днак неўзабаве яны могуць стаць для ўкраінскай улады сур’ёзнай праблемай, бо ў склад такіх фармаваньняў ўваходзяць палітычна актыўныя людзі. Экспэрты перасьцерагаюць: забраць у гэтых людзей зброю можа быць значна складаней, чым выдаць. Карэспандэнт Радыё Свабода Дзьмітрый Шурхала тлумачыць.
Добраахвотніцкай батальёны пачалі узьнікаць сёлета вясной у крызісны для ўкраінскага дзяржавы момант — калі стала відавочна, што дзяржаўныя сілавыя структуры ня могуць эфэктыўна процідзейнічаць разгортваньню сэпаратысцкага руху ў Данбасе. Тады на базе ўнутраных войскаў новая ўлада пачала фармаваць з добраахвотнікаў першыя два батальёны Нацыянальнай гвардыі. Але ахвочых абараніць Радзіму аказалася значна больш — так пачалі узьнікаць добраахвотніцкай фармаваньні па ініцыятыве «зьнізу».
Паводле прэм’ер-міністра Ўкраіны Арсенія Яцэнюка, у антытэрарыстычнай апэрацыі (АТА) на ўсходзе Ўкраіны задзейнічана 50 тысяч байцоў. Паводле ацэнак экспэртаў, кожны дзясяты зь іх ваюе ў складзе добраахвотніцкай фармаваньняў.
«Махноўцы» родам з Майдану
Ядром большасьці добраахвотніцкай фармаваньняў сталі актывісты Майдану. Пасьля да іх далучыліся людзі, якія з розных прычынаў не маглі ці не хацелі служыць у рэгулярных частках: людзі старэйшага ўзросту або нават тыя, хто меў судзімасьці, а таксама замежнікі. Як запэўніваюць самі добраахвотнікі, у іх частках дастаткова ваеннай падрыхтоўкі, але няма зарэгуляванасьці і муштры. Затое армейцы закідаюць добраахвотнікам недахоп дысцыпліны, параўноўваючы іх з махноўцам.
Паводле міністра ўнутраных спраў Арсена Авакава, ва Ўкраіне на рознай стадыі — ад фармаваньня да ўдзелу ў АТА — існуе каля трыццаці добраахвотніцкай падразьдзяленьняў. Самыя вядомыя зь іх тыя, што актыўна паказалі сябе ў баях — батальёны «Дняпро-1», «Данбас», «Шахтарск», «Азоў».
Дарадца кіраўніка МУС Антон Герашчанка ўдакладняе, што каля дваццаці добраахвотніцкай утварэньняў — батальёнаў і рот — ужо задзейнічаны ў АТА, каля дзесяці — у стадыі фармаваньня. Усяго ў іх складзе каля пяці тысяч чалавек. Паводле яго, замежнікі ў добраахвотніцкай батальёнах зьяўляюцца інструктарамі або замежнымі журналістамі i ўлiку не падлягаюць.
Добраахвотніцкай батальёны таксама фармаваліся і пад эгідай Міністэрства абароны. Згодна зь дзяржаўнай праграмай, заплянавана стварыць 27 батальёнаў тэрытарыяльнай абароны. Самы вядомы зь іх — задзейнічаны ў баях пад Луганскам батальён «Айдар». У адрозьненьне ад спэцпадразьдзяленьняў у складзе МУС, батальёны тэрытарыяльнай абароны не надзеленыя праваахоўнымі функцыямі. Хоць на практыцы добраахвотніцкай фармаваньні, якія адносяцца да розных ведамстваў, мала чым адрозьніваюцца ў арганізацыйным пляне.
Войска «пераварыла» сваіх добраахвотнікаў — за выняткам «Айдару»
Дарадца міністра абароны Аляксандр Данілюк адзначае, што батальёны тэрытарыяльнай абароны зьяўляюцца рэгулярнымі часткамі пад камандаваньнем кадравых афіцэраў, а батальён «Айдар» — гэта хутчэй выключэньне. Наяўнасьць замежнікаў ва ўзброеных сілах Данілюк адмаўляе.
Што тычыцца баявой каштоўнасьці добраахвотнікаў, то Антон Герашчанка лічыць яе высокай. У баях добраахвотнікі дзейнічаюць актыўна і часта нясуць страты. Як распавядалі Радыё Свабода байцы «Айдару», у баях пад Луганскам «часам без нашай падтрымкі нават бронетэхніка ў бой не ішла».
Затое Аляксандр Данілюк падкрэсьлівае, што вырашальная роля ў АТА належыць рэгулярным армейскім падразьдзяленьням, якія і нясуць найбольшыя страты.
У міліцэйскіх добраахвотніцкай батальёнах наракаюць, што ім не хапае цяжкай зброі і баявой тэхнікі. «Браніраваны КАМАЗ — гэта гонар „Азову“ і ганьба для дзяржавы. На дзяржаўных складах — больш за тры тысячы танкаў, тысячы БМП, тысячы БТР. А воіны-добраахвотнікі павінны ваяваць на такіх шэдэўрах дызэль-панку,» — адзначае баец батальёну, грамадзкі актывіст Ігар Луцэнка.
У Мінабароны кажуць, што для атрыманьня цяжкай тэхнікі добраахвотнікам варта ўліцца ў рэгулярныя вайсковыя падразьдзяленьні.
«Хай ўваходзяць у структуры Ўзброеных сіл — і будуць мець і тэхніку, і афіцэраў, якія могуць апэрацыі плянаваць. Добраахвотніцкай падразьдзяленьні мы паважаем, але калі стаіць задача іх больш эфэктыўнага прымяненьня, то адзіны шлях — гэта выхад з МУС і пераход у узброеныя сілы», — кажа Аляксандр Данілюк.
Вайсковы экспэрт Дзьмітрый Тымчук таксама адзначае, што для эфэктыўнага выкарыстаньня сучаснай ваеннай тэхнікі патрэбныя хутчэй падрыхтаваны ваенныя спэцыялісты, чым добраахвотнікі.
«Сапраўды, не хапае бронетэхнікі. Але калі даць непадрыхтаваным людзям, у якіх няма прафэсійных ведаў, нават элемэнтарны БТР, то гэтая тэхніка ня будзе эфэктыўна прымяняцца. Таму пры выкананьні складаных задач добраахвотнікі падыходзяць хутчэй як падразьдзяленьні падтрымкі,» — лічыць экспэрт.
Паміж палітыкай і далейшай службай
Паміж кіраўніцтвам сілавых структур і добраахвотнымі фармаваньнямі ўзьнікаюць трэньні. Паўставала нават пытаньне аб расфармаваньні пэўных добраахвотніцкай частак — у прыватнасьці, батальёну «Айдар». А ў ліпені амаль дайшло да сутыкненьня паміж «айдараўцамі» і спэцпадразьдзяленьнем СБУ. Работнікі спэцслужбы хацелі забраць палонных, у той час як «Айдар» меў намер абмяняць іх на сваіх байцоў, якія трапілі ў палон. Іншым добраахвотніцкім фармаваньням закідалі неправамерныя затрыманьні.
Нежаданьне ўладаў узбройваць добраахвотнікаў цяжкай зброяй часта тлумачаць таксама і тым, што ўлада ня надта давярае ім. Бо сярод іх шмат палітычных актывістаў — у прыватнасьці, моладзевых нацыяналістычных груповак. Ад саміх байцоў добраахвотніцкай частак часта можна пачуць: «спачатку навядзём парадак на Данбасе, а затым — у Кіеве».
Некаторыя фармаваньні лічаць блізкімі да розных палітычных сілаў. Актыўнасьць байцоў і папулярнасьць многіх добраахвотніцкай фармаваньняў неўзабаве можа прывесьці да таго, што яны могуць стаць фактарам ўплыву на палітычнае жыцьцё. Добраахвотнікі паўплываюць ня столькі на датэрміновыя парлямэнцкія выбары, колькі на разьвіцьцё падзей у пасьлявыбарчы пэрыяд.
«Пры пэўных умовах яны могуць выкарыстоўвацца як фактар дэстабілізацыі палітычнай сытуацыі. Бо людзі са зброяй, якія зьяўляюцца дастаткова аўтаномнымі — гэта заўсёды фактар небясьпекі. На выбарах іх паспрабуюць выкарыстаць. Камандзіраў батальёнаў ці больш-менш вядомых людзей могуць вылучыць кандыдатамі ў дэпутаты. Ёсьць такія чуткі, што адзін вядомы алігарх можа стварыць нават „партыю герояў вайны“. Аднак, хутчэй іх будуць выкарыстоўваць на выбарах, чым самі яны стануць фактарам выбарчай кампаніі,» — лічыць палітоляг Уладзімер Фясенка.
Што тычыцца пагрозьлівых абяцаньняў навесьці пасьля парадак у Кіеве, то ўсё залежыць ад таго, наколькі ўлада здольная будзе забясьпечыць хуткія і якасныя рэформы, а таксама правесьці сумленныя і празрыстыя выбары. Бо менавіта недавер да дыскрэдытаванай улады можа прывесьці да ўмяшаньня людзей са зброяй у палітыку.
Адносна далейшых пэрспэктыў добраахвотнікаў Антон Герашчанка адзначае, што пасьля заканчэньня АТА іх запросяць на пастаянную працу ў праваахоўныя органы. У сваю чаргу Дзьмітрый Тымчук кажа, што людзі з баявым вопытам патрэбны арміі.
«Людзі, якія ваююць у складзе добраахвотніцкіх батальёнаў, атрымліваюць бясцэнны баявой вопыт. Перакананы, што Міністэрства абароны літаральна на каленях мае ўгаворваць гэтых людзей застацца на кантрактнай службе. Бо рэсурс настолькі падрыхтаваны, што нават цяжка з чым параўноўваць », - адзначае ваенны экспэрт.
Зрэшты, як ваенныя, так і палітычныя экспэрты адзначаюць: улады павінны загадзя падумаць аб тым, што рабіць з добраахвотніцкімі фармаваньнямі пасьля заканчэньня АТА. Бо забраць зброю ў добраахвотнікаў можа быць складаней, чым выдаць.
