Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Сястра БНР. Як ва Ўкраіне адзначаюць 100 гадоў незалежнасьці УНР


Украінскі плякат 1917 году
Украінскі плякат 1917 году

22 студзеня споўнілася 100 гадоў з дня прыняцьця Чацьвёртага ўнівэрсалу Цэнтральнай Рады, які абвясьціў самастойнасьць і незалежнасьці ад Расеі Ўкраінскай Народнай Рэспублікі.

29 студзеня Украіна адзначае сотыя ўгодкі Бітвы пад Крутамі, калі 400 кіеўскіх студэнтаў адстойвалі незалежнасьць сваёй краіны перад атрадам расейскіх чыронаармейцаў, у 10 разоў большым.

Ва Ўкраіне 100-гадовае абвяшчэньне незалежнасьці УНР пачалі сьвяткаваць яшчэ летась, зь першых юбілейных дат ад пачатку ўкраінскай рэвалюцыі, стварэньня нацыянальнага ўраду, парлямэнту і нацыянальнага войска.

Украінская рэвалюцыя 1917-1921 гадоў

Украінская Народная Рэспубліка, абвешчаная ў лістападзе 1917 году, фармальна праіснавала да 1921 году. На працягу гэтага часу штогод адбываліся пэўныя падзеі, якія цяпер лічацца асноваю сувэрэнітэту краіны.

50 найважнейшых падзеяў Украінскай рэвалюцыі (па-ўкраінску)

Сучаснае ўганараваньне продкаў, якія змагаліся за незалежнасьць, стала магчымым найперш дзякуючы таму, што ў 1992 годзе прэзыдэнт УНР у выгнаньні Мікола Плаўюк перадаў свае паўнамоцтвы тагачаснаму прэзыдэнту Ўкраіны Леаніду Краўчуку. Гэта было засьведчана адмысловай граматай Дзяржаўнага цэнтру УНР.

Свабода выбрала найбольш яскравыя падзеі, прымеркаваныя стагодзьдзю УНР, якія прайшлі і якія адбудуцца неўзабаве ва Ўкраіне на афіцыйным узроўні.

Пашана першапраходцам

Міхайла Грушэўскі ад сакавіка 1917 да красавіка 1918 году ўзначальваў Украінскую Цэнтральную Раду — тагачасны парлямэнт
Міхайла Грушэўскі ад сакавіка 1917 да красавіка 1918 году ўзначальваў Украінскую Цэнтральную Раду — тагачасны парлямэнт

Першым кіраўніком Украінскай Народнай Рэспублікі быў выбраны гісторык Міхайла Грушэўскі — яго лічаць першым прэзыдэнтам Украіны. Напрыканцы 90-х гадоў яму пачалі ўзводзіць помнікі і адкрываць мэмарыяльныя дошкі на будынках, дзе Грушэўскі жыў і працаваў.

Цяпер, як мінімум двойчы на год — на Дзень Незалежнасьці 24 жніўня і Дзень Саборнасьці 22 студзеня — да помнікаў прыносіць кветкі цяпершняя палітычная эліта краіны.

Сымон Пятлюра быў застрэлены ў траўні 1926 году ў Парыжы
Сымон Пятлюра быў застрэлены ў траўні 1926 году ў Парыжы

Згодна з плянамі ўраду, да 2019 году ў Кіеве мае быць устаноўлены і помнік Сымону Пятлюру — генэральнаму сакратару Ўкраінскай Цэнтральнай Рады (у 1917 годзе), галоўнаму атаману войскаў УНР (зь лістапада 1918-га) і старшыні Дырэкторыі УНР (з траўня 1919 да лістапада 1920 году). Цяпер ва Ўкраіне помнік заснавальніку ўкраінскай арміі ёсьць толькі ў Віньніцы — ён стаіць у двары абласнога радыё, дзе ў часы ЎНР знаходзілася Міністэрства поштаў і тэлеграфаў, а пазьней знаходзілася Ваенна-паходная канцылярыя галоўнага атамана УНР.

У адрозьненьне ад Грушэўскага, які пасьля сьмерці быў пахаваны ў Кіеве, магіла галоўнага атамана знаходзіцца ў Парыжы, дзе яго застрэліў габрэй, нібыта помсьцячы за пагромы габрэйскіх арганізацый. Але, як сьцьвярджаюць украінскія гісторыкі, сьледзтва не знайшло ніводнага пераканаўчага доказу асабістай датычнасьці Пятлюры да пагромаў ці іх арганізацыі, а таксама ніводнага факту, які пацьвярджаў бы ягоныя антысэміцкія погляды. Зараз ва ўкраінскім урадзе разглядаюць магчымасьць перапахаваньня Сымона Пятлюры на Бацькаўшчыне. Але гэта ня новая ініцыятыва — яна пэрыядычна вылучаецца з 2003 году.

Дзякуючы дэкамунізацыі, якая асабліва актыўна пачала рэалізоўвацца з 2014 году, імёны правадыроў і сяброў УНР увечненыя ў назвах вялікай колькасьці вуліц украінскіх гарадоў.

Дасьледаваньні, фільмы і рэканструкцыі

Найбольш яскравая і адначасова трагічная старонка войска УНР зьвязаная з боем пад Крутамі на Чарнігаўшчыне, калі амаль 400 курсантаў і студэнтаў стрымалі наступ чатырохтысячнай арміі бальшавікоў на Кіеў. Той бой на чыгуначнай станцыі Круты доўжыўся больш як шэсьць гадзін, і менавіта ён стварыў часовы запас, які дазволіў заключыць Берасьцейскую мірную ўгоду, а гэты дакумэнт, па сутнасьці, азначаў міжнароднае прызнаньне ўкраінскай незалежнасьці.

Сёньня споўнілася якраз 100 гадоў з таго бою. Гісторыкі у адказ на запыт грамадзтва дэталізавалі гэты бой дасканала — складзеная ягоная мапа-схема, вядомыя ўдзельнікі, узбраеньне… Паводле гэтай рэальнай гісторыі ўкраінскія кінэматаграфісты ствараюць мастацкую стужку «Круты 1918». Ужо прэзэнтаваны афіцыйны трэйлер фільму, напалову прафінансаванага зь дзяржаўнага бюджэту. На прэм’ерны паказ чакаюць сёлета ў сьнежні.

Сёньня ж у Кіеве адбудзецца рэканструкцыя бою за кіеўскі завод «Арсэнал», які стаў апорай студзеньскага паўстаньня 29 студзеня 1918 году, арганізаванага Кіеўскім камітэтам бальшавіцкай партыі супраць Украінскай Цэнтральнай Рады і Ўкраінскай Народнай Рэспублікі.

«УНР» супраць «бальшавікоў». Штогадовая рэканструкцыя бою на «Арсенале». 29 студзеня 2017 году
«УНР» супраць «бальшавікоў». Штогадовая рэканструкцыя бою на «Арсенале». 29 студзеня 2017 году

​Да 2021 году ва Ўкраіне плянуюць рэалізаваць уседзяржаўны навукова-асветніцкі і гісторыка-краязнаўчы праект «Месцы памяці ўкраінскай рэвалюцыі 1917–1921 гадоў». У яго межах плянуецца стварыць абласныя навукова-рэдакцыйныя групы для падрыхтоўкі адпаведных матэрыялаў, геаінфармацыйную сыстэму зь лякацыямі падзеяў стогадовай даўніны, а таксама ўключыць у дзяржаўны пералік усе аб'екты культурнай спадчыны, якія маюць дачыненьне да першых гадоў незалежнасьці Ўкраіны на пачатку ХХ стагодзьдзя.

Адначасова ўрад ініцыюе і падтрымлівае падрыхтоўку і публікацыю навуковых, навукова-папулярных мэмуарных, энцыкляпэдычных, даведачных, мастацкіх і іншых выданьняў, зборнікаў дакумэнтаў і матэрыялаў, прымеркаваных да падзеяў украінскай рэвалюцыі.

Вынікам пільнага вывучэньня гісторыі мае стаць і ўсеўкраінская турыстычная праграма «Шляхамі ўкраінскай рэвалюцыі 1917–1921 гадоў».

