Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Урокі Леаніда Брэжнева


Юры Дракахруст
Юры Дракахруст

Чаму некаторыя лічаць часы Брэжнева «залатым векам»? Ці былі ў той час закладзеныя зерні краху савецкай сыстэмы? Чаму Лукашэнка зараз апэлюе да савецкай спадчыны? Ці падобная сучасная беларуская сытуацыя на брэжнеўскі «застой»?

Над гэтымі пытаньнямі ў «Праскім акцэнце» шэф рэдактар газэты «Наша ніва» Андрэй Дынько, эканаміст і блогер Дзьмітры Ісаёнак і аглядальнік нашага радыё Валер Карбалевіч.

Дракахруст: 30 гадоў таму памер кіраўнік савецкай дзяржавы Леанід Брэжнеў. Потым, у гады перабудовы, часы ягонага кіраваньня называлі «застоем». Праз пэўны час, калі пацярпеў крах камунізм і СССР, калі народы постсавецкіх краін ішлі «далінай сьлёз», многім той пэрыяд стаў падаваўся ледзь не «залатым векам». У Беларусі падчас апытаньняў Брэжнеў паводле сымпатый – вышэй за Леніна і Сталіна, надзвычай станоўча ацэньваюць Брэжнева і ягоны час ўдзельнікі шматлікіх апытаньняў у Расеі. Чаму? Гэта і сапраўды быў «залаты век»? І калі так, то чаго?

Дынько: Ён папулярны перад усім таму, што такім удалым, пасьпяховым яго малюе прапаганда і афіцыйныя сродкі масавай інфармацыі. З другога боку, гэта вельмі добра паклалася на масавую сьвядомасьць. Калі быў шок 90-х, абвал савецкай мадэлі, савецкай эканомікі, звыклага ладу, то ўсё тое, што было да таго, і што памяталася, стала здавацца «залатым векам». Тым больш, што з увагі на дэмаграфічны склад насельніцтва большасьць беларусаў правяла свае маладыя гады, калі і ружы былі чырвоныя, і рэкі - сінія, у брэжнеўскі час. Яшчэ праз 20-30 гадоў, я ўпэўнены, што наш сёньняшні час таксама будзе здавацца «залатым векам» многім людзям.

Дракахруст: Дзьмітры, вы згодны з меркаваньнем Андрэя, што справа збольшага толькі ў прапагандзе, у тым, што як раз маладосьць цяперашніх 50-60- гадовых прыпала на брэжнеўскую эпоху? Арыоры кажучы, магчыма камусьці мог падабацца хрушчоўскі пэрыяд, адліга, камусьці- сталінскі зь яго магутным рэвалюцыйным драйвам. Чаму ўсё ж такі паводле апытаньняў для вельмі многіх «залаты век» - гэта менавіта брэжнеўскія часы?

Дзьмітры Ісаёнак
Дзьмітры Ісаёнак
Ісаёнак: Не магу цалкам пагадзіцца з Андрэем. Настальгія-гэта, вядома, важны фактар, але, калі мы паглядзі на статыстыку, то мяжа канца 60-х – пачатку 70-х-гэта час, калі праграма пасляваеннай індустрыялізацыі пачала даваць першыя вынікі: скачок гарадскога неселения, падзенне эміграцыі, якая да гэтага была вельмі высокая, а цяпер людзям не трэба было ехаць у іншыя рэгіёны, паколькі яны атрымлівалі працу на месцы і ўвесь комплекс сацыяльных аб'ектаў. Калі Сталін-гэта рэвалюцыя і драйв, то Брэжнеў-гэта нараджэнне спакойнага грамадства спажывання. Натуральна, што пасля краху канца 80-х, настальгія па гэтым спакойнаму спажывання, калі ад сацыялізму атрымліваюць карысць, але зверху ўжо няма рэпрэсій, зразумела, што настальгія вялікая.
Дракахруст: Валер, якое ваша меркаваньне: гэта сапраўды залаты век?

Карбалевіч: Усё залежыць ад таго, як гэта ўспрымаць. Акрамя настальгіі па маладосьці- гэта настальгія таксама па сацыяльнай стабільнасьці, па сацыяльнай роўнасьці, па патэрналісцкай дзяржаве, па імпэрыі, якую ўсе баяліся. Гэта, што тычыцца ўсяго Савецкага Саюзу, найперш Расеі.

Валер Карбалевіч
Валер Карбалевіч
Калі казаць пра Беларусь, то адносна Беларусі мы можам казаць пра брэжнеўска-машэраўскі пэрыяд. У гісторыі Беларусі - гэта быў другі этап індустрыяльнай рэвалюцыі, калі ў Беларусі зьявіліся новыя галіны вытворчасьці: калійная, нафтахімічная, калі праводзілася меліярацыя. У велізарнай колькасьці людзей за кароткі час, за жыцьцё аднаго пакаленьня, не толькі зьявіліся добрыя заробкі, але памяняўся сацыяльны статус. Яны з вёскі перасяліліся ў гарады, атрымалі кватэры і, зразумела, што для іх гэты пэрыяд быў вельмі важны і ў цэлым станоўчы.

Калі пачалася гарбачоўская перабудова, то Беларусь апынулася «антыперабудовачнай Вандэяй»

Акрамя таго, я хацеў бы зьвярнуць увагу на яшчэ адзін момант, што тычыцца Беларусі – гэта асоба Машэрава. Калі вобраз Машэрава, чалавека энэргічнага, актыўнага, у пэўным сэнсе папулістычнага, харызматычнага, уставіць у мадэль брэжнеўскай эпохі, то мы і атрымаем пэрыяд, які беларускае грамадзтва не ўспрымала, як крызіс, не ўспрымала, як застой. Невыпадкова, калі пачалася гарбачоўская перабудова, то Беларусь апынулася «антыперабудовачнай Вандэяй» па словах Алеся Адамовічы. І гэта вельмі прынцыпова і менавіта да гэтых пачуцьцяў, эмоцыяў апэляваў Лукашэнка ў 1994 годзе, калі абяцаў вярнуць грамадзтва менавіта ў тыя, брэжнеўска-машэраўскія часы.

Дракахруст: Пасьля сьмерці Брэжнева не было браку ў заходніх і дысідэнцкіх ацэнках наконт таго, куды што будзе далей з СССР. Дзяржава здавалася тады ў зэніце моцы – імпэрыя распрасьціралася ў пэўным сэнсе ад Гаваны да Ханою. Прагназавалася паступовая трансфармацыя, новы сталінізм – што заўгодна, апроч таго, што адбылося насамрэч: што пасьля кароткай інтэрлюдыі «гонкі на лафетах» Андропава і Чарненкі пачнецца перабудова, а праз менш чым праз 10 гадоў пасьля сьмерці Брэжнева СССР зьнікне з мапу сьвету як геапалітычная рэальнасьць. Ці было ў брэжнеўскім часе нешта, што спарадзіла, пасеяла зерне такога фіналу?

Капіталізм перамог сацыялізм менавіта ў гэтае 20-годзьдзе брэжнеўскага пэрыяду

Карбалевіч: Галоўная хіба брэжнеўскага кіраваньня – гэта адсутнасьць разьвіцьця. Справа ў тым, што менавіта ў гэтыя брэжнеўскія часы, 60-80-я гады, на Захадзе пачалася навукова-тэхнічная рэвалюцыя. Менавіта за гэты пэрыяд, за гэтыя 20 гадоў, Захад зрабіў рывок, ён вельмі хутка абагнаў савецкую мадэль, савецкую сыстэму. То бок капіталізм перамог сацыялізм менавіта ў гэтае 20-годзьдзе брэжнеўскага пэрыяду. Гэты пэрыяд паказаў, што сацыялістычная сыстэма ў прынцыпе няздольная ўпісацца ў НТР. Вось гэта, мне падаецца, галоўны чыньнік, і гэты факт стаў відавочны ня толькі для эліты, але і для вялікай часткі грамадзтва. Менавіта гэта і падштурхнула Гарбачова да перабудовы. Адчуваньне грамадзтва таго часу вельмі добра сфармуляваная тэзісам: «Так жыць нельга» з назвы знакамітага фільму Гаварухіна. Адчуваньне, што так жыць нельга, і падштурхнула да пераменаў. Мне падаецца, што нешта падобнае адбываецца зараз у Беларусі, калі таксама нейкім мэйнстрымам грамадзкага адчуваньня зьяўляецца тэзіс, што так жыць нельга.

Дракахруст: Дзьмітры, у свой час Аляксандр Зіноўеў пісаў, што тое, што адбылося ў СССР пасьля 1986 году, было крызісам камунізму. Падобна таму, як капіталізм перажываў крызісы, але тым не менш выжываў. На ваш погляд, камунізм проста не перажыў свой крызіс?

Ісаёнак: Наогул меў цікавы эфэкт. Аказалася, што сытуацыю 60-х замарозілі, але калі размарозілі, то атрымалі ня тое, што замарожвалі. Я пагаджуся з тым, што капіталізм перамог камунізм як мінімум у галовах часткі савецкіх людзей -за пэрыяд ціхага разьвіцьця незаўважна для грамадзтва, непрыкметна для саміх сябе, партыйная намэнклятура, творчая эліта прыйшла да высновы, што сацыялізм не адпавядае ні іх патрэбам, ні патрэбам краіны. Пасьля застою яны атрымалі магчымасьць сказаць гэта ўслых.

Дракахруст: Андрэй, ці не атрымалася з камунізмам паводле камуністычнай формулы пра адміраньне дзяржавы праз яе шматбаковае разьвіцьцё. Сацыялізм пры Брэжневе разьвіўся да такой ступені, што ў рэшце рэшт зьнік з твару сьвету.

Андрэй Дынько
Андрэй Дынько
Дынько: Савецкі Саюз і сацыялістычная сыстэма ў цэлым развалілася таму, што была не эфэктыўнай. Эканоміка была не эфэктыўнай. Таксама не было нармальнай палітычнай сыстэмы, якая дазваляла б аднаўляцца, якая дазваляла б канкурэнцыю. Тое ж самае, што мы бачым сёньня ў Беларусі і на іншай постсавецкай прасторы. У рэшце рэшт гэта застывае і зацьвердзявае. Калі прыгадаць тыя брэжнеўскія часы на побытавым узроўні, то як шмат нэгатыўных з'яваў вельмі хутка разьвіваліся і іх было не спыніць. Сюды можна аднесьці п'янства, якое тады заліло ўвесь Савецкі Саюз, карупцыю ад нізу да верху. І ў той жа час гіганцкія, несувымерныя выдаткі на сілавікоў, на войска і на іншыя сілавыя структуры, якія былі найбольшымі ў сьвеце і неэфэктыўна паглыналі велізарныя грошы. Але я мушу сказаць, што напэўна гэтага падзеньня савецкай сыстэмы магло б і не адбыцца, калі не было б людзей, якія яго набліжалі, людзей, якія стваралі канцэпцыі і структуры для новага ладу. Маю на ўвазе Салжаніцына, Сахарава, Гавэла.

Дракахруст: Сёлета Аляксандар Лукашэнка, выступаючы на адкрыцьці чарговых станцыяў мэтрапалітэна, распавёў пра сваё бачаньне сувязі паміж Кастрычніцкай рэвалюцыяй і сучаснай беларускай дзяржавай:

Лукашэнка: "7 лістапада мы сьвяткуем дзень Кастрычніцкай рэвалюцыі. А ідэі Кастрычніцкай рэвалюцыі для вас прымальныя? А для мяне яны ўсё прымальныя, таму што ўсе рэвалюцыянэры ідуць з добрымі ідэямі да народу, калі нешта трэба зьмяніць, перавярнуць. Тады рэвалюцыянэры ішлі з добрымі ідэямі: зямля - сялянам, фабрыкі - рабочым. Ні аднаго дрэннага лёзунгу не было, і пад гэтымі лёзунгамі рэвалюцыянэры перамаглі , і пераможцы былі поўныя рашучасьці рэалізаваць гэтыя лёзунгі. Нельга ганіць тое, што было ў 17-м годзе і пускаць пад нож тыя добрыя ідэі, зь якімі ішлі Уладзімір Ільіч Ленін і яго каманда на гэтую рэвалюцыю. Многія гэтыя лёзунгі ляжаць у аснове цяперашняй палітыкі ў нашай дзяржаве".

Дракахруст: На ваш погляд у якой ступені – ідэалягічна, арганізацыйна – цяперашняя беларуская дзяржава – спадкаемца Кастрычніка, ў якой ступені лёзунгі Кастрычніка «ляжаць у падмурку» беларускай дзяржавы? А ў якой яна – спадкаемца менавіта брэжнеўскага пэрыяду савецкай гісторыі? У якой ступені карані цяперашняй беларускай мадэлі – там, менавіта ў брэжнеўскім пэрыядзе, ў часах юнацтва цяперашняга кіраўніка Беларусі?

У Гарбачова гэтая сыстэма павалілася на працягу двух гадоў. У нас яна трымаецца.

Ісаёнак: Трэба сказаць, што галоўнай ідэяй Леніна зьяўлялася пабудова бязклясавага грамадзтва, без наёмных рабочых, без гаспадароў, без багатых і бедных. Зразумела, што Аляксандр Рыгоравіч кажа не пра гэта. На самай справе электарат, да якога ён зьвяртаецца, таксама наўрад ці думае пра такія рэчы. Тыя людзі, якія ў 1995 годзе на рэфэрэндуме галасавалі за чырвоны сьцяг - ім гэта блізка, ім гэта зразумела. Гэта чыста культурная зварот. Іх даўно нічым не радавалі і вось зараз прэзыдэнт зьвярнуўся да гэтага сэгмэнту. Калі казаць пра пераемнасьць, то, як ні дзіўна будзе гучаць на першы погляд, мне здаецца, што Рэспубліка Беларусь больш за ўсё ўзяла ад СССР гарбачоўскага пэрыяду: сацыялізм з чалавечым тварам, ёсьць дзяржаўная ўласнасьць, ёсьць буйныя дзяржпраекты, ёсьць сацыяльныя гарантыі, але раптам ўнутры гэтай сацыялістычнай рамкі ёсьць магчымасьць зарабіць пры дапамозе разьвіцьця каапэратываў, арэнды, гэта значыць элемэнтаў прыватнага прысваеньня, навешаных на сацыялістычную сыстэму. У Гарбачова гэтая сыстэма павалілася на працягу двух гадоў. У нас яна трымаецца. Калі б Гарбачоў зразумеў, што для працяглага існаваньня такой мадэлі патрэбны аўтарытарны кіраўнік - арбітр, які б асабіста, ледзь не на ўзроўні кожнага асобнага прадпрыемства, вызначаў каму і колькі можна "зарабіць", з улікам запасу трываласьці ўсёй сыстэмы, і калі што - біў бы па руках, тады Гарбачоў стаў бы Лукашэнкам.

Дракахруст: Андрэй, а якую пераемнасьць бачыце вы: з Кастрычнікам 17-га, з брэжнеўскім пэрыядам, ці, як парадаксальна сказаў зараз Дзьмітры, з гарбачоўскім пэрыядам?

Дынько:
Спадар Ісаёнак вельмі добра сказаў, мне спадабалася гэтая заўвага пра гарбачоўскі пэрыяд. Толькі я дадаў бы, што, калі б Гарбачову нехта з-за мяжы даваў 150 млрд. даляраў штогод, то Гарбачоў дагэтуль бы кіраваў і насілі б яго на руках у СССР. Калі браць гэтую пераемнасьць, то калі ў нас на Беларусі дагэтуль сьцяг чырвона-зялёны і герб – вяночак, і помнікі Леніну стаяць на кожнай плошчы, то мы ўсё яшчэ там і ніяк не выйдзем з гэтага загону.

Дракахруст: Валер, і вам пытаньне, дзе мы: у брэжнеўскім пэрыядзе, ў Кастрычніку 17-га, дзе «и Ленин - такой молодой, и юный Октябрь впереди», ці ў гарбачоўскім пэрыядзе? І, увогуле, вы пра гэта ў блогу пісалі - навошта Лукашэнка стаў зараз гаварыць пра гэта?

У гэту брэжнеўскую мадэль устаўленая асоба Лукашэнкі, як у Беларусі ў брэжнеўскую мадэль была ўстаўлена асоба Машэрава

Карбалевіч: Таму што паявіліся ўсе хібы той сацыяльнай мадэлі, якую пабудаваў Лукашэнка. І значыць - зьявілася патрэба шукаць гістарычныя крыніцы для яе ўмацаваньня. Памятаеце, як калісьці У. Чэрчыль пісаў на палях сваіх парлямэнцкіх дакладаў: «Аргумэнт слабы — падвысіць голас». Так і тут. У Кастрычніцкай рэвалюцыі Лукашэнку падабаецца дамінаваньне дзяржавы ў эканоміцы. Ён лічыць, што ў Беларусі рэалізаваўся лёзунг: Фабрыкі — рабочым, зямля — сялянам. Увогуле, што ў Беларусі рэалізаваўся міф пабудовы грамадзтва без багатых, сацыяльная роўнасьць. Што тычыцца параўнаньня з брэжнеўскім пэрыядам, то, ведаеце, гэта вельмі падобны стыль. Асабліва, калі ня слухаць па тэлебачаньні, а чытаць даклады Брэжнева і даклады Лукашэнкі, то гэта вельмі падобныя рыторыка. Маўляў: «Верной дорогой идете, товарищи!», вельмі падобная ўся сыстэма ідэалягічнай працы, калі акцэнт робіцца на вонкавую ляяльнасьць, а зьмест нікога не цікавіць. Справа ў тым, што ў гэту брэжнеўскую мадэль устаўленая асоба Лукашэнкі, як у Беларусі ў брэжнеўскую мадэль была ўстаўлена асоба Машэрава. То бок вобраз гэтай сыстэмы неяк ачалавечаны папулізмам і харызмай. Усё гэта неяк ажыўляе абсалютную неэфэктыўнасьць, нават дубовасьць прапагандысцкай працы, якую робіць уся ідэалягічная вэртыкаль.

Дракахруст: А зараз да тэрміну, моднага ў часу перабудовы - «застой». Часам некаторыя і цяперашні этап беларускай гісторыі называюць «застоем» ці «паўзай». Вы згодны? І з досьведу таго, брэжнеўскага «застою» - ці азначае ён, што ў грамадзтве нічога не адбываецца? У 1982 годзе ж СССР не вярнуўся ў 1964 год, калі Брэжнеў зьмяніў Хрушчова. Дык можа пэўныя высновы з таго «застою» могуць быць карысныя для разуменьня цяперашняга беларускага часу?

Дынько: Мне вельмі не падабаецца, калі нейкія пэрыяды ці з'явы з гісторыі СССР пераносяцца на нашу беларускую рэчаіснасьць. Беларусь – зусім іншы палітычны суб'ект. Гэта невялікая краіна, тады як Савецкі саюз – гэта была міравая дзяржава. Пэўныя працэсы ў Беларусі могуць адбыцца нашмат хутчэй, чым яны маглі адбыцца ў СССР. Давайце я вам нагадаю мінулы год, калі здарыўся фінансавы крызіс і літаральна за тры месяцы самаадчуваньне людзей і эканамічная сытуацыя зьмяніліся да непазнавальнасьці.
Зь іншага боку, 58-гадовага Лукашэнку няможна параўноўваць з 70-гадовым Брэжневым. Гэта яшчэ малады і актыўны кіраўнік. І сама сытуацыя ў Беларусі далёкая ад нязьменнасьці. Паглядзіце, колькі ўсяго здараецца: тэрарыстычны акта ў мэтро, які здарыўся ў мінулым годзе. У СССР у брэжнеўскія часы такое магло адбыцца толькі некалькі разоў. Гэта былі выключныя выпадкі.

Дракахруст: Дарэчы, таксама ў мэтро, толькі ў Маскве.

Дынько: Быў адзіны выпадак на вялізарны Савецкі Саюз. Ці вось гэтая нядаўняя малая гісторыя, калі ўцёк салдат-разьведчык у Літву. У СССР гэта таксама было нешта выключнае, надзвычайнае здарэньне. А у нас, у Беларусі, увесь час нешта здараецца. То хтосьці мішак скіне, то яшчэ што.

Дракахруст: Андрэй, давайце ўсё ж такі не пра дэталі. Мы гаворым пра эпохі. Вы лічыце, што нічога агульнага няма, і тут усё разьвіваецца па сваіх законах і такім чынам да нечага прыйдзе, так?

Дынько:
Ёсьць адно важнае агульнае, што я хацеў бы адзначыць: як у тым Савецкім Саюзе, ў нашай сёньняшняй Беларусі існуюць людзі, якія змагаюцца за тое, каб зьмяніць гэтую сыстэму. Тады гэта былі: Салжаніцын, Сахараў, Гавэл. А ў Беларусі ёсьць апазыцыя і незалежныя сродкі масавай інфармацыі. І ў рэшце рэшт аказалася, што тое, што тады рабілі дысідэнты, іншадумцы, аказалася вельмі важным для грамадзтва. Яны заклалі асновы новага, больш справядлівага і больш эфэктыўнага ладу. У гэтым сэнсе сёньня апазыцыя закладае асновы будучай Беларусі.

Дракахруст: Валер, вы крыху раней самі ўжылі гэтае параўнаньне цяперашняй сытуацыі ў Беларусі з брэжнеўскім «застоем». Можа гэта, як у вядомым анэкдоце, пошукі там, дзе сьветла, зьвядзеньне новага, невядомага, да вядомага? . Андрэй лічыць, што нічога падобнага, а вы?

У рамках гэтай мадэлі мадэрнізацыя немагчыма

Карбалевіч: Заўсёды нешта падобнае можна знайсьці ў любых эпохах. Калі казаць пра падабенства, то, на мой погляд, брэжнеўская эпоха і эпоха Лукашэнкі падобныя тым, што на гэты час большасьць грамадзтва вырашыла праблему выжываньня і пачала думаць пра якасьць жыцьця. Праз нейкі час высьветлілася, што ў рамках існай мадэлі істотна палепшыць якасьць жыцьця немагчыма. І таму ўзьнікла такая формула: «Так жыць нельга!» Я думаю, што сёньня беларускае грамадзтва таксама перажывае гэты пэрыяд, калі робіцца зразумелым ня толькі для эканамістаў, але і для большасьці людзей тое, што ў рамках гэтай мадэлі палепшыць якасьць жыцьця вельмі складана. Адна з праяваў гэтага - масавая эміграцыя. Дарэчы, Лукашэнка гэта разумее. Адсюль яго абяцаньні, што сярэдні заробак будзе складаць 500 даляраў, адсюль рыторыка пра мадэрнізацыю прадпрыемстваў і нават пра мадэрнізацыя палітычнай сыстэмы. Але праблема ў тым, што ў рамках гэтай мадэлі мадэрнізацыя немагчыма.

Дракахруст: Дзьмітры, вам тое ж пытаньне: як вы, так бы мовіць, сфармулявалі б ўрокі Леаніда Іл'іча для Аляксандра Рыгоравіча і для ўсіх нас, для беларусаў?

Ісаёнак:
Грамадзтва эвалюцыянуе ў любым выпадку. Застой - гэта слабасьць крытыкі, якая, па розных прычынах, не можа выявіць патрэбныя язвы і зафіксаваць публічна працэсы, якія адбываюцца. Але працэсы ідуць. Аналёгіі можна праводзіць у тым пляне, што цяпер таксама адбываюцца разнастайныя працэсы ўсьведамленьня крытычнасьці сытуацыі. Сыстэма атрымала ў спадчыну масу ўнутраных супярэчнасьцяў, яна не вычарпала разбуральнага патэнцыялу перабудовы. Гэтая мадэль вярхоўнага судзьдзі Банапарта, які ўсё разьмяркоўвае, яна патрабуе некаторай колькасьці эліты, якая вядзе сябе, як сабака на сене, калі людзі адмаўляюцца ад буржуазных спакусаў. Але раней ці пазьней падрасьце новае пакаленьне беларускай эліты, якое скажа: «А навошта нам гэта трэба? Давайце паўнавартасна ўдзельнічаць у перадзеле».

Мне здаецца, што рэвэрансы Лукашэнкі ў бок Кастрычніцкай рэвалюцыі - гэта яшчэ і такая падсьвядомая туга па сытуацыі і людзях 90-х. Тады было пакаленьне шэрых "плянавікоў" - выхадцаў з старой намэнклятуры, без амбіцый буржуа, якія маглі даць кадры для такой палітыкі - дазаванага прыватнага прысваеньня на плянавай аснове. Зараз людзей, якія разумеюць навошта наогул патрэбна такая палітыка, застаецца ўсё менш. Калі па той ці іншай прычыне адбудзецца "размарозка" палітычнага поля, мы таксама ўбачым, што ў галовах людзей ўлады пануюць ужо зусім іншыя трэнды, чым былі на момант "замаразкі".
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG