Часам сустрэнеш сярод старых камяніц, дзе люблю пахадзіць, чалавека з кнігай у галаве — гатовай, ці якая яшчэ ў працэсе. Я й сам такі.
Мне больш імпануюць тыя, хто хоча сказаць штосьці пра замкі, фарты, каралёў, пра гарадзенцаў. Адзін аўтар напісаў пра сваю родную Сібір, але ў Горадні чытаць пра Сібір ня хочацца, у тутэйшых яна не ў пашане.
Дурацкае пытаньне. Хоць некаторыя вядомыя раілі: калі можаш не пісаць — не пішы. А калі ня можаш? Амэрыканскі празаік Поль Тэру расказвае выпадак. Заможны дзялок, які бавіўся вершыкамі, наіўна пацікавіўся ў яго: пісьменьніцтва — ці добры спосаб зарабіць на жыцьцё? Не, канечне, але гэта файнае жыцьцё, -- адказаў пісьменьнік.
Файнае, бо звычайна робіш тое, што табе падабаецца. Пакуль не даходзіць да выданьня кнігі: дзе ўзяць грошы? Адзін сталічны празаік наракаў: у выдавецтве кніжку надрукуюць, а ганарар не даюць. Я прамаўчаў. Чалавеку бясплатна выпусьцілі кнігу, і такі змрочны. А калі трэба заплаціць з уласнай кішэні, каб выйшла? Ад абурэньня адмовіўся б пісаць?
Сумны чалавек зьвяртаецца да цябе на вуліцы зь немым пытаньнем: як надрукаваць кніжку, каб добра і не задорага? Першую здаў у дзяржаўную друкарню, яна безнадзейна рассыпалася, кажа. Другую хацеў — хай толькі дзесяць штук, але да дня народзінаў унука. У прыватнай фірме зрабілі так, што бясплатна такую б ня ўзяў, а давялося заплаціць. З гэтай кнігай у галаве я й засьпеў яго, з пытальнікам у вачах.
Нейк сустрэў іншага знаёмага з навіной: толькі ад вялікага чыноўніка, дае грошы на кніжку! Колькі, пытаецца, трэба? Мільёнаў пяць-шэсьць? Не праблема, стралкам ды бегунам на экіпіроўку далі тры з паловай мільярды. Знаёмы зьдзіўляецца: на лукі-стрэлы, на красоўкі, колькі гэта кніжак можна было б надрукаваць…
Мэта майго гарадзенскага знаёмага — саюз пісьменьнікаў, “чэсны” саюз. Але там, у сталіцы, сказалі: публікацый хапае, кніжкі няма! Чалавек выказвае зьдзіўленьне: калі толькі стварылі саюз -- яшчэ той, сталінскі, -- ніякіх праблем не існавала — надрукаваў аповесьць у часопісе — калі ласка! Так, пагаджаюся, але маглі прыняць, а маглі расстраляць, пад настрой… Ха-ха-ха! — пасьмяяліся, але ня доўга.
На суседняй камяніцы вулічная шыльда са сталёвым пяром: тут філія “чэснага” саюзу. У іх галава не баліць, яны на бюджэце, ні пра арэнду, ні пра што думаць ня трэба. Два пакоі маюць адразу, і саюзы пісьменьнікаў два, але іхні — арганізацыя зь месцам сустрэчы, а “нячэсны” — беспрытульны, бяз даху над галавой. Так, паасобныя творцы, накшталт гарадзкіх партызанаў.
Шыльду мець зусім нядрэнна. Завіталі нейк скандынаўскія аўтары, начальства іх подручкі і да сваіх паэтаў-празаікаў. У скандынаваў пісьменьнікі адчуваюць падтрымку, іх ня дзеляць на два гатункі, у іх літаратурныя агенты, яны свабодна езьдзяць і суразмоўнічаюць з замежнымі калегамі і выдаўцамі.
