Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Ад гастарбайтэраў больш праблем, чым карысьці?


Што дасьць Беларусі імкненьне ўладаў вырашыць дэфіцыт працоўнай сілы за кошт гастарбайтэраў? Выданьне «Фонд стратэгічнай культуры» прыходзіць да высновы: такім чынам можна толькі загнаць праблему ўглыб.

Дэмаграфічная сытуацыя ў Беларусі ў цэлым выглядае лепш, чым у шматлікіх іншых рэспубліках былога СССР. Так, з 1990 па 2010 год колькасьць насельніцтва Беларусі скарацілася на 6,9%, у той час як скарачэньне насельніцтва Грузіі склала 20,4%, Малдовы — 18,6%, Латвіі — 15,4%, Армэніі — 14,3% , Эстоніі — 13,3%, Украіны — 12%, Літвы — 8,3%.

У той жа час у наступныя дваццаць гадоў дэмаграфічныя праблемы Беларусі па ўсіх прыкметах абвострацца... Асноўных прычын тры: зьмяншэньне насельніцтва ў вёсцы зь яго традыцыйна шматдзетнымі сем’ямі; падзеньне нараджальнасьці пад уплывам урбанізацыі адначасова з ростам сьмяротнасьці з прычыны зьмены узроставай структуры насельніцтва; масавая эміграцыя.

Паводле прагнозаў беларускага ўраду, да 2032 году скарачэньне насельніцтва можа скласьці 870 тыс. чалавек, у выніку чаго колькасьць жыхароў краіны паменшыцца да 8,5 млн. чалавек. Адбудуцца старэньне насельніцтва і рост дэмаграфічнай нагрузкі. Скароціцца і працоўны патэнцыял краіны, які цяпер складае каля 5,6-6 млн. чалавек. Да 2032 палова страт насельніцтва (прыблізна 472 тыс. чалавек) прыйдзецца на сельскую мясцовасьць. Асабліва значныя страты могуць панесьці Віцебская і Гарадзенская вобласьці. У выніку колькасьць раёнаў з крытычным узроўнем колькасьці жыхароў, ніжэй якога не забясьпечваецца ўстойлівае сацыяльна-эканамічнае разьвіцьцё тэрыторыі (5-20 тыс. чалавек), можа ўзрасьці з 51 раёна ў цяперашні час да 77 у 2032. Такія раёны ахопяць больш за 60% тэрыторыі Беларусі. Адначасова, паводле ацэнак ўраду, да 2032 колькасьць раёнаў, дзе ўдзельная вага працаздольных стане менш як 45%, павялічыцца з 3 да 36. Да 63 узрасьце колькасьць раёнаў з удзельнай вагой працуючых ад 45 да 50%. У цэлым у групу рызыкі ўстойлівасьці разьвіцьця можа патрапіць 99 раёнаў са 118 (83,9%).
«Інтэрнацыяналізацыя рынку працы» будзе размываць нацыянальны склад жыхароў Беларусі

Праблему дэфіцыту працоўных месцаў улады Беларусі плянуюць вырашаць своеасабліва: з дапамогай прыцягненьня працоўных эмігрантаў з рэгіёнаў былога СССР, дзе маецца лішак працоўнай сілы — зь Сярэдняй Азіі і Малдовы. Нядаўна Міністэрства адукацыі сумесна з Міністэрствам архітэктуры і будаўніцтва Беларусі запусьціла пілётны праект «Інтэрнацыяналізацыя рынку працы Рэспублікі Беларусь: задавальненьне попыту прадпрыемстваў у працоўных кадрах ва ўмовах зьмяншэньня колькасьці выпускнікоў устаноў прафэсійнай адукацыі». Мяркуецца, што для лепшай адаптацыі працоўных эмігрантаў іх спачатку будуць адпраўляць на вучобу ў беларускія ПТВ. Пры гэтым колькі-небудзь сур’ёзных мер, якія маглі б утрымаць карэннае працаздольнае насельніцтва ў краіне, не прадугледжваецца. Лічыць такое рашэньне праблемы здавальняючым ніяк нельга.

Па-першае, праславутая «інтэрнацыяналізацыя рынку працы» будзе размываць нацыянальны склад жыхароў Беларусі. Мяркуючы па бытавых канфліктах беларусаў з прыежджымі з Закаўказьзя і Сярэдняй Азіі, што адбыліся ў канцы мінулага — пачатку гэтага году, грамадзяне ў масе сваёй вельмі нэгатыўна ўспрымаюць наплыў прыежджых зь іншымі стэрэатыпамі паводзін, асабліва калі гэта праяўляецца ў нейкай кідкай форме ў публічных месцах.

Наяўнасьць праблемы прызнае і газэта «Советская Белоруссия» (орган Адміністрацыі Прэзыдэнта): «На нашым партале пад загалоўкам „Беларусь бясьсільная перад гастарбайтэрамі?“, — піша газэта, — быў апублікаваны аўтарскі блог Дзьмітрыя Партона. Літаральна за тыдзень матэрыял прачытала каля 30.000 чалавек, якія пакінулі 73 камэнтароў. На жаль, рэдакцыя так і не атрымала інфармацыі або меркаваньні адносна ўзьнятай праблемы ад Дэпартамэнту па грамадзянстве і міграцыі МУС Беларусі. Шырокі грамадзкі рэзананс у абмеркаваньні гэтай тэмы выклікалі прыклады з Расеі і Заходняй Эўропы, дзе праблема мультыкультурнасьці і пераходу сьціплай этнічнага меншасьці ў агрэсіўную большасьць становіцца ўсё відавочней хваравітай».

Па-другое, наяўнасьць таннай працоўнай сілы яўным чынам тармозіць працэс эканамічных рэформаў. Навошта займацца мадэрнізацыяй вытворчасьці там, дзе ёсьць танныя працоўныя рукі?
Наяўнасьць таннай працоўнай сілы яўным чынам тармозіць працэс эканамічных рэформаў

У выніку сур’ёзнага адказу на дэмаграфічны выклік і выклік на рынку працы няма. Бо замяшчэньне беларусаў, якія выбываюць на заробкі ў Расею, на значна менш кваліфікаваных гастарбайтэраў зь Сярэдняй Азіі ні праблему недахопу працоўных рук, ні праблему дэмаграфічнага росту вырашыць ня можа. У сілу сваёй нізкай кваліфікацыі гастарбайтэры падыходзяць толькі да абмежаванай намэнклятуры рабочых спэцыяльнасьцяў невысокай кваліфікацыі, тады як зьяжджаюць зь Беларусі найбольш кваліфікаваныя спэцыялісты. Напрыклад, апошнім часам у Расею сталі ў масавым парадку ад’яжджаць на працу спэцыялісты-аграрнікі, лекары і настаўнікі.

Для Беларусі праблема ўскладняецца тым, што па ўзроўні сярэдняй зарплаты рэспубліка ўжо ў два разы саступае ня толькі Расеі, але і Казахстану. Да гэтага дадаецца і тое, што ў студзені 2013 г. у Беларусі зьнізілася сярэдняя зарплата — з 550 даляраў да 500.

Усё гэта разам узятае, як і многае іншае, кажа пра тое, што дэмаграфічную праблему, якая вырастае з праблем арганізацыі эканомікі на сыстэмным узроўні, прыцягненьнем таннай працоўнай сілы гастарбайтэраў («інтэрнацыяналізацыяй рынка працы») ня вырашыць. Яе можна толькі загнаць ўглыб.

Юры Баранчык, Фонд стратэгічнай культуры
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG