У нашым альбоме захаваўся чорна-белы здымак з Брандэнбурскай брамай. ГДР, Усходні Бэрлін, 26-га, наколькі памятаю, сьнежня 1971-га. Час калядны, але сьнегу няма. Здымак не пастановачны, наша сям’я сфатаграфаваная збоку. Мы хутчэй не заўважылі, што нас здымаюць. Мне дванаццаць гадоў, а брату, значыць, было сем. Брандэнбурская брама блізка, ста мэтраў хіба ня будзе. За ёю, ужо ў Заходнім Бэрліне, прысадзісты шырокі будынак, даху не відно. Гэта рэйхстаг, ён тады стаяў бяз купалу. Сьцяна, якая падзяляла Бэрлін, што дзіўна, ня бачная. Ні калючага дроту, нічога. Няхай турыстам нішто не перашкаджае, камрады…
Такі дзіцячы досьвед, канечне, паспрыяў, каб мы сталі пісаць. Брата ўсё хіліла ў творчы бок: у музэй, у часопісы, хоць меў дыплём інжынэра. Але наракаў, што працуе дзень і ноч, а плацяць зусім мала. Раз табе на жыцьцё не хапае, памяняй працу, казаў я. Ідзі вагоны разгружай урэшце, едзь на Поўнач. Не, у яго яшчэ была бацькава пэнсія, вайсковая. Прыяжджаў да бацькі, гуляў, браў грошы і зьнікаў, і тэлефон адключаў. Давялося мне браць справу ў свае рукі. Двойчы на месяц езьдзіў за сто дзесяць кілямэтраў: купляў лекі, напаўняў лядоўню, гатаваў.
Год таму бацька папрасіў часова не прыяжджаць: меншы сын вяртаецца са сталіцы пасьля доўгай адсутнасьці. Няхай агледзіцца, затым на працу ўладкуецца. Ну што ж, думаю: мне лягчэй, можа ім з бацькам лепей будзе, нейк наладзяць жыцьцё. Але пачаў бацька мне званіць: прыедзь, памажы. Як, чым, калі ў цябе пастаянны памочнік пад бокам? Тым часам суседка звоніць, сытуацыя швах: брат мой па гарэлку з рукзаком ходзіць, на абед стаўляе шчодрай рукою «Бульбаша» «нуль-сем». А я ўцяміць ніяк не магу, як магчыма прапіваць штомесячна пэнсію, якая дасягае шасьцісот даляраў? Паспрабуй такую працу знайсьці з вуліцы! А суседка цяпер тлумачыць: купляе па бутэльцы на сьняданьне, на абед, на вячэру і апошнюю — на ноч, для добрага сну.
І зноў званок ад бацькі: дапамажы, есьці хачу, ён п’яны валяецца цэлымі днямі. Але як? Адвакат, участковы тлумачаць: пакуль у яго картка на пэнсію і поўны доступ да грошай, нічога ня выйдзе, будзе прапіваць. Замяніць картку? Калі ногі ў старога ніякія? Трэба везьці ў горад, заяву пісаць у банку. А брат больш за год яго не выводзіў на вуліцу дый сам ледзь ходзіць цяпер. Мой стан: адчуваньне поўнай бязраднасьці, але патрэбы нешта рабіць. І тады я спалучаю: еду на магілу мамы прыбраць, а потым да іх, бацькі ды брата. І бачу я, што на могілках зарасло ўсё бур’яном, што брат мой за год ня сеў на гарадзкі аўтобус і ня зьезьдзіў да мамы. І раней не прыбіраў, са сталіцы яму задалёка было.
Якраз тады здарылася пахаладаньне, я вымерз на могілках, прыяжджаю, а яны вядуць свае няўцямныя размовы за бутэлькай, час абедзенны. І бацька мне пачынае дзякаваць, што я знайшоў у сабе сілы яму дапамагчы, бо гэты — паказваючы на брата, цэлы год ужо п’яны, дзе ўпадзе, там і сьпіць. І спачатку меншы наш спрабуе са мной прыблатнёна: а, Сярожа прыехаў і лаянка ў яго знаходзіцца для мяне. Але я кажу: аддавай картку бацькаву, інакш нарад міліцыю паклічу. І паказырыўшыся крыху ён мне яе аддае. І бацька горача дзякуе, як за вялікую перамогу. Пачакай, кажу, што далей рабіць — я сам ня ведаю.
