"Гэта была мая мара апошніх гадоў"
Навумчык: Зянон Станіслававіч, гэта, калі не памыляюся, дванаццатая кніга, выдадзеная Вамі на эміграцыі. І, магчыма, самая нечаканая. Папярэднія былі, у пэўным сэнсе, прадказальныя. Апошняя, “Нацыянальныя каштоўнасьці” – прысьвечаная праблемам станаўленьня нацыянальнай сьвядомасьці, перад гэтым быў першы том “Развагаў” – артыкулы і выступы 1990-1996 гадоў. Выйшлі ў Вас і кнігі паэзіі, і паэма “Вялікае Княства”. Усё гэта зразумела для палітыка і для паэта. А “Парсіваль”… Гэта легенда, якая сягае ў сярэднявечча, і яе выданьне мае хутчэй акадэмічны, навуковы характар. Чаму Вам падалося гэта патрэбным менавіта цяпер? Чаму гэтая кніга такая важная для Вас? Хто яе фінансаваў?
Пазьняк: Ну па-першае, "Парсіваль" - гэта твор эўрапейска значэньня. Ён паўплываў на культуру і мастацтва ўсёй Эўропы. І такі твор павінен быць перакладзены ва ўсіх эўрапейскіх народаў. Што датычыць беларускага перакладу, дык наша нацыя апынулася ў вельмі дрэнных варунках, пад савецкай акупацыяй, пад расейскай акупацыяй. І тая палітыка, якую праводзіла расея, яна не давала магчымасьці разьвіваць культуру і рабіць пераклады сусьветнай літаратуры. У савецкі час за гэтым спэцыяльна адсочвалі. Гэта была, паўтараю. палітыка сыстэмная, накіраваная на тое, каб беларуская культура паступова правінцыялізавалася і адмірала. Нават вывучэньне замежных моў у беларускіх школах за саветамі было на рускай мове. І таму такія кнігі выдаць было немагчыма. Я пямятаю, Васіль Сёмуха зрабіў пераклад "Фаўста" -- здаецца, гадоў дваццаць ня мог яго выдаць за Саветамі. Таму што гэта не ўваходзіла ў разьлікі русіфікацыйнай палітыкі, якую праводзіў Савецкі Саюз на Беларусі. Дык вось, "Парсіваль" павінен гучэць па-беларуску. Гэта – культуралягічная задача.
Другая задача -- больш асабістага кшталту. Мне падабаецца гэты твор. І ў той час, калі наш народ апынуўся пад уладай цемры, вельмі важна, каб былі сьветлыя творы, сьветлая літаратура, сьветлыя прыклады, якія парушаюць пытаньні сэнсу чалавечага існаваньня, якія прымушаюць чалавека задумацца над тым, дзеля чаго ён жыве, дзеля якой мэты. Гэта вельмі істотна. Бо чалавек не жыве толькі фізычным існаваньнем і толькі дзеля фізычнай мэты, ён вылучаецца ў прыродзе тым, што ён мае свабодную волю і свабодны дух. І ён імкнецца рэалізавацца ў духу. Гэта значыць -- рэалізавацца ў Вечнасьці. Калі гэта зачынена -- чалавек і грамадзтва не разьвіваюцца, яны дэградуюць. І вось такія творы павінны быць у нашай духоўнай культуры. Яны ёсьць у нашай літаратуры, у нашым фальклоры, у нашай культуры. Але павінны быць і тыя творы, якія ўздымалі ўсё чалавецтва, уздымалі эўрапейскую цывілізацыю.
І вось у 96-ым годзе, выпадкова, будучы ў беларускай царкве ў Брукліне, у пыльнай шафе я знайшоў тоненькі асобнічак на жоўтай паперы з апілкамі – “Парсіваля”. Потым я зацікавіўся гэтым, даведаўся, як быў зроблены пераклад. Пераклад быў зроблены ў лягеры для беларускіх уцекачоў у ангельскай зоне акупацыі, у пасёлку Ватэнштэдт, у 47-ым годзе. У тым лягеры было ня больш 350 беларусаў. Але гэта была як маленькая дзяржава -- там і выдаваліся часопісы, і была скаўцкая арганізацыя, праводзіліся плебісцыты, былі дыскусіі... І ўвесь гэты лягер жыў ня толькі выжываньнем (бо праблема была -- "што паесьці?"), а жылі думкамі - што ж будзе зь Беларусьсю? І як маглі, у той цяжкі пэрыяд стараліся дапамагчы Беларусі. І вось некалькі чалавек (сярод іх праўнік, Леанід Галяк, які ніколі не займаўся літаратурай, але, трапіўшы ў такую сытуацыю, ён вырашыў перакласьці "Парсіваля" з нямецкай мовы дзеля таго, каб паспрыяць Беларусі), -- яны гэта зрабілі. Галяк і малады Янка Сурвілла. Гэта быў невялікі тыражык, выдадзены на ратапрынце, можа, якіх пару дзесяткаў, ну ня больш ста экзэмпляраў, улічваючы, што і людзей там было тры сотні. І вось гэты экзэмплярчык я знайшоў у Брукліне.
Я цікавіўся ў людзей са старой эміграцыі, мала хто памятае, але хто памятае, казалі, што былі вялікія прэтэнзіі да мовы перакладу. І праўда, адчуваецца падрадкоўнік, шмат такіх слоў-калекаў, правінцыялізмаў, дрэнна апрацаваны быў гэты пераклад... Але сама зьява, сама праца, магутная, яна на мяне паўзьдзейнічала, што ў тых умовах, калі звычайны чалавек хоча выжыць і думае толькі пра хлеб -- гэтыя людзі думалі пра ўсю Беларусь, пра дух. І тады ў мяне зьявілася такая думка, каб выдаць такую кніжачку. у 2001 годзе мне ўдалося гэта зрабіць у часопісе "Беларускія ведамасьці", я паправіў тэкст, пастараўся давесьці да ладу гэты пераклад. І вось цяпер, цяпер удалося выдаць гэтую кніжачку асобным выданьнем, і практычна так, як я хацеў. У пэўнай ступені, гэта была мая мара апошніх гадоў...
“У кожным з нас ёсьць частка Парсіваля”
Навумчык: Чым адметнае гэтае выданьне “Парсівалю”?
Пазьняк: Гэта выданьне кішэннага фармату, спэцыяльна прыстасаваная да сытуацыі, у якой мы жывём. Яно, як ужо сьведчыць мне мой вопыт, вельмі зручнае, вельмі чытабельнае, яго можна з сабой узяць у кішэнь, яго можна чытаць у любых варунках, у цягніку, у мэтро, дзе заўгодна. Гэта вельмі такая мабільная, камунікабельная кніжачка, і менавіта на гэта я разьлічваў, каб яе такім чынам выдаць. Таксама я пастараўся зрабіць ілюстрацыі.
Увогуле, усе кніжкі, якія я стараюся выдаваць, падыходжу з таго пункту гледжаньня, што кніжка ёсьць -- твор. Кніжка ёсьць твор мастацтва -- як скульптура, як мастацкая карціна, як раман, як кінастужка, спэктакль і гэтак далей. Таму кніжка -- гэта ёсьць твор мастацтва. І мастак, чалавек, які яе стварае, можа выказаць гэтым сама сябе. І так яно ёсьць на самой справе. І я стараюся так рабіць. І ў "Парсівалі" таксама стараўся гэтай кніжачкай паказаць свой падыход, сваё разуменьне гэтага твора і гэтага вобразу.
Вобраз вельмі прывабны, вельмі сьветлы. У кожным з нас, у кожнага з чалавекаў ёсьць частка Парсіваля. І таму ён такі блізкі, так ён зачапляе за душу, хаця твор такі як бы легендарны, такі фальклорны, далёкі, трошкі сярэднявечны. І тым ня менш, ёсьць у ім нешта няўлоўнае, якое прымушае душу шчымець. І што я заўважыў па сабе (я, можа, чытаў яго ўжо дзесяць разоў) -- ён не стамляе. Можна яшчэ раз прачытаць, можна яшчэ раз дзесяць разоў. Цікава, ёсьць вельмі цікавыя думкі, вельмі проста і мудра выказаныя.
Вось я, напрыклад, зачытаю такі невялічкі абзац: "Як неразумным зьяўляецца матчынае каханьне, якое думае толькі аб тым, каб захаваць сваё дзіця ад таго, што зьяўляецца ягоным прызначэньнем, захаваць ад бураў жыцьця, на якія мы ўсе народжаныя".
Што гэта такое? Гэта 12-ае стагодзьдзе, але гэта -- сучасны філёзаф Эрых Фром, гэта яго творы аб каханьні, аб любові, гэта яго думкі. Аказваецца, гэтыя думкі былі выказаныя амаль тысячу гадоў таму, і гэта вельмі дакладна яны выходзяць з мудрасьці жыцьця, з асэнсаваньня любові, з асэнсаваньня прызначэньня чалавека. І гэта -- безумоўны ўплыў "Парсіваля” на стыль мысьленьня эўрапейскага чалавека.
Вось такі маленькі прыклад, ня кажучы, што можна было б цытаваць шмат яшчэ другіх вельмі разумных думак. Калі, напрыклад, выказваецца аб прыродзе рыцарства, аб прыродзе шляхецтва, калі Гурнэманц вучыць Парсіваля рыцарскім звычаям і рыцарскай культуры. Гэта вельмі карысны твор, і працаваць над ім было адно задавальненьне. Таму я вельмі рады, што ўдалося яго выдаць.
“Беларусы адкрыюць свой Грааль”
Навумчык: У выданьні на 144 старонкі – паўсотні ілюстрацыяў, практычна па адной на разварот. І сярод іх ёсьць з беларускай тэматыкай – напрыклад, Мірскі замак, краявіды Віленшчыны. Чаму?
Пазьняк: Таму што Беларусь зьяўляецца вялікай гістарычнай эўрапейскай краінай. Беларусь ня проста культурная краіна, гэта -- цэлая цывілізацыя. Беларускі народ стварыў эўрапейскую цывілізацыю на ўсходзе Эўропы. І ўся наша гісторыя, культура, наш Статут Вялікага Княства, які паўплываў на права ўсёй Эўропы (так як Рымскае права паўплывала, так паўплываў наш Статут, Эўропа ня мела нічога падобнага). І Статут ня мог узьнікнуць на пустым месцы. Павінен быць базіс, павінны быць грамадзкія адносіны, якія маглі б і давалі б магчымасьць стварыць такое права. Гэта толькі адзін прыклад.
Тым больш, што ёсьць такія зьвесткі з духоўнага разьвіцьця культуры чалавецтва, што ўсякая духоўная зьява -- яна мае сімэтрыю, яна сімэтрычная. І тыя зьвесткі аб тым, што ў Сьветлым Замку ў цэнтры Спакою быў замураваны Грааль апошнім нашчадкам Парсіваля, і калі правесьці ўсю гэтую лінію ад Гамурэта, ад Парсіваля, які падарожнічаў па Віленшчыне, дык аказваецца, што шмат чаго мы ня ведаем з легендарнай гісторыі Эўропы. І таму варта пра гэта нагадаць. Можа, тое, што не пасьпела зразумець і адкрыць нашае пакаленьне, адкрыюць іншыя пакаленьні. І "Парсіваль", які быў творам скрытым для савецкага чалавека (ва ўсякім разе, беларускага перакладу не было, не дазвалялася), дык можа быць, Беларусь, беларусы ў "Парсівалі" адкрыюць свой Грааль.
Павінен быць чалавек на Беларусі, які будзе шукаць наш нацыянальны Граль - гэта Крыж Эўфрасіньні Полацкай (ня кажучы, што і сапраўдны Грааль на Беларусі). Таму ёсьць над чым задумацца і сёньняшняму пакаленьню, і будучаму пакаленьню. Бо Парсіваль -- гэта вобраз, які наварочвае сьведамасьць да ўсьведамленьня сэнсу чалавечага існаваньня, сэнсу духоўнага жыцьця. Вось таму тое, што адзначана ў творы пра прысутнасьць духу Парсіваля на Беларусі -- яно ўсё адпавядае , хоць для нейкіх людзей, можа, гэта будзе нечаканасьцю.
“Нашую літаратуру схапілі за горла і душаць”
Навумчык: Вы шмат казалі пра ролю літаратуры ў нацыянальным Адраджэньні, і , пэўна, ёсьць глыбокі сэнс у тым, што апошняя ягоная хваля прайшла пад знакам Васіля Быкава. Але вось замежная, эўрапейская літаратура -- як яна можа паўплываць нацыянальную сьвядомасьць?
Пазьняк: Справа ў тым, што я ўжо ня раз адзначаў, гэта аксіёма -- нацыя стварае нацыянальную літаратуру, а нацыянальная літаратура стварае нацыю. Гэта ўзаемазьвязана. Ня можа быць нацыі без нацыянальнай літаратуры. Дык вось, беларуская нацыя мае вялікую нацыянальную літаратуру. Але паўнавартасная літаратура нацыянальная, яна ўбірае ў сябе здабыткі ўсяго чалавецтва, здабыткі ўсясьветнай літаратуры. Вось гэта акупантамі, і заходнімі, і ўсходнімі, было адсечана. Я ўжо казаў у пачатку, што рабілася спэцыяльная палітыка, сыстэмная, з боку Расеі, і потым з боку бальшавіцкай Расеі, каб адсекчы беларускую літаратуру, беларускую сьведамасьць ад сусьветнай літаратуры. І таму не было перакладаў -- гэта не дазвалялася. Дык вось, тое, што перакладзена на беларускую мову, гэта ўжо ёсьць зьявай беларускай літаратуры. Гэта вядомая рэч -- калі мы перакладае сусьветны твор на беларускую мову, хочаш -- ня хочаш, мы яго абеларушчваем нашым разуменьнем, нашай сьведамасьцю, і гэта дазваляецца. Дазваляецца нават вольны пераклад. І нават ухваляюцца некаторыя мамэнты ў перакладах, якія зьвязваюць з культурай таго народу, які перакладае.
І гэта вельмі важна -- пераклады для нашай літаратуры цяпер, калі яна перажывае вельмі цяжкі стан. Яе проста схапілі за горла і душаць. І яна ня можа уздыхнуць, яна ня можа глытнуць паветра. Цяпер патрэбныя пераклады, трэба перакладаць свабодную сусьветную літаратуру на беларускую мову. І гэта будзе той глыток паветра.
Калі я ў 1994 годзе ішоў на прэзыдэнта, у нас, у Фронце, былі дакладна сфармуляваныя ўсе задачы, якія стаяць перад Беларусьсю, перад беларускай дзяржавай. Асноўныя накірункі па эканоміцы (дзе мы былі найбольш моцныя, дзе былі падрыхтаваныя канцэпцыі, праграмы. законы), па сацыяльнай сыстэме, па сыстэме міжнароднай палітыкі, унутранай палітыцы, і -- па культуры.
Дык вось, па культуры я для сябе, скажам, ставіў шмат канкрэтных задач, але была задача рэзкага ўзьняцьця беларускай нацыянальнай культуры. Як бы гэта рабілася? Сярод іншага, у першую чаргу трэба было стварыць інстытут беларускага перакладу. Нам ня трэба было чакаць 100 гадоў, пакуль у нас зьявяцца геніі і аздаровяць нашую літаратуру. Пакуль паявяцца новыя Васілі Быкавы. Мы маглі гэта зрабіць за пяць гадоў. Мы павінны былі перакласьці творы вялікіх пісьменьнікаў. Яны павінны былі загучэць па-беларуску. І праз такі шлях праходзілі многія народы -- чэхі, славакі... У час "Вясны народаў" гэта была агульная зьява.
Вось што трэба было зрабіць у першую чаргу -- трэба было разьвіваць фундамэнтальную навуку, і трэба было стварыць інстытут беларускага перакладу. Мы павінны былі стварыць (і створым, у будучыні), беларускі інстытут вывучэньня Усходу. Мы павінны перакласьці японскую паэзію на беларускую мову. Я зьвярнуў увагу, што ў польскай літаратуры няма (амаль няма) перакладаў з усходняй паэзіі -- з японскай паэзіі, з кітайскай. Проста ў іх ня разьвітая гэтая галіна культуры. У той час як у расейцаў вельмі добра разьвітая, вельмі, трэба аддаць належнае. Мы павінны гэта зрабіць таксама.
Нашыя людзі, нашая моладзь павінны чытаць Басё, Сайгё, Ду Фу. Яны павінны ведаць, чытаць Дзюньёціра Танідзакі на беларускай мове. Гэта вялікія пісьменьнікі, гэта вялікая паэзія. І як бадай ні адно, яно добра кладзецца на беларускую мэнтальнасьць, на ўсьведамленьне Космасу і ўсьведамленьне Сьвету беларусам. Я заўважыў паралелі пэўныя ў беларускім фальклоры і ў старажытнай кітайскай і японскай паэзіі. Таму што і адно, і другое блізкае па народнаму ўспрыняцьцю. Дык вось, ёсьць шляхі інтэнсіўныя, якія дапамагаюць культуры, што была схопленая за горла, як наша літаратура цяпер, разьвівацца паскоранымі мэтадамі. Гэта яшчэ Максім Багдановіч у 1915 годзе адкрыў і апісаў -- паскораны мэтад разьвіцьця культуры, якая была прыдушаная, якой не давалі разьвівацца. Гэта як трава, якая была пад бочкай; калі гэтую бочку скавырнулі, яна белая, але праз пару дзён яна зазелянее і хутка пачне расьці. Дык вось, гэтую мэтодыку паскоранага разьвіцьця трэба ведаць. І адна з гэтых мэтодыкаў, паўтараю -- гэта інстытут перакладной літаратуры. За кароткі час беларуская літаратура перакладная зробіць вялікі крок наперад, і стымулюе, адпаведна, літаратуру арыгінальную, мастацкую, беларускую.
Навумчык: І якія пяць замежных аўтараў (ці твораў), Вы лічыце, патрэбна перакласьці на беларускую ў першую чаргу?
Пазьняк: О, ну тут цяжка вызначыць і чаргу, таму што практычна вельмі мала перакладаў. Ёсьць пераклады, алеі не сыстэмныя. Ёсьць і Шэксьпіра пераклады, але ж няма перакладаў усяго Шэксьпіра! Я думаю, што вось з чаго пачаў бы? Ну, у першую чаргу -- Сэрвантас, "Дон Кіхот" павінен быць перакладзены. Вальтэр Скот павінен быць перакладзены ўвесь. Думаю, што павінен быць перакладзены Джэк Лондан. Дзюньёціра Танідзакі, Басё. І думаю. што павінен быць поўны пераклад “Калевалы”, гэта выдатнейшы эпас. Такі пераклад у беларускай мове ўжо ёсьць, ён у 50-ых гадах быў, але кароткі пераклад, ён ня поўны. Трэба рабіць поўны пераклад. Потым я думаю, абавязкова трэба перакласьці Ібсэна, Шылера. І таксама Гофмана. Трэба перакласьці аўтараў чытальных, якія будуць масава чытацца. Скажам, Чарльза Дзікенса. "Запіскі Піквікскага клюбу", Фінемора Купэра, Жюля Вэрна, О'Гэнры, Марка Твэна -- гэта ўсё трэба таксама перакладаць на беларускую мову. Гэта, як кажуць, чытабельная літаратура, але высокага класу. Гэта ня тое, што чытаюць цяпер -- літаратура масавая, камэрцыйная, бяздарная, якую робяць шарлатаны на працягу аднаго дня. Гэта літаратура сапраўдная. І з гэтакім шырокім падыходам трэба было пачынаць гэтую працу. А потым трэба было рабіць гэтую працу сыстэмна, па краінах, па аўтарах, і гэтак далей. Але спачатку трэба ісьці двума дарогамі: вялікую клясыку, дзе ёсьць вялікае мастацтва і высокія ідэі (як, скажам, Ібсэн, Шылер), і аўтары чытабельныя, высокага класу, як, скажам, Купэр, Вэрн, і гэтак далей.
Навумчык: Днямі мне Якуб Лапатка, які жыве у Фінляндыі, сказаў, што ўжо пераклаў “Калевалу” на беларускую, але невядома, хто возьмецца выдаць. А Альгерд Бахарэвіч, які жыве цяпер у Гамбургу, пераклаў Гаўфа. Так што працэс, пра які Вы кажаце, ідзе, у тым ліку і ў беларускім замежжы...
Пазьняк: Тут я хачу дадаць яшчэ, што дзякуй Богу, што ён ідзе і расьце, што сама па сабе культура ня можа загінуць, яна шукае выхаду. Але я гавару пра сыстэмную работу. Культура, як вада, якая шукае выхаду да мора, яна знаходзіць свае шляхі, і гэта мы бачым цяпер. Але, канешне, рашаючы паварот павінна зрабіць дзяржава беларуская, якая будзе праводзіць палітыку ў інтарэсах свайго народа, у інтарэсах беларускай культуры. Вось тады гэта будзе сапраўдная рака.
“Ня маю ілюзіяў, расчараваньняў і прэтэнзіяў”
Навумчык: Зянон Станіслававіч я зараз згадаю пісьменьніка, у якога да Вас неадназначнае стаўленьне. У Аляксандра Салжаніцына і ў “У крузе першым”, і ў “Ракавым корпусе” ёсьць сапраўды выдатныя, геніяльныя старонкі. І ня толькі ў гэтых раманах, але і ў “Архіпэлягу ГУЛагу”, які некаторыя лічаць, з большага, публіцыстычным творам. Але што б ні напісаў Салжаніцын – усе ягоныя мастацкія здабыткі заставаліся ў цені ягонай грамадзкай, палітычнай дзейнасьці. Ці Вам не падаецца, што нешта падобнае адбываецца і з Вашымі літаратурнымі творамі: і паэзія, і фотамастацтва –усё гэта перакрываецца асобай Пазьняка-палітыка?
Пазьняк: Ну, гэта, як кажуць, стандартная сытуацыя.
Я лічу, што палітыка ёсьць найвышэйшая сфэра грамадзкай дзейнасьці. Палітыкам ня можа быць чалавек без жыцьцёвага вопыту. І таму палітыкі пачынаюцца недзе з 40 гадоў. Гэта невыпадкова. Няма маладых палітыкаў. Таму што трэба мець, акрамя жыцьцёвага вопыту, яшчэ і давер у грамадзтве. Хаця ў палітыку ідуць і маладыя, але гэта ня значыць, што яны ёсьць палітыкамі, гэта зусім іншая дзейнасьць -- дзейнасьць грамадзкая, дзейнасьць, зьвязаная з пратэстамі, з выказваньнем сваіх думак. Але клясычная палітыка вымагае адпаведнага вопыту, стану ў грамадзтве і, магчыма, адпаведнай схільнасьці -- так, як літаратура і любая іншая зьява.
Дык вось, сапраўды -- што б не рабіў палітык, усё будзе ацэньвацца з пункту гледжаньня яго ролі ў палітыцы. Хай бы ён быў нават геніяльны, пісаў бы геніяльныя карціны, творы -- усё роўна гэта будзе абплёвана яго апанэнтамі, і гэта ня будзе галоўным. І гэта мы бачым у рэальнасьці.
Неяк мне прыходзілася чытаць паэзію японскіх імпэратараў (у перакладзе на расейскую, на жаль). Ну дык ёсьць выдатныя вершы, выдатныя! Праўда, у кітайскай і ў японскай традыцыях кожны чыноўнік павінен быў умець пісаць вершы і здаваў экзамэн, перш чым стаць чыноўнікам, так што там гэта не навіна. Але пісаць вершы можна ўмець, але паэтам ня кожны робіцца, гэта зразумела. Дык вось, у паэзіі японскіх імпэратараў я знаходзіў ну проста выдатныя вершы, выдатныя назіраньні. Але ніхто зь іх паэтам не лічыўся.
І тут усё гэта падсумоўваючы -- для мяне ўсё гэта зразумела, я ня маю ніякіх ілюзіяў, і ніякіх расчараваньняў. Ня маю ніякіх прэтэнзіяў. Для мяне важна, каб знайсьці час, знайсьці магчымасьць для творчасьці. І вось гэтага часу вельмі мала. Вельмі мала, бо ўсё забірае палітыка. А самае прыемнае, што б мне хацелася рабіць... Вось што мне прыемна рабіць -- гэта пісаць вершы і рабіць фотаграфіі. У народзе гэта называюць "хобі", але гэта -- не "хобі". Гэта творчасьць, якой бы я заняўся, калі б Беларусь была вольная дзяржава. Калі б гэта была нармальная нацыянальная дзяржава, з нармальнай дэмакратыяй, з нармальнай уладай, калі б ёй не пагражалі ні з усходу, ні з захаду, каб яна жыла, як усе эўрапейскія народы. Напэўна, тады б можна было займацца творчасьцю, іграць на скрыпцы, на фартэпіяна, на дудзе, на чым хочаш. Але калі дом гарыць, калі полымя шугае -- няможна іграць на скрыпцы. Трэба кідаць усё і ратаваць дом. Другія будуць іграць, якія будуць жыць у іншым часе. І я гэта разумею абсалютна спакойна, не красуючыся, ня робячы з гэтага ніякай позы, ніякай трагедыі, ніякай бяды, проста такое ёсьць жыцьцё. І я вельмі ўдзячны Богу, што мне ўдалося знайсьці час, напісаць паэму, напісаць некалькі кніг вершаў, і не пакідаючы пры гэтым палітыкі. А як яны будуць ацэньвацца -- мне гэта зразумела. Мне важна, што мае бліжэйшыя сябры, людзі адукаваныя, людзі інтэлігентныя, якія разьбіраюцца ў мастацтве, якіх я люблю і шаную, яны гэта шчыра ацэньваюць добра. І гэта для мяне найвялікшая пахвала. Гэта ёсьць для мяне сатысфакцыя ў творчасьці.
Навумчык: “Парсіваль” выдадзены ў Варшаве – як кніга дойдзе да беларускага чытача? Чуў нараканьні, што папярэднія Вашыя кнігі здабыць у Беларусі ня проста.
Пазьняк: Гэта вельмі цяжка, бо ўся сыстэма накіраваная на тое, каб не дапусьціць ў Беларусь нічога, што зьвязанае з маім імем. Гэтым, як кажуць, займаецца спэцыяльна "самы высокі начальнік". Так што гэта мне зразумела, але тым ня менш, ня ўсё ім удаецца, што хочацца. І кнігі даходзяць да Беларусі, і ёсьць пэўныя магчымасьці, людзі. Яны дойдуць. Хоць, натуральна, яны ня дойдуць лёгка, ня дойдуць шырокай дарогай, але яны даходзяць і , думаю, дойдзе "Парсіваль".
Вы мне ў пачатку задавалі пытаньне, як удалося выдаць, якім коштам. Ну, як удалося? Я ніколі ня выдаў ніводнай кніжкі ніжэй тысячы экзэмпляраў, гэта ўжо для мяне мяжа, ніжэй ня можна выдаваць. А "Парсіваль" прыйшлося выдаць -- 700 экзэмпляраў. Уся справа ў тым, што, фактычна, ён выдаецца на ўласныя сродкі. Ня так проста іх зарабіць. І дзякуй Богу, што ёсьць Беларуская фундацыя імя Рамуальда Траўгута, якая дапамагае выдаваць кнігі. І дзякуй Богу, што заўсёды знаходзяцца беларусы, якім блізка да сэрца і Беларусь, і літаратура, і кнігі І гэта вельмі важна -- адчуваньне пляча, адчуваньне сяброўскай рукі ў гэтай працы. І вось гэтае адчуваньне пляча і сяброўскай рукі -- яно і дапаможа таму шляху і той дарозе, якой гэтыя кніжкі трапляюць на Беларусь.
