Гамарджоба, генацвале! Ч.1. Тбілісі.

Тры гады таму пачаўся збройны расейска-грузінскі канфлікт. Яго вынікам стала поўная страта ўладамі Грузіі кантролю над тэрыторыяй Абхазіі і Паўднёвай Асэтыі, дагэтуль акупаваных Расеяй. І ўладныя чыноўнікі, і шараговыя грузіны востра перажываюць наступствы няроўнай вайны "карліка з гігантам", але вымушаныя жыць ва ўмовах пасьляваеннай дадзенасьці.

Першае знаёмства з краінай, як водзіцца, пачынаецца зь лётнішча. Пэрсанал ветлівы, вытрыманы, ніякага выварочваньня сумак і ператрусаў. Адрэстаўраваны і мадэрнізаваны, заўсёды шматлюдны аэравакзал Тбілісі тым больш кантрастуе з пазбаўленым жыцьця менскім субратам. Але гэта і апошняе месца, дзе інфармацыйныя надпісы дублююцца па-ангельску. Спэцыфічны альфабэт даводзіцца вучыць на хаду.


Адмыслова пракладзеная чыгуначная нітка зьвязвае аэрапорт з цэнтрам Тбілісі. Калі на таксі дарога ў горад каштуе ў эквіваленце 10 даляраў, то квіток на цягнік — 50 тэтры, што крыху больш за 30 цэнтаў. Але ўльтрасучасны вакзал мала стасуецца зь цягніком: той ціхаходны і досыць брудны, а ўначы яшчэ і зусім пусты — нягледзячы на тое, што людзей у Тбілісі прылятае шмат. Усё ж народ аддае перавагу камфорту, а ня таннасьці.


Чыгуначны вакзал нядаўна аднавілі. Палову плошчаў займаюць крамы вядомых брэндаў. Амаль адразу ж напамін пра Беларусь — "буцік" менскай "Мілавіцы". Але адлегласьць паміж лоскам і "дном" — умоўная. Пошук камэры захоўваньня прывёў у закінуты падземны пераход. Уласна "камэра" — паўцёмны склеп памерам з кухню. Багаж складуецца наўпрост пры сьцяне. "Квіткі" —агрызак паперы з надпісам ад рукі. Цяжка паверыць, што ўсё "пад кантролем", але сумняваўся дарма: у Грузіі шмат што трымаецца на даверы.



"Рэвалюцыя ружаў" зьмяніла аблічча Тбілісі. На станцыі мэтро "Тавісуплебіс Маэдані" ("Плошча Свабоды") — "ружовае" сьведчаньне разьвітаньня зь мінулым. На месцы помніка Леніну ўзносіцца праца Зураба Цэрэтэлі — залатая скульптура сьвятога Георгія, апекуна ўсіх грузінаў. Адным з новых сымбаляў гораду — футурыстычны пешаходны мост. Асабліва канструкцыя ўражвае ўначы, калі неверагодным чынам пачынае зьзяць. У "касьмічным выкананьні" і будынак батанічнага саду. Яшчэ ў паветры, пры падлёце да Тбілісі, зьвяртаеш увагу: падсьвечваецца кожны варты будынак, кожны помнік. Гэта асаблівы "пункцік" прэзыдэнта Міхаіла Саакашвілі.




У Тбілісі шмат жабракоў. Вакзалы, рынкі, цэрквы — адлюстраваньне агульнай сытуацыі. Стаяць, сядзяць і ляжаць маладыя і старыя, сапраўдныя хворыя і яўныя сымулянты. Бальшыня просіць дапамогі моўчкі, але некаторыя дэманструюць свае таленты. Так, адзін дзед досыць бяздарна рваў струны на "пхандуры" (адсюль, дарэчы, перайначаная "бандура"), але стараньні мелі плён — зарабіў. А потым падышоў сярэдніх гадоў мужчына, запусьціў руку ў дзедаву "скарбонку" і адлічыў буйныя манэты. Драбязу пакінуў "на развод". Жабракоў таксама "крышуюць"?


"Разынка" Тбілісі — "італьянскія дворыкі". Нават за прыстойным фасадам на праспэкце Руставэлі можа хавацца абсалютна свой сьвет — са сьмела разьвешанай бялізнай, ледзь не вэртыкальнымі лесьвіцамі і паўсюдным духам нейкай смакаты. Да нядаўняга часу грузінскія сем'і рэдка разьяжджаліся нават у межах квартала, і кожнае новае пакаленьне прыбудоўвала да бацькоўскага жытла катушкі неймавернай канструкцыі. На чым трымаюцца гэтыя "асіныя гнёзды" — пытаньне. Падаецца, выключна на чэсным слове.



Але сапраўдны хаос не ў дварах, а на дарогах. Анархія з трафікам — ці ня першае ўражаньне. Асноўная дэталь аўтамабіля — гукавы сыгнал. Без клаксона на дарозе няма чаго рабіць: ні павітацца са знаёмым, ні падбадзёрыць разяву-турыста. Па сутнасьці, Тбілісі — гэта Каір у мініятуры. Пешаходаў ніхто не заўважае. Нават калі ўдаецца патрапіць на пераход, абсталяваны сьвятлафорам, гэта ня значыць, што вас прапусьцяць. Мінакі, адпаведна, таксама плююць на правілы дарожнага руху і ходзяць хто як. І паліцэйскія глядзяць на гэта як на "нацыянальную адметнасьць".



Грузін можа ня мець кватэры, але наяўнасьць аўто — абавязковая. Але калі за савецкім часам прыкметай дастатку была шостая мадэль "Жыгулёў", а паказьнікам найвышэйшай статусу — "Волга", то цяпер пасьпяховасьць сапраўднага грузіна вымяраецца навізной мадэлі "Мэрсэдэсу". Іншыя маркі проста не ў пашане. Дарэчы, з-за лібэральнай мытнай палітыкі машыны абсалютна даступныя: мыта на самыя папулярныя аўто 2000—2005 гадоў — 50 тэтры за см3, мыта за машыну з 2-літровым рухавіком — 600 даляраў.



Грузіны надзвычай набожныя. Пасажыры грамадзкага транспарту, едучы побач з царквой, пачынаюць дружна хрысьціцца. Крамы з рэлігійнай літаратурай, іконамі, сьвечкамі сустракаюцца гэтак жа часта, як кавярні. Абсалютная бальшыня храмаў збудавана многія стагодзьдзі таму, але ёсьць і навабуды: побач з прэзыдэнцкай рэзыдэнцыяй узьведзеная самая вялікая грузінская царква. Але якія б ні былі яны ў памеры і часе, іх зьнешняя форма аскетычная і лёгка пазнавальная. А вось грузінскі крыж — непаўторны, з загнутымі ўніз канцамі. Паводле легенды, вінаградная лаза, зь якой быў зроблены першы крыж, урэшце завяла і прыспусьціла галінкі.




Грузінская кухня авеяна легендамі і мае на гэта права. Пасьля дэгустацыі харчо ўжо ня верыцца, што ў некага хапіла нахабства гэтак назваць распушчальнае месіва ў пакеціках. Хінкалі — дальнія сваякі пяльменяў, мяшэчкі зь цеста з разнастайнай начынкай. Трымаць хінкаліну трэба за хвосьцік, сёрбаючы сок, у якім плавае мясны, сырны ці грыбны фарш. Хачапуры — гарачая булка з сырнымі інгрэдыентамі. Хачапуры па-аджарску: у "лодачку" разьбіваецца сырое яйка, кідаецца ладны кавалак масла, і на сырнай падушцы ўсё даходзіць да кандыцыі. Булку трэба ламаць з бакоў і мачаць. На дэсэрт — арэхавая чурчхэла ці круглякі засушанага соку.



Хаатычны гандаль — адметнасьць грузінскай сталіцы. Гандлююць усім і ўперамешку — дыванамі, касмэтыкай, выпечкай, садавіной і г.д. Былую краму "Дзіцячы сьвет" цяпер называюць "Срэбны сьвет". Тут ідзе бойкі продаж каштоўных мэталаў. Атмасфэра — чыста базарная. Лускаючы семкі, рознага веку цётачкі гандлююць золатам ды срэбрам з той жа абыякавасьцю, як гуркамі ці памідорамі. Дарэчы, зьнешні спакой гандляроў — абсалютная праўда. Ніхто не хапае за рукавы, навязьліва прапануючы тавар.

Як грузіны гандлююць

Пры гэтым камунікабэльнасьць тутэйшых людзей зашкальвае. Знаёмства ў чарзе, на базары, проста на вуліцы — рэч элемэнтарная. Калі даведваюцца, што вы зь Беларусі, жаданьне дапамагчы ўзмацняецца шматкроць. Пра беларусаў адгукаюцца выключна станоўча. Хтосьці яшчэ за савецкім часам прывозіў на Камароўку апэльсіны, шмат у каго ў Беларусі дагэтуль жывуць сваякі. Дзядзечка з чаргі расказаў, што ў яго ў Менску дачка, і захваляваўся, чым нас пачаставаць. А гандляр тытунём сказаў, што пасьля дэмабілізацыі з ГДР ляцеў… праз Брэст. Пары гадзін хапіла, каб палюбіць Беларусь.



А вось стаўленьне да Расеі, дакладней — да яе вышэйшага кіраўніцтва, падкрэсьлена халоднае. Кажуць, што імпэрыі, у 30 разоў большай колькасна, не да твару быць агрэсарам у дачыненьні да маленькага суседа. Але да шараговых расейцаў ставяцца зычліва, чакаюць як турыстаў. Грамадзянін Расеі можа прыляцець і адкрыць візу наўпрост у аэрапорце. А вось грузінам трапіць у Расею практычна немагчыма — візы даюць толькі самым блізкім сваякам.


Агульныя настроі выяўляюцца і ў творчасьці. Папулярная сэрыя плякатаў і паштовак з сэрыі "Stop Russia". Грузінскія мастакі падаюць уласнае бачаньне таго, як расейскі бот мэтанакіравана топча малыя народы, якія асьмельваюцца падаць голас у абарону ўласнай ідэнтычнасьці.