Незадоўга да майго прыезду ў Крухмальны электрычка задавіла тут цельную карову. Як высьветлілася, жывёліна тры дні, нядоеная, бадзялася па пасёлку. Спадарыня Тацяна Шчуплянкова, зь якой мы разгаварыліся ў Крухмальным, дагэтуль адчувае сябе вінаватай, што не дапамагла заблукалай рагулі. Але не яна адна: на жывёлін не зьвярнуў увагі практычна ніхто з паўтысячнага пасёлка.
Шчуплянкова: «Мы бачылі яе ля „Сельгастэхнікі“, мне яшчэ пазваніла знаёмая — „Таня, ваша карова?“ А другой ночы прачнулася — наша карова мычала, бо адчувала, што побач ходзіць тая. Потым сказалі, што яна хадзіла па тэрыторыі заводу — там жа ноччу мяхі возяць, брама адчыненая. А з раніцы мне сказалі, што яна трапіла пад цягнік…»
Карэспандэнт: «Яе, відаць, выгналі, і яна пайшла на чыгунку, на сьвятло?»
Шчуплянкова: «Так яно і было. Маці сказала, трэба было паведаміць у міліцыю, а я не захацела ўставаць пасярод ночы і выходзіць. Хутчэй за ўсё, Мілку не даглядзелі, мо гаспадар захварэў. Яна проста згубіла хату…»
Тацьцяна ня бачыць пэрспэктыў і ў тым, каб трымаць уласную карову, а нядаўна здала ў бліжэйшы СВК цяля.
Шчуплянкова: «Здалі, каб атрымаць грошы на кармы і сена, бо самі ня можам нарыхтаваць, як раней — няма ані сіл, ані транспарту…»
Затое месяц таму сытуацыю ў Крухмальным, дзе месьцяцца цэх Талачынскага кансэрвавага — у народзе віннага — заводу ды гіганцкае бульбасховішча, хвалілі на выязным пасяджэньні прэм’ер Мясьніковіч са сваімі міністрамі. Балазе, Талачыншчына па валавым зборы бульбы заняла першае месца ў Віцебскай вобласьці. Але д’ябал тоіцца ў дэталях. Уся 31 тысяча тон сабраная не ў трыццаці СВК раёну, а на палетках вінзаводу і фактычна пойдзе на вытворчасьць «чарніла». У ранейшых вандроўках я сустракаўся з дырэктарам Анатолем Анюхоўскім.
Анюхоўскі: «Наша прадпрыемства на 30% фармуе бюджэт раёну. Кожны другі рубель падаткаў — наш!»
Карэспандэнт: «А чаму ў талачынскіх калгасах бульбу перасталі сеяць?»
Анюхоўскі: «Бо культура патрабуе вялікіх капітальных укладаньняў у тэхніку, зямлю. Дзякуючы каму ж сёньня ідзе закладка садоў інтэнсіўнага тыпу? Дзякуючы не інстытуту-распрацоўніку, а наведваньню саду прэзыдэнтам. Калі ён убачыў сад, нам 115 мільёнаў пазыкі было дадзена…»
Мо таму й міністры надта не паглыбляліся ў справы — «вэртыкаль» зладзіла чарговую «паказуху», кажа чыгуначны майстар Раман Забэла.
Забэла: «Калі прыяжджалі міністры, дзень і ноч клалі асфальт на крухмальным да сховішча бульбы. Да яго ёсьць два пад’езды. На адным асфальт паклалі, па якім везьлі міністраў, на другім вырылі глыбокую яміну, каб паказаць, што „працуем і будзем класьці“. Міністры зьехалі, а зь ямінай нічога не зрабілі — аб’яжджалі па тратуары, білі колы ў машынах. Месяцы праз два толькі засыпалі, а асфальт так і не паклалі…»
На падыходзе да прадпрыемства спыняю ружовашчокую бляндынку на ровары, спадарыню Любоў Анішчанку — яна акурат хоча зьмяніць працу ў ЖКГ на крухмальны. Вось яе гісторыя:
Анішчанка: «У ЖКГ ідуць на „выжываньне“ — цябе праз 2–3 месяцы могуць выжыць, калі ня тое скажаш майстру. Або каб спыталі — а ў чым вы патрэбу маеце? У мяне сын інвалід 2 групы, трэба жыльлё. Адзін раз трапіла да дырэктара — „нічога ў нас няма, ідзі працуй“. Я 12 год працавала кранаўшчыком на „Ўрале“ ў Коханаве на ЖБВ. Мяне скарацілі, а цяпер завод стаіць. А крухмальны — дзень і ноч працуе. Няблага плацяць — дзяўчаты ў гэтым месяцы па два, па тры мільёны атрымалі. Усім выплацілі па 500 тысяч, што Лукашэнка даваў на гародніну, а нам — не! Дырэктар не прапусьціў. Мне да пэнсіі тры гады — думала ўжо ўладкавацца на крухмальны. А мне кажуць — часова, аж усе засталіся пастаянна ў садзе. Там яблыкі, агрэст — няблага таксама выходзіць, за мільён. І цукар могуць даць, і бульбу за 400 рублёў кг выпісваюць. Зайдзіце ў бліжэйшую хату — тут майстар жыве…»
Апэратара-апаратчыка, спадара Ўладзіміра Аніскевіча засьпеў на двары — толькі пасек дровы. Будынкі крухмальнага проста перад вачыма.
Аніскевіч: «Заробкі неблагія, бо самая бульба зараз ідзе. Працуем па 12 гадзін — па два мільёны выходзіць…»
Карэспандэнт: «А колькі яе перапрацоўваеце ў дзень?»
Аніскевіч: «У сярэднім 85–90 тон…»
Карэспандэнт: «А бульбы хапае?»
Аніскевіч: «Разьлічваем, што да вясны хопіць — сэзон да траўня. З вобласьці прывозяць, калі бульба псавацца ў іх пачынае. А потым капрамонтам займаемся да восені…»
Карэспандэнт: «На Талачыншчыне крухмальны — прэстыжнае месца працы, у людзей ёсьць хоць нейкая ўпэўненасьць у заўтрашнім дні?»
Аніскевіч: «Ну так, сваю бульбу садзім, тэхнікі хапае, зямлі таксама. Мы ня скардзімся — паспрабуй зараз дзе месца знайсьці…»
Карэспандэнт: «І колькі стала працуе людзей?»
Аніскевіч: «12 у зьмену, тры зьмены — дзесьці паўсотні…»
Аднак мне на завод трапіць не ўдалося — ахоўнік доўга гутарыў праз «сотавы» зь нейкім начальнікам, і той, відаць, вырашыў перастрахавацца.
Ахоўнік: «Ня трэба, гэта ж прадпрыемства, парадак усюды ёсьць…»
Карэспандэнт: «Яно ж не ваеннае…»
Ахоўнік: «Сказалі, заўтра прыходзьце…»
Заходжу ў адзіную ў пасёлку дзяржаўную краму, дзе няма ніводнага пакупніка. Гутару з прадавачкай — спадарыняй Галінай.
Галіна: «Раней было людзей больш, калі будавалі сховішча, цяпер толькі мясцовыя — паўтара мільёна нагандлёўваем. Заробак — мільён дзьвесьце.
Камбікармоў мех можна заказаць па заяўцы — сьвіны і курачы. Курачы — 9700, а сьвіны — 1450. Ячмень таксама быў…»
Пакупнік, які, зайшоўшы, пачуў апошнія словы, тут жа ўступіў у гаману, цягам якой для суразмоўніцы здарыўся канфуз:
«Я магу ў вас мех пшаніцы ўзяць — дайце кнігу заявак! Гэта будзе адзіная крама, дзе пішуць, ведаючы, што пшаніцы на складах няма…»
Галіна (сьмяецца): «Ну, ведаеце, што няма — давайце ня будзем пісаць!»
На вуліцы сустрэў паштальёнку, спадарыню Надзею Салаўёву. Кабета аказалася актывісткай грамадзянскай кампаніі «Наш дом». Пра падпіску ды інфармаванасьць крухмальцаў кажа са скрухай.
Салаўёва: «Газэты дрэнна ідуць — ледзь угаворваем. „СБ“ 47 на мой участак. Яшчэ выпісваюць „Народную волю“, „Звязду“ — адзін чалавек, „Нашу Талачыншчыну“ — 230, „Народную волю“ — 1 чалавек…»
Я адшукаў нядаўна пабудаваную цагляную хату 60-гадовага Валерыя Сьцяпанавіча ды 55-гадовай Ліліі Чаславаўны Шныркевічаў, памянёных падпісчыкаў «Народнай волі». Высьвятляецца, што рэгулярнае чытаньне апазыцыйнага друку засьцерагло сям’ю ад самых адчувальных скачкоў цэнаў. Гаспадары клічуць мяне да дзьвюх высокіх лядоўняў, пад вышку забітых мясапрадуктамі:
«Мы яшчэ крызісу не адчуваем — паглядзі! І ў маразілцы! Чыталі, і было прадчуваньне, што ўсё лясьнецца. Аляксандар Рыгоравіч сказаў, што дэвальвацыі ня будзе, а калі будзе, абвесьцім пра гэта. І першы раз падвышэньне даляра было ў верасьні…»
Карэспандэнт: «Вы чыталі пра намер прэзыдэнта зрабіць „народнае апалчэньне“?»
Шныркевіч: «Я не зразумею ніяк гэтага. Як пісаў гумарыст — „мне што, гранатамёт дадуць?“ (Сьмяецца.) Пасьля арабаў у некага мурашачкі бегаюць…»
* * *
На ўскраіне Крухмальнага — піларама ды сьвежапабудаваная сьвінафэрма «сялянскай фэрмэрскай гаспадаркі Ляўша В.В.» — такі яе афіцыйны назоў. У хаце сустракаю ўсьмешлівую, прыязную гаспадыню, былую бухгальтарку, 53-гадовую спадарыню Галіну. Яна выклікае па сотавым мужа і сына. Сама ж пачынае расповед пра стыхійнае бедзтва, што сёлета ледзь не разбурыла справу, якая ледзьве стала на ногі.
Галіна: «Сьвіней у нас было на 1 студзеня 160 штук! Пачыналі зь дзевяці і кныра. Разводзілі і прадавалі людзям — нас шмат хто ведаў. А тут ураган гэты „Нікалас“, замкнула праводку і згарэла ўся фэрма, засталіся адны сьцены. За два месяцы ўсё аднавілі, нам грошай выканкам выдзеліў 8 мільёнаў 600 — капейкі. Але далі лесу — рады, што і гэтым дапамаглі, накрылі ўсё нанава. На сёньня ў нас 70 сьвіней. Зерня заставалася досыць, памянялі на парсюкоў. Шапік на кірмашы ў плянах — вясной адкрыем. Ну, і 60 га зямлі — сёлета і бульба ўрадзіла, і кармавыя буракі, і гарбузы па 30–40 кг — утрох падымалі…»
Карэспандэнт: «А матэрыяльна-тэхнічны парк які ў вас?»
Галіна: «Камбайн, новы трактар у лізінг далі. І лесавоз для піларамы. За яе прадукцыю і аднавіліся — хоць было за што купіць цьвікі, матэрыялы. Мы працуем з „Гродна-тэстар“ — забіраюць брус і дошкі. Адразу грошы нам…»
Галіна Мікалаеўна ўзгадвае, як усё пачыналася.
Галіна: «Гэта яго задума, а я адразу звольнілася, 24 гады ў „Аграсэрвісе“ працавала. А ён на элеватары кіроўцам. Дапамагаюць сын старэйшы — у Маскве 10 год пражыў, нявестка-масквічка і малодшы сын — фэрмэрская дынастыя…» (Сьмяецца.) На фэрме адна сьвінарка працуе, рабочых у нас 15 чалавек на пілараме. Аб’ём — 15 кубоў у дзень. Бярэм дзялянкі на біржы, самі нарыхтоўваем і здаем на «Тэстар». А яны паддоны робяць…"
Карэспандэнт: «Вы з 2005 году — ня першае пакаленьне фэрмэраў, калі ой-ёй як баяліся ісьці…»
Галіна: «Было такое, што трэба падаткі плаціць — атрымаю заробак, заплачу, а нам — што застанецца. Сын нешта прывязець, а зараз майстрам у нас на пілараме, можа трактарыстам…»
Карэспандэнт: «А во і гаспадар!»
Заходзіць мажнаваты, 54-гадовы спадар Уладзімір з 31-гадовым Дзьмітрыем, у якога яшчэ засталася «рокерская» фрызура. Гаспадара ж улады прымусілі заплаціць чарговую «порцыю» штрафаў.
Уладзімір: «Як напісана, так не выходзіць, асабліва ў сельскай гаспадарцы. А ім штогод трэба ж бюджэт папоўніць — камбайнам дарогу загарадзілі ці ня там яе падвялі. Маладыя з сумненьнямі звоняць — кажу, трэба ведаць, што робіш, і калі падабаецца — рабі з душой, будзе вынік…»
Карэспандэнт: «Фэрмэры заўжды стагналі ад уладаў…»
Уладзімір: «Падтрымкі няма. Цягам 5 год па МТЗ-80 званіў у Віцебск — во толькі атрымалася. Але калі ўзяць 80–100 га, зрабіць адным трактарам — сыходзяць тэрміны. А паараць, культывацыя, угнаеньне — меншая ўраджайнасьць. А два трактары днём і ноччу — вынік лепшы б быў. …»
Карэспандэнт: «Фэрмэры ж зацікаўленыя ў малых трактарках МТЗ-82, а па лізінгу ўсоўваюць…»
Уладзімір: «Так, МТЗ-12, 21! У мяне каб было два 82-х, я б своечасова сеяў — ураджайнасьць зараз 26–31 цэнтнэр з га…»
Дзіма: «82-я ўсім патрэбныя. У Расею прадаюць. А гэтыя трэба некуды дзець — іх нарабілі, а не бяруць…»
Уступіўшы ў гаману, Дзіма паказвае выразку з часопіса — кажа, яго сэлекцыйная мара.
Дзьмітрый: «Сьвіньню вывелі ў Англіі — дае поўсьць, як у барана. Пастрыг — і поўсьць, і мяса. І мы з 5 парод адну выводзілі — „пэтрэмкен-шыр“ з ландрас і „эстонскай бэконнай“. Налітыя былі сьвіначкі — трэба час, каб аднавіць…»
Уладзімір: «Я зараз корм даю ў сырым выглядзе — праз драбілку прапускаю бульбу, капусту, моркву, гарбузы, за апошнія сьвіньні аж б’юцца. Нічога не запарваем. За гэтыя гады ўпэўніўся, што так захоўваюцца клейкавіна, вітаміны, бялок…»
Карэспандэнт: «Гэта ваша асабістая вынаходка?»
Уладзімір: «Так, да пажару вагі давалі амаль па кіляграму ў дзень. І замест вады сыроватку браў на маслазаводзе. І смакавыя якасьці мяса, сала — сочыва!»
Карэспандэнт: «Наколькі хацелі б пашырыць фэрму?»
Уладзімір: «Шмат ня зробіш, бо побач гарадзкая рыса — да 100 галоў. А па ўраджайнасьці лёгка можна да 400 трымаць…»
Карэспандэнт: «Дзіма, як у цябе ўзьнікла фэрмэрская жарсьць, што прымусіла стольную Маскву памяняць на правінцыйную Талачыншчыну?»
