Гэтыя тэмы ў Праскім акцэнце абмяркоўваюць беларускі палітык, амэрыканскі адвакат Юрась Зянковіч і былы беларускі дыплямат, прадстаўнік Беларуска-Амэрыканскага Задзіночаньня Валер Кавалеўскі. Вядзе перадачу Юры Дракахруст
Выклік Трампа і адказ Клінтан
Дракахруст: На гэтым тыдні ў Філядэльфіі прайшоў зьезд Дэмакратычнай партыі ЗША. Галоўнае рашэньне зьезду было прадказальным, кандыдатам ад партыі стала пераможца праймэрыз Гілары Клінтан. Аднак варта нагадаць, што ўпершыню з пачатку кампаніі яе рэспубліканскі канкурэнт Дональд Трамп паводле рэйтынгу дагнаў, а па некаторых апытаньнях нават і пераўзышоў Клінтан. Зразумела, паводле амэрыканскага досьведу падскок рэйтынгу кандыдата пасьля зьезду — рэч натуральная. Але цяперашнія рэйтынгі ў пэўным сэнсе разбураюць мантру — Трамп ня можа перамагчы.
На дэмакратычным зьезьдзе выступала шмат прамоўцаў, і канкурэнт Клінтан у праймэрыз Бэрні Сандэрс, і прэзыдэнт Барак Абама, і сама кандыдатка. Але ці можна сказаць агулам па выніках зьезду, што дэмакратычная партыя супрацьпаставіць выкліку Трампа, які вобраз будучыні прапануе?
Многія аратары спрачаліся з лёзунгам Трампа «Зробім Амэрыку вялікай ізноў», даводзілі, што яна і зараз вялікая. Напэўна так, дык значыць і рабіць нічога асабліва ня трэба, хай будзе трэці тэрмін Абамы пад імем Клінтан? Так, Валер?
Кавалеўскі: Клінтан вядзе кампанію на фоне значнага эканамічнага росту ў ЗША і рэкордна высокага рэйтынгу дэмакратычнага прэзыдэнта Барака Абамы. Разам з тым праблемаў у Амэрыцы хапае: тут і пытаньні эканамічнай няроўнасьці, сацыяльнай, расавай і гендэрнай дыскрымінацыі, вельмі вострай праблемай застаецца гвалт з ужываньнем зброі.
Адной з самых сур’ёзных праблемаў, якую за 8 гадоў ня здолеў вырашыць Абама — гэта неэфэктыўнасьць палітычнай сыстэмы. У гэтым пытаньне Клінтан можа быць больш пасьпяховай, чым Абама, ў яе вялікі досьвед працы з абедзьвюма партыямі.
Сярод прыярытэтаў сваёй праграмы Клінтан называе зьмяншэньне доўгу студэнтаў за навучаньне, інфраструктурныя праекты, прыняцьце інвэстыцыйнага пакету ў першыя ж 100 дзён свайго прэзыдэнцтва. Яна надае значную увагу міграцыйнай і адукацыйнай рэформам.
Таму, нягледзячы на неблагі фініш прэзыдэнцтва Абамы, працы наступнаму прэзыдэнту будзе хапаць.
Дракахруст: Юрась, кампанія Трампа ўжо стала палітычным цудам. Паводле апытаньняў за яго ня хоча галасаваць ледзь ня чвэрць традыцыйнага рэспубліканскага электарату, але ён кампэнсуе гэта за кошт людзей, якія ніколі ня ходзяць на выбары. У Беларусі гэта было ў 1994 годзе, калі маса далёкіх ад палітыкі людзей галасавала «за Сашку». І дыялёг тых часоў з кандыдатам не забудзеш: Я запушчу заводы! — Як, Аляксандар Рыгоравіч? — Я ведаю, як. Часы розныя, краіны надзвычай розныя, але ці няма падабенства?
Зянковіч: Калі падабенства і ёсьць, то гэта падабенства палітыкаў. Падчас выбараў палітыкі спаборнічаюць паміж сабой у дэмагогіі і папулізьме. Зараз у Беларусі праходзяць так званыя «выбары», дык і там шмат хто з кандыдатаў удараецца ў такія самыя дэмагогію і папулізм.
Падчас выбараў шмат што абяцаюць, але ў ЗША даўно навучыліся фільтраваць такія абяцанкі і большасьць людзей не давярае таму, што кажуць кандыдаты.
Трамп і Лукашэнка — прынцыпова розныя людзі. Трамп — пасьпяховы бізнэсовец, які даказаў шмат разоў, што ён ведае, як кіраваць вялікімі кампаніямі, ведае, як будаваць дамы. У Лукашэнкі ў 1994 годзе былі толькі сумнеўныя дасягненьні на пасадзе дырэктара саўгасу.
Што да сёлетняй амэрыканскай кампаніі, то ў ёй людзі расчараваныя ня толькі ў Трампе, але і ў Клінтан. Усе людзі, з кім даводзіцца размаўляць, ды і я сам не выключэньне, кажуць, што гэта выбары ня лепшага, а лепшага з двух горшых.
Што Трамп і Клінтан думаюць пра Беларусь?
Дракахруст: Беларусаў, што жывуць у Беларусі, цікавіць ня столькі тое, якія даброты абяцаюць амэрыканцам Трамп ці Клінтан, а як адаб’ецца прэзыдэнцтва яго ці яе на іх жыцьці. Давайце з гэтага і пачнём.
Сэнсацыяй стала заява Трампа, што калі ён стане прэзыдэнтам, то паставіць выкананьне Амэрыкай сваіх абяцаньняў у межах НАТА ад здольнасьці саюзьнікаў абараняць саміх сябе, ад іх унёску ў кацёл агульнай абароны. Ён кажа, што паладзіць з Пуціным. Клінтан такога не кажа.
Ён, хай і паўжартам, раіць Расеі знайсьці 30 тысячаў сакрэтных лістоў Клінтан. Правы чалавека ў замежных краінах ён, здаецца, не прыгадваў ні ў адной сваёй прамове. Дык ці вынікае з гэтага, што Трамп будзе значна больш зручным партнэрам у Белым доме і для Лукашэнкі, і для Пуціна?
Зянковіч: Заўсёды ў Амэрыцы, калі нешта не ў парадку ўнутры краіны, узьнікае ідэя вярнуцца да старой, ХІХ стагодзьдзя, дактрыны прэзыдэнта Манро, які казаў, што Амэрыка павінная сканцэнтравацца на сваіх унутраных праблемах. Гэтая тэндэнцыя да пэўнага ізаляцыянізму асабліва моцная сярод прыхільнікаў рэспубліканскай партыі. І Трамп, як паказалі праймэрыз, вельмі добра адчувае гэтыя настроі ў грамадзтве.
Тое, што ён гаворыць пра ролю ЗША ў НАТА — гэта тое, пра што звычайныя амэрыканцы гавораць паміж сабой, асабліва прыхільнікі рэспубліканцаў. Ім надакучыла, што Амэрыка плаціць за абарону іншых, што тая ж Францыя і Вялікабрытанія не маглі без дапамогі Амэрыкі ані ў Лібіі, ані ў Сірыі, ані ў іншых канфліктных рэгіёнах, якія бліжэй да Эўропы, чым да Амэрыкі.
Што датычыцца стасункаў з Беларусьсю ці Расеяй, я ня думаю, што Трамп будзе лагодным партнэрам для гэтых краінаў. Рэспубліканскія прэзыдэнты традыцыйна займалі ў адносінах да Расеі больш жорсткую пазыцыю. З Трампам у адміністрацыю прыйдуць рэспубліканцы, якія не дадуць баляваць ані Пуціну, ані Лукашэнку, ані іншым дыктатарам, якія парушаюць правы чалавека.
Кавалеўскі: Вельмі трапнае вашае, Юры, назіраньне, што Трамп у сваіх прамовах не зьвяртаецца да тэмы каштоўнасьцяў, правоў чалавека. І гэта вельмі заўважнае адступленьне ад традыцыі рэспубліканскай партыі.
