Хоць Аляксея Навальнага вызвалілі пад падпіску аб нявыезьдзе, але палітыкі, мэдыі, сацыяльныя сеткі працягваюць абмяркоўваць палітычны «фэномэн Навальнага». Ня будзем цяпер даваць маральную ацэнку ні Пуціну, ні ўзроўню правасудзьдзя ў Расеі: гэта ўсё відавочна.
Цікавей пагаварыць пра матывы і палітычныя наступствы гэтага прысуду. У расейскім апазыцыйным асяродзьдзі пераважаюць абурэньне і экспрэсіўныя закіды на адрас пуцінскага рэжыму. Вось вядомы сатырык Віктар Шэндаровіч назваў свой артыкул на гэтую тэму ў часопісе «Новое время» вельмі красамоўна — «Ідыёты». Але, нягледзячы на назву, ягоныя папрокі на адрас расейскай кіроўнай каманды досыць рацыянальныя. Галоўны закід Шэндзеровіча палягае ў тым, што яны дурныя і дрэнна ведаюць гісторыю:
«Яны невукі, і невукі прынцыповыя... Гісторыі ж як рэхалота, здольнага папярэдзіць пра заўтрашнюю небясьпеку — папросту не існуе для іх. Вы шчыра думаеце, што калі ў краіне з сумнеўнай легітымнасьцю ўлады, дзе тлее пратэст, а эканоміка трымаецца на шчупаковым казаньні, засадзіць у лягер галоўнага палітычнага праціўніка, а піпл абкарміць спартыўнымі перамогамі, то вы канчаткова перамаглі? Прызнайцеся, ідыёты, вы ж сапраўды так думаеце, праўда?»
Але, як кажуць амэрыканцы, калі ты разумны, то чаму не багаты? Наконт гісторыі. Як сьведчаць розныя апытаньні, тыран Сталін у Расеі — самы папулярны гістарычны дзеяч. Хоць расейская эліта гэта ўсяляк і хавае, бо трохі саромеецца.
Але пакінем гісторыю гісторыкам і зьвернемся да сёньняшніх палітычных рэаліяў. У расейскіх сацыяльных сетках выказвалася думка, што прысуд Навальнаму — гэта горш, чым злачынства Пуціна: гэта памылка. Бо прэзыдэнт РФ уласнымі рукамі стварае з апазыцыянэра вобраз мучаніка рэжыму. Ладзіць яму рэкляму, робіць вядомым (дасюль пра Навальнага нешта чуў толькі 41% расейскага насельніцтва), стварае рэйтынг (які пакуль быў на ўзроўні 6%). І цяпер усе расейцы будуць ведаць, што апазыцыйнага лідэра пасадзілі за барацьбу з карупцыяй. Бо ў Расеі любяць несправядліва асуджаных мучанікаў, пакутнікаў за праўду, дэманструюць, словамі Пушкіна, «милость к падшим». І ўзгадваюць фэномэн Ельцына, папулярнасьць якога ўзьнеслася да нябёсаў пасьля таго, як ён выступіў на пленуме ЦК КПСС з крытыкай палітыкі Гарбачова і за гэта быў выключаны з складу ЦК.
Ці так гэта, пакажа час і сацыялёгія. Але тут будуць дарэчы паралелі з бліжэйшай гісторыяй ці, можа, нават сучаснасьцю.
Калі ва Ўкраіне прэзыдэнт Віктар Януковіч пасадзіў у турму свайго галоўнага праціўніка Юлю Цімашэнку, большасьць украінскіх палітолягаў амаль у адзін голас казалі: што ён робіць? Ён з глузду зьехаў! Ён жа падпісвае сабе палітычны прысуд. Бо выкліча абурэньне ўкраінскага грамадзтва відавочнай несправядлівасьцю, адбудзецца раскол эліт. А рэйтынг «мучаніцы» Юлі ўзьляціць угару. І Захад адвернецца ад Украіны, і Расея будзе незадаволеная, бо тую дамову, за якую судзілі Цімашэнку, яна падпісвала з Пуціным.
Прайшло два гады. І што? А нічога. Усе гэтыя прагнозы ня спраўдзіліся. Партыя рэгіёнаў узяла на парлямэнцкіх выбарах свае традыцыйныя працэнты. Рэйтынг Юлі ўпаў. Настрой насельніцтва можна выказаць формулай: чума на абодва вашы дамы. А ЭЗ у лістападзе на саміце «Ўсходняга партнэрства» ў Вільні зьбіраецца падпісваць з Украінай дамову аб асацыяцыі.
Вернемся на грэшную беларускую зямлю. Калі 11 красавіка 1995 году на загад Лукашэнкі ў Вярхоўным Савеце зьбілі галадаючых дэпутатаў апазыцыі якраз напярэдадні парлямэнцкай выбарчай кампаніі, то ў асяродзьдзі журналістаў я ня раз чуў такую вэрсію: ну ўсё, цяпер БНФ пераможа на выбарах, бо прэзыдэнт зрабіў зь іх нявінных мучанікаў, пацярпелых за справядлівасьць. У выніку, як вядома, БНФ не атрымаў ніводнага мандату (у акругах, дзе балятаваліся Зянон Пазьняк і Валянцін Голубеў, былі відавочныя парушэньні, але агульнай карціны гэта не мяняе).
