Лінкі ўнівэрсальнага доступу

2005 год увойдзе ў гісторыю як год плянамернага руйнаваньня архітэктурных помнікаў Менску


Ігар Карней, Менск 2005 год адзначыўся ў Беларусі ня толькі глябальнымі новабудоўлямі, але і такімі ж маштабнымі разбурэньнямі помнікаў архітэктуры ў гістарычным Верхнім горадзе беларускай сталіцы. Ці маюць шанец нашчадкі менчукоў убачыць рэальныя мураваныя сьведчаньні гісторыі беларускай сталіцы?

Адмыслоўцы адзначаюць: глябальныя новабудоўлі сталіцы паўстаюць на тле разбурэньня рэальных гістарычных помнікаў. Сёлета цалкам зруйнаваныя гістарычныя будынкі на вуліцы Калектарнай, некалькі будынкаў драўлянага дойлідзтва зьнесеныя ў Паўночным завулку. Ня гледзячы на пратэсты грамадзкасьці, разбураны апошні дом, які захаваўся на схіле ад Верхняга да Ніжняга рынкаў дасавецкага Менску на Гандлёвай вуліцы. У гэтым зьвязку адзін з аўтарытэтных беларускіх архітэктараў Вальмэн Аладаў вымушана канстатуе: праект нібыта “аднаўленьня” гістарычнага цэнтру, даручаны да рэалізацыі камандзе пад кіраўніцтвам Дзьмітрыя Бубноўскага, насамрэч больш падобны на мэтанакіраванае вынішчэньне апошніх сьведчаньняў беларускай гісторыі.

(Аладаў: ) “Разумееце, сам нават ня ведаю, як змагацца з гэтым праектам. Бо спадзявацца на тое, што зламаюць ужо набудаванае, наўрад ці можна. Калі толькі яшчэ больш пабудуюць новага. Натуральна, вельмі цяжка карэктаваць тое, што ўжо зроблена. Вось, прыкладам, побач з Духанаўскім комплексам “гоняць” яшчэ адну высотку. Праўда, пасьля нашых абмеркаваньняў зноў быццам вярнуліся да таго, каб, можа, хоць вышыню яе абрэзалі. Хаця гэта таксама пад пытаньнем. Прынамсі, з гэтай нагоды мы выказаліся вельмі катэгарычна”.

Былы чыноўнік Менгарвыканкаму Ўладзімер Папруга, які курыраваў захаваньне гісторыка-культурнай спадчыны ў горадзе, кажа: у Менску плянава руйнуюцца бясцэнныя гістарычныя рэліквіі. Адказнасьць за гэта спадар Папруга ўскладае на вышэйшае кіраўніцтва краіны, з маўклівай згоды якога ўсё і адбываецца.

(Папруга: ) “Улады ўвогуле маглі б бонусы набіраць на гэтым полі; нейкія працэсы проста аўтаматычна стымуляваліся б. Любая краіна, любы палітычны рэжым будуе самаідэнтыфікацыю на гістарызьме. Таму што гэта дае яму глыбіню, аб’ём і аўтарытэт. Аднак у Беларусі створаныя такія ўмовы, што гісторыка-культурная спадчына руйнуецца. А любыя працэсы, зьвязаныя з аховай спадчыны, на сёньняшні дзень без узьняцьця пытаньня – што такое Беларусь і на чым яна будуецца – немагчымыя. Гэтыя помнікі – як закладнікі працэсу. І ў нас любая дзейнасьць па ахове гісторыка-культурнай спадчыны без асэнсаваньня гэтага моманту зводзіцца да таго, што мы з большым ці меншым посьпехам тармозім працэсы заплянаванага зносу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў”.

На пачатку году лёс Верхняга гораду браўся вырашаць асабіста Аляксандар Лукашэнка. Нават дзяржаўная прэса цытавала кіраўніка краіны: маўляў, усялякае ўмяшаньне ў архітэктурныя нормы павінна быць пад кантролем адказных чыноўнікаў. Але, насамрэч, здаецца, што нічога канкрэтнага не адбываецца: той жа прыклад зь нядаўнім зносам дому на Гандлёвай вуліцы. Мы шмат распавядалі пра адкрыты ліст гісторыкаў, архітэктараў, мастацтвазнаўцаў да Аляксандра Лукашэнкі, у якім яны папярэджвалі: мэтанакіраванае руйнаваньне гістарычнай спадчыны дыскрэдытуе, перадусім, саму ўладу. Ня кажучы, натуральна, пра злачынную сутнасьць падобных захадаў. Паводле аднаго з падпісантаў, пачутага ўжо Вальмэна Аладава, ад пачатку Лукашэнка, нібыта, наклаў жорсткую рэзалюцыю на ліст – маўляў, неабходна разабрацца. Пры адміністрацыі прэзыдэнта была нават утвораная камісія, якая мусіла выслухаць аргумэнты ўсіх бакоў – якім чынам у працэсе засваеньня Верхняга гораду захаваць гістарычную спадчыну