Дзьмітрый: «10 год там пражыў, жонка, дзіця — угаварыў іх сюды прыехаць. Працавалі на кірмашы — заробкі былі добрыя, але стаміўся ад няспыннага тлуму. А тут сам для сябе што захацеў, тое зрабіў…»
Карэспандэнт: «Вы можаце сказаць, што ў будучыню глядзіце „цераз галовы паэтаў і ўрадаў“, цераз палітычную, эканамічную крызу?»
Уладзімір: «Устаеш ранічкай, пайшоў увечары — і ўжо бачыш плады сваёй працы. У хлеў зойдзеш, парсючкі набіраюць вагу — душа радуецца! Сёньня каласок вырас, праз тыдзень яшчэ больш! Я хацеў бы параўнаць калгасную і фэрмэрскія землі. Я сам пахаў на МТЗ. Прыходзіць аграном — дай глыбіню меншую, і больш га заарэш. А якасьць будзе горшая! Паехаў трактарыст — адзін лямеш адарвала, другі сагнула, замяніць няма чым. Але зямлю пераварочвае. Прыехаў — падпішы, аграном. Заараў? Ну і ўсё — не сваё!»
Дзьмітрый: «І бульбу так убіраюць, бо да такога дня ня ўбраў — пачынаюць іх мутузіць, а восень сёлета шыкоўная — сьпяшацца ня трэба было. А ўбіраецца па паперах…»
Карэспандэнт: «У Крухмальным фэрмэрства возьме яшчэ сваё?»
Дзьмітрый: «Канечне!»
Шчуплянкова: «Мы бачылі яе ля „Сельгастэхнікі“, мне яшчэ пазваніла знаёмая — „Таня, ваша карова?“ А другой ночы прачнулася — наша карова мычала, бо адчувала, што побач ходзіць тая. Потым сказалі, што яна хадзіла па тэрыторыі заводу — там жа ноччу мяхі возяць, брама адчыненая. А з раніцы мне сказалі, што яна трапіла пад цягнік…»
Карэспандэнт: «Яе, відаць, выгналі, і яна пайшла на чыгунку, на сьвятло?»
Шчуплянкова: «Так яно і было. Маці сказала, трэба было паведаміць у міліцыю, а я не захацела ўставаць пасярод ночы і выходзіць. Хутчэй за ўсё, Мілку не даглядзелі, мо гаспадар захварэў. Яна проста згубіла хату…»
Тацьцяна ня бачыць пэрспэктыў і ў тым, каб трымаць уласную карову, а нядаўна здала ў бліжэйшы СВК цяля.
Шчуплянкова: «Здалі, каб атрымаць грошы на кармы і сена, бо самі ня можам нарыхтаваць, як раней — няма ані сіл, ані транспарту…»
Затое месяц таму сытуацыю ў Крухмальным, дзе месьцяцца цэх Талачынскага кансэрвавага — у народзе віннага — заводу ды гіганцкае бульбасховішча, хвалілі на выязным пасяджэньні прэм’ер Мясьніковіч са сваімі міністрамі. Балазе, Талачыншчына па валавым зборы бульбы заняла першае месца ў Віцебскай вобласьці. Але д’ябал тоіцца ў дэталях. Уся 31 тысяча тон сабраная не ў трыццаці СВК раёну, а на палетках вінзаводу і фактычна пойдзе на вытворчасьць «чарніла». У ранейшых вандроўках я сустракаўся з дырэктарам Анатолем Анюхоўскім.
Анюхоўскі: «Наша прадпрыемства на 30% фармуе бюджэт раёну. Кожны другі рубель падаткаў — наш!»
Карэспандэнт: «А чаму ў талачынскіх калгасах бульбу перасталі сеяць?»
Анюхоўскі: «Бо культура патрабуе вялікіх капітальных укладаньняў у тэхніку, зямлю. Дзякуючы каму ж сёньня ідзе закладка садоў інтэнсіўнага тыпу? Дзякуючы не інстытуту-распрацоўніку, а наведваньню саду прэзыдэнтам. Калі ён убачыў сад, нам 115 мільёнаў пазыкі было дадзена…»
Мо таму й міністры надта не паглыбляліся ў справы — «вэртыкаль» зладзіла чарговую «паказуху», кажа чыгуначны майстар Раман Забэла.
На падыходзе да прадпрыемства спыняю ружовашчокую бляндынку на ровары, спадарыню Любоў Анішчанку — яна акурат хоча зьмяніць працу ў ЖКГ на крухмальны. Вось яе гісторыя:
Апэратара-апаратчыка, спадара Ўладзіміра Аніскевіча засьпеў на двары — толькі пасек дровы. Будынкі крухмальнага проста перад вачыма.
Карэспандэнт: «А колькі яе перапрацоўваеце ў дзень?»
Аніскевіч: «У сярэднім 85–90 тон…»
Карэспандэнт: «А бульбы хапае?»
Аніскевіч: «Разьлічваем, што да вясны хопіць — сэзон да траўня. З вобласьці прывозяць, калі бульба псавацца ў іх пачынае. А потым капрамонтам займаемся да восені…»
Карэспандэнт: «На Талачыншчыне крухмальны — прэстыжнае месца працы, у людзей ёсьць хоць нейкая ўпэўненасьць у заўтрашнім дні?»
Мы ня скардзімся — паспрабуй зараз дзе месца знайсьці.
Аніскевіч: «Ну так, сваю бульбу садзім, тэхнікі хапае, зямлі таксама. Мы ня скардзімся — паспрабуй зараз дзе месца знайсьці…»
Карэспандэнт: «І колькі стала працуе людзей?»
Аніскевіч: «12 у зьмену, тры зьмены — дзесьці паўсотні…»
Аднак мне на завод трапіць не ўдалося — ахоўнік доўга гутарыў праз «сотавы» зь нейкім начальнікам, і той, відаць, вырашыў перастрахавацца.
Ахоўнік: «Ня трэба, гэта ж прадпрыемства, парадак усюды ёсьць…»
Карэспандэнт: «Яно ж не ваеннае…»
Ахоўнік: «Сказалі, заўтра прыходзьце…»
Заходжу ў адзіную ў пасёлку дзяржаўную краму, дзе няма ніводнага пакупніка. Гутару з прадавачкай — спадарыняй Галінай.
Галіна: «Раней было людзей больш, калі будавалі сховішча, цяпер толькі мясцовыя — паўтара мільёна нагандлёўваем. Заробак — мільён дзьвесьце.
Камбікармоў мех можна заказаць па заяўцы — сьвіны і курачы. Курачы — 9700, а сьвіны — 1450. Ячмень таксама быў…»
Пакупнік, які, зайшоўшы, пачуў апошнія словы, тут жа ўступіў у гаману, цягам якой для суразмоўніцы здарыўся канфуз:
«Я магу ў вас мех пшаніцы ўзяць — дайце кнігу заявак! Гэта будзе адзіная крама, дзе пішуць, ведаючы, што пшаніцы на складах няма…»
Галіна (сьмяецца): «Ну, ведаеце, што няма — давайце ня будзем пісаць!»
На вуліцы сустрэў паштальёнку, спадарыню Надзею Салаўёву. Кабета аказалася актывісткай грамадзянскай кампаніі «Наш дом». Пра падпіску ды інфармаванасьць крухмальцаў кажа са скрухай.
Салаўёва: «Газэты дрэнна ідуць — ледзь угаворваем. „СБ“ 47 на мой участак. Яшчэ выпісваюць „Народную волю“, „Звязду“ — адзін чалавек, „Нашу Талачыншчыну“ — 230, „Народную волю“ — 1 чалавек…»
Я адшукаў нядаўна пабудаваную цагляную хату 60-гадовага Валерыя Сьцяпанавіча ды 55-гадовай Ліліі Чаславаўны Шныркевічаў, памянёных падпісчыкаў «Народнай волі». Высьвятляецца, што рэгулярнае чытаньне апазыцыйнага друку засьцерагло сям’ю ад самых адчувальных скачкоў цэнаў. Гаспадары клічуць мяне да дзьвюх высокіх лядоўняў, пад вышку забітых мясапрадуктамі:
«Мы яшчэ крызісу не адчуваем — паглядзі! І ў маразілцы! Чыталі, і было прадчуваньне, што ўсё лясьнецца. Аляксандар Рыгоравіч сказаў, што дэвальвацыі ня будзе, а калі будзе, абвесьцім пра гэта. І першы раз падвышэньне даляра было ў верасьні…»
Карэспандэнт: «Вы чыталі пра намер прэзыдэнта зрабіць „народнае апалчэньне“?»
Шныркевіч: «Я не зразумею ніяк гэтага. Як пісаў гумарыст — „мне што, гранатамёт дадуць?“ (Сьмяецца.) Пасьля арабаў у некага мурашачкі бегаюць…»
* * *
Галіна: «Сьвіней у нас было на 1 студзеня 160 штук! Пачыналі зь дзевяці і кныра. Разводзілі і прадавалі людзям — нас шмат хто ведаў. А тут ураган гэты „Нікалас“, замкнула праводку і згарэла ўся фэрма, засталіся адны сьцены. За два месяцы ўсё аднавілі, нам грошай выканкам выдзеліў 8 мільёнаў 600 — капейкі. Але далі лесу — рады, што і гэтым дапамаглі, накрылі ўсё нанава. На сёньня ў нас 70 сьвіней. Зерня заставалася досыць, памянялі на парсюкоў. Шапік на кірмашы ў плянах — вясной адкрыем. Ну, і 60 га зямлі — сёлета і бульба ўрадзіла, і кармавыя буракі, і гарбузы па 30–40 кг — утрох падымалі…»
Карэспандэнт: «А матэрыяльна-тэхнічны парк які ў вас?»
Галіна: «Камбайн, новы трактар у лізінг далі. І лесавоз для піларамы. За яе прадукцыю і аднавіліся — хоць было за што купіць цьвікі, матэрыялы. Мы працуем з „Гродна-тэстар“ — забіраюць брус і дошкі. Адразу грошы нам…»
Галіна Мікалаеўна ўзгадвае, як усё пачыналася.
Галіна: «Гэта яго задума, а я адразу звольнілася, 24 гады ў „Аграсэрвісе“ працавала. А ён на элеватары кіроўцам. Дапамагаюць сын старэйшы — у Маскве 10 год пражыў, нявестка-масквічка і малодшы сын — фэрмэрская дынастыя…» (Сьмяецца.) На фэрме адна сьвінарка працуе, рабочых у нас 15 чалавек на пілараме. Аб’ём — 15 кубоў у дзень. Бярэм дзялянкі на біржы, самі нарыхтоўваем і здаем на «Тэстар». А яны паддоны робяць…"
Карэспандэнт: «Вы з 2005 году — ня першае пакаленьне фэрмэраў, калі ой-ёй як баяліся ісьці…»
Галіна: «Было такое, што трэба падаткі плаціць — атрымаю заробак, заплачу, а нам — што застанецца. Сын нешта прывязець, а зараз майстрам у нас на пілараме, можа трактарыстам…»
Карэспандэнт: «А во і гаспадар!»
Заходзіць мажнаваты, 54-гадовы спадар Уладзімір з 31-гадовым Дзьмітрыем, у якога яшчэ засталася «рокерская» фрызура. Гаспадара ж улады прымусілі заплаціць чарговую «порцыю» штрафаў.
Уладзімір: «Як напісана, так не выходзіць, асабліва ў сельскай гаспадарцы. А ім штогод трэба ж бюджэт папоўніць — камбайнам дарогу загарадзілі ці ня там яе падвялі. Маладыя з сумненьнямі звоняць — кажу, трэба ведаць, што робіш, і калі падабаецца — рабі з душой, будзе вынік…»
Карэспандэнт: «Фэрмэры заўжды стагналі ад уладаў…»
Уладзімір: «Падтрымкі няма. Цягам 5 год па МТЗ-80 званіў у Віцебск — во толькі атрымалася. Але калі ўзяць 80–100 га, зрабіць адным трактарам — сыходзяць тэрміны. А паараць, культывацыя, угнаеньне — меншая ўраджайнасьць. А два трактары днём і ноччу — вынік лепшы б быў. …»
Карэспандэнт: «Фэрмэры ж зацікаўленыя ў малых трактарках МТЗ-82, а па лізінгу ўсоўваюць…»
Уладзімір: «Так, МТЗ-12, 21! У мяне каб было два 82-х, я б своечасова сеяў — ураджайнасьць зараз 26–31 цэнтнэр з га…»
Дзіма: «82-я ўсім патрэбныя. У Расею прадаюць. А гэтыя трэба некуды дзець — іх нарабілі, а не бяруць…»
Уступіўшы ў гаману, Дзіма паказвае выразку з часопіса — кажа, яго сэлекцыйная мара.
Дзьмітрый: «Сьвіньню вывелі ў Англіі — дае поўсьць, як у барана. Пастрыг — і поўсьць, і мяса. І мы з 5 парод адну выводзілі — „пэтрэмкен-шыр“ з ландрас і „эстонскай бэконнай“. Налітыя былі сьвіначкі — трэба час, каб аднавіць…»
Уладзімір: «Я зараз корм даю ў сырым выглядзе — праз драбілку прапускаю бульбу, капусту, моркву, гарбузы, за апошнія сьвіньні аж б’юцца. Нічога не запарваем. За гэтыя гады ўпэўніўся, што так захоўваюцца клейкавіна, вітаміны, бялок…»
Карэспандэнт: «Гэта ваша асабістая вынаходка?»
Уладзімір: «Так, да пажару вагі давалі амаль па кіляграму ў дзень. І замест вады сыроватку браў на маслазаводзе. І смакавыя якасьці мяса, сала — сочыва!»
Карэспандэнт: «Наколькі хацелі б пашырыць фэрму?»
Уладзімір: «Шмат ня зробіш, бо побач гарадзкая рыса — да 100 галоў. А па ўраджайнасьці лёгка можна да 400 трымаць…»
Карэспандэнт: «Дзіма, як у цябе ўзьнікла фэрмэрская жарсьць, што прымусіла стольную Маскву памяняць на правінцыйную Талачыншчыну?»
Дзьмітрый: «10 год там пражыў, жонка, дзіця — угаварыў іх сюды прыехаць. Працавалі на кірмашы — заробкі былі добрыя, але стаміўся ад няспыннага тлуму. А тут сам для сябе што захацеў, тое зрабіў…»
Карэспандэнт: «Вы можаце сказаць, што ў будучыню глядзіце „цераз галовы паэтаў і ўрадаў“, цераз палітычную, эканамічную крызу?»
Уладзімір: «Устаеш ранічкай, пайшоў увечары — і ўжо бачыш плады сваёй працы. У хлеў зойдзеш, парсючкі набіраюць вагу — душа радуецца! Сёньня каласок вырас, праз тыдзень яшчэ больш! Я хацеў бы параўнаць калгасную і фэрмэрскія землі. Я сам пахаў на МТЗ. Прыходзіць аграном — дай глыбіню меншую, і больш га заарэш. А якасьць будзе горшая! Паехаў трактарыст — адзін лямеш адарвала, другі сагнула, замяніць няма чым. Але зямлю пераварочвае. Прыехаў — падпішы, аграном. Заараў? Ну і ўсё — не сваё!»
Дзьмітрый: «І бульбу так убіраюць, бо да такога дня ня ўбраў — пачынаюць іх мутузіць, а восень сёлета шыкоўная — сьпяшацца ня трэба было. А ўбіраецца па паперах…»
Карэспандэнт: «У Крухмальным фэрмэрства возьме яшчэ сваё?»
Дзьмітрый: «Канечне!»