«У Пуціна хапае мэханізмаў падпарадкаваць сабе волю Лукашэнкі»

Ці ёсьць нейкія падставы сьцьвярджаць, што Масква рыхтуе замену Аляксандру Лукашэнку? Чым цяперашні кіраўнік Беларусі можа не задавальняць Крэмль?

На гэтыя ды іншыя пытаньні ў перадачы «Экспэртыза Свабоды» адказваюць палітычны аглядальнік парталу Тутбай Арцём Шрайбман і галоўны рэдактар інтэрнэт-выданьня Салідарнасьць Аляксандар Старыкевіч.

Цыганкоў: На вашу думку, ці ёсьць нейкія рэальныя палітычныя і ідэалягічныя падставы для тэзісу «Масква шукае замену Лукашэнку»?

Шрайбман: Маё меркаваньне дастаткова традыцыйнае і скептычнае — гэта разьдзьмуваньне з мухі слана. Кожны раз, калі ў адносінах Беларусі і Расеі нешта ня ладзіцца, зьяўляюцца гэтыя размовы. Некаторыя называюць нават даты зьмены ўлады, называюць пераемнікаў — такія чуткі хадзілі ці не пра палову прэм’ер-міністраў, якія ў нас былі.

Я ня бачу, чаму сёньня гэтыя прагнозы могуць спраўдзіцца, калі яны ня спраўджваліся 20 гадоў. Зьмена кіраўніка суседняй дзяржавы — гэта спэцапэрацыя, паводле маштабу і выдаткаў супастаўная з анэксіяй Крыму. Да такіх апэрацыяў рыхтуюцца вельмі доўга, а нагода для яе павінна быць значна большая, чым чарговая нафтагазавая спрэчка, у якой да таго ж у Расеі мацнейшыя пазыцыі.

Арцём Шрайбман

І павінна быць нейкая альтэрнатыва, тое самае пытаньне, якое задае сабе беларус, які галасуе за Лукашэнку: «Хто, калі ня ён?» Гэтае ж пытаньне, напэўна, задасьць сабе той чалавек у Крамлі, які задумаецца пра магчымую фарсіраваную зьмену ўлады ў Беларусі. Ніякай альтэрнатывы ў Расеі тут няма.

І гэта палітычнае «дасягненьне» Аляксандра Лукашэнкі, што ён не дазволіў узьнікнуць тут ніякай прарасейскай альтэрнатывы свайму кіраваньню.

І гэта палітычнае «дасягненьне» Аляксандра Лукашэнкі, што ён не дазволіў узьнікнуць тут ніякай прарасейскай альтэрнатывы свайму кіраваньню. Ніякай прарасейскай апазыцыі ў Беларусі няма, і наўрад ці пры Лукашэнку зьявіцца. Ён манапалізаваў гэты вэктар, і зрабіў гэта не выпадкова і вельмі даўно. Бо нікому з больш-менш прыкметных палітыкаў не дазволена быць больш прарасейскім, чым сам Лукашэнка.

Старыкевіч: Сапраўды, паводле стану на сёньня няма ніякіх падставаў лічыць, што Масква можа зладзіць спэцапэрацыю, каб адхіліць Лукашэнку ад улады. Другое, што менш прыемнае для цяперашняга кіраўніка Беларусі — мала хто ў кастрычніку 2013 году мог спрагназаваць уварваньне Расеі ва Ўкраіну і анэксію Крыму.

Таму тое, што такой пагрозы для Лукашэнкі не існуе сёньня — зусім ня значыць, што яна ня можа ўзьнікнуць заўтра. Тым болей, што людзі з Крамля не заўсёды кіруюцца лёгікай, рацыянальных падыходам. І што там стрэліць у галаву ў наступную хвіліну — сказаць цяжка. Своеасаблівае мэсіянства Ўладзімера Пуціна можа прывесьці да самых непрадказальных вынікаў.

Аляксандар Старыкевіч

У Лукашэнкі трывалыя падпоркі, але хісткі падмурак. Падпоркі — гэта дзяржаўны апарат. У тым ліку спэцслужбы, якія сочаць адзін за адным і ў значнай ступені дзякуючы гэтаму гарантаваныя ад змоваў супраць Лукашэнкі.

У Лукашэнкі трывалыя падпоркі, але хісткі падмурак.

Хісткі падмурак — гэта настроі ў грамадзтве. Дагэтуль значная частка (у тым ліку дзякуючы самому Лукашэнку) лічыць, што расейцы і беларусы — адзін народ. І тады натуральна для іх было б знаходзіцца ў адной дзяржаве з усімі наступствамі, якія з гэтага вынікаюць. Гэта патэнцыйна праблема і пагроза, якая будзе для Лукашэнкі існаваць доўга.

Шрайбман: У Беларусі немагчыма ўявіць палітыкаў, якія будуць казаць, што Лукашэнка недастаткова прарасейскі, і нам трэба ўступіць у Расею. Адзін з дзеячаў, спадар Касьцян, колькі гадоў таму зьбіраўся зарэгістраваць партыю са свайго Славянскага камітэту. І потым адзінае, што мы чулі — ягоныя скаргі, што КДБ наехала на ўсю тысячу патэнцыйных сяброў партыі. І ня далі ім зарэгістравацца.