Трамп сапраўды вельмі часта зьвяртаецца да рыторыкі, якая вельмі нагадвае рыторыку нашага прэзыдэнта. Паводле яго, ён лепш за іншых разьбіраецца ва ўсіх пытаньнях, ён хоча вырашаць усе праблемы самастойна, яго рашэньне павіннае быць апошнім, ён лічыць сябе ўнікальна пасьпяховым, варожа ставіцца да журналістаў. І гэта выклікае трывогу ў многіх, многія лічаць, што ў выпадку яго перамогі гэтыя якасьці Трампа могуць прывесьці да ўсталяваньня аўтарытарнай сыстэмы ў ЗША.
Дракахруст: На думку некаторых палітыка Барака Абамы адносна Беларусі была ня надта выразнай. Можа, гэта і добра, прынамсі, санкцыі пасьля выбараў 2010 году ўвесь Захад — і ЗША, і ЭЗ уводзілі салідарна, што можна расцаніць як посьпех і амэрыканскай дыпляматыі ў тым ліку. Тым ня менш складалася ўражаньне, што гульню на беларускім накірунку вяла пераважна Эўропа. Шмат гаворыцца, што палітыка прэзыдэнта Гілары Клінтан адносна Беларусі і Расеі шмат у чым будзе працягам палітыкі Барака Абамы. Валер, гэта так? Якой Вам уяўляецца палітыка прэзыдэнта Клінтан адносна Расеі і Беларусі?
Кавалеўскі: Збольшага гэтая палітыка будзе працягам той палітыкі, якую вядзе адміністрацыя прэзыдэнта Абамы. Асабліва ў тым, што тычыцца Беларусі. Пры Клінтан я ня думаю, што будуць асаблівыя зьмены ў палітыцы адносна нашай краіны. Як і раней, у гэтых адносінах вызначальным чыньнікам будуць паводзіны самой Беларусі. Лукашэнка вельмі хацеў бы больш зьмястоўных адносінаў з Вашынгтонам, асабліва ў пытаньнях інвэстыцыяў, гандлю. Але гэта не адбудзецца без сустрэчных крокаў там, дзе гэта важна для амэрыканцаў.
На вялікі жаль, гнуткасьці, дыпляматычнасьці той сыстэме, якую збудаваў Лукашэнка, не стае і тут зьменаў чакаць ня варта.
Што да Расеі, то ў Клінтан вельмі багаты досьвед узаемадзеяньня з Пуціным. І пры яе прэзыдэнцтве варта чакаць працягу працы па стрымліваньні Крамля і расейскай агрэсіі ў рэгіёне.
Як дыплямат Клінтан вядомая сваёй адноснай жорсткасьцю, у тым ліку і ва ўзаемадзеяньні з расейскімі дыпляматамі. Як сэнатар і дзяржсакратар яна атрымала рэпутацыю «ястраба», што досыць незвычайна для дэмакратаў.
Гэта асабліва важна на фоне сэнсацыйных заяваў Трампа пра НАТА і пра магчымае прызнаньне анэксіі Крыму. Клінтан будзе захоўваць пераемнасьць фундамэнтальных прынцыпаў зьнешняй палітыкі ЗША — гэта інтэрнацыяналізм, гэта падтрыманьне і разьвіцьцё саюзьніцкіх адносінаў, у тым ліку з НАТА і ЭЗ, гэта разьвіцьцё гандлю.
Дракахруст: Падчас свайго кіраваньня прэзыдэнт Абама наведаў Кубу. Якое там становішча з правамі чалавека — вядома. Пасьля візыту амэрыканскага прэзыдэнта яно не палепшылася. Наколькі высокая імавернасьць, што прэзыдэнт Гілары Клінтан наведае Менск?
Кавалеўскі: Я думаю, што гэта цалкам магчыма. З постсавецкіх краінаў Беларусь хіба не адзіная краіна, кіраўнік якой ня быў у Белым доме. Ну калі не лічыць Станіслава Шушкевіча, калі ён быў старшынём Вярхоўнага Савету. Лукашэнку за 22 гады такая магчымасьць так і не прадставілася.
Такія візыты я абсалютна не выключаю, але павінен быць прагрэс, павіннае быць жаданьне бакоў рухацца насустрач адзін аднаму.
Што да Кубы, то я, як і многія іншыя экспэрты, лічу, што блякада Кубы была шкоднай і для яе, і для ЗША. Тое, што на Кубе няма вялікага прагрэсу ў дэмакратыі, ў галіне правоў чалавека — на вялікі жаль гэта так. Але і Гілары Клінтан таксама мяркуе, што адносіны з Кубай трэба разьвіваць, трэба ўплываць на сытуацыю на востраве.
