Удзельнікі: старшыня Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі “Народная грамада” Мікола Статкевіч і прэзыдэнт Беларускага кангрэсу дэмакратычных прафсаюзаў Аляксандар Ярашук
(Валер Карбалевіч: ) “У першыя гады праўленьня Лукашэнкі сьвята 1 траўня сьвяткавалася гэтак жа ўрачыста, як і ў савецкі час. Была дэманстрацыя, мітынг на плошчы Незалежнасьці, у якіх удзельнічалі прызначаныя прадстаўнікі працоўных калектываў. Фармальна акцыю ладзіла Фэдэрацыя прафсаюзаў Беларусі, аднак у рэальнасьці ў значнай ступені яе арганізоўвала ўлада, кіраўнікі прадпрыемстваў і ўстановаў. Гэтая традыцыя працягвалася нейкі час і пасьля канстытуцыйнага перавароту 1996 году.
Аднак апошнія гады ўлада адмовілася ад публічных акцыяў у выглядзе дэманстрацыі па цэнтральным праспэкце Менску і мітынгу на плошчы Незалежнасьці. Афіцыйныя мерапрыемствы абмяжоўваюцца канцэртамі йіншымі забавамі справамі ў парках. Усіх жадаючых правесьці альтэрнатыўныя акцыі (сацыял-дэмакратаў, камуністаў, незалежныя прафсаюзы) адпраўляюць на плошчу Бангалор. Заўважу, што гэтая зьмена фармату сьвяткаваньня датычыць і 7 лістапада.
Якая прычына такой дэпалітызацыі сьвята, якое афіцыйна лічыцца сьвятам працоўных? Чаму ўлада ня хоча ці баіцца ладзіць шэсьце альбо мітынг?”
(Мікола Статкевіч: ) “Справа ў тым, што любы недэмакратычны рэжым вельмі баіцца любых арганізаваных калектыўных праяваў незадаволенасьці. Пасьля таго, як у сьвяткаваньнях 1 траўня пачалі ўдзельнічаць сацыял-дэмакраты, яны зрабіліся нямэтазгоднымі для ўлады. Дзякуючы таму, што праводзілася афіцыйнае шэсьце, сацыял-дэмакраты атрымалі магчымасьць прадэманстраваць іншую пазыцыю. І атрымалася так, што ў адным часе і прасторы сутыкнулія дзьве акцыі. З аднаго боку, гэта мабілізаваныя на заводах людзі, якіх прыгналі альбо купілі вызваленым працоўным днём, заробкам, альбо запалохалі. Яны павінны былі дэманстраваць падтрымку ўлады.
Зь іншага боку, на вуліцу выходзілі людзі, каб прадэманстраваць іншую пазыцыю. І высьвятлялася, што ўлады няздольныя сабраць людзей у сваю падтрымку, якія б прыйшлі добраахвотна. Гэтая альтэрнатыўная дэманстрацыя ішла пад нацыянальнымі сьцягамі.
Гэтыя дзьве дэманстрацыі былі вельмі кантраставыя. Адна польская журналістка выказала сваё ўражаньне — на яе погляд, спачатку па праспэкце ішла калёна ваеннапалонных, апусьціўшы галовы і цягнучы ногі. Гэта афіцыйная дэманстрацыя. Калі зьявілася калёна сацыял-дэмакратаў, у паветры адчулася электрызацыя, дынаміка, людзі гучна скандавалі апазыцыйныя лёзунгі.
Заканчваліся такія мерапрыемствы аднолькава. Сацыял-дэмакраты арганізавана сыходзілі. А мабілізаваныя ўладаю тысячы людзей разьбягаліся, не чакаючы канца мітынгу. Адзін раз на праспэкце нават валяліся партрэты Лукашэнкі й транспаранты, якія раздалі людзям.
Таму спачатку сьвяткаваньне было спыненае ў Менску, потым — у Магілёве, Берасьці й Віцебску. Пакуль што яно праводзіцца ў Гомелі і Горадні. У гэтым годзе ў Гомелі сацыял-дэмакраты ўзялі ўдзел у афіцыйным мерапрыемстве. У наступным годзе мы зноў возьмем удзел у Гомелі й Горадні. Думаю, што пасьля гэтага такія акцыі спыняцца і там.
