта такое адчулася, калі напісалася песьня «Краіна доўгай белай хмары». Я пра гэта забыў, але Слава [Корань] мне прыгадаў, што я тады, паслухаўшы вынік, сказаў, што, маўляў, цяпер можна спакойна памерці.
А калі сур’ёзна, дык першыя два альбомы маглі б быць лепшыя. Мы тады ня здолелі запісаць жывыя бубны, там грала драм-машына. Не хапала грошай, часу, і ўмоваў не было ў тагачаснай студыі. Студыйны час быў абмежаваны, і тэхніка таксама. Адзінае, што суцяшала — мы адчувалі, мы ня горшыя за заходнія гурты. Я і цяпер так думаю, праслухаўшы сотні канцэртаў тут у Ванкувэры.
Альбом «Чужаніца», як мне здаецца, найбольш калектыўны альбом «Уліса» ў сэнсе творчасьці. Большасьць музыкі заўсёды ствараў Слава, «Уліс» адбыўся перш за ўсё дзякуючы ягонаму таленту і працавітасьці, але «Чужаніца» лепш за ўсе іншыя альбомы паказвае музычныя твары Андрэя Патрэя, Сяржука Краўчанкі, Кірыла Шэвандо і Валеры Цініцкага…
Ян Максімюк: Я помню ваш канцэрт, якраз у гэтым складзе, на першым «Басовішчы» ў 1990 годзе, і ты перад гэтым канцэртам чытаў кавалак «Уліса» Джойса па-беларуску. Існуе аматарскае відэа з гэтага канцэрту, яно недзе вісіць у сеціве, калі знайду, дык пастаўлю як ілюстрацыю да нашай размовы… Скажы, Фэлікс, ці ты трымаеш нейкую сувязь з былымі ўлісаўцамі, з Краўчанкам або Коранем?
Фэлікс Аксёнцаў: Час ад часу мы віртуальна сустракаемся зь Сяржуком, быў час, што са Славам сувязь абнавілася, а потым зноў зьнікла… Гэта няпроста. Не таму, што ёсьць нейкія асабістыя крыўды. У мяне няма. З аднаго боку, мы ажыцьцявілі мару. А зь іншага боку — успаміны аб канцы тых часоў у мяне дагэтуль балючыя…
Ян Максімюк: Скажам крыху пра гэты боль? Я думаю, мэляманы майго пакаленьня мне не прабачылі б, калі б я не паставіў табе такога пытаньня…
Фэлікс Аксёнцаў: Спрабую адказаць. Так атрымалася, што «Ўліс» пачынаўся як калектыўны праект. Ёсьць розныя мадэлі гуртоў — калектыўныя групы, і групы, якіая становяіцца інструмэнтамі асабістай творчасьці. Натуральным чынам. І гэта тое, што пачало адбывацца. Ніхто ў тым не вінаваты, гэта натуральны працэс, але я ўсё больш і больш адчуваў сябе абмежаваным, і як думаю, іншыя таксама. У мяне было адчуваньне, што нешта падыходзіць да канца і што гэта нават не залежыць ад мяне…
Я ведаю, што гісторыя гурту працягвалася пасьля таго, як першы склад разваліўся. Але гэта была ўжо іншая кветка, хоць і вырастала яна з таго самага кораня…
Ян Максімюк: Чаму ты зьехаў зь Беларусі — з эканамічных прычынаў ці зь якіх іншых?
Фэлікс Аксёнцаў: Гэта вялікае пытаньне, можна згубіць шмат часу, адказваючы на яго. Я пастараюся адказаць як мага карацей. Скажу шчыра: я заўсёды хацеў жыць на Захадзе. Мае дзяды шмат выцерпелі ад саветаў. Я заўсёды ставіў і стаўлю асобу чалавека і індывідуальнасьць вышэй за грамадзтва, за дзяржаву ці за ідэю. Кажучы пра наіўнасьць, я спадзяваўся апынуцца на Захадзе разам зь Беларусьсю, далучыцца да Эўропы і яе каштоўнасьцяў усёй грамадой. І вось у сярэдзіне 1990-х я зразумеў, што пры маім жыцьці гэтае можа і ня здарыцца. За гэта трэба змагацца. Магчыма, за гэта трэба загінуць. А я не змагар. Я проста пішу вершы. У 1994 я сутыкнуўся з творчым крызісам, і з хваробай, і зь вялікай разгубленасьцю ў беларускім адраджэньні. Я тады адчуваў, што зрабіў усё, што павінен быў. Эміграцыя дала мне шанец на новае жыцьцё, на новы сэнс існаваньня. Як bonus life у кампутарнай гульні.
Ну і трэба было з чагосьці жыць. Я ня ведаў тады, як зарабіць на жыцьцё. Ну, нейкі там гандаль, бізнэс, давялося паспрабаваць. На жаль. Слава казаў, што я меў да таго талент. Дык вось, закапаў я гэты талент у глебу. Не люблю я грошай. Не маё гэта.
Зьехалі мы ў Канаду, у Ванкувэр, на ціхаакіянскае ўзьбярэжжа. Таямніцы з гэтага я не рабіў, людзі ведалі дзе я, была нават песьня «Каляды», дзе быў радок «а адзін дык вабшчэ ў Канадзе»… Я думаю, гэты радок пра мяне…
Ян Максімюк: У цябе былі знаёмыя ў Ванкувэры, ці ты туды трапіў больш-менш выпадкова?
Фэлікс Аксёнцаў: У мяне ў Ванкувэры быў сябра дзяцінства. Да таго ж, далей на Захад зьехаць было проста немагчыма. На захадзе ад Ванкувэру, за акіянам — Усход, Японія.
Ян Максімюк: Як табе ўдалося наладзіць новае жыцьцё?