У той дзень я вярнуўся дахаты, больш нічога зрабіць было адразу немагчыма. Яны сталі званіць: прыедзь, «ні капейкі грошай». Добра. Дамаўляюся з братам сустрэцца ў «Патсдаме», гэта гандлёвы цэнтар, каля банкамату. Патрабую код, ён называе. Ідзем купляць старому лекі, потым пакункі зь ежай. Разам прыносім. Ён ледзь валачэцца ззаду, у яго ўсё трасецца: рукі, ногі, нават галава здаецца. Іду на кухню і гатую абед. Яны пакурваюць у пакоі і мяне абмяркоўваюць. Заходзіць брат: вярні картку. Зь якой нагоды табе яе вяртаць? Я ня буду больш піць… Табе трэба лячыцца ад алькагалізму, адказваю.
Аднак самае нечаканае: бацька, ледзь душа ў целе, гаворыць — аддай яму картку, хай карыстаецца. Я яму адказваю: за пятнаццаць дзён з карткі зьнятыя чатыры з паловай мільёны, лядоўня пустая, зь лекаў толькі капеечны валідол. Я маме паставіў помнік на могілках, а ён жа табе не паставіць, ты гэта разумееш? Мне нічога ня трэба, вярні картку, адказвае настойліва. Што зробіш, вяртаю. І адчуваю сябе дурань дурнем: дапамог.
Сфатаграфаваў на памяць свой былы пісьмовы стол гэдээраўскі. Цяпер на ім ноўтбук брата, разумная кніга аднаго француза, някепскае выданьне, і зусім нечакана — выразаны з каменю бюсьцік Арыстоцеля, эўра дваццаць будзе каштаваць, я сабе меншую галоўку Афрадыты прывёз сёлета з Крыта. Брата я фатаграфаваць ня стаў: уражаньне змрочнае. Страшна, што чалавек змог з сабой зрабіць за апошні год. Зруйнаваў. А ўсё грошы халяўныя.
Я зьняў са сьцяны адбітак гравюры сярэднявечнага гораду, якая вісела некалі ў мяне ў нашым доме пад Бэрлінам. Павесіш сабе што-небудзь іншае, сказаў яму. Больш мне тут нічога не належала… Некалі брат нечакана прыехаў ажно са сталіцы з бутэлькай нядрэннага віна францускага павіншаваць з днём народзінаў, як потым я здагадаўся — зрабіўшы папярэдне подласьць.
Некалі бацька званіў: прыедзьце разам, падзелім кватэру на дваіх. Я адказваў: мама рана памерла, пажыві хоць ты, кватэра твая, разьбярэмся потым. Яны й разабраліся: брат змусіў бацьку напісаць дарчую. Прымусіў зламанага жыцьцём, бязвольнага чалавека. І мне, старэйшаму, нічога не сказалі дагэтуль, толькі пахваляўся брат перад іншымі… Я, калі даведаўся, акрэсьліў сытуацыю літаратурна: у душы бацькі два сыны нібы жывуць у тым далёкім, расьцятым на часткі Бэрліне, у якім мы былі сфатаграфаваныя сямейна. Меншы, само сабой, ва Ўсходнім: дзе не ўладкуецца, нідзе зарабіць ня можа, што зробіш, зазірае ў бутэльку. Але яго трэба шкадаваць, плаціць яму сваю пэнсію. Старэйшы, той нібы ў Заходнім жыве, як бы і свой, але нейкі не такі, гарэлкі не ўжывае, за бутэлькай зь ім не пасядзіш. Такая гісторыя.
Першы горад, куды мы трапілі ў ГДР, быў Патсдам. Казачнае ўражаньне засталося ў душы. Цяпер мы разьвіталіся з братам каля нашага «Патсдама», жылога гарадка, шыльда на сьцяне сьведчыць: нямецкі бок пабудаваў тут 832 кватэры для вайскоўцаў, якіх вывелі пасьля заканчэньня халоднай вайны з тэрыторыі былой ГДР.
Ад Патсдама да «Патсдама».
