Джон Генры Фюсьлі «Кашмар» (1781)
Зноў Яно! Сярод ночы падскочыла на ложку, спрабуючы ўтаймаваць шалёнае тахканьне сэрца, запаволіць дыханьне загнанага ў пастку зьвера. Пачвара, велічная, грандыёзная, якая прыходзіць па начох зь дзяцінства, каб каціцца на цябе з гары, падмінаць пад сябе, сьціскаць у сваіх агідных абдымках. Ты ня можаш справіцца зь ёй, занадта вялікая прорва паміж памерамі — тваімі і Пачвары, якая расьце і расьце, за кошт такіх бездапаможных, асабліва сонных. У яе такі задушлівы смурод, вусьцішна, калі цябе накрывае, і няма куды дзецца. Бяжыш, а ззаду напружана і настойліва дыхае ў патыліцу Яно. Адчай. Застаецца толькі бездапаможна здацца. Ці прачнуцца, і сутаргава шукаць вачамі што-кольвек, што аддаліць Пачвару, шукаць нешта блізкае табе, намацаць пад рукамі нешта роднае — коўдру, галаву, мяккі дыванок пад нагамі, азірацца на шафы з кнігамі, аўтары якіх нібы супакойваюць: «Нічога, ня так і страшна, у нас было яшчэ горш».
Можа быць, што гэтыя жахі пачаліся з таго верша, які я так саромелася расказваць на ранішніку ў школе? Да твару колеру піянэрскага гальштука, да здрадніцкіх дрыжыкаў у каленях агідна было такое чытаць, а яшчэ потым і дэклямаваць. «Касаясь трех великих океанов, она лежит, раскинув города. Покрыта сеткою меридианов. Непобедима, широка, горда». О гэтае «кранаючыся акіянаў», «раскінуўшы гарады» — пры гэтых радках я ня ведала, куды дзець вочы. Мне чамусьці дурное ўяўленьне ўсе нейкія брыдкія карцінкі падсоўвала на гэты момант. Здавалася, што нейкае Яно, п’янае-дранае, нахабнае, ляжыць, нешта там раскінуўшы, шырокае і ганарлівае. Пачвара нейкая. Палохала гэтае грандыёзнае, велічнае, гіганцкае, з раскінутымі нагамі, цьфу, гарадамі. Шырокае і ганарлівае. Ляжыць па мэрыдыянах і кранае акіяны сваімі тлустымі валасатымі пальцамі. Адчапіся, ляжы сабе ціха, ты сьмярдзіш ужо, нябожчык. Хоць і намагаюцца цябе падняць з труны, абазваўшы іншымі абрэвіятурамі, цягаюць па гарадах, як раней у цырку паказвалі за грошы розных калек — труп, прыбраны ў каляровыя стужкі кіслотных колераў. Кажуць — маці гэта ваша, пакланіцеся ёй дзеці, пацалуйце ручкі.
З той пары, з таго ранішніку, як той казаў, людзі пераселі з кабылак і конікаў на касьмічныя караблі, з лавак у парку моўчкі перапаўзьлі на свае канапы, і падключыліся да Інтэрнэту, усе мэрыдыяны пакрылі нябачныя сеткі без аніякага дроту, тэлефон можна пакласьці ў кішэню і глядзець у ім кіно... Я недзе чула, чытала ці глядзела, што марскія чарапахі гінуць ад таго, што прымаюць плястыкавае сьмецьце за мэдуз, ядуць яго і — сьмерць. Таму ўжо прыдумалі піва зь ядомымі коркамі, якія, калі трапяць у сьметнік і ў мора, то чарапахі іх праглынуць і «дзякуй» скажуць. А недзе, як і раней, падымае сваю галаву, раскідвае свае ногі шырокая і ганарлівая Пачвара.
... А яшчэ быў у школе такі верш: «Не русский я, но россиянин, чести нет выше! Я страны советской сын, нам вместе жить и подниматься выше — к сиянию сверкающих вершин!». Ня рускі — але расіянін? Да якога там зіхаценьня вышынь трэба ўздымацца? Разам з кім? Школа добра-такі дапамагла мне ў разьвіцьці розных памежных станаў! На беларускай мове настаўніца дзяўбла галаву цьвікамі, што мы — беларусы, і мова наша — самая прыгожая, і «не цурайцеся», і «не адракайцеся, каб ня ўмерлі!», і прапанавала разьдзяліць зь ёй кпіны з аднавяскоўцаў, якія паступілі ў навучальныя ўстановы сталіцы і пачалі «каверкаць» родную мову і казаць «Ехала на рёвары, зачепілася за дрёт, разадряла новые панчёхі». Сьмешна, праўда? Рагаталі і мы разам з кляснай. Да той пары, пакуль не паехалі у «Горад», — і там ужо ўволю рагаталі з нас, якія не маглі, хоць ты плач, сказаць мякка так, па-гарадзкому: «Чяй, ключь» ці яшчэ што там. Мае суседзі па інтэрнаце адмыслова часам прыходзілі і пачыналі «троліць» мяне: «А скажы «чай»? А скажы «ключ»? — і пры маіх адказах перагіналіся ад рогату. Сьмешна. Лепш наогул маўчаць або вельмі абачліва і пільна ставіцца да кожнага слова, карыстацца неабходным для выжываньня мінімумам «Дай хлеб. Пайду на уліцу. Спасіба. Да свіданія» — ужываць толькі такія словы, якія ня выкрыюць мяне.
Але я не пра гэта.
Пачвара ўсё намагаецца легчы зноў паміж трох акіянаў, раскінуць што-небудзь і кранацца акіянаў, пакрыўшыся сеткай мэрыдыянаў ці калючым дротам. Адзін народ, адна гісторыя, адна мова, адна будучыня.
Я тады таксама была ў шостай клясе, як і гэтыя малыя недарэкі зь іх правадыром-кляснай. У Лельчыцах (думаю, і ня толькі там) «Россотрудничество» дапамагае беларускім дзеткам знайсьці сабе «братоў і сясьцёр» на абшарах недаробленай «імпэрыі» СНД.
Маленькія палешукі пад чулым кіраўніцтвам сваёй настаўніцы напісалі такое пасланьне на конкурс: «Ребята! У нас так много общего: общая Родина — СНГ, мы говорим на общем для нас русском языке, у нас общие интересы и, мы уверены, общая мечта — изменить мир к лучшему!» У конкурсе прымалі ўдзел і настаўнікі, якія дэманстравалі прыёмы пэдагагічнага майстэрства, якія дазваляюць «увлечь учащихся в мир русской словесности». Настаўніцы той нават далі дыплём конкурсу «Мая радзіма — СНД».
Пачвара, што раскідвае свае ногі на розныя гарады, недзе шчэрыць зубы, і касавурыцца на мэрыдыяны, рыхтуе калючы дрот, каб аплесьці іх усіх, агарнуць сваёй «любоўю». ...Расьці можа і добра, калі малы, у вялікай сям’і, але прыходзіць час жаніцца ці выходзіць замуж, будаваць уласны дом, адсяляцца, бо адна хатка ня зьмесьціць усіх нявестак, зяцёў, унукаў і праўнукаў. Гэта ўрэшце ненармальна — жыць разам усім у адной хатцы. Непазьбежныя сваркі і звадкі прывядуць да таго, што гара непаразуменьня будзе расьці і расьці, намагаючыся раскатаць цябе катком, на блін, і прыдушыць. Як тая Пачвара, што прыходзіць ноччу. Ці некалі выбухне так, што чарцям будзе сьмешна. Ці нехта схопіцца ўрэшце за нож ці сякеру.
Лепш жыць у сваёй уласнай хаце, пры сваім родным цяпельцы. Дарослыя павінны мець свой дом, клапаціцца і за сябе, і за сям’ю, а ня бегаць да мамкі і таткі і прасіць у іх грошай ці паесьці. Недарэчна выглядаюць 40-гадовыя бэйбусы, якім маці кажуць: «Лёшанька, зашпілі куртачку! Лёшанька, адзень шапачку!» Звычайна з такіх кпяць, і яны на ўсё жыцьцё застаюцца «Пецькамі», «Мішкамі», «Сьветкамі». Бо ня вырасьлі. Але і так, канечне, можна жыць, чаго там.