Госьць «Свабоды бяз гальштукаў» — вядомы расейскі публіцыст, музычны крытык, адзін зь першых прапагандыстаў рок-музыкі ў Савецкім Саюзе Арцёмі Троіцкі.
Ганна Соўсь: Арцёмі, мы з вамі ў «Свабодзе бяз гальштукаў». Вы не ў халаце, як у знакамітай вашай тэлеперадачы, і не ў касьцюме прэзэрватыва, як на антыпуцінскім мітынгу. Тым ня менш я спадзяюся, што наша размова будзе і разьняволеная, і палітычна накіраваная. Вы былі пад забаронай за савецкім часам, цяпер пасьля актыўнага ўдзелу ў мітынгах «За справядлівым выбары» ды іншых акцыях пратэсту ў Расеі таксама набліжаецеся да такога статусу. Таму я вас не магу не запытацца пра ваша стаўленьне да існаваньня ў Беларусі так званых «чорных сьпісаў» музычных гуртоў і выканаўцаў, канцэрты якіх улады абмяжоўваюць або забараняюць па палітычных матывах?
Мы, канечне, вельмі сьмяяліся з гэтых сьпісаў. А потым сьмяяцца перасталі, паколькі зьніклі і сьпісы, і самі ўлады, якія іх нарадзілі.
Арцёмі Троіцкі: Для ўлады гэта вельмі контрпрадуктыўна. У многіх сэнсах. Мне падаецца, што для любога музыкі ў глыбіні душы павінна быць пахвальна, што яго ўключылі ў чорны сьпіс. Значыць, заўважылі, значыць, ён уплывовы, ён можа быць нават небясьпечным. Па-другое, уладам змагацца з музыкамі, з мастакамі проста прыніжальна. Якая павінны быць улада, якая змагаецца з мастакамі? Да такой улады паважлівага і сур’ёзнага стаўленьня быць ня можа. І потым гэтыя сьпісы проста ня дзейнічаюць, яны існуюць на паперы і існуюць толькі для таго, каб іх абыходзіць. У СССР былі такія знакамітыя чорныя сьпісы пры канцы 1983 году ці ў пачатку 1984 году. Гэта была агонія брэжнеўскага рэжыму. Мы, канечне, вельмі сьмяяліся з гэтых сьпісаў. А потым сьмяяцца перасталі, паколькі зьніклі і сьпісы, і самі ўлады, якія іх нарадзілі.
Соўсь: Дзе чорнае, там заўсёды і белае. Вы ствараеце Белы альбом, а на Свабодзе была праграма «Белы сьпіс Свабоды»... Я памятаю, як у Беларусі была на бясплатным канцэрце ў падтрымку беларускіх палітвязьняў Вячаслава Бутусава, дарэчы на той пляцоўцы, плошчы Бангалор, дзе ўлады дазваляюць апазыцыі пратэставаць. У Расеі многія вядомыя музыкі апынуліся фактычна на барыкадах, кагосьці выштурхнулі, хтосьці сам прыйшоў. Юрый Шаўчук, напрыклад. Ваша адчуваньне, як абаронцы Белага Дому ў 1991 годзе, уладальніка мэдаля «Абаронцу свабоднай Расеі», ад якога адмовіліся на знак пратэсту супраць чачэнскай вайны, як удзельніка мітынгу За свабодныя выбары ў 2011 годзе, калі музыка павінен ісьці на барыкады?
У кожнага сваю муза, у кагосьці муза падобная на Свабоду на барыкадах з карціны Дэлякруа, а ў другога на аматарку абсэнту з карціны Пікасо
Троіцкі: На барыкады мяне дакладна ніхто не выштурхоўваў. Як у фільме «Брыльянтавая рука», сам прыйшоў на барыкады і абсалютна сьвядома. Ці павінны людзі культуры ўдзельнічаць у палітычным пратэстным руху? Я думаю, што на гэтае пытаньне адказу няма. Усё залежыць ад канкрэтнага чалавека. Усе мастакі, калі яны шчырыя, то яны ўсе розныя. У кожнага сваю муза, у кагосьці муза падобная на Свабоду на барыкадах з карціны Дэлякруа, а ў другога на аматарку абсэнту з карціны Пікасо. Адзінае, што павінен любы сумленны і таленавіты мастак — быць верным свайму прызваньню, быць верным таму мастацтву, якое ў ім жыве.
Ці мае гэтае мастацтва адносіны да палітыкі, заклапочана яно сацыяльнымі праблемамі ці не, гэта ўжо іншае пытаньне, унутраная справа мастака. Таму я адрозна ад некаторых, ніколі не патрабую ад рок-музыкаў, каб яны абавязкова ўдзельнічалі ў партэстах, пісалі песьні пратэсту. Лепш увогуле не пісаць песьні пратэсту, чым пісаць іх кан’юктурным чынам. Мастак павінен быць сумленным наперш перад самім сабой, і народ цэніць гэтую сумленнасьць, а ня тое, аказаўся ён на барыкадах ці не. Асабіста я так. Мне падабаецца быць на барыкадах. Такая мая натура...
Соўсь: У творчым пляне быць забароненым — гэта ўсё ж стымулюе?
Соўсь: Многія беларускія музыкі становяцца папулярнымі ў Расеі — Ляпіс Трубяцкой, Алёна Свірыдава, Сярога... На ваш погляд, яны губляюць сваю нацыянальную ідэнтычнасьць і ўспрымаюцца проста як расійскія выканаўцы?
Я, канечне, бы бы рады, калі б Алена Сьвірыдава, якая ўвогуле мая сяброўка, хросная маці адной з маіх дачок, каб Алена больш актыўна камэнтавала тое, што адбываецца ў Беларусі.
Троіцкі: Гэта залежыць ад артыста. Сяргей Міхалок і Ляпіс Трубяцкой у нас успрымаюцца пэўна як беларускія музыкі. Іх лічаць беларусамі. Міхалок сам гэтым ганарыцца і ён спэцыяльна такім чынам гэта падтрымлівае. Яны і гаворыць па-беларуску і некаторыя песьні іх па-беларуску. Я ужо не кажу пра іх камэнтары пра сытуацыю ў Беларусі і песьні іх на гэтую тэму. Што тычыцца Алены Сьвірыдавай і Сярогі, то, на маю думку, яны наадварот, ня тое што асаблівыя намаганьні пракладалі, але прынамсі яны ня мелі нічога супраць таго, каб ціха і паступова з беларускіх артыстаў пераўтварыцца ў расейскіх. Яны ніяк не пэдалююць сваю беларускую тэму, яны ніяк не выказваюцца па беларускай праблематыцы. Ізноў жа, я не бяруся іх за гэта асуджаць. У іх можа быць для гэтага розная матывацыя. Я, канечне, бы бы рады, калі б Алена Сьвірыдава, якая ўвогуле мая сяброўка, хросная маці адной з маіх дачок, каб Алена больш актыўна камэнтавала тое, што адбываецца ў Беларусі. Але выглядае, што гэта не яе тэма, не яе інтарэс. Магчыма яна проста ня хоча падводзіць нейкіх сваіх беларускіх сяброў, ня хоча псаваць адносіны з беларускім істэблішмэнтам, паколькі ёй там выступаць, магчыма, сваякі засталіся і гэтак далей. Я не асуджаю Алену Сьвірыдаву, што тычыцца Сярогі, то гэты артыст мне мала вядомы.
Расея — краіна значна больш багатая і зладзеяватая, чым Беларусь
Троіцкі: Сытуацыі ў Беларусі і ў Расеі вельмі збліжаюцца. Прычым, я не выключаю таго, што хутка ў Беларусі будзе лепш, чым у Расеі. Таму што ў Беларусі прынамсі маецца такі даволі сумны, даволі цяжкі, але статус-кво. У Расеі сытуацыя ў гэтым сэнсе дынамічная, дынамічная ў найгоршым сэнсе. У Расеі і палітолягі, і звычайныя грамадзяне кажуць, што Пуцін ідзе па беларускаму сцэнару, што на Беларусі пэўную мадэль апрабавалі, было прызнана. што яна больш-менш працуе, і цяпер Расея паехала па тых жа рэйках. Я ня думаю, што гэта было зроблена сьвядома. Мне ўяўляецца, што ёсьць некаторыя прынцыповыя адрозьненьні сытуацыі ў Расеі і Беларусі. Расея — краіна значна больш багатая і зладзеяватая, чым Беларусь. Як мне падаецца, цяжка вышукваць нейкія пазытыўныя бакі ў рэжыму Лукашэнкі, але ў мяне склалася ўражаньне, што сацыяльныя пытаньні клапоцяць Лукашэнку значна больш чым Пуціна. Наша расейскае кіраўніцтва, калі нават увесь расейскі народ вымрэ, я думаю, яно будзе зусім ня супраць. Ім дастаткова будзе гастарбайтэраў на нафтавых вышках і сілавікоў, каб гэтыя вышкі ахоўваць і Разэнбаўма з Бабкінай, каб яны гэтых сілавікаў забаўлялі, і ўсё. Увогуле на расейскі народ ім напляваць.
Соўсь: Магчыма, каб вы пажылі ў Беларусі, маглі мець крыху іншую думку...
Троіцкі: Можа быць Я не сьцьвярджаю, тым ня менш, я неаднаразова сутыкаўся з тым, што мне казалі беларускія грамадзяне, што нейкі мізэрны, рабскі, несвабодны ўзровень жыцьця Лукашэнка ў Беларусі імкнецца падтрымаць. Хутчэй за ўсё таму, што проста баіцца пэўных хваляваньняў і таго, што яго на вілы паднімуць. У Расеі цяперашняя ўлада цалкам разьлічвае толькі на сілавікоў, а народу костачкі кідаць спыніла.
Соўсь: Летась у Беларусі быў Барыс Грабеншчыкоў. Я хацела працытаваць ягоны адказ на пытаньне пра музыкаў і палітыку:"Як толькі музыка становіцца палітычнай жывёлінай, ён страчвае свой першапачатковы сымбаль музыкі і творцы з простай прычыны: творца ня можа быць грамадзянінам нейкай дзяржавы, чальцом нейкай партыі ці належаць да нейкай палітычнай групоўкі. Бо тады ён не ад усіх, а толькі ад нейкай часткі. А мы павінны быць ад усіх«. Ці вы згодныя?
Троіцкі: Не, абсалютна ня згодны. Я ўжо выказаў свой пункт гледжаньня на гэта, і Бору я б параіў прытрымлівацца больш, так скажам, сьціплага пункту гледжаньня. Яго погляд на суадносіны палітыкі і мастацтва такі, у іншых артыстаў, у Юры Шаўчука, у Васі Абломава зусім іншы. Як і ў іншых заходніх артыстаў, таго ж Стынга і Пола Макартні, Пітэра Гэбрыэла. Яны зусім ня супраць таго, каб артысты, прычым вялікія і геніяльныя артысты ўдзельнічалі ў палітычным жыцьці і як грамадзяне, і як мастакі. Той пункт гледжаньня, які Бора выказвае, вельмі зручны для ўладаў і яны будуць казац: «Бачыце, што ён гаворыць. Трымайцеся ад палітыкі далей, паколькі гэта супярэчыць галоўнаму прызначэньню мастацтва. Тыя артысты, якія выказваюцца на палітычную тэму, адхіляюцца ад уласнай мастацкай лініі». Гэта проста трызьненьне, бязглузьдзіца.