Пасьля, у другой палове 1990-х гадоў, у асяродзьдзі незалежнага грамадзтва часта казалі, што каб лідэр апазыцыі змог атрымаць падтрымку грамадзтва і перамагчы Лукашэнку, ён павінен прайсьці праз турму. Першым абверг гэтую гіпотэзу Міхаіл Чыгір. Ён быў арыштаваны адразу пасьля ўдзелу ў «прэзыдэнцкіх выбарах» 1999 году імя сьветлай памяці Віктара Ганчара. Хоць яму інкрымінавалі эканамічнае злачынства, але ўсе разумелі, што справа ў палітыцы. Пасьля некалькіх месяцаў зьняволеньня ён быў вызвалены і паспрабаваў удзельнічаць у выбарах у Палату прадстаўнікоў 2000 году. І прайграў у менскай акрузе Натальлі Машэравай (што зафіксавалі незалежныя назіральнікі).
Потым лідэры апазыцыі пайшлі за краты касякамі. Пасядзелі там Казулін, Саньнікаў, Някляеў, Лябедзька, Севярынец, Статкевіч і іншыя. Вялікіх дывідэндаў па-за межамі апазыцыйнага гета згаданы факт біяграфіі ім не дадаў. Асабліва паказальны лёс Міколы Статкевіча. Сядзіць ужо другім разам. І паводзіць сябе вельмі мужна, адмаўляецца пісаць прашэньне аб памілаваньні. Аднак, паводле чэрвеньскага апытаньня НІСЭПД, сёньня за яго б прагаласавала толькі 2,4% (закрытае пытаньне).
У чым тут справа? Або на постсавецкай прасторы ня любяць герояў? Або гэтыя, умоўна кажучы, героі для большасьці насельніцтва чужыя? Сам чуў у грамадзкім транспарце, як пасьля таго зьбіцьця дэпутатаў БНФ некаторыя казалі: «Мала далі». Але вось жа парадокс: кандыдата ў члены палітбюро ЦК КПСС Барыса Ельцына народ прызнаў за свайго.
Або проста з часоў Пушкіна мэнтальнасьць людзей на гэтым абшары зьмянілася? Цяпер тут ня любяць лузэраў, тых, хто прайграў, паважаюць моцных, кіруюцца маральлю: пераможцаў ня судзяць?
У зьвязку з гэтым узгадваецца трагічная старонка нядаўняй расейскай гісторыі. У кастрычніку 2002 году ў Маскве на Дуброўцы чачэнскія тэрарысты захапілі закладнікаў. У выніку спэцапэрацыі сілавікоў усе тэрарысты былі зьнішчаныя, але разам зь імі загінула 130 закладнікаў. У нармальнай краіне пасьля такога жаху (калі спэцслужбы забіваюць 130 сваіх грамадзян) кіраўніцтва краіны было б вымушана пайсьці ў адстаўку. Але ў Расеі пасьля гэтай падзеі рэйтынг Пуціна вырас. Бо ўлада паказала моц. А тое, што загінулі мірныя жыхары, — ну дык лес сякуць — трэскі ляцяць. Народ даруе ўсё і нават захапляцца, калі ўлада дэманструе моц.
Але ў выпадку з Навальным вельмі хацеў бы памыліцца.
Вось вядомы сатырык Віктар Шэндаровіч назваў свой артыкул на гэтую тэму ў часопісе «Новое время» вельмі красамоўна — «Ідыёты».
«Яны невукі, і невукі прынцыповыя... Гісторыі ж як рэхалота, здольнага папярэдзіць пра заўтрашнюю небясьпеку — папросту не існуе для іх. Вы шчыра думаеце, што калі ў краіне з сумнеўнай легітымнасьцю ўлады, дзе тлее пратэст, а эканоміка трымаецца на шчупаковым казаньні, засадзіць у лягер галоўнага палітычнага праціўніка, а піпл абкарміць спартыўнымі перамогамі, то вы канчаткова перамаглі? Прызнайцеся, ідыёты, вы ж сапраўды так думаеце, праўда?»
Але, як кажуць амэрыканцы, калі ты разумны, то чаму не багаты? Наконт гісторыі. Як сьведчаць розныя апытаньні, тыран Сталін у Расеі — самы папулярны гістарычны дзеяч. Хоць расейская эліта гэта ўсяляк і хавае, бо трохі саромеецца.
Як сьведчаць розныя апытаньні, тыран Сталін у Расеі — самы папулярны гістарычны дзеяч. Хоць расейская эліта гэта ўсяляк і хавае, бо трохі саромеецца.
Ці так гэта, пакажа час і сацыялёгія. Але тут будуць дарэчы паралелі з бліжэйшай гісторыяй ці, можа, нават сучаснасьцю.
Калі ва Ўкраіне прэзыдэнт Віктар Януковіч пасадзіў у турму свайго галоўнага праціўніка Юлю Цімашэнку, большасьць украінскіх палітолягаў амаль у адзін голас казалі: што ён робіць? Ён з глузду зьехаў! Ён жа падпісвае сабе палітычны прысуд. Бо выкліча абурэньне ўкраінскага грамадзтва відавочнай несправядлівасьцю, адбудзецца раскол эліт. А рэйтынг «мучаніцы» Юлі ўзьляціць угару. І Захад адвернецца ад Украіны, і Расея будзе незадаволеная, бо тую дамову, за якую судзілі Цімашэнку, яна падпісвала з Пуціным.
Прайшло два гады. І што? А нічога. Усе гэтыя прагнозы ня спраўдзіліся. Партыя рэгіёнаў узяла на парлямэнцкіх выбарах свае традыцыйныя працэнты. Рэйтынг Юлі ўпаў. Настрой насельніцтва можна выказаць формулай: чума на абодва вашы дамы. А ЭЗ у лістападзе на саміце «Ўсходняга партнэрства» ў Вільні зьбіраецца падпісваць з Украінай дамову аб асацыяцыі.
Вернемся на грэшную беларускую зямлю. Калі 11 красавіка 1995 году на загад Лукашэнкі ў Вярхоўным Савеце зьбілі галадаючых дэпутатаў апазыцыі якраз напярэдадні парлямэнцкай выбарчай кампаніі, то ў асяродзьдзі журналістаў я ня раз чуў такую вэрсію: ну ўсё, цяпер БНФ пераможа на выбарах, бо прэзыдэнт зрабіў зь іх нявінных мучанікаў, пацярпелых за справядлівасьць. У выніку, як вядома, БНФ не атрымаў ніводнага мандату (у акругах, дзе балятаваліся Зянон Пазьняк і Валянцін Голубеў, былі відавочныя парушэньні, але агульнай карціны гэта не мяняе).
Пасьля, у другой палове 1990-х гадоў, у асяродзьдзі незалежнага грамадзтва часта казалі, што каб лідэр апазыцыі змог атрымаць падтрымку грамадзтва і перамагчы Лукашэнку, ён павінен прайсьці праз турму. Першым абверг гэтую гіпотэзу Міхаіл Чыгір. Ён быў арыштаваны адразу пасьля ўдзелу ў «прэзыдэнцкіх выбарах» 1999 году імя сьветлай памяці Віктара Ганчара. Хоць яму інкрымінавалі эканамічнае злачынства, але ўсе разумелі, што справа ў палітыцы. Пасьля некалькіх месяцаў зьняволеньня ён быў вызвалены і паспрабаваў удзельнічаць у выбарах у Палату прадстаўнікоў 2000 году. І прайграў у менскай акрузе Натальлі Машэравай (што зафіксавалі незалежныя назіральнікі).
Потым лідэры апазыцыі пайшлі за краты касякамі. Пасядзелі там Казулін, Саньнікаў, Някляеў, Лябедзька, Севярынец, Статкевіч і іншыя. Вялікіх дывідэндаў па-за межамі апазыцыйнага гета згаданы факт біяграфіі ім не дадаў. Асабліва паказальны лёс Міколы Статкевіча. Сядзіць ужо другім разам. І паводзіць сябе вельмі мужна, адмаўляецца пісаць прашэньне аб памілаваньні. Аднак, паводле чэрвеньскага апытаньня НІСЭПД, сёньня за яго б прагаласавала толькі 2,4% (закрытае пытаньне).
У чым тут справа? Або на постсавецкай прасторы ня любяць герояў? Або гэтыя, умоўна кажучы, героі для большасьці насельніцтва чужыя? Сам чуў у грамадзкім транспарце, як пасьля таго зьбіцьця дэпутатаў БНФ некаторыя казалі: «Мала далі». Але вось жа парадокс: кандыдата ў члены палітбюро ЦК КПСС Барыса Ельцына народ прызнаў за свайго.
Або проста з часоў Пушкіна мэнтальнасьць людзей на гэтым абшары зьмянілася? Цяпер тут ня любяць лузэраў, тых, хто прайграў, паважаюць моцных, кіруюцца маральлю: пераможцаў ня судзяць?
У зьвязку з гэтым узгадваецца трагічная старонка нядаўняй расейскай гісторыі. У кастрычніку 2002 году ў Маскве на Дуброўцы чачэнскія тэрарысты захапілі закладнікаў. У выніку спэцапэрацыі сілавікоў усе тэрарысты былі зьнішчаныя, але разам зь імі загінула 130 закладнікаў. У нармальнай краіне пасьля такога жаху (калі спэцслужбы забіваюць 130 сваіх грамадзян) кіраўніцтва краіны было б вымушана пайсьці ў адстаўку. Але ў Расеі пасьля гэтай падзеі рэйтынг Пуціна вырас. Бо ўлада паказала моц. А тое, што загінулі мірныя жыхары, — ну дык лес сякуць — трэскі ляцяць. Народ даруе ўсё і нават захапляцца, калі ўлада дэманструе моц.
Але ў выпадку з Навальным вельмі хацеў бы памыліцца.