Дракахруст: Юрась, а як вы думаеце, чый візыт у Беларусь больш імаверны — прэзыдэнта Трампа ці прэзыдэнта Клінтан?
Зянковіч: Хто б ні заняў месца ў Белым доме, візыт прэзыдэнта ЗША ў Беларусь здарыцца ў тым выпадку, калі на гэта будзе палітычная воля ў Беларусі і калі Беларусь пачне рухацца насустрач ЗША, разьвіваць зь імі больш актыўныя адносіны.
Пакуль пэўныя сымбалічныя крокі робяцца, але пра паўнавартаснае аднаўленьне адносінаў пакуль гаварыць не даводзіцца.
Я б вельмі хацеў, каб прэзыдэнт ЗША пабываў у Беларусі, каб прэзыдэнт Беларусі, нават калі гэта будзе прэзыдэнт Лукашэнка, пабываў у ЗША. Я лічу, што чым глыбей Злучаныя Штаты будуць зьвязаныя палітычнымі і эканамічнымі адносінамі з Беларусьсю, тым больш інструмэнтаў уплыву на працэсы дэмакратызацыі ў Беларусі будзе ў ЗША. Зараз такіх інструмэнтаў практычна няма, бо практычна няма адносінаў.
Дональд Трамп: маска ці рэвалюцыя?
Дракахруст: Яшчэ пра фэномэн Трампа. Ён не цырымоніцца ня толькі за сваімі апанэнтамі, але і з уяўленьнямі, прынцыпамі, якія ёсьць ці здаюцца базавымі для Амэрыкі: сусьветны вольны гандаль, абавязкі ў межах НАТА, свабода слова ў саміх ЗША. Як вы мяркуеце, гэта маска, патрапленьне ў жаданьне «насыпаць солі на хвост» істэблішмэнту, ці праграма сапраўднай рэвалюцыі ва ўнутранай і зьнешняй палітыцы ЗША?
Кавалеўскі: Што да зьнешняй палітыкі, што да эканомікі, што да дэмакратыі — я лічу, што гэта ня маска, а дрымучая некампэтэнтнасьць Трампа. Яго ў гэтым сэнсе цяжка параўнаць зь любым іншым кандыдатам у гісторыі. Тут варта сказаць і пра цяперашняе атачэньне Трампа. Гэта Пол Манафорт, былы дарадца Януковіча, які дапамог яму вярнуцца ва ўладу і які падвёў яго пад большы расейскі ўплыў. Гэта Картэр Пэйдж, інвэстар, са значнымі інтарэсамі ў Расеі, які вельмі прыязна гаворыць пра інтарэсы РФ.
Некалькі дзён таму Трамп паабяцаў разгледзіць пытаньне прызнаньня Крыму расейскім і зьняць санкцыі з Расеі. Абсалютнае няведаньне Трампам зьнешняй палітыкі дазваляе даводзіць да яго скажоную інфармацыю і маніпуляваць ім. У яго не хапае базавых ведаў пра зьнешнюю палітыку.
Гэтыя рэзкія, сэнсацыйныя заявы тлумачацца і выбарчай стратэгіяй Трампа.
Дракахруст: Валер, вось Юрась сказаў, што шмат хто ў Амэрыцы незадаволены тым, што ЗША столькі дзесяцігодзьдзяў абараняюць Эўропу, не бачачы адпаведных высілкаў самой Эўропы. Амэрыка хіба нанялася?
Ёсьць норма ў НАТА — прынамсі 2% ад ВУП на абарону. З 28 краінаў альянсу гэтую норму вытрымліваюць, акрамя ЗША, яшчэ 4 краіны. Краіны Эўропы такія бедныя? Не, яны багатыя. Але проста хочуць ехаць на амэрыканскім гарбу.
Просты амэрыканскі люд так думае.
Нешта скажа: заявы Трампа — гэта шантаж. Ну так. Але калі эўрапейскія краіны, спалохаўшыся гэтага шантажу, павялічаць свае ваенныя выдаткі да 2% ВУП, то Трамп дасягне таго, чаго не маглі дасягнуць яго папярэднікі ўгаворамі і просьбамі.
Кавалеўскі: Так ня можа быць, бо статут НАТА не прадугледжвае ўмоваў выкананьня саюзьніцкіх абавязкаў. Гэтыя абавязкі маюць безумоўны характар. А калі Трамп кажа пра гэтыя 2% ад ВУП, ён паўтарае словы прэзыдэнта Абамы. Абама пачаў казаць гэта адразу пасьля таго, як Расея паказала сваю новую агрэсіўную зьнешнюю палітыку. Гэтая гаворка вядзецца ўжо 2 гады.
У інтарэсах ЗША, каб Эўропа заставалася стабільнай і бясьпечнай. Ня трэба думаць, што гэта гульня ў адну браму і што ЗША цягнуць на сябе ўсю Эўропу.
Паглядзіце, колькі ад ЗША атрымлівае Ізраіль, на бліжэйшыя 10 гадоў заплянавана даць Ізраілю 30 мільярдаў даляраў. І тут не ідзе гаворкі пра тое, што Ізраіль павінен вытрымліваць нейкія нормы выдаткаў.
Дракахруст: Ізраіль без усялякіх нормаў сам выдаткоўвае на абарону і бясьпеку шалёныя грошы — 5.4% ад ВУП.
Кавалеўскі: Ізраіль знаходзіцца ў вельмі складаных абставінах. Але цікава, што Трамп выступае за безумоўную падтрымку Ізраіля, але абумоўлівае дапамогу для эўрапейскіх краінаў.
На многіх робіць непрыемнае ўражаньне тое, што гэтае абумоўліваньне — ў інтарэсах Расеі. Расея зацікаўленая ў тым, каб НАТА аслаблялася, каб абавязацельствы ЗША перад іх саюзьнікамі ў Эўропе рабіліся менш адназначнымі.
Зянковіч: Валер некалькі разоў прыгадаў заяву Трампа, што ён будзе разглядаць пытаньне прызнаньня анэксіі Крыму. Але разглядаць пытаньне можна доўга, гадамі.
Выглядае, што сапраўды Трамп — не ас у зьнешняй палітыцы. Дык калі ён стане прэзыдэнтам, на тое ў яго будуць дарадцы. Ён — тыповы амэрыканскі рэднэк. Я, як жыхар Сярэдняга і Далёкага Захаду ЗША, добра ведаю гэты тып людзей.
Яны глыбока сканцэнтраваныя на амэрыканскіх праблемах, яны хочуць, каб адміністрацыя займалася найперш эканомікай і не парушала іх свабоды, ў прыватнасьці свабоду валодаць зброяй. Для рэднэкаў гэта вельмі важна.
І Трамп вельмі трапна трапляе ў гэтую нішу, ён вельмі добра адлюстроўвае памкненьні рэднэкаў, клясычных амэрыканцаў.
І ім вельмі не падабаецца, калі нехта спрабуе ехаць на іх гарбе. Яны разважаюць так: чаму нашы хлопцы павінныя ехаць у Эўропу, гінуць там за эўрапейскія інтарэсы, як тое было падчас Першай і Другой сусьветных войнаў, калі Эўропа сама ня можа сабе дапамагчы?
Гаворка ідзе не пра разбурэньне, а пра ўзмацненьне НАТА, пра тое, што ня толькі Амэрыка павінная ўкладацца ў калектыўную сыстэму бясьпекі. І Эўропа павінная навучыцца дапамагаць сабе сама. Той жа Ізраіль выдатна дапамагае сам сабе, таму ў Трампа няма ніякіх пярэчаньняў супраць таго, каб і Амэрыка дапамагала Ізраілю.
Выбары пра перавагі і хібы глябалізацыі
Дракахруст: У многіх краінах глябалізацыя ўспрымаецца многімі як інструмэнт умацаваньня амэрыканскага ўплыву. Але немалая частка амэрыканцаў успрымаюць яе як вонкавую і не заўсёды дружалюбную зьяву, сілу. Ці можна сказаць, што менавіта глябалізацыя, спрэчка вакол, яе стала па сутнасьці галоўнай тэмай сёлетняй выбарчай кампаніі ў ЗША?
Міграцыя — гэта вынік глябалізацыі, аўтсорсінг — гэта вынік глябалізацыі, заняпад традыцыйных галінаў эканомікі ЗША — гэта вынік глябалізацыі. Брэксіт — ён жа таксама пра гэта. Дык і амэрыканскія выбары сёлета — таксама пра гэта? І калі так, то якія амэрыканскія аргумэнты за і супраць?
Зянковіч: Можна пагадзіцца з тым, што гэтыя амэрыканскія выбары — пра глябалізацыю. Я ўжо казаў: калі ў Амэрыцы справы ідуць ня надта добра, ў яе ёсьць імкненьне закрыцца ад усяго сьвету. За апошнія 70 гадоў яна ня здолела гэта зрабіць ні разу, але жаданьне такое вельмі распаўсюджанае. Каб урад займаўся не краінамі, якія невядома дзе знаходзяцца, і пра якія невядома, якая да іх Амэрыцы справа, а займаўся будаўніцтвам дарог, рэформай мэдычнага забесьпячэньня (якую, дарэчы, прэзыдэнт Абама правёў жахлівым чынам), барацьбой з нелегальнай міграцыяй.
Гэта традыцыйныя каштоўнасьці гэтай сапраўднай Амэрыкі, Амэрыкі Сярэдняга і Далёкага Захаду. Для гэтых людзей гэта вельмі важна, яны хочуць захаваць свае свабоды, свае даходы, свой стыль жыцьця.
Ім вельмі не падабаецца прыход замежнікаў, асабліва тых, якія парушаюць законы ЗША.
Дракахруст: Валер, а якія ёсьць аргумэнты за глябалізацыю? Тая ж зона вольнага гандлю з Канадай і Мэксыкай — яна ж Амэрыцы таксама выгадная, прынамсі частцы амэрыканцаў яна выгадная. Амэрыка заўсёды адстойвала сусьветную свабоду гандлю, мяркуючы, што яна за кошт яго выйграе. Ці справа ў тым, што выгады ад глябалізацыі разьмяркоўваюцца нераўнамерна, і ў самой Амэрыцы ў тым ліку?
Кавалеўскі: Я нязгодны з вашымі, Юры, высновамі наконт адмоўных вынікаў глябалізацыі. Так, разам са станоўчымі яе вынікамі ёсьць і адмоўныя, але калі казаць пра аўтсорсінг і зьмены ў структуры эканомікі ЗША, то варта памятаць, што ёсьць навукова-тэхнічны прагрэс, які значна ўплывае на прадукцыйнасьць, варта памятаць пра бурнае разьвіцьцё інфармацыйных тэхналёгіяў, якія ствараюць новыя, высокааплатныя працоўныя месцы ў ЗША.
І ЗША ў гэтай галіне — абсалютны лідэр у сьвеце. Паводле балянсу плюсаў і мінусаў ЗША значна выйграюць ад глябалізацыі. Так, гэта паток міграцыі, але ў тым ліку і міграцыі высокакваліфікаванай працоўнай сілы, сюды прыяжджаюць бізнэсоўцы, навукоўцы са сваімі цудоўнымі ідэямі, прыяжджаюць ва ўмовы, дзе яны могуць гэтыя ідэі рэалізаваць.
Глябалізацыя — гэта доступ амэрыканскіх тавараў на новыя рынкі, спрыяльныя ўмовы на гэтых рынках.
Зразумела, ёсьць няроўнасьць. Эканоміка разьвіваецца вельмі хутка, пасьпяховасьць розных галінаў мяняецца. Але я мяркую, што радыкальныя ідэі Трампа наконт ізаляцыянізму могуць разбурыць усю архітэктуру міжнародных адносінаў і пашкодзіць інтарэсам Амэрыкі.
Ці паціснуць рукі Клінтан і Трамп пасьля 8 лістапада?
Дракахруст: Сёлетняя выбарчая кампанія ў ЗША суправаджаецца нечуваным напалам палітычных жарсьцяў, нярэдкія бойкі паміж прыхільнікамі розных палітычных поглядаў. Рэспубліканскі зьезд скандзіраваў: «Клінтан — за краты!» Ня тое, што яна ня мае рацыі, ня тое, што яна будзе кепскім прэзыдэнтам — а за краты. Ну і на дэмакратычным зьезьдзе на адрас Трампа «цёплых» словаў не шкадавалі.
Дэмакратыя — гэта заўсёды канфлікт, спаборніцтва, але ці не занадта глыбокі ён сёлета? Калі палова нацыі лічыць, што кандыдата другой паловы трэба кідаць за краты, гэта выходзіць за межы спрэчкі аб тым, чыя праграма лепшыя.
Памятаю, калі Гілары Клінтан абралі сэнатаркай ад Нью-Ёрку, яна сказала, зьвяртаючыся да ньюёркцаў: Цяпер усе мы — рэспубліканцы, цяпер усе мы — дэмакраты. Пасьля 8 лістапада так і будзе ці канфрантацыя працягнецца?
Кавалеўскі: Адказ залежыць ад таго, хто пераможа. Калі пераможа Клінтан, то ўсё будзе больш менш звычайна. Яна — традыцыйны кандыдат, кандыдат істэблішмэнту. Калі Трамп, то могуць адбыцца значныя ўзрушэньні. Ужо зараз зьяўляецца прапанова паслугаў па пераезду амэрыканцаў у Канаду. І гэта не такі жарт.
Рыторыка Трампа распальвае нянавісьць да вялікіх групаў насельніцтва — эмігрантаў, мусульманаў, лацінаамэрыканцаў. Дастаткова параўнаць, як прайшлі партыйныя зьезды. У рэспубліканцаў гучалі змрочныя, апакаліптычныя прамовы пра ЗША. У дэмакратаў аптымістычныя выступы з заклікам да аб’яднаньня.
Дарэчы, некаторыя рэспубліканскія камэнтатары напісалі, што выступы на зʼезьдзе дэмакратаў больш нагадвалі рэспубліканскую рыторыку пра моцную, упэўненую, здольную да вырашэньня любых задачаў Амэрыку.
Перамога Трампа можа прывесьці да крызісу дзяржапарату. Многія чыноўнікі могуць пайсьці ў адстаўку. Экспэрты адзначаюць, што ўся зьнешнепалітычная эліта рэспубліканцаў, хаця і крытыкуе палітыку Абамы, але аддае перавагу ёй перад зьнешнепалітычным бачаньнем Трампа.
Дракахруст: Юрась, Валер намаляваў такую апакаліптычную карціну. Але вось падчас дэмакратычных праймэрыз Гілары Клінтан і Бэрні Сандэрс выказваліся адзін пра аднаго вельмі рэзка. Але праймэрыз скончыліся, Сандэрс паціснуў руку Клінтан і заклікаў партыйных выбаршчыкаў і ўвесь народ галасаваць за яе.
Дык можа і 9 лістапада адбудзецца тое самае? Прайграўшы пацісьне руку пераможцу і ніякага працягу супрацьстаяньня ня будзе.
Зянковіч: Для Валера гэта першыя выбары ў ЗША. Насамрэч тут краіна кожныя 4 гады дзеліцца на два супрацьлеглых лягеры, але пасьля выбараў яна заўсёды аб’ядноўваецца. На амэрыканскіх манэтах напісаная фраза на лаціне «У рознасьці адзіныя». Гэта таксама традыцыя Амэрыкі — нягледзячы ні на якія палітычныя спрэчкі, на абразы падчас выбарчай кампаніі, пасьля выбараў наступае паяднаньне.
Амэрыканцы заўсёды паважаюць свайго прэзыдэнта. Яны могуць яго не любіць, могуць казаць пра яго непрыемныя рэчы, але яны прызнаюць яго прэзыдэнтам і робяць тое, што прэзыдэнт кажа.
Валер намаляваў такую апакаліптычную карціну напэўна таму, што ўспрымае амэрыканскія прэзыдэнцкія выбары праз прызму беларускага досьведу. У нас кожныя 5 гадоў — усё альбо нішто. Мы ўсё ставім на чарговыя выбары, пасьля іх нібыта жыцьця няма.
У ЗША пасьля выбараў жыцьцё працягваецца. Гэтая кампанія сапраўды будзе вельмі цікавай. Але хто б ні перамог, Амэрыка будзе жыць. Як кажуць, Божа, блаславі Амэрыку.
