Зрынуты прэзыдэнт Кіргізстану даў інтэрвію расейскаму інфармацыйнаму агенцтву РИА-Новости.
Паўтара месяца таму ў Кіргізстане адбыўся пераварот, у выніку якога да ўлады прыйшоў часовы ўрад. Прэзыдэнт краіны Курманбек Бакіеў пакінуў краіну і падаў у адстаўку. Сытуацыя ў Кіргізстане і да гэтага часу застаецца напружанай: у паўднёвых абласьцях пэрыядычна ўзьнікаюць беспарадкі. Усяго падчас забурэньняў загінулі каля 90 чалавек і каля 2 тысячаў пацярпелі. Бакіеў на запрашэньне прэзыдэнта Беларусі Аляксандра Лукашэнкі знаходзіцца у Менску.
– Як увогуле ўсё гэта магло здарыцца? На Ваш погляд, што зьявілася прычынай? Можа, уплыў звонку?
– Ніякіх перадумоваў – эканамічных, палітычных не было для таго, каб “рэвалюцыя" здарылася. Няма! Не было! З 2005 года па красавік 2007 – пастаянныя мітынгі, пікеты. Мы ўжо прывыклі да іх. І, нягледзячы на гэта, мы не дапусьцілі падзеньня эканомікі, мы не дапусьцілі галечы. Наадварот. За пяць гадоў мы дасягнулі такіх тэмпаў росту эканомікі, павелічэньня дзяржаўнага бюджэту больш чым у 3-3,5 разы. Простыя людзі ўсё гэта бачылі на свае вочы – колькі дарог пабудавана, новых школ, бальніц, павялічаныя памеры пэнсій, пасобія, ўзрасьлі заробкі ...
А тыя, хто сёньня прыйшоў у часовы ўрад, яны на працягу пяці гадоў практычна не давалі нам працаваць. То бок, яны зразумелі, што эканамічна і палітычна прайгралі камандзе прэзыдэнта. У іх заставаўся толькі адзін шлях захопу ўлады – гэта ўзброены шлях. І менавіта гэта яны і зрабілі – праз праліцьцё крыві, каб потым гэта ўсё павесіць на кіраўніка дзяржавы. Чаму ім гэта ўдалося зрабіць? Толькі таму, што праваахоўныя органы Кіргізстану не былі гатовыя да такога развароту падзей. Не было інфармацыі. Было дадзена дазволу на правядзеньне мітынгу (у Бішкеку), як звычайна гэта рабілася. Але адбываецца трагедыя ў Таласе. Міліцыянтаў жорстка зьбіваюць. Іх там палілі, спрабавалі выкалаць вочы, зьдзекаваліся ўсяляк. Але і пры гэтым супрацоўнікі праваахоўных органаў зброі не ўжывалі і не стралялі. У Таласе не было зроблена ніводнага стрэлу па мітынгоўцах. Затым мітынгоўцы захапілі будынак абласной адміністрацыі, і калі туды выехаў міністар унутраных спраў, вы ўсе бачылі, што яны зь ім зрабілі ... Ён цудам застаўся жывы. А я пра гэта даведаўся ўжо 7 красавіка, але ўжо было позна...
– Вы лічыце, што была сур'ёзная падрыхтоўка да захопу ўлады?
– Гэта за адзін дзень ня робіцца. Яны рыхтаваліся. І мяркуючы па тых людзях, якія прымалі ўдзел у гэтых мітынгах з аўтаматамі і з закрытымі тварамі, там былі ня простыя, а добра падрыхтаваныя людзі. У тым ліку з-за мяжы. Былі людзі і з боку, і з нашых былі. Інакш як растлумачыць тое, што захапілі БТР, які ішоў на падтрымку абаронцаў Белага дома (дзе разьмяшчаюцца прэзыдэнт і ўрад). І калі БТР заглох, нехта з мітынгоўцаў яго завёў, падагналі да Белага дому і з буйнакалібэрнага кулямёта стралялі па вокнах. Недзе ў раёне 12:00 стралялі па маіх вокнах у кабінэце прэзыдэнта. Было прабіта акно ў пакоі адпачынку, куля праляцела міма мяне і трапіла ў браму. Тыя, хто ахоўваў Белы дом, не стралялі баявымі патронамі, а выкарыстоўвалі сьлезацечны газ і гумовыя кулі. Толькі потым па машыне, якая хацела прарвацца на тэрыторыю Белага дому, стралялі па колах, па балёнах.
Гэта добра падрыхтаваны ўзброены захоп улады. Калі ў Таласе пачаліся беспарадкі, сталі біць і забіваць міліцыянтаў, частка супрацоўнікаў МУС былі перакінутыя туды, частка была перакінутая ў Нарын, дзе таксама было неспакойна. Тое было зроблена сьвядома, каб расьцярушыць сілы праваахоўных органаў і каб у Бішкеку засталося менш супрацоўнікаў міліцыі. Шчыра кажучы, мы ніколі і не захапляцца сілавікамі. Я ішоў ўсё ж такі іншым шляхам. Я думаў, што людзі дадуць ацэнку ўсім, што адбываецца, калі будзе паляпшацца рэальнае жыцьцё. А што на вуліцы рабілася, адкуль і як стралялі, хто страляў – гэта трэба разьбірацца.
– У 2007 годзе была падобная спроба штурму Белага дома. Чаму тады ўдалося прадухіліць беспарадкі, а гэтым разам не?
– Тады сярод мітынгоўцаў былі людзі агрэсіўна настроеныя, але яны былі бязь зброі, а гэтыя прыйшлі з аўтаматамі, з снайпэрскімі вінтоўкамі.
– Адразу пасьля пачатку падзеяў, калі Вы былі ў Бішкеку, і потым, калі апынуліся на поўдні краіны, Вы практычна не выступалі, у той час як вашыя праціўнікі былі лёгка даступныя для прэсы, іншымі словамі, інфармацыйную вайну Вы прайгралі ...
– Калі яны прыйшлі да ўлады, захапілі ўсе – мы сапраўды прайгралі. Да гэтага часу ўся інфармацыя паступае толькі з аднаго боку.
Вось таму я ўдзячны перш за ўсё прэзыдэнту Беларусі Аляксандру Лукашэнку, які працягнуў руку дружбы, які даў мне магчымасьць правесьці тут прэсавую канфэрэнцыю і расказаць пра тое, што адбылося. Аднак тая інфармацыя не дайшла да насельніцтва Кіргізстану, якое глядзіць нацыянальны тэлеканал, а па ім мае заявы не давалі. Менавіта таму ў Джалал-Абадзкай вобласьці ўвесь калектыў тэлекампаніі адмовіўся працаваць.
– Генпракуратура Беларусі ўжо атрымала пакет дакумэнтаў з Кіргізстану, у якіх супраць Вас выстаўляюцца сур'ёзныя абвінавачваньні, а таксама ўтрымліваецца патрабаваньне аб экстрадыцыі ...
– Усе абвінавачваньні на мой адрас абсалютна беспадстаўныя. Па-першае, я як кіраўнік дзяржавы не маю ніякага дачыненьня да абароны Белага дома. Абсалютна. Гэта можа пацьвердзіць любы кіраўнік сілавых структур, праваахоўных органаў, хто знаходзіўся ў Белым доме, кіраўнік апарату прэзыдэнта. Любы можа сказаць – ўмешваўся прэзыдэнт у абарону Белага дома або няма.
– Гэта значыць, што няма падстаў для абвінавачваньня, што Вы далі загад страляць па мітынгоўцах?
– Ніякіх падставаў няма. Абсалютна. Гэта я кажу з стоадсоткавай адказнасьцю. Я таму настойваў і на працягу тыдня не зьяжджаў, знаходзіўся на поўдні, і я прасіў: «Парлямэнт, калі вам не даюць працаваць у Бішкеку, прыяжджайце на поўдзень, пачніце працаваць". Па-другое, я з першых дзён казаў: «Стварыце міжнародную незалежную камісію, якая павінная праверыць і растлумачыць, хто нясе адказнасьць за тое, што адбылося ў Бішкеку». Бо ніхто не пайшоў на гэта. На жаль, нават АДКБ вельмі млява адрэагавала на гэта. Адзіны, хто праявіў прынцыповасьць і пачаў гаварыць, гэта прэзыдэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка. А створаная праваабаронцамі незалежная камісія, якая наведала Талас, робіць шмат папрокаў у адрас сёньняшняга часовага ўрада.
– Курманбек Саліевіч, як Вы плянуеце сваё жыцьцё далей, што зьбіраецеся рабіць?
