Сёньня былы намесьнік галоўнага рэдактара газэты “Згода” Аляксандар Зьдзьвіжкоў, асуджаны 18 студзеня да трох гадоў зьняволеньня за “падбухторваньне да расавай, нацыянальнай і рэлігійнай варожасьці”, даў у офісе Беларускай асацыяцыі журналістаў першую прэсавую канфэрэнцыю пасьля датэрміновага вызваленьня.
Нагадаем, што адзінае інтэрвію адразу пасьля выхаду на волю журналіст згадзіўся даць Радыё Свабода ў мінулую пятніцу.
Справа Зьдзьвіжкова выйшла далёка за межы Беларусі: ён адзіны ў сьвеце журналіст, асуджаны да беспрэцэдэнтна працяглага тэрміну за перадрук карыкатураў на прарока Мухамада. Сатырычныя арыгіналы былі надрукаваныя ў дацкай газэце “Jullands-Posten” у 2005-м. “Ланцуговая рэакцыя” пачалася пасьля таго, як на наступны год іх перадрукавалі буйныя эўрапейскія выданьні. Тады ж карыкатуры зьявіліся і на старонках “Згоды”.
Прыехаў па адрэналін і меў яго тры месяцы
Сам Аляксандар Зьдзьвіжкоў прызнаецца, што мог яшчэ доўга хавацца ад перасьледу ў Расеі. Але, скончыўшы чарговы раман, адчуў “душэўную пустку” і вярнуўся дадому — часткова “па адрэналін”. Шанцы на арышт дапускаў як 50х50. Пра астатняе грамадзкасьць збольшага ведае. Толькі нагадаем, што калегія Вярхоўнага суду пераглядзела прысуд і паменшыла пакараньне з трох гадоў узмоцненага рэжыму да трох месяцаў, якія Зьдзьвіжкоў на момант разгляду касацыйнай скаргі 22 лютага ўжо адседзеў.
“Мяне вызвалілі па 70-м артыкуле, які вельмі рэдка ўжываецца. Вызваляюць ад крымінальнай адказнасьці па ім непаўналетніх і цяжарных жанчын. Я, напэўна, не падобны да падлетка і яшчэ меней падобны да цяжарнай жанчыны. Тым ня меней паводле 70-га артыкула мяне вызвалілі дзеля “выключных абставінаў”. Якія выключныя абставіны — пакінем на сумленьні Вярхоўнага суда. Але я па-ранейшаму зьяўляюся ў вачох беларускай Фэміды крымінальнікам. Больш за тое — крымінальнікам-рэцыдывістам. Паколькі ў 2005 годзе супраць мяне была ўзбуджана крымінальная справа за абразу прэзыдэнта Лукашэнкі. Пазьней справа была перакваліфікаваная ў адміністратыўную, хоць усе матэрыялы, якія калісьці на мяне зьбірала пракуратура Партызанскага раёна, у маёй крымінальнай справе фігуруюць, складаючы першы том. А другі том — гэта ўжо зусім іншае”.
Аляксандар Лукашэнка падчас Усебеларускага народнага сходу назваў публікацыю ў “Згодзе” “правакацыяй супраць дзяржавы” і паабяцаў, што газэта будзе зачыненая (што на рашэньне Вярхоўнага суду і было зроблена ў сакавіку 2006-га). Тады ж Лукашэнка сказаў, што да публікацыі скандальных карыкатураў мае дачыненьне ягоны супернік на прэзыдэнцкіх выбарах Аляксандар Казулін — на той падставе, што газэту выдаваў Аляксей Кароль, адзін з актывістаў “казулінскай” БСДП “Грамада”. З улікам таго, што выканаўцам абавязкаў рэдактара ў момант публікацыі карыкатураў быў Зьдзьвіжкоў, “паляваньне” распачалі менавіта на яго.
Самацэнзуры ў працы ня будзе
Ці азначае гэтая гучная гісторыя, што надалей Зьдзьвіжкоў уключыць у сваю працу пэўны элемэнт самацэнзуры?
“Наконт самацэнзуры — гэта вы дарэмна. Калі мяне не зламалі ў турме, то цяпер ня зломяць тым больш. Хоць я цалкам усьведамляю, што не знаходжуся ў бясьпецы і вольна ўздыхну толькі тады, калі пакіну межы Рэспублікі Беларусь”.
Карэспандэнт: “То бок зьбіраецеся зьяжджаць?”
“Абавязкова. Я зьбіраюся зьмяніць грамадзянства, бо гэта для мяне палітычны ўчынак. Я НЕ ЖАДАЮ быць грамадзянінам Рэспублікі Беларусь. Ну брыдка для мяне зараз быць грамадзянінам гэтай краіны. Менавіта гэтай Рэспублікі Беларусь. На чале якой стаіць усім вядомая асоба. У якога менавіта гэтыя суды, менавіта гэтая пракуратура і менавіта гэтыя турмы. Я дакладна гэтаксама раіў усім асуджаным у камэры 225, што яны павінны пасьля выхаду на волю ў той жа момант зьяжджаць адсюль. Бо чалавек, якія мае такую даведку — гэта ня тое што чалавек трэцяга гатунку, а чалавек па-за катэгорыямі. Нават за пераход вуліцы ня ў тым месцы яго могуць кінуць за краты на 5 і больш гадоў. Вось у чым справа. І тут няма такога паняцьця, як рэцыдывіст. У нашых турмах (прабачце, ня ў нашых, гэта не мае турмы, гэта турмы гэтай дзяржавы) — у гэтых турмах сядзяць людзі, небясьпечныя не для грамадзтва ў асноўным, а тыя, хто патэнцыйна небясьпечны для дзяржавы”.
На пачатку лютага Міжнародная праваабарончая арганізацыя “Amnesty International” прызнала журналіста “вязьнем сумленьня” і заклікала беларускія ўлады неадкладнага яго вызваліць: маўляў, перадрукаваныя з інтэрнэту карыкатуры — “звычайная рэалізацыя свабоды самавыяўленьня”. Паказальна, што супраць жорсткага прысуду выступілі нават кіраўнікі аб’яднаньня мусульманаў Беларусі.
“Што тычыцца маёй далейшай дзейнасьці, то я яе працягну. Але не журналісцкую, а чыста пісьменьніцкую. Я журналістыкай апошнія два гады практычна не займаўся. Дакладней, займаўся, але пісаў толькі пра жалеза, а не пра людзей”.
Аляксандра Зьдзьвіжкова ўтрымлівалі ў турме КДБ, у сьледчым ізалятары на вуліцы Валадарскага і пры канцы тэрміну — у рэспубліканскім турэмным шпіталі.