Фэлікс Аксёнцаў: Першы год быў дужа цяжкі. Таму што спачатку ты ня маеш нейкіх элемэнтарных навыкаў жыцьця ў новым асяродзьдзі, тых здольнасьцяў, якія людзі ў Канадзе маюць ад дзяцінства. Я ведаў ангельскую мову, але вулічная мова і гарадзкі слэнг — гэтаму трэба было навучыцца. Як і кіраваць аўтам, бо ні я, ні жонка гэтага ня ўмелі. Усё чужынскае спачатку — крамы, ежа, адзеньне… Сацыяльныя паводзіны людзей — іншыя… Напрыклад, толькі недзе праз год я навучыўся глядзець людзям цьвёрда ў вочы падчас размовы… Першы год у эміграцыі ты як быццам за шклом, як нейкі прывід. А потым гэта зьнікае, потым ты выходзіш у новую прастору… Вельмі цікавы досьвед. Вельмі.
Спачатку мы паспрабавалі розныя выпадковыя працы, і я, і жонка. Але потым мы набылі кампутар і тры кніжкі па кампутарным праграмаваньні. І я тады падумаў, што калі я здольны складаць вершы на расейскай, на беларускай, і нават крыху на ангельскай, то мабыць і праграмы на розных кампутарных мовах я таксама напішу. Ну і напісаў. Недзе праз год пасьля эміграцыі я атрымаў першую сапраўдную працу ў ІТ фірме. Тады не хапала праграмістаў, і я здолеў патрапіць у тую плынь. Некалькі год я працаваў у вялізнай пахавальнай кампаніі. Сябры нават зь мяне жартавалі. Але я ня трызны там ладзіў, а працаваў над складанымі фінансавымі праграмамі. Потым я быў сыстэмным аналітыкам у ІТ, працаваў кіраўніком праектаў, а апошнія чатыры гады я кірую групай распрацоўкі і падтрымкі кампутарных сыстэмаў у вышэйшай адукацыі правінцыі Брытанская Калюмбія, у мясцовым унівэрсытэце.
Што яшчэ? З 2000-х гадоў я вельмі зацікаўлены дзэн-будызмам і практыкую дзэн-мэдытацыі.
Ян Максімюк: Калі ты жыў у Менску, ты пісаў вершы. А ў Ванкувэры пішацца табе?
Фэлікс Аксёнцаў: Так, пішу вершы. У асноўным я пішу на расейскай, але таксама і на беларускай. Мая матчына мова — расейская, на ёй размаўлялі ў сям’і. Гэта мацней за мяне, калі словы прыходзяць да мяне на матчынай мове. Раблю што магу на беларускай, на мове, якую я вывучыў ужо ў юнацтве — калі не лічыць савецкай школьнай праграмы… Калі можна, я прачытаў бы адзін вершык?
Ян Максімюк: Калі ласка!
Фэлікс Аксёнцаў:
Па-за сэрцам — глыбокае неба.
За вачыма — фарватары зор.
Хутка зьведае чорная глеба,
Дзе я жыў і чаму я памёр.
Мо жыцьцё не каштуе нічога,
Ды калісьці я памятаў, дзе
Існуе Авалон, да якога
Цені крочаць па цёмнай вадзе.
Ян Максімюк: Скажы мне на заканчэньне, як ты праводзіш вольны ад працы час? Якую музыку слухаеш, ці ходзіш на канцэрты? То бок скажы пра радасьці асабістага жыцьця, па-за палітычным і сацыяльным кантэкстам…
Фэлікс Аксёнцаў: Люблю і джазавыя канцэрты, і клясычныя, і рок-музыку. Тут на жывых канцэртах мне ўдалося паслухаць амаль усіх выканаўцаў і ўсе гурты, якія я слухаў з запісаў ці па радыё ў юнацтве, калі мне было 15–20 гадоў, яшчэ за савецкім часам.
Ян Максімюк: Дык дай некалькі прозьвішчаў і назваў…
Фэлікс Аксёнцаў: Джымі Пэйдж з Робэртам Плантам, «U2» некалькі разоў, «Police», «The Doors» (зь іншым сьпеваком, але яшчэ з Манзарэкам), Боб Дылан, Пол Маккартні, Пол Сайман, Марк Нопфлер з «Dire Straits», Браян Фэры з «Roxy Music», «Dead Can Dance», Дэйвід Боўі, «Jethro Tull», «King Crimson», «Yes», «Deep Purple», «Midnight Oil», «Rolling Stones», «Santana», Лу Рыд, Брус Спрынгстын, Эрык Клэптан, «The Cure»… І шмат джазавых музыкаў: Чык Карыя, Арнэт Коўлман, Чарлі Гэйдэн, Ўэйн Шортэр, Хэрбі Хэнкак, Соні Ролінз, Маккой Тэрнэр, Лі Коніц, Джым Хол, Дэйв Брубэк, Джордж Бэнсан, нават Раві Шанкар…
Ян Максімюк: Зайздрошчу… У Прагу далёка ня ўсе зь іх прыяжджалі…
Фэлікс Аксёнцаў: І яшчэ тутэйшая прырода… Тут яна дзіўная, і вельмі разнастайная. Тут такія мікракліматычныя зоны. Калі паедзеш на ўзьбярэжжа, там будуць пальмы, там будзе нейкі такі субтрапічны флёр, а калі крышачку вышэй у горы — дык там будзе горны мікраклімат. Дарэчы, мы жывем у прыгарадзе, які знаходзіцца на ўзвышэньні, перад гарамі… Калі ты выйдзеш на падворак, то ўбачыш, што ад яго вядзе сьцежка паміж дрэвамі, якім па трыста гадоў. Можаш выйсьці на гэтую сьцежку і проста з хаты пайсьці на Аляску…
