Сырыец Ахмад пераехаў у Менск са сваёй жонкай і двума дзецьмі 2,5 гады таму. У той час ужо пачаліся бамбёжкі Дамаску, і дзеля дзяцей бацькі вырашылі пераехаць на радзіму жонкі — у Беларусь. Хамід Фарадж жыве ў Беларусі з 1988 года. У 2015-м ён адкрыў аўчарню пад Шкловам. Пра беларускую стабільнасьць і распусту вачыма сырыйцаў Свабода распавядала ў папярэдніх рэпартажах.
Людзі сталі злымі, добрых не засталося
Поўнае імя сырыйца — Ахмад Фэрас Аль Ясіні. Сырыйскі патрыёт, ён не суадносіць сябе ні з адным ваюючым бокам. Раён, дзе ён зь сям’ёй жыў у Дамаску, не абстрэльваўся. Адзінае, там увесь час ва ўсіх правяралі дакумэнты.
«Мы не былі супраць кагосьці. Мы не былі супраць рэжыму. Тых, хто ня лезе, іх не краналі», — кажа Ахмад.
Калі ваенныя дзеяньні наблізіліся да гораду, салдаты сталі займаць жылыя дамы. На даху катэджу ягоных бацькоў яны ўсталёўвалі зброю. «І людзі сталі злымі, добрых не засталося», — кажа Ахмад.
Паводле яго слоў, складана вызначыць, хто за каго ваюе цяпер у Сырыі. Ахмад лічыць, што большасьць — гэта звычайныя бандыты. Яны ведаюць, што не панясуць пакраньня, а таму рабуюць бяз страху.
«Вельмі страшна стала ў нас, — кажа Ахмад. — Ніхто ня хоча там больш жыць».
Праз вайну ўсё часьцей сталі зачыняцца школы. Бывала, дзеці месяцамі не хадзілі на заняткі. Таму бацькі вырашылі паехаць у Менск. Зь вялікага дому ў Дамаску яны перасялілся ў двухпакаёвую кватэру на праспэкце Дзяржынскага.
«Кватэра дарагая, але вельмі маленькая».
Працую спэцыялістам па халялі й сантэхнікам
З жонкай Ахмад пазнаёміўся, калі жыў у Дубаі. Ён працаваў з турыстамі, арганізоўваў палёты на паветраных шарах, гонкі па пустыні. Вольга прыехала туды на адпачынак з бацькамі. Шлюб рабілі ў Беларусі, нейкі час жылі ў Дубаі, а потым зьехалі ў Сырыю.
«Каб не вайна, мы б не прыяжджалі, — кажа Ахмад. — Жонцы там усё падабалася».
Два гады ў Менску Ахмад працаваў сам на сябе — працаваў плітачнікам, электрыкам, сантэхнікам і гандляром.
«У мяне залатыя рукі, — кажа ён. — Я ўсё ўмею рабіць. Нават кухарам магу працаваць». Апошнія паўгады ў Ахмада сталая праца: ён спэцыяліст па халялі на птушкафабрыцы ў Дзяржынску. Але ведаючы ягоныя здольнасьці ў мэханіцы і сьлясарнай справе, яго прыцягваюць рамантаваць сантэхніку і нават вытворчыя мэханізмы.
Ягоны заробак на фабрыцы сёньня — каля 350 даляраў. Каб ня дзеці, думае Ахмад, яны б з жонкай лепш паехалі ў Дубай ці ў Заходнюю Эўропу, дзе можна нашмат больш зарабіць. «Праца тут ня вельмі, і яе мала. Жывем тут дзеля дзяцей, пакуль яны ходзяць у школу».
Усе праблемы пачынаюцца з Амэрыкі і «freedom»
Халяльную ежу Ахмад рыхтуе ня толькі на працы. Ён тлумачыць, што халяль патрэбны ня толькі для мусульманаў. Калі няправільна забіць жывёлу, у ёй застанецца кроў, якая шкодная для чалавека.
Праз тое, што халяльную ежу ў Беларусі мала дзе гатуюць, іхнія дзеці ў школе не харчуюцца: маці робіць ім абед з сабой. Ахмад кажа, што напісаў заяву дырэктару, патлумачыў, што ў іх мусульманская сям’я, і ягоных дзяцей вызвалілі ад абавязковага школьнага харчаваньня.
Уся іх сям’я мусульманская. Калі ён пабраўся шлюбам зь беларускай, яна прыняла ісьлям. Праблемаў з рэлігіяй, кажа Ахмад, у Беларусі няма. Ні яму, ні дзецям ніхто не замінае ў сваім веравызнаньні. Тубруе яго толькі антырэлігійнае асяродзьдзе, якога ў іх не было ні ў Сырыі, ні ў Эміратах. Ахмад кажа пра моладзь, якая п’е на вуліцах, дзяўчат, якія ходзяць у адкрытай вопратцы.
«Мне расказвалі, што раней у вас было лепей. Вось у царкву жанчыны ў вас ходзяць у хустцы, як і ў нас. Гэта ўсё прыйшло з Эўропы, з Амэрыкі, цяпер у вас вучаць, як там — freedom. З гэтага пачынаюцца ўсе праблемы».
Але ў параўнаньні з Заходняй Эўропай і Амэрыкай, якія ён хваліць за высокія заробкі, у Беларусі ня так усё дрэнна з маральнымі каштоўнасьцямі, лічыць Ахмад.
«Тут лепш, чым у Нямеччыне, жыць. Выдатна! — кажа Ахмад. — Там могуць два мужчыны разам жыць — гэта ненармальна. Але, дзякуй Богу, у вас такога пакуль няма».
Каб не вайна, нас тут не было б
За 2,5 гады Ахмад ужо ня раз сутыкаўся зь беларускай бюракратыяй. Напрыклад, ён так і ня змог здаць «на правы», паколькі ня можа хутка чытаць па-расейску, каб здаць тэсты. Часам выручае, калі ён гаворыць з даішнікамі па-ангельску ці арабску. Але ўжо колькі разоў яму даводзілася плаціць штраф у 1,5 мільёны.
«Я выдатна кірую, маю правы з Сырыі і ААЭ, — кажа Ахмад. — Але ў Беларусі зь відам на жыхарства можна толькі адзін год езьдзіць па замежных правах».
Таксама ўжо каторы раз ягонай маці адмаўляюць у атрыманьні візы ў Беларусь. Ёй 61 год, і Ахмад хацеў бы перавезьці яе ў больш бясьпечнае месца.
Каб даслаць запрашэньне сырыйскаму грамадзяніну, яму трэба мець дзьве тысячы даляраў на банкаўскім рахунку ў якасьці страхоўкі. Нерухомасьць жа ва ўлік не бярэцца.
«Я зарабляю 350 даляраў, на жыцьцё не хапае, як я магу накапіць дзьве тысячы? І ўвогуле, маёй маці 61, яна ня будзе тут нелегальна працаваць, чаго яны баяцца?»
Гэтак і для іншых сырыйцаў прыехаць у Беларусь, калі ў іх няма кантактаў у Беларусі, вельмі складана. Таму тут іх ня так шмат, як у краінах Заходняй Эўропы сёньня. «Каб вайны не было, я б сюды не паехаў, — кажа Ахмад. — У нас там усё ёсьць. Я павінен жыць у сваёй краіне — у Сырыі».
На радзіме Лукашэнкі сырыец адраджае тое, што занядбалі беларусы, — авечкагадоўлю
Натхнёны словамі кіраўніка Беларусі і верай у плянавую эканоміку, фэрмэр Хамід Фарадж на Шклоўшчыне гадуе авечак і дзівіцца, што беларусы не гавораць па-беларуску.
Аляксандар Лукашэнка калісьці заявіў, што авечкагадоўля мае стаць прыярытэтным напрамкам, і даў загад «выпускаць нармальную ваўняную тканіну.
А ў сьвятле праблемаў з сыравінай на менскім камвольным камбінаце чыноўнікі ўспомнілі і пра авечкагадоўлю. Лукашэнка тады загадаў у сьціслыя тэрміны стварыць новае перапрацоўчае прадпрыемства альбо мадэрнізаваць старое.
Аўчарня Хаміда Фараджа — за дзясятак кілямэтраў ад Шклова, каля вёскі Сапронькі. На агароджанай пляцоўцы фэрмэр адрамантаваў кінутыя калгасам кароўнікі. У загарадках — тры сотні жывёл.
Спадар Фарадж прызнаецца, што прыбытку пакуль ня мае. Кажа: паводле ягоных разьлікаў, каб фэрма была рэнтабэльная, авечак павінна быць за дзьве тысячы.
На пытаньне, навошта яму на схіле веку займацца няпростай справай, адказвае: гэта ягоная даніна спэцыяльнасьці. Вучыўся ён у Горацкай акадэміі. Дыплёмную пісаў па авечкагадоўлі. Займаўся ёю ў сябе на радзіме ў Сырыі.
А ў гэты час у Беларусі перапрацоўчая галіна прыйшла ў заняпад:
«Усе прамысловыя арганізацыі, якія займаліся апрацоўкай воўны, скуры, разваліліся ў дзевяностых гадах. Нават у Шклове была часалка. Калі ж пачынаць разводзіць авечак, то трэба адраджаць тэхналёгію апрацоўкі прадукцыі авечкагадоўлі. На жаль, на сёньняшні дзень, акрамя мяса, нічога не апрацоўваецца».
Хамід Фарадж адчыняе вароты сваёй гаспадаркі
Па словах фэрмэра, у яго на складзе назапашана не адна тона прадукцыі са сваёй гаспадаркі. Куды падзець яе, ён пакуль ня ведае. Шукае выйсьця.
«Перакананы ўсё ж, што авечкагадоўля патрэбная для нас і нашай краіны», — цьвердзіць фэрмэр.
У Беларусі, акрамя прыватных сялянскіх гаспадарак і аднаго сельгаспрадпрыемства ў Ляхавіцкім раёне, у якім тры тысячы авечак, асаблівых дасягненьняў у адраджэньні авечкагадоўлі няма. Агульнае пагалоўе авечак цяпер — каля 52 тысяч. Спэцыялісты адзначаюць: каб забясьпечыць патрэбы прамысловасьці, іх павінна быць больш за адзін мільён дзьвесьце тысяч.
Між тым да 1940 гадоў у Беларусі, паводле спэцыялістаў, авечак налічвалася да трох мільёнаў. Пасьля ж аварыі на Чарнобыльскай АЭС авечкагадоўля ў Беларусі заняпала. Бо авечая поўсьць назапашвае радыенукліды.
Былы дырэктар саўгасу «Дрыбінскі» Мікалай Юркоў адзначае, што ў ягонай гаспадарцы авечак было каля тысячы галоў. Прыбытку яны не давалі, і пакрысе ён іх зьвёў, яшчэ да 1986 году. Гэтаксама, кажа суразмоўца, зрабілі і ягоныя калегі ў іншых гаспадарках.
«Калі палічыць, колькі каштуе воўна ды мяса і ў колькі мне гэтыя авечкі абыходзяцца, то нават тэарэтычна яны мне прыбытку даць ня могуць. Яшчэ троху па інэрцыі авечак трымалі, але потым і на сёлах паадмаўляліся ад іх», — згадвае Мікалай Юркоў.
Хаміду Фараджу ён жадае посьпеху, але на высілкі ўлады па адраджэньні занядбанай у Беларусі авечкагадоўлі глядзіць крытычна. Кажа, што беларускія сяляне гадавалі авечак, аднак з эканамічнага гледзішча мала хто зь іх думаў пра рэнтабэльнасьць. Тады думалі пра патрэбы.
Калі палічыць, колькі каштуе воўна ды мяса і ў колькі мне гэтыя авечкі абыходзяцца, то нават тэарэтычна яны мне прыбытку даць ня могуць
Цяпер наша воўна, — адзначае Мікалай Юркоў, — ня вытрымае канкурэнцыі з той, якая вырабляецца ў іншых краях, больш прыдатных для авечкагадоўлі:
«У кожным двары была патрэба валёнкі зьбіць ці шкарпэткі, панчохі зьвязаць ды кажух пашыць. І гэта ўсё ўладкоўвалася ў такі сялянскі лад натуральным чынам. І пашы былі тады — карова ідзе, за ёй конь і авечкі. Цяпер шырокага распаўсюджаньня авечкагадоўля пакуль ня мае ў нас. Я таксама чытаў, што недзе робяць у некалькі тысяч фэрмы. Але мне здаецца, што гэта ня надта пасуе нашай гаспадарцы».
У 2012 годзе Аляксандар Лукашэнка паставіў задачу падрыхтаваць плян разьвіцьця авечкагадоўлі ў Беларусі і стварыць прадпрыемства, каб перапрацоўваць прадукцыю гэтай галіны. На ягоную думку, авечкагадоўля павінна нават стаць прыярытэтным напрамкам у жывёлагадоўлі. У 2013 годзе прынялі рэспубліканскую праграму разьвіцьця авечкагадоўлі. У ёй адзначана, што дзеля адраджэньня галіны трэба актыўна падключаць да справы фэрмэраў і асабістыя гаспадаркі грамадзян. За прамінулы час, аднак, масавага памкненьня да авечкагадоўлі не заўважана. Спэцыялісты пра адраджэньне айчынай авечкагадоўлі выказваюцца з асьцярожным аптымізмам. Кажуць, што зь цягам часу яна можа даць прыбытак і што беларускія авечкі могуць зэканоміць да 4,5 мільёнаў валютных сродкаў.
Хамід Фарадж
Хамід Фарадж спадзяецца на дапамогу дзяржавы. На ягоную думку, пры плянавай эканоміцы ўлада мае падтрымліваць грамадзян у ажыцьцяўленьні патрэбных для краіны задумаў. Яму ж дзяржава пакуль дапамагла атрымаць крэдыт з малым працэнтам, каб набыць трактар. Па ільготнай цане ён купіў у сваю гаспадарку авечак.
Хамід Фарадж называе сябе савецкім чалавекам. Тлумачыць: яго станаўленьне як асобы прыпала на часы існаваньня СССР, і каштоўнасьці савецкай ідэалёгіі яму блізкія. На радзіме яшчэ юнаком уступіў у Камуністычную партыю Сырыі. Адзначае, што яна была ў апазыцыі да пануючай там партыі Баас («Адраджэньне»), кіраванай тады Хафезам Асадам. Паводле суразмоўцы, апазыцыйнасьць не дазволіла б яму зрабіць кар’еру на радзіме.
«У мяне была там няўдача невялікая па працы, бо я быў у апазыцыі, — тлумачыць ён. — Я не кажу, што мяне там улада ціснула наагул, але калі я ня ў партыі «Адраджэньня», то на кіроўную пасаду мне дарогі не было. Улада ў Сырыі, аднак, ня дрэнная. Партыя Баас — сацыялістычнай скіраванасьці. Шмат дасягненьняў было, але мы хацелі камунізм будаваць».
Двор аўчарні
Пражыўшы сем гадоў у Сырыі па вяртаньні з вучобы ў Саюзе, Хамід Фарадж вырашыў пакінуць родны край і асесьці там, дзе вучыўся, — у Беларусі. Тут жыве з 1988 году. Беларусаў называе сваімі землякамі. Праблемаў у стасунках зь імі, цьвердзіць, у яго ніколі не было. Кажа, што беларусы працавітыя і задужа цярплівыя:
«Беларускі чалавек адрозьніваецца дабрадушнасьцю. Я б сказаў, завялікай дабрадушнасьцю. Беларусы — эўрапейскі народ зь мяккім і добрым характарам, — адзначае ён. — Хацелася б, каб яго больш шанавалі і цанілі краіны-суседзі, бо ніхто ня мае права добрага чалавека крыўдзіць».
Для авечак Хамід Фарадж свой
На пытаньне, ці кідаецца ў вочы, што беларусы не гавораць на беларускай мове, адказвае, што так.
«Мова патрэбная для любой нацыі, — кажа спадар Фарадж. — Яе трэба паважаць, вывучаць і выкарыстоўваць у жыцьці. Той, хто аддаляецца ад беларускай мовы і не прызнае яе за дзяржаўную, той памыляецца. Аднак нельга мову выкарыстоўваць для рознагалосься людзей».
Сам па-беларуску не гаворыць, але раз-пораз устаўляе ў гаворку беларускія словы.
«Я асабіста дужа паважаю беларускую мову. Мне шмат падабаецца беларускіх слоў. Яны прыемна гучаць, і мне падабаецца, калі мне кажуць „дзякуй“, „цудоўна“. Я выкарыстоўваю часта слова „калі ласка“. Гэтыя словы гучаць прыгожа».
Пра вядомага земляка, які стаў прэзыдэнтам Беларусі, спадар Фарадж разважаў доўга. Казаў, што Лукашэнка сваёй пасады дамогся справядліва. Калі ж ёсьць у краіне праблемы, лічыць суразмоўца, то за гэта мусіць адказваць не адзін Лукашэнка:
«Калі ёсьць нейкая недапрацоўка, то адказнасьць ня толькі на прэзыдэнце, але ў гэтым вінаватыя і мясцовыя ўлады ды дэпутаты, якія выбраныя, каб бараніць інтарэсы дзяржавы. Галоўнае, каб ніякіх пераваротаў не было, — тлумачыць сваю пазыцыю спадар Фарадж і дадае: — Але недахопы трэба заўжды прызнаваць, бо калі чалавек заплюшчвае вочы, дык ён празь нейкі час трапіць у яміну, зь якой будзе цяжка вылезьці».
Ужо на разьвітаньне Хамід Фарадж, нібыта падводзячы рысу пад гутаркай каля шклоўскай ратушы, зазначыў: стараюся адрадзіць авечкагадоўлю, каб пакінуць добрую памяць пра сябе беларусам.