Асабліва ўлада баіцца публічнай дэманстрацыі нацыянальнага сьцягу. Яна баіцца публічных праяваў у цэнтрах гарадоў калектыўнай незадаволенасьці. Таму такі ўціск ідзе на любыя дэманстрацыі ў цэнтры. Таму адпраўляюць ладзіць канцэрты па парках”.
(Аляксандар Ярашук: ) “Я цалкам пагаджаюся са спадаром Статкевічам. Улада сапраўды баіцца публічных акцыяў. Што пасеяла, тое яна і пажынае. Доўгі час грамадзтву навязвалі страх і апатыю. Таму можна прызначыць акцыю, а на яе ніхто ня прыйдзе. А калі людзей заганяюць па разнарадцы, то адбываецца тое, пра што распавёў спадар Статкевіч. І нават па разнарадцы ня проста сабраць людзей. Зусім нядаўна ўлада хацела, каб адбыліся масавыя акцыі ў падтрымку Садама Хусэйна. Але атрымаўся пшык, ніхто не прыйшоў.
Усё гэта лішні раз пацьвярджае, што лепш гайкі не перакручваць. Лепш даць людзям магчымасьць выйсьці і ўсё сказаць. Калі ёсьць за што пахваліць, дык пахваляць, калі ёсьць за што крытыкаваць, пакрытыкуюць. Гэта была б куды больш пэрспэктыўная палітыка, у тым ліку і для ўлады”.
(Карбалевіч: ) “Нейкі час назад такую пазыцыю ўлады можна было растлумачыць тым, што Фэдэрацыя прафсаюзаў пачала выходзіць з-пад кантролю кіраўніцтва рэжыму. Цяпер жа сытуацыя з прафсаюзамі зьмянілася, яны абдзяржавіліся. Таму новым прафсаюзам на чале з Козікам можна было б даверыць правесьці публічную палітычную акцыю, і, на першы погляд, ніякіх сюрпрызаў чакаць не давялося б. Тым ня менш, улада цьвёрда вядзе лінію на дэпалітызацыю сьвята. Што, яна не давярае і гэтым ручным прафсаюзам?”
(Статкевіч: ) “У той час, калі мы ўдзельнічалі ў афіцыйных дэманстрацыях, Фэдэрацыя прафсаюзаў не была такая незалежная ад улады, як гэта адбылося ў 2000–2001 гадах. Але 1 траўня — сацыяльнае сьвята. Гэта сьвята працы і, мабыць, узнагароджаньня за працу. А цяпер сацыяльныя праблемы ў грамадзтве — калясальныя. Людзі змагаюцца за выжываньне. Таму зьбіраць разам вялікую колькасьць людзей небясьпечна. Што ім сказаць? Што можа сказаць спадар Козік? Што прафсаюзы будуць дамагацца ад ураду падвышэньня заробкаў і пэнсіяў? Што прафсаюзы могуць аб’явіць страйк? Не, Козік гэтага сказаць ня можа.
Дарэчы, 9 траўня ўлады будуць палітызаваць сьвята Перамогі. Таму што гэтае сьвята не стасуецца ў грамадзкай сьвядомасьці з нацыянальным сьцягам. Таму ўлада спрабуе як бы прыватызаваць гэтае сьвята. Бо не на якое іншае сьвята ўлада ня можа добраахвотна сабраць людзей у сваю падтрымку.
Гэтую сытуацыю магла б скарыстаць апазыцыйная Партыя камуністаў беларуская. Праўда, іх вулічныя мабілізацыйныя рэсурсы невялікія. Але можна падумаць, як скарыстаць і гэтае сьвята на карысьць дэмакратыяі, каб пазбавіць уладу манаполіі на гэтае сьвята. І я магу вас упэўніць, што дастаткова таго, каб два разы ў гэтых шэсьцях прынялі ўдзел дэмакратычныя сілы пад лёзунгамі перамогі над фашызмам, то на трэці раз усё сьвята абмяжуецца сьціплым ускладаньнем кветак”.
(Ярашук: ) “Антыпрафсаюзны путч 16 ліпеня мінулага году, я так яго называю, прывёў да таго, што новае кіраўніцтва Фэдэрацыі не адлюстроўвае настроі сяброў прафсаюзаў. Таму што той глыток свабоды, які адчулі прафсаюзы, стаў пэўнай ін’екцыяй супраць дыктату.
І калі ўявіць, што Фэдэрацыя ладзіць шэсьце, мітынг, і спадар Козік узначальвае калёну — але ў калёне будуць ісьці і Бухвостаў, і Фядыніч. І, даруйце, Ярашук таксама пойдзе. Зь незалежнымі прафсаюзамі і зь бел-чырвона-белым сьцягам. І як ня даць слова на мітынгу Бухвоставу, Фядынічу, Ярашуку? Таму сытуацыя для ўлады рызыкоўная і непрадказальная. І што можа адбыцца? Козік будзе гаварыць, што жыць становіцца ўсё лепей. А людзі скажуць, што ўсё гэта лухта. Таму ўлада і не бярэ на сябе сьмеласьць даручыць правядзеньне такога адказнага мерапрыемства нават падкантрольным прафсаюзам”.
(Карбалевіч: ) “У працяг думкі, якую выказаў спадар Статкевіч хацеў бы заўважыць, што ўлада навучылася ў залежнасьці ад сваіх інтэрэсаў у патрэбны момант альбо палітызаваць, альбо дэпалітызаваць грамадзтва. Напрыклад, падчас нядаўніх мясцовых выбараў, і цяпер у дзень святкаваньня 1 траўня рэжым імкнецца дэпалітызаваць гэтыя падзеі. І наадварот, улада рэзка палітызавала ірацкую вайну. Моцная палітызацыя адбудзецца падчас сьвяткаваньня Дня Перамогі 9 траўня. Ці згодныя вы з такім меркаваньнем? І ці ўдаецца ўладам дасягаць пастаўленых мэтаў?”
(Статкевіч: ) “Раней уладзе ўдавалася гульня з палітызацыяй дэпалітызацыяй лепш. Улада эксплюатуе стэрэатыпы мінулага. Яна зноў хоча рэканструяваць сытуацыю вайны з Захадам, накшталт вайны з фашыстоўскаю Нямеччынаю. Улада ўвесь час спрабуе націскаць на балявыя кропкі. Бо ў беларускім грамадзтве існуе жудасная памяць аб вайне нават у тых пакаленьняў, якія вайну не засьпелі. І падчас вайны НАТО зь Югаславіяю ўлада выдатна скарысталі яе на сваю карысьць.
А вось цяпер скарыстаць вайну ў Іраку уладам не ўдалося. Адмоўнае стаўленьне да вайны не трансфармавалася ў падтрымку ўлады. Пазыцыя кіраўніцтва краіны, якое аб’явіла сябе галоўным абаронцам Іраку, хутчэй напалохала грамадзтва. Людзі думаюць: “Куды ён нас цягне? Ён што, хоча і нас уцягнуць ў вайну?”
У выніку цяпер штучная палітызацыя грамадзтва мае ўсё меншы эфэкт. Таму што рэзка павысіліся кошты кватэраў, людзям не хапае на харчаваньне”.
(Ярашук: ) “Сапраўды, штучная палітызацыя і дэпалітызацыя грамадзтва адбываецца ўжо працяглы час. Раней гэта ўдавалася лепш, я тут згодзен са спадаром Статкевічам. Таму што час ідзе, а сытуацыя да лепшага не зьмяняецца. І дзеяньні ўладаў нагадваюць старую заежджаную кружэлку. Рэсурс палітызацыі грамадзтва вычарпаны, альбо амаль вычарпаны. І падзеі вакол вайны ў Іраку гэта пацьвярджаюць”.
(Карбалевіч: ) “Такім чынам сам факт адмовы ад дэманстрацыі і мітынгу на 1 траўня сьведчыць аб тым, што ўлада адчувае сацыяльную напружанасьць у грамадзтве і таму пазьбягае публічнага абмеркаваньня тых тэмаў, якія звычайна выносяцца на парадак дня ў сьвята працоўных: годных заробкаў, беспрацоў’я, сацыяльнай абароны людзей. Таму што гэтыя тэмы сталі цяпер даволі вострымі”.