– У маім становішчы – ходзіш, сядзіш, прачынаесься, засынаеш – думкі ўвесь час пра Кіргізстан. Я ўсё ж прэзыдэнт гэтай краіны. Пяць гадоў працаваў прэзыдэнтам. За пяць гадоў я ні разу паўнавартасна ні адпачыў. У мяне адпачынак заўсёды быў ня больш за 10 дзён. І тое я ніколі не выяжджаў за межы Кіргізстана – на Ісык-Кулі толькі адпачываў. Я сябе цалкам аддаваў працы. І атрымаць вось такі вынік? Для мяне гэта, вядома ... вялізны стрэс. Я не ўмешваўся ні наўпрост, ні ўскосна ва ўсе тое, што адбываецца ў Кіргізстане, таму, што калі я зьяжджаў, пакідаў краіну, калі ў мяне адбылася тэлефонная гутарка з кіраўнікамі Расеі і Казахстана, яны мне наўпрост сказалі: «Курманбек Саліевіч, у тым, што здарылася ў Белага дома, Вас не абвінавацяць, хоць гэта спрабуюць зрабіць. Але калі пачнецца грамадзянская вайна, не дай Бог, паміж поўначчу і поўднем, то ўсё павесяць на Вас ». Гэта я дакладна разумеў, і толькі таму пакінуў краіну. Гэта быў вельмі пераканаўчы аргумэнт. Я баяўся гэтага, таму што, калі я знаходзіўся на поўдні, народ пачаў, шчыра кажучы, настолькі агрэсіўна выказваць сваё абурэньне тым, што адбылося ў Таласе і ў Бішкеку, што людзі былі гатовыя ўзбройваюцца і ісьці абараняць законнага прэзыдэнта. Я зьехаў толькі таму. І таму я сёньня не ўступаў нават у тэлефонныя кантакты ні са сваімі братамі, ні са сваімі сынамі. Хаця ўсіх сабак сёньня вешаюць на мяне. Усё сваё няўменьне стабілізаваць сытуацыю, няўменьне кіраваць краінай. І да чаго яны дагаварыліся – бярыце, рабуйце, гэта ўсё вашае. Гэта што?
– Джалал-Абадскія падзеі апошніх дзён, калі паміж кіргізамі і ўзбэкамі ўзьніклі сутыкненьня, нагадалі Узген і Ош дваццацігадовай даўніны, калі разгарэўся міжэтнічны канфлікт. Ці ёсьць перадумовы да таго, што падобныя падзеі могуць паўтарыцца?
– У 90-я гады, калі адбылася гэтая трагедыя – міжнацыянальны канфлікт, я працаваў першым сакратаром гаркама партыі Кок-Янгака. Нам удалося там захаваць мір, але ўсё было на мяжы. Кіргізстан, асабліва поўдзень – гарэў. Вялізныя чалавечыя ахвяры. Гэта жах проста. Не дай Бог яго паўтарэньня! Наколькі я інфармаваны аб тым, што адбываецца на поўдні, перадумовы для гэтага ўжо стварылі. Таму зараз мясцовым органам улады і часоваму ураду трэба сур'ёзныя прымаць рашэньні па нармалізацыі сытуацыі. Калі гэтая сытуацыя выйдзе з-пад кантролю, гэта будзе значна большай трагедыяй, чым усё, што было да гэтага часу. А калі сёньняшняя ўлада будзе працаваць так эмацыйна, як яна да гэтага часу працуе ... Яны працуюць на адных эмоцыях, дакладнай ўцямнай лініі сваёй, дзяржаўнай палітыкі, праграмы я не чуў пакуль, не ведаю, хоць я і стараюся мала інфармацыі чытаць. Але яны ўсе працуюць на эмоцыях.
– Бо гэта ўсё вашыя былыя паплечнікі ...
– Таму я і ведаю іх усіх выдатна ведаю. Магу расказаць шмат, але скажу коратка: многія з іх вельмі эмацыйныя і неўраўнаважаныя людзі, хаця ёсьць і вельмі нядрэнныя людзі, аднак практычна ніхто, за вельмі рэдкім выключэньнем, не мае працяглага вопыту дзяржаўнага кіраваньня. Гэта ж з гадамі прыходзіць. Гэта ж не проста так – кіраваць галіной, рэгіёнам, краінай. На адных эмоцыях там далёка не уедзеш. Тое, што сёньня адбываецца, гэта доказ таго, што ўсе, хто прыйшлі да ўлады, яны не маюць ніякага вопыту кіраўніцкага і не могуць працаваць.
– Вы сказалі, што «АДКБ млява адрэагавала на падзеі ў Кіргізстане», а што, па-вашаму, павінна была зрабіць арганізацыя?
– Я лічу, што ў такой сытуацыі, у якой зараз аказаўся Кіргізстан, перш за ўсё дзяржавы-суседзі і перш за ўсё краіны АДКБ павінны больш рашуча прымаць меры. Я казаў пра гэта яшчэ месяц таму. Трэба было увесьці кааліцыйныя міратворчыя сілы АДКБ і забясьпечыць парадак. Да сёньняшняга дня ідзе рэйдэрства. Сёньня ў Бішкеку бандыты прыходзяць да прадпрымальніка з натарыюсам, дастаюць пісталет і кажуць: «Перапішы сваю справу на мяне!» А праваахоўныя органы пасьля таго, што здарылася, дэмаралізаваныя. Яны не могуць гарантаваць бясьпеку грамадзянам. Я не хачу іх дзяліць на кіргізаў, ўзбэкаў і яшчэ кагосьці, я кажу аб грамадзянах Кіргізстану. Калі мне памяць не здраджвае, у статуце АДКБ ёсьць, што калі ёсьць пагроза цэласнасьці дзяржавы, калі існуе пагроза міжнэтнічных канфліктаў, Рада кіраўнікоў дзяржаў можа прыняць рашэньне і ўвесьці міратворчыя сілы, тым больш што ёсьць просьба кіраўніцтва краіны.
– Вяртаючыся да пытаньня аб Вашых плянах – будзеце працягваць жыць у Беларусі?
– У мяне ў Беларусі моўнай праблемы няма. Я выдатна разумею і размаўляю па-расейску, дзякаваць Богу. Гэта першае. Аляксандр Рыгоравіч мяне прыняў не толькі як калегу свайго, але як сябра. Я вельмі ўдзячны яму, перш за ўсё. Я ўдзячны парлямэнту Беларусі, беларускаму народу, менавіта хлебасольнаму беларускаму народу. Што я далей і як? Зараз цяжка казаць. Я чалавек вельмі дзейсны. Я не магу сядзець. Час пакажа, чым я буду займацца. Памятаю, калі я знаходзіўся ў вёсцы на поўдні Кіргізстана, хтосьці з журналістаў хадзіў за мной па пятах: «Калі Вы сыйдзеце з палітыкі, то чым будзеце займацца?» Я кажу: "Вытворчасьцю буду займацца, тавары народнага спажываньня вырабляць ...» Ён зноў: "Ну а канкрэтна чым?» І я кінуў фразу такую: "Ну, цацкі, можа, будзем вырабляць». І гэтую фразу як перарабілі, перадалі па ўсіх каналах: «Прэзыдэнт цяпер рэзка ўсе мяняе і будзе займацца вытворчасьцю цацак». Хоць на самой справе, канешне, усё не так ...
Я думаю, што тыя веды, вопыт – гэта ні ў адной акадэміі я не атрымаў бы. Ні адна акадэмія, ні адны курсы павышэньня кваліфікацыі не далі б столькі, колькі я атрымаў за сваё пяцігадовае прэзыдэнцтва. Я думаю, што змагу быць карысным і тут. У якасьці каго, я пакуль не ведаю. Але я зраблю ўсё, каб быць карысным. Не проста тут жыць, а пастараюся быць карысным краіне, прэзыдэнту Беларусі, народу Беларусі. Што я змагу зрабіць – дзесьці, штосьці, яксьці – я буду рабіць. Я не буду сядзець проста так і марнаваць рэшту жыцьця.
– Як Вы для сябе вызначаеце Ваш сёньняшні статус? Вы прэзыдэнт, Вы экс-прэзыдэнт, Вы госьць Беларусі ...
– Па нашаму закону, па кіргіскай Канстытуцыі прэзыдэнт, калі добраахвотна сыходзіць у адстаўку, піша заяву ў парлямэнт. Парлямэнт гэтую заяву разглядае, зацьвярджае, і толькі пасьля гэтага лічыцца, што прэзыдэнт склаў свае паўнамоцтвы. Я заяву зрабіў, каб захавалася ў Кіргізстане стабільнасьць, правапарадак. Юрыдычна я напісаў заяву, але яна не ўступіла ў сілу, паколькі парлямэнта няма і ён не прыняў маю адстаўку. Маё становішча? Аляксандр Рыгоравіч кажа: «Курманбек Саліевіч, ты для мяне прэзыдэнтам быў, прэзыдэнтам і застаўся». А гэтыя, хто прыйшоў сёньня, яны ж, як у 17 годзе, дэкрэты выдаюць, Канстытуцыйны суд распусьцілі, парлямэнт распусьцілі. Навошта? Ну, са мной так абышліся. Добра, я сышоў, але стабільнасьці няма, бардак працягваецца, цкаваньне ўсіх на ўсіх, хто меў да мяне дачыненьне. Я ўжо не кажу пра братоў, блізкіх, сваякоў, паплечнікаў. Нават на далёкіх нейкіх сваякоў пагалоўна ганеньні. Гэта не народ Кіргізстану са мной так абышоўся. Гэта купка людзей, якая захапіла ўладу узброеным шляхам праз ні ў чым не вінаватых людзей, праз ахвяры. Яны прыйшлі да ўлады і спрабуюць усё зваліць на мяне. Калі будзе нармальнае расьсьледаваньне, нармальны суд, натуральна, міжнародны і незалежны, уся віна цалкам і цалкам ляжа на іх. У гэтым я абсалютна ўпэўнены.
І ў праваахоўных органах таксама “беспредел”. Сёньня ў Кыргызстане зрошчваньне крыміналу з праваахоўнымі органамі. Яны сёньня гаспадары там. У такой сытуацыі я не зьбіраюся вяртацца і абвастраць становішча. Гэта немагчыма практычна. Колькі я прапаноўваў сябе, свае паслугі, калі знаходзіўся на поўдні. Я казаў: «Увайдзіце ў прававое поле, зьбярыце парлямэнт, раз ужо такое адбылося». Яны гэтага не зрабілі, таму зараз усе іх рашэньні, калі глядзець юрыдычна, яны ўсё незаконныя. Парлямэнту няма, прэзыдэнт за межамі.
Калі гэтаму прэцэдэнту не будзе дадзеная нармальная міжнародная прававая ацэнка, гэта можа адбыцца ў любой іншай краіне на прасторы СНД. Я лічыў як: што мне гэтая апазыцыя? Ды няхай яна крычыць, шуміць. Я буду падымаць эканоміку краіны, жыцьцёвы ўзровень людзей, а людзі самі зразумеюць – дзе белае, а дзе чорнае. Апазыцыя павінна быць, але яна павінна быць канструктыўнай. Я разумею апазыцыю, якая кажа: «вось праграма ўраду, вось праграма прэзыдэнта зацьверджаная. У вас вось у гэтай праграме вось гэта не працуе ці не будзе працаваць. А мы прапануем вось гэта ». Павінна быць такая апазыцыя, а не тая, што прыходзіць з аўтаматамі і з кулямётамі, захоплівае ўрадавыя ўстановы і кажа: «мы ўлада, мы рэвалюцыя". Простыя людзі да сёньняшняга дня не могуць зразумець, што адбылося.
– Цяпер эканоміка Кіргізстану знаходзіцца, мякка кажучы, у жудасным стане ...
– Так, эканоміка, на жаль, вельмі моцна адкацілася назад, думаю, што гадоў на 5-10 як мінімум. Мы ж прынялі выдатныя законы, стварылі спрыяльнае асяродзьдзе і нарматыўна-прававую базу для разьвіцьця бізнэсу. Так лёгка зарэгістраваць прадпрыемства, так лёгка весьці бізнэс, як у Кіргізстане, сёньня на прасторы іншых дзяржаў немагчыма. Чаму ў нас бурна пайшла эканоміка? Менавіта таму. А яны што робяць? Яны ж бізнэс, прадпрымальнікаў душаць.
– Вас абвінавачваюць у сямейнасьці. Ваш сын Максім займаў вельмі высокую дзяржаўную пасаду, кантраляваў усе інвэстыцыі краіны, і Вы нібыта рыхтавалі яго на сваё месца?
– У мяне нядаўна спыталі, чаму я сына прызначыў кіраўніком цэнтральнага агенцтва разьвіцьця інвэстыцый. Адказ вельмі просты. У Кіргізстане зьнешні доўг складае больш за 2 мільярдаў даляраў. Шмат інвэстыцый прыходзіла і прыходзіць, але, як правіла, эфэктыўнасьць іх не заўсёды высокая. Грошы прыходзяць, але яны размываюцца. Там хапнулі, тут хапнулі. Хто ўнёс інвэстыцыі, сам частку скраў – і ўсё. Чаму я паставіў Максіма? Максім добра вырас як бізнэсовец на міжнародным узроўні, ён выдатна ведае ўсе тонкасьці бізнэсу. Я чаму пайшоў на гэта? Раз я прызначыў свайго сына, значыць, усю адказнасьць за інвэстыцыі я бяру на сябе. Што ні адзін даляр не будзе раскрадзены, ні адзін даляр не будзе прысабечаны кімсьці. Я ўсё браў на сябе. І Максіму казаў: «Сынок, вось глядзі, вось такую высокую пасаду табе давяраю. Я спадзяюся на цябе ». Я абсалютна ўпэўнены ў ім. Праверкі паказваюць, што ўсе празрыста і адкрыта. Па расейскім крэдыце, які мы ўзялі, ужо прыбытак атрымліваць пачалі і вяртаць пачалі штомесяц.
