Прафэсійны інжынэр-вайсковец, кадравы міліцыянт, нефармальны лідэр прадпрымальнікаў віцяблянін Сяргей Парсюкевіч расказвае пра змаганьне, перамогі і паразы, пра мінулае і будучыню ў праекце Радыё Свабода «Забытыя. Размова з героямі ўчорашніх дзён».
Сяргей Парсюкевіч служыў на касмадроме Байканур у Казахстане пасьля заканчэньня факультэту ваенна-касьмічных войскаў Вайсковага інжынэрнага інстытуту ў тагачасным Ленінградзе. На радзіму ў Віцебск вярнуўся ў 1995 годзе.
Маёр міліцыі, начальнік экспэртна-крыміналістычнага аддзелу — такое званьне і пасаду меў падчас працы ў сыстэме Міністэрства ўнутраных спраў Беларусі, пайшоўшы ў адстаўку ў 2003 годзе.
У 37 гадоў стаў прадпрымальнікам, узначаліў раду індывідуальных прадпрымальнікаў Смаленскага рынку Віцебску і стаў актыўна адстойваць іх правы.
Быў моцна зьбіты супрацоўнікам ізалятара на вуліцы Акрэсьціна ў Менску, дзе адбываў 15 сутак. Адміністрацыйны арышт атрымаў за актыўны ўдзел у вулічных акцыях пратэсту прадпрымальнікаў у Менску ў студзені 2008 году.
Крымінальную справу за «гвалт у дачыненьні супрацоўніка міліцыі» супраць Сяргея Парсюкевіча завялі па выхадзе з турмы і пасьля новага затрыманьня. Пацярпелым быў прызнаны міліцыянт, які біў Сяргея падчас адміністрацыйнага зьняволеньня.
Два з паловаю гады калёніі і 1 мільён 100 тысяч старых беларускіх рублёў кампэнсацыі за маральныя пакуты «пацярпеламу» міліцыянту — вось вырак суду, які прызнаў вінаватым за турэмны інцыдэнт Сяргея Парсюкевіча.
«Я былы міліцыянт і ведаю дакладна, што падобную справу ніводзін справядлівы суд і блізка не падпусьціў бы да вядзеньня. Гэта была, безумоўна, „замова“ мяне нэўтралізаваць», — камэнтаваў здарэньне асуджаны.
Як да «палітычнага» да Сяргея Парсюкевіча ў калёніі ставіліся нават на ўзроўні адміністрацыі, а вязьні «дапамагалі, чым маглі, нават арганізавалі неафіцыйную ахову», успамінае былы вязень. Праз паўгода турмы — у жніўні 2008 году — ён быў вызвалены на загад кіраўніка краіны.
«Маральныя пакуты пацярпеламу міліцыянту» не сплаціў і па сёньня. У той сытуацыі я быў пацярпелым і ніяк не злачынцам, гэта дакладна. Таму плаціць таму, хто мяне зьбіў — гэта ўжо вышэй за маё разуменьне. На сёньня тая выплата „капеечная“, але гэта прынцыповае пытаньне», — кажа Сяргей Парсюкевіч. З гэтай прычыны яму забаронены выезд за межы Беларусі.
Быў вымушаны пакінуць прадпрымальніцтва пасьля вызваленьня з турмы, бо пазбавілі адпаведнай ліцэнзіі. Працаваў інжынэрам у розных прыватных кампаніях і дзяржаўных арганізацыях.
Удзельнічаў у выбарчых кампаніях на баку апазыцыйных дэмакратычных кандыдатаў у складзе кампаніі «Гавары праўду».
Удзел у грамадзка-палітычным жыцьці спыніў пасьля 2012 году. Працуе на будоўлі і лецішчы, мае сям’ю: жонку і дарослага сына.
«Рыгоравіч, тут на цябе „арыенціроўка“, ня ўздумай машынаю езьдзіць»
— Як самі ўспрымаеце тое, што з вамі адбылося: вас прэсавала сыстэма, часткай якой вы былі?
— Я разумеў, адкуль ішла тая ініцыятыва і што ў бальшыні людзей асаблівага выбару не было — яны толькі выконвалі загад. Былі выпадкі, калі мне казалі: прабач, дружа, але ж ты сам усё разумееш. Альбо тэлефанавалі з папярэджаньнямі: Рыгоравіч, тут на цябе «арыенціроўка», ня ўздумай машынаю езьдзіць, бо цябе першы ж ДАІшнік затрымае. Я тады пакідаў машыну ў дварах і хадзіў пехам.
Гэта было ўжо нават пасьля турмы, калі я стаў актывістам кампаніі «Гавары праўду». На той час лічыў, што гэта добрая арганізацыя, але пазьней моцна расчараваўся з тае прычыны, што пабачыў, «адкуль гэта ўсё расьце». Так нашыя шляхі і разышліся.
— Дык «адкуль гэта ўсё расьце», што аж змусіла вас пакінуць «Гавары праўду»?
— Перадусім мне перастаў падабацца стыль кіраўніцтва. Я пабачыў, што да звычайных людзей — чальцоў «каманды» — ставяцца грэбліва. Што маю на ўвазе? Не выконваюць дэкляраваных абавязкаў, не адказваюць за словы. А пасьля яшчэ высьветлілася, што «кантора» з Расеі фінансуецца, а для мяне гэта адназначнае табу.
Да тае пары, пакуль расейцы не залезьлі ва Ўкраіну, у мяне было як мінімум нэўтральнае стаўленьне да Расеі. Але пасьля Крыму як яно можа быць нэўтральным? Я не магу глядзець, як проста так забіваюць людзей нашага блізкага і братняга народу. Я сам ня раз зьбіраўся рушыць туды, адно што ўзрост не дазваляе. А ўжо працаваць на сродкі агрэсара я дакладна ня буду.
«Карысьці ад маёй працы больш, чым ад большасьці чальцоў палітычных партый»
— Вы былі ня толькі палітычным актывістам, але і грамадзкім — у складзе прафсаюзу прадпрымальнікаў. Не шкадуеце, што пакінулі гэтую актыўнасьць?
— Я б не сказаў катэгарычна, што пакінуў. Калі цяпер маю патрэбу ў грамадзка-палітычным чыньніку, то раблю гэта праз інтэрнэт альбо праз кантакты зь людзьмі. Кола маіх кантактаў вельмі шырокае, і калі нехта ў чымсьці памыляецца, то растлумачваю. Праўда, апошнім часам асабліва і тлумачыць нічога ня трэба, бо калі сярод маіх знаёмых зьяўляецца чалавек з інакшымі поглядамі, то альбо ён гэтыя погляды хутка мяняе, альбо перастае з намі кантактаваць. Калі б гэтак, як я, палітыкай займаліся хаця б 2-3% насельніцтва краіны, то ў нас даўно ўжо ўсё было б іначай.
Каб зрабіць нешта больш грунтоўнае, напрыклад, больш-менш сурʼёзную арганізацыю ці пачаць выдаваць газэту, бо ня ўсе бабкі і нават людзі майго веку «сябруюць» з інтэрнэтам, то на гэта патрэбны сродкі. Акрамя таго, улада вельмі жорстка кантралюе гэты сэгмэнт, і правілы гульні ў ім вядомыя. Таму раблю тое, што адпавядае маім сілам і магчымасьцям. Але думаю, што карысьці ад гэтай маёй працы шмат больш, чым ад пераважнай колькасьці чальцоў палітычных партый.
«Галоўным чынам стараюся выжыць»
— Значыць, цяпер вашае жыцьцё зусім па-за бізнэсам і часткова па-за палітыкай. І як яно ў такім выпадку выглядае?
— Працаваў дыстанцыйна ў санкт-пецярбурскай кампаніі, інжынэрам-электроншчыкам у сыстэме энэргетыкі. Але паўтара года, як звольніўся. Бо калі ў 2015 годзе мой заробак быў 10-15 мільёнаў, то ўжо ў 2016 годзе скаціўся да двух з паловаю, і працаваць стала абсалютна нецікава. Некаторыя мае былыя калегі такі і засталіся працаваць, маюць 300-400 рублёў і пастаянныя службовыя выправы.
Я не гультай, але не хачу працаваць бясплатна. Заробак мусіць дазваляць і машыну бэнзінам заправіць, і пражыць зь сямʼёй, і хоць раз на год дзесьці адпачыць. Маючы лецішча, я дакладна зарабляю больш, чым зарабляюць на вытворчасьці.
Словам, галоўным чынам стараюся выжыць, што ня так і проста. Бо калі табе за 50 гадоў, то выконваць цяжкую фізычную працу ўжо даволі складана.
— Гэта значыць, ня толькі «адпачываеце» на лецішчы, але яшчэ маеце зь яго даход?
— Так, у мяне на ўчастку тры добрыя полікарбанатныя парнікі, і агуркі ў мяне зьяўляюцца за месяц да таго, як вырастаюць ва ўсіх. Калі хочаш хлеба мець, трэба зямліцы глядзець! Да таго ж ягады, грыбы — у сэзон гэта прыносіць грошы. Сёлета вельмі няблага атрымалася з шампіньёнчыкамі: была магчымасьць знайсьці грыбны кампост, а ён яшчэ два-тры месяцы дае ўраджай нават пасьля зьняцьця з вытворчасьці. Вось і зараз прыеду на лецішча і, думаю, літраў 30-40 шампіньёнчыкаў зьбяру.
Ну і, акрамя таго, я ж інжынэр. Нас тут такая група спэцыялістаў падабралася, людзі з вышэйшай адукацыяй і нават не з адной, і пэрыядычна, у прыватным парадку, мы атрымліваем замовы з Расеі і Беларусі. Праўда, апошнім часам дакаціліся да таго, што носім пясок, перамешваем бэтон, кладзём блёкі бэтонныя, агароджамі займаемся — словам, усялякім глупствам, дзе хоць нейкія грошы можна зарабіць.
«Калі ў чарзе стаяць 30-40-гадовыя, то 50-гадовымі ўжо не цікавяцца»
— Гэтак востра пытаньне працаўладкаваньня стаіць пэрсанальна для вас ці для ўсяго абласнога Віцебску агулам?
— Знайсьці «проста працу» ў Віцебску можна, але 300-400 рублёў заробку — як зьнявага. Акрамя таго, мне 51 год, і працадаўцы ўжо ня хочуць зьвязвацца. Маё рэзюмэ вісіць на некалькіх сайтах, і раней я нават хадзіў на сумоўі.
Папраўдзе, я б сябе на працу ўзяў, бо ведаю свой досьвед і як я магу працаваць. Але працадаўцы аддаюць перавагу маладзейшым прэтэндэнтам. Калі ў чарзе стаяць 30-40-гадовыя, то тымі, каму за 50, ужо не цікавяцца.
Сын два гады таму закончыў унівэрсытэт. І ўсё, што ён змог, — праз знаёмых уладкаваўся ў школу вартаўніком! Малады спэцыяліст з вышэйшай адукацыяй сядзіць вартаўніком і зарабляе 300 рублёў! А ў яго сямʼя: сыну паўтара года і жонка ў дэкрэце.
— На вашу думку, гэта вынік няўмелага дзяржаўнага гаспадараньня ці наўмысна арганізаваная сытуацыя?
— Праблема ў тым, што ўся Беларусь сканцэнтраваная ў адных руках. Напэўна, ён лічыць, што гэтак зьяўляецца гаспадаром усяе краіны. А я лічу, што бізнэс мусіць быць прыватным, павінна быць нармальная канкурэнцыя. Да таго ж з краіны сапраўды «вымылі» грошы — няма спажыўца ў выглядзе насельніцтва. А грошы — гэта кроў эканомікі: няма грошай — якая можа быць эканоміка?
Магчыма, нейкае выйсьце ёсьць у перадавых тэхналёгіях — праграмісты нешта распрацуюць і нейкія грошы ў краіну будуць трапляць, бо гэтыя распрацоўкі ў асноўным скіраваныя на экспарт. Але я ня думаю, што гэтыя грошы дапамогуць карэнным чынам зьмяніць сытуацыю ў краіне, і пры гэтай уладзе ўсё будзе горш і горш.
— Ці Беларусь здолее самастойна выйсьці з такога становішча?
— Я думаю, што так, але толькі пры ўмове зьмены цяперашняй сыстэмы ўлады. Яшчэ пасьля майго вызваленьня з турмы як тагачасны прадпрымальнік я браў удзел у эканамічным форуме ў Менску, які прыводзілі бізнэс-колы Нямеччыны. Нашым чыноўнікам яны тады даслоўна казалі: хлопцы, у нас крызіс, грошай няма. А ў кулюарах я кантактаваў з прадстаўнікамі тых жа эўрапейскіх колаў і мне прапаноўвалі каля дзесяці мільярдаў даляраў інвэстыцый. Прычым не пад нейкі канкрэтны праект, а на ўмове таго, што «вы там жывяце і лепш ведаеце, што трэба», грошы ёсьць і давайце ўкладаць.
Вось так: для дзяржавы грошай няма, а для людзей, якім яны гатовыя давяраць, грошы ёсьць. І самае галоўнае, што гэтыя інвэстыцыі гатовыя прыйсьці з тэхналёгіямі, якія дазволілі б будаваць сучасныя прадпрыемствы і даваць людзям працу. А тое, што цяпер Лукашэнка высілкамі бярэ ў пазыку — усё праядаецца.
«Бунтароў ужо некалькі пакаленьняў вынішчаюць у літаральным сэнсе слова»
— Тады ізноў мусім вяртацца да палітыкі: у апазыцыі ёсьць шанец нешта зрушыць у кірунку тых патрэбных зьменаў, пра якія вы кажаце?
— Я думаю, што без палітычных узрушэньняў у Беларусі ніякіх эканамічных пэрспэктыў ня будзе. Людзі ў апазыцыі прывыклі да сытуацыі, прыстасаваліся да гэтага існаваньня. Іх, магчыма, нешта і не задавальняе, але не да такой ступені, каб «натоўп» падняць. Ды і натоўп таксама не падымеш: народ у нас, папраўдзе, баязьлівы. Бяда з гэтым.
Калі б такая сытуацыя, як у нас — беспрацоўе, няма за што жыць, новыя падаткі, большы пэнсійны ўзрост — здарылася ва Ўкраіне, то разьвіцьцё падзей было б зусім інакшым. Беларусы сёньня могуць толькі зладзіць такі маўклівы пратэст: не плаціць дарожнага падатку і не праходзіць тэхагляд. У нас па Віцебску хіба адсоткаў 70 людзей езьдзяць без тэхагляду — паціху «партызаняць», і ўсё.
Кажуць, няма лідэра, які можа пайсьці і за сабой павесьці. У нас правадыроў, як гразі, а вось «індзейцаў» няма — няма каму за гэтымі правадырамі і лідэрамі ісьці. Калі здараецца экстрэмальная сытуацыя, то лідэры зьяўляюцца нават неспадзявана і стыхійна — праз вуліцу і інтэрнэт. Праблема ў тым, што частка нашага насельніцтва, можа, і хоча вырашаць нейкія праблемы, але не настолькі, каб рызыкаваць хоць чым.
І што тут зробіш? Як Данка, вырваць сэрца і за сабой павесьці людзей? Асабіста я выдатна разумею, што нават калі гэта зрабіць, то ніхто за табой усё роўна ня пойдзе. Нават калі Ісус Хрыстос на зямлю спусьціцца, то яго прададуць вельмі хутка. Магчыма, так сталася гістарычна: засталося насельніцтва, здольнае выжываць у любых умовах. А бунтароў, здольных кагосьці кудысьці весьці, ужо некалькі пакаленьняў вынішчаюць у літаральным сэнсе слова.
5 пытаньняў Свабоды
— Беларуская нацыянальная ідэя — гэта....?
— Найперш і адназначна — моцная і незалежная дзяржава, якая паважае ўласны народ. Ня трэба, каб Беларусь была «ад мора да мора». Думаю, што нашай сучаснай тэрыторыі нам адназначна хапае — дай Бог хаця б тут парадак навесьці.
Лукашэнка «прывязаў» Беларусь да Расеі. З Расеяй трэба, вядома, сябраваць, але дакладна не прывязвацца. Я б глядзеў у бок Эўразьвязу. Магчыма, што там і ёсьць пэўная ступень страты сувэрэнітэту, але па-першае, гэтая доля нязначная, а па-другое, таго вартая.
— Назавіце трох нацыянальных герояў Беларусі.
— У маім уяўленьні нацыянальны герой — гэта той, каго падтрымлівае нацыя. А ў нас з гэтым праблемы. Нацыя тады можа кагосьці падтрымаць, калі яна ёсьць. І, як гэта ня сумна, але ў Беларусі сёньня няма нацыі, а ёсьць толькі насельніцтва. Нацыю і народ яшчэ трэба выхоўваць.
А героі — яны ёсьць і сёньня. Узяць хаця б таго ж Казуліна, Севярынца ці Дашкевіча. Тая ж Ніна Багінская — хіба яна не герой? Ці Лёня Кулакоў — хіба не герой? Якія тут тры героі? У нас іх сотні.
— Якая кніга найбольш паўплывала на вас як на асобу?
— З кнігамі тут праблема, бо як мінімум 15 апошніх гадоў я іх увогуле не чытаю. Некаторыя мяне ўражвалі ў свой час, напрыклад «Інтэрдзяўчына» альбо «Майстар і Маргарыта» Булгакава. Магчыма, як гэта ні дзіўна, на мяне паўплывалі кнігі пра Конана — гэта легенда пра старажытнага ваяра, які вёў за сабой народ і нават здолеў стварыць уласную дзяржаву. Гэтых кніг шмат, хоць наўрад ці на мой сьветапогляд і на мае паводзіны гэтыя кнігі мелі вялікі ўплыў.
— Колькі вам грошай патрэбна для поўнага шчасьця?
— Я думаю, што вельмі шмат — мільярдаў дзьвесьце даляраў. Каб паставіць на ногі эканоміку краіны. Жарт, зразумела, але з пэўнай доляй праўды. Думаю, каб зараз у мяне зьявілася куча грошай, наўрад ці стаў бы ад гэтага шчасьлівы. Было б вельмі клясна, калі б вакол усё было добра. А для гэтага грошай павінна быць вельмі шмат.
— Калі і як у Беларусь зьменіцца ўлада?
— На гэты момант я ня бачу пазытыўнага вырашэньня праблемы. Не хацелася б «накаркаць», але я сапраўды думаю, каб не прыйшлося нам пайсьці ў партызаны. Усё вельмі нэгатыўна — тое, што адбываецца і ў нашай краіне, і за яе межамі. А агулам усё ўвапрэцца ў эканоміку, якая слабее на вачах. Ні Расея, ні Захад гэтай сытуацыі ня зьменяць. Захад — таму, што ня верыць, а Расея — адтуль пазытыву ўвогуле ніколі ня сьвеціць.
Хоць узяць, напрыклад, той жа Савецкі Саюз: нібыта і краіна была магутная, і людзі ў асноўнай сваёй масе былі ўсім задаволеныя. А вось жа раптам узяла і развалілася ў імгненьне часу. Вельмі спадзяюся, што нешта падобнае адбудзецца і ў нас.