Таму тут усё будзе прадухіляцца на больш жорсткім узроўні, чым празаходняя апазыцыя. Тут пагрозы больш відавочныя. І Лукашэнка іх разумее.

Цыганкоў: Калі адасобіцца ад канкрэтнай сытуацыі і паглядзець стратэгічна на гэтую тэму, то варта задумацца, ці ёсьць прычыны, зь якіх Лукашэнка не задавальняе Маскву. Лукашэнка абвясьціў, што Беларусь уступае ў Эўразьвяз? Зьбіраецца адмяніць дзяржаўны статус расейскай мовы? Стаў прыхільнікам лібэральнай дэмакратыі і заявіў пра жаданьне правесьці свабодныя выбары? Дык ці ёсьць нейкія прычыны ў Масквы не любіць і ня ўтрымліваць Лукашэнку?

Віталь Цыганкоў

У Крамлі Лукашэнку ўжо асабліва ня лічаць і саюзьнікам.

Старыкевіч: Вялікіх прычынаў няма насамрэч. Але шмат у гісторыі выпадкаў, калі ўсё пачыналася з драбязы — узгадайце, напрыклад, траянскую вайну. Галоўнае, што пры Лукашэнку варыянту для Беларусі сыходу на Захад не існуе. Нягледзячы на ўсе тыя гульні Менску з Захадам, што адбываюцца апошні часам. І гэта тая праграма-мінімум, якой Масква гатовая задаволіцца.

Іншая справа, што ў Крамлі Лукашэнку ўжо асабліва ня лічаць і саюзьнікам. Бо тады ён мусіў бы ісьці цалкам у рэчышчы расейскай замежнай палітыкі — без агаворак прызнаваць Крым, Абхазію і гэтак далей. Бо ў Крамлі зараз з паўтонамі кепска, «хто ня з намі» — той ужо цалкам нашым і ня лічыцца.

Што да эканамічнага ўтрыманьня, то субсыдыі зьмяншаюцца, і гэта стварае яшчэ адну пагрозу для Лукашэнкі на пэрспэктыву. Бо, на жаль, цяперашняя эканамічная мадэль у Беларусі стратная. І калі вы ня ў стане забясьпечыць самі сябе, то нейкі час можна манэўраваць — што і робіцца 20 гадоў. Але сытуацыя, калі краіна ўвесь час патрабуе датацыяў — раней ці пазьней скончыцца. І не на карысьць краіны. І паколькі ва ўлады няма ніякіх памкненьняў зьмяніць гэтую «унікальную эканамічную мадэль» — то гэтая праблема будзе нарастаць і ствараць пагрозы для ўсёй дзяржавы і яе кіраўніцтва.

Мэханізмаў падпарадкаваць сабе волю Лукашэнкі ў крытычнай сытуацыі ў Пуціна хапае.

Шрайбман: Я ня бачу сытуацыі, пры якой Лукашэнка (пры ўсёй ягонай ступені залежнасьці ад Расеі, структурнай, эканамічнай, палітычнай, культурнай) стане настолькі нязручным партнэрам для Крамля, што ў Расеі ня будзе іншага шляху, акрамя ягонага адхіленьня ад улады. Апошнія 15-20 гадоў Расея не працуе ў фармаце «мы мяняем уладу ў суседзяў». Яны працуюць у фармаце ціску на суседзяў. Калі трэба было прымусіць Армэнію ўвайсьці ў Эўразійскі Саюз, гэта было зроблена начнымі перамовамі з прэзыдэнтам Армэніі, нейкімі невядомымі нам аргумэнтамі. Тое самае было з Януковічам, калі Масква прапанавала замест дамовы аб асацыяцыі з Эўразьвязам фінансавыя пернікі.

Аднак у Беларусі няма ніякіх перадумоваў, каб зьнешняя сіла магла перавярнуць усю вэртыкаль, пабудаваную пад аднаго чалавека.

Мэханізмаў падпарадкаваць сабе волю Лукашэнкі ў крытычнай сытуацыі ў Пуціна хапае. Мала таго, што ў гэтым няма патрэбы але ёсьць і шмат самых розных мэханізмаў. Заўважце, што зараз, калі эканамічны крызіс, у Беларусі ў першую чаргу падае гандаль з Эўразьвязам, і ў працэнтах гандлёвая залежнасьць ад Расеі толькі ўзрастае.

Мы ніколі ня можам нічога выключаць, і Аляксандар мае рацыю, калі кажа, што ніхто ня мог прадказаць Крым. Аднак у Беларусі няма ніякіх перадумоваў, каб зьнешняя сіла магла перавярнуць усю вэртыкаль, пабудаваную пад аднаго чалавека, і паставіць на гэтае месца кагосьці свайго. Тым болей гэта вялізная рызыка. Рызыка дэстабілізацыі гэтай сыстэмы, і потым магчымыя выдаткі ад неабходнасьці ўтрымліваць новую Беларусь аказваюцца значна большымі, чым у варыянце «цярпець» Лукашэнку. Таму любыя іншыя варыянты аказваюцца больш таннымі, эфэктыўнымі. Менш рызыкоўнымі для Расеі. І я не разумею, чаму гэтая сытуацыя павінна зьмяніцца.