J. D. Salinger, "The Catcher in the Rye". Прайграная бітва

Самы славуты твор Дж. Д. Сэлінджэра, раман "The Catcher in the Rye" з 1951 году, беларускаму чытачу наогул вядомы з расейскага перакладу Р. Райт-Кавалёвай "Над пропастью во ржи". Ня трэба быць праніклівым мовазнаўцам, каб убачыць, што расейскі пераклад загалоўка — не адэкватны зьместу ангельскага загалоўка ("Лавец у жыце"). Але і ня трэба быць глыбокім літаратуразнаўцам-эстэтам, каб ацаніць выдатную знаходку перакладчыцы дзеля перадачы даволі складанага сымбалю-знаку-паняцьця, заключанага ў арыгінальным загалоўку, які стаўся таксама сымбалем-знакам-паняцьцем чагосьці значна шырэйшага, чым толькі самой кніжкі Сэлінджэра.

У рамане галоўны герой, Голдэн Колфілд, адкрывае сваёй сястры фантазію, кім ён хацеў бы быць у жыцьці: "Anyway, I keep picturing all these little kids playing some game in this big field of rye and all. Thousands of little kids, and nobody's around — nobody big, I mean — except me. And I'm standing on the edge of some crazy cliff. What I have to do, I have to catch everybody if they start to go over the cliff — I mean if they're running and they don't look where they're going I have to come out from somewhere and catch them. That's all I'd do all day. I'd just be the catcher in the rye and all".

Р. Райт-Кавалёва ўстаўляе сюды сваё знакамітае "над пропасьтю во ржи" наступным чынам: "Понимаешь, я себе представил, как маленькие ребятишки играют вечером в огромном поле, во ржи. Тысячи малышей, и кругом — ни души, ни одного взрослого, кроме меня. А я стою на самом краю скалы, над пропастью, понимаешь? И мое дело — ловить ребятишек, чтобы они не сорвались в пропасть. Понимаешь, они играют и не видят, куда бегут, а тут я подбегаю и ловлю их, чтобы они не сорвались. Вот и вся моя работа. Стеречь ребят над пропастью во ржи".

Карацей, вось вам пераклад як факт нацыянальнай культуры. Чыёй нацыянальнай культуры? Раней мы сказалі б, што савецкай. Але сёньня мы дакладна ведаем, што няма такой нацыі, як савецкая, а ёсьць расейская, армянская, украінская, беларуская... Значыць, усім вядомы расейскамоўны пераклад раману Сэлінджэра застаецца фактам расейскай нацыянальнай культуры.

А чым гэты пераклад застаецца для беларускай культуры? Як для мяне, яшчэ адной нашай прайгранай бітвай у вайне расейскай культуры зь беларускай. Бітвай, у якой беларусам нават не прыйшло ў галаву хапацца за зброю.

Даводзіцца паўтарыць тое, што я нядаўна казаў спадарыні Валянціне Аксак у перадачы "Дом літаратара", калі яна пытала мяне пра пераклады. "Тое, што ў нас няма добрых перакладаў на беларускую мову, – гэта сапраўдная культурная катастрофа. Пакуль мы ня будзем іх мець, а будзем працягваць чытаць усясьветную літаратуру ў расейскіх перакладах, мы не раскрыем напоўніцу ні тых магчымасьцяў, якія закладзеныя ў беларускай мове, ні тых, што закладзеныя ў галовах беларускіх пісьменьнікаў".