Паставіць у думках сябе на месца швэдаў альбо фінаў я не магу, пацікаўлюся лепей: як знаёмцу собіла трапіць на прыём да чыноўніка, у якога ў шуфлядзе грошы на кніжкі? Хто б мог падумаць! Параілі запісацца па асабістым пытаньні. А хіба гэта асабістае? А якое ж?! Там ўсе па асабістых, толькі праблемы іншыя: дах цячэ, газ не праводзяць, у студні дрэнная вада. А тут чалавек з кніжкай раптам! Словам: у патрэбны час у патрэбным месцы. Ну й кніжка павінна быць мясцовага зьместу, сказала начальства…
Маем іншы прыклад: каб надрукаваць “раман пра каханьне”, чалавек узяў крэдыт у банку. Жонка яўна была ня радая. Але мяне, кажу, пра каханьне мясцовая белетрыстыка ня надта закранае. Праўда, аўтары нярэдка маюць схільнасьць да збыткоўнай лексыкі або да дзівосных сказаў, воку робіцца цікавей: “на шыі адзеньня рукі замацавалі новую зашпільку”, “хлопчык упаў у яму вышынёй два мэтры”, “лядашчы плот бязь весьніц стаяў разнасьцежаны”, у яго на галаве была “вузкая спартыўная кепка”.
Разумею, разумею, часам складана апанаваць думкі, калі іх шмат, словы разьбягаюцца як авечкі ці кураняты, трэба загнаць іх, абмежаваць, скласьці ў кнігу, схаваць пад вокладку. А гэта зусім ня проста, як здаецца, дастаткова паслухаць бясконцыя даклады. Часам тэлевізар гаворыць адно, думае другое, робіць трэцяе. Чыталі, чыталі “Тутэйшых”, -- вельмі ў духу. З кніжкамі таксама гісторыі здараюцца: на вокладцы адзін горад, друкуецца ў другім, а перапраўляецца церазь мяжу, каб заблытаць сьляды, у трэцім. Мацей ты наш, Бурачок… У “чэсны” саюз яго сёньня наўрад ці ўзялі б, хоць і кніжку меў.
Мне больш імпануюць тыя, хто хоча сказаць штосьці пра замкі, фарты, каралёў, пра гарадзенцаў. Адзін аўтар напісаў пра сваю родную Сібір, але ў Горадні чытаць пра Сібір ня хочацца, у тутэйшых яна не ў пашане.
Пісаць ці не пісаць?
Дурацкае пытаньне. Хоць некаторыя вядомыя раілі: калі можаш не пісаць — не пішы. А калі ня можаш? Амэрыканскі празаік Поль Тэру расказвае выпадак. Заможны дзялок, які бавіўся вершыкамі, наіўна пацікавіўся ў яго: пісьменьніцтва — ці добры спосаб зарабіць на жыцьцё? Не, канечне, але гэта файнае жыцьцё, -- адказаў пісьменьнік.
Файнае, бо звычайна робіш тое, што табе падабаецца. Пакуль не даходзіць да выданьня кнігі: дзе ўзяць грошы? Адзін сталічны празаік наракаў: у выдавецтве кніжку надрукуюць, а ганарар не даюць. Я прамаўчаў. Чалавеку бясплатна выпусьцілі кнігу, і такі змрочны. А калі трэба заплаціць з уласнай кішэні, каб выйшла? Ад абурэньня адмовіўся б пісаць?
Сумны чалавек зьвяртаецца да цябе на вуліцы зь немым пытаньнем: як надрукаваць кніжку, каб добра і не задорага? Першую здаў у дзяржаўную друкарню, яна безнадзейна рассыпалася, кажа. Другую хацеў — хай толькі дзесяць штук, але да дня народзінаў унука. У прыватнай фірме зрабілі так, што бясплатна такую б ня ўзяў, а давялося заплаціць. З гэтай кнігай у галаве я й засьпеў яго, з пытальнікам у вачах.
Нейк сустрэў іншага знаёмага з навіной: толькі ад вялікага чыноўніка, дае грошы на кніжку! Колькі, пытаецца, трэба? Мільёнаў пяць-шэсьць? Не праблема, стралкам ды бегунам на экіпіроўку далі тры з паловай мільярды. Знаёмы зьдзіўляецца: на лукі-стрэлы, на красоўкі, колькі гэта кніжак можна было б надрукаваць…
Вершы пад дахам
Мэта майго гарадзенскага знаёмага — саюз пісьменьнікаў, “чэсны” саюз. Але там, у сталіцы, сказалі: публікацый хапае, кніжкі няма! Чалавек выказвае зьдзіўленьне: калі толькі стварылі саюз -- яшчэ той, сталінскі, -- ніякіх праблем не існавала — надрукаваў аповесьць у часопісе — калі ласка! Так, пагаджаюся, але маглі прыняць, а маглі расстраляць, пад настрой… Ха-ха-ха! — пасьмяяліся, але ня доўга.
На суседняй камяніцы вулічная шыльда са сталёвым пяром: тут філія “чэснага” саюзу. У іх галава не баліць, яны на бюджэце, ні пра арэнду, ні пра што думаць ня трэба. Два пакоі маюць адразу, і саюзы пісьменьнікаў два, але іхні — арганізацыя зь месцам сустрэчы, а “нячэсны” — беспрытульны, бяз даху над галавой. Так, паасобныя творцы, накшталт гарадзкіх партызанаў.
Шыльду мець зусім нядрэнна. Завіталі нейк скандынаўскія аўтары, начальства іх подручкі і да сваіх паэтаў-празаікаў. У скандынаваў пісьменьнікі адчуваюць падтрымку, іх ня дзеляць на два гатункі, у іх літаратурныя агенты, яны свабодна езьдзяць і суразмоўнічаюць з замежнымі калегамі і выдаўцамі.
Паставіць у думках сябе на месца швэдаў альбо фінаў я не магу, пацікаўлюся лепей: як знаёмцу собіла трапіць на прыём да чыноўніка, у якога ў шуфлядзе грошы на кніжкі? Хто б мог падумаць! Параілі запісацца па асабістым пытаньні. А хіба гэта асабістае? А якое ж?! Там ўсе па асабістых, толькі праблемы іншыя: дах цячэ, газ не праводзяць, у студні дрэнная вада. А тут чалавек з кніжкай раптам! Словам: у патрэбны час у патрэбным месцы. Ну й кніжка павінна быць мясцовага зьместу, сказала начальства…
Маем іншы прыклад: каб надрукаваць “раман пра каханьне”, чалавек узяў крэдыт у банку. Жонка яўна была ня радая. Але мяне, кажу, пра каханьне мясцовая белетрыстыка ня надта закранае. Праўда, аўтары нярэдка маюць схільнасьць да збыткоўнай лексыкі або да дзівосных сказаў, воку робіцца цікавей: “на шыі адзеньня рукі замацавалі новую зашпільку”, “хлопчык упаў у яму вышынёй два мэтры”, “лядашчы плот бязь весьніц стаяў разнасьцежаны”, у яго на галаве была “вузкая спартыўная кепка”.
Разумею, разумею, часам складана апанаваць думкі, калі іх шмат, словы разьбягаюцца як авечкі ці кураняты, трэба загнаць іх, абмежаваць, скласьці ў кнігу, схаваць пад вокладку. А гэта зусім ня проста, як здаецца, дастаткова паслухаць бясконцыя даклады. Часам тэлевізар гаворыць адно, думае другое, робіць трэцяе. Чыталі, чыталі “Тутэйшых”, -- вельмі ў духу. З кніжкамі таксама гісторыі здараюцца: на вокладцы адзін горад, друкуецца ў другім, а перапраўляецца церазь мяжу, каб заблытаць сьляды, у трэцім. Мацей ты наш, Бурачок… У “чэсны” саюз яго сёньня наўрад ці ўзялі б, хоць і кніжку меў.