Памятныя манэты і паштовыя маркі

Манэта «Да 100-годзьдзя падзей украінскай рэвалюцыі 1917-1921 гадоў»
Манэта «Да 100-годзьдзя падзей украінскай рэвалюцыі 1917-1921 гадоў»

Ад 2016 году Нацыянальны банк Украіны выпусьціў у абарачэньне больш як дзесяць тэматычных памятных манэт, мэдалёў і сувэнірных набораў агульным накладам больш як 400 тысяч. Напрыклад, тыраж манэты «Да 100-годзьдзя падзей украінскай рэвалюцыі 1917–1921 гадоў», выпушчанай летась у сакавіку наміналам у пяць грыўняў, склаў 35 тысяч адзінак. Цяпер нумізматы прадаюць-набываюць адну такую манэту, вырабленую з нэйзільбэру, практычна ўдвая даражэй ад яе першапачатковай вартасьці — 100 грыўняў.

Манэта да 100-годзьдзя фармаваньня ўкраінскіх узброеных сіл выйшла накладам 50 тысяч адзінак
Манэта да 100-годзьдзя фармаваньня ўкраінскіх узброеных сіл выйшла накладам 50 тысяч адзінак

Да юбілейнай даты выпушчаныя памятныя мэдалі і манэты, прымеркаваныя стварэньню дыпляматычнай службы, Дзяржаўнага банку, Генэральнага суду УНР, а таксама першага ўкраінскага палка імя Багдана Хмяльніцкага і пачатку фармаваньня ўкраінскіх узброеных сіл.

У абарачэньні ўжо ходзяць дзьве паштовыя маркі «Ўкраінская рэвалюцыя 1917–1921 гадоў» і «Ўкраінская Народная Рэспубліка 1917–1921 гадоў».

Паштовыя маркі да стагодзьдзя УНР
Паштовыя маркі да стагодзьдзя УНР

Сёлета Дзяржаўнае прадпрыемства «Укрпошта» абяцае выдаць яшчэ дзьве тэматычныя сэрыі марак, адна зь якіх прымеркаваная 100-годзьдзю стварэньня Ўкраінскага вайскова-марскога флёту і ўзьняцьця Чарнаморскім флётам украінскіх сцягоў, а другая — дзяржаўным пячаткам Украінскай Народнай Рэспублікі. Плянуецца яшчэ і выданьне паштовых канвэртаў, на якіх будуць зьмешчаныя выявы месцаў памяці рэвалюцыі — Аскольдавай магілы ў Кіеве, і Халоднага яру ў Чыгірыне.

Артэфакты вызваленчай барацьбы

З шэрагу шматлікіх выстаў, якія другі год запар пэрыядычна адкрываюцца ва Ўкраіне, асабліва вылучаецца сёлетняя экспазыцыя «Ўкраінскае кола: да стагодзьдзя вызваленчай барацьбы (1917–1921 гадоў)». Яе адметнасьць — менавіта ў гістарычных артэфактах, якія прадаставілі музэі і прыватныя калекцыянэры Ўкраіны, Польшчы, ЗША і Швайцарыі.

Выставу наведалі прадстаўнікі ўсіх органаў улады Ўкраіны
Выставу наведалі прадстаўнікі ўсіх органаў улады Ўкраіны

Сярод паказаных рарытэтаў тут упершыню экспануюцца Ўнівэрсал Дырэкторыі аб зацьвярджэньні аб’яднаньня УНР і Заходняй Украінскай Народнай рэспублікі ў адзіную саборную дзяржаву ад 22 студзеня 1919 году, сьцяг 1-га пешага Запароскага палка імя гетмана Пятра Дарашэнкі з Музэя Войска Польскага ў Варшаве, мэмарыяльныя рэчы Сымона Пятлюры і Ўладзімера Віньнічэнкі (кіраўніка Дырэкторыі УНР у 1919 годзе) з Украінскай свабоднай акадэміі навук у Нью-Ёрку, дакумэнты аб уступленьні Ўкраіны ў Лігу Нацый з архіву офісу ААН у Жэневе, дзяржаўныя пячаткі таго часу — пячатка Ўкраінскай Цэнтральнай Рады, вялікая пячатка УНР — з калекцыі Музэя гістарычных і культурных рэліквій сям'і Шарамецьцева.

Выстава працуе ў Музэі гісторыі Кіева і будзе доўжыцца да сакавіка.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG