26 лістапада 2020 году споўнілася 100 гадоў з таго часу, як арганізаваныя ў вайсковую брыгаду жыхары Случчыны пачалі баявыя дзеяньні за незалежнасьць Беларускай Народнай Рэспублікі.
Пратэст супраць падзелу Беларусі
У 1919-1920 гадах адбылася польска-савецкая вайна, падчас якой большая частка Беларусі была акупаваная польскімі войскамі. 12 кастрычніка 1920 году ў Рызе была падпісаная прэлімінарная дамова аб міры паміж Польшчай і РСФСР, якая прадугледжвала падзел Беларусі і прызнаньне марыянэткавай БССР у складзе тэрытарыяльна абкарнанай Меншчыны.
Палітыкаў і насельніцтва Беларусі гэта абурыла. На тэрыторыі краіны пачаліся масавыя, у тым ліку ўзброеныя, выступленьні і захопы савецкіх установаў. Нават сяляне выказваліся за незалежную беларускую рэспубліку і за сваю беларускую армію. Пратэсты мелі месца на Барысаўшчыне, Ігуменшчыне, Койнадаўшчыне, Радашковіччыне і ў іншых месцах.
У лістападзе 1920 году тэрыторыя Случчыны апынулася па-за кантролем як польскіх войскаў, якія адышлі на захад, так і савецкіх, якія яшчэ на Случчыну не прыйшлі. У сярэдзіне лістапада ў Слуцку сабраўся зьезд Случчыны з удзелам 107 правадзейных дэлегатаў з усіх валасьцей і мястэчак рэгіёну. Зьезд абраў Раду Случчыны, абвясьціў Случчыну тэрыторыяй Беларускай Народнай Рэспублікі і заклікаў да ўзброенага змаганьня за незалежнасьць Беларусі.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Слуцкае паўстаньне паказала, што беларусы не рахманыя і не памяркоўныя, — гісторык Ніна Стужынская
Пачалася мабілізацыя. Усяго за некалькі дзён пад кіраўніцтвам прафэсійных вайскоўцаў-беларусаў была створаная рэгулярная вайсковая брыгада ў складзе двух палкоў — Першага Слуцкага і Другога Грозаўскага. Агульная колькасьць брыгады складала чатыры тысячы чалавек. 26 лістапада брыгада ўступіла ў першы бой з бальшавікамі.
Няроўнае змаганьне за Случчыну зь пераважнымі сіламі савецкай Расеі працягвалася крыху больш за месяц. У канцы сьнежня случакі перайшлі дэмаркацыйную лінію да палякаў і былі раззброеныя. Але ня ўсе. Некаторыя аддзелы як партызанскія атрады ваявалі з бальшавікамі ў БССР да сярэдзіны 20-х гадоў.
Што гэта было
З таго часу гэтая падзея вядомая пад дзьвюма назвамі — Слуцкае паўстаньне і Слуцкі збройны чын. Першая выкарыстоўвалася самімі ўдзельнікамі баёў і савецкімі прапагандыстамі, другая трывала замацавалася ў беларускай эмігранцкай публіцыстыцы, адкуль у 80-90-я гады ХХ стагодзьдзя трапіла ў Беларусь.
Падчас юбілейнага інтэрвію з гісторыкам беларускага ўзброенага супраціву, аўтаркай кнігі «Беларусь мяцежная: з гісторыі ўзброенага антысавецкага супраціву: 20-я гг. ХХ ст.» Нінай Стужынскай мы абмеркавалі і пытаньне назвы той падзеі.
Паўстаньнем яе называць нельга з чыста фармальнага пункту гледжаньня, бо паўстаньне адбываецца на нейкай тэрыторыі супраць таго, хто тэрыторыю кантралюе, а Случчына тады была вольнай. Таму і прыдумалі назву «Слуцкі збройны чын».
Ніна Стужынская сказала, што па сутнасьці, гэта была «ваенная антысавецкая і антыпольская акцыя 1920 году». Таксама яна прапанавала тэрмін «Сялянскі фронт БНР», а я ў адказ — «Слуцкі фронт БНР». Таксама Ніна Стужынская расказала, што некаторыя гісторыкі-тэарэтыкі прыраўноўваюць Слуцкія падзеі да так званых мяцежавых войнаў, такіх як Чачэнскай вайны або вайна на Данбасе.
Адзін са штандараў случакоў
На гэтым нашы тэрміналягічныя пошукі скончыліся і мы перайшлі да іншых тэмаў. Але праблема назвы пасьля інтэрвію мучыла мяне цэлы дзень, аж да таго часу, пакуль у галаве не сфармуляваўся адказ. Вось ён.
Час называць рэчы сваімі імёнамі
Беларуская гістарычная навука ўжо дастаткова добра забясьпечаная крыніцамі і літаратурай аб палітычных падзеях 1918-1921 гадоў і здольная рабіць самастойныя ацэнкі той ці іншай зьявы.
Калі мы прызнаем гістарычны і юрыдычны факт існаваньня Беларускай Народнай Рэспублікі і яе правапераемнасьць ад волевыяўленьня амаль дзьвюх тысяч дэлегатаў Усебеларускага зьезду 1917 году, то ня можам не прызнаць і наступнага ланцугу лягічных развагаў.
Улічваючы
- што ў лістападзе 1920 году тэрыторыя Случчыны законным чынам стала тэрыторыяй БНР,
- што кіраўніцтва БНР прыслала на Случчыну сваіх паўнамоцных прадстаўнікоў, у тым ліку кіраўніка Беларускай вайсковай камісіі і міністра БНР
- што Слуцкая брыгада была рэгулярным вайсковым фармаваньнем БНР з усімі прыкметамі і структурай такога фармаваньня, а менавіта
- мела свой сьцяг-штандар
- кіравалася прафэсійнымі вайскоўцамі
- складалася зь Першага Слуцкага і Другога Грозаўскага палкоў
- палкі, у сваю чаргу, складаліся з батальёнаў, а тыя з ротаў і т. д.,
- што брыгада мела сваю стаўку,
- штаб,
- выведку,
- контрвыведку
- вайсковы суд (трыбунал),
- гаспадарчую частку,
- шпіталь,
- вайсковую школу,
- што баі працягваліся больш за месяц з захопам населеных пунктаў, іх здачай і наступным адваяваньнем у ходзе контрнаступаў, з выведнымі рэйдамі ў тыл праціўніка і т. д.,
- што працягласьць фронту баявых сутыкненьняў з бальшавікамі складала 45 кілямэтраў,
- што падчас баявых дзеяньняў праводзіліся вайсковыя парады, за якімі з трыбун назірала камандаваньне і дзяржаўныя дзеячы БНР,
То ўсе тыя падзеі былі ні чым іншым, як... беларуска-савецкай вайной 1920 году.
Гэтак у 100-ю гадавіну пачатку беларуска-савецкай вайны 1920 году я і прапаную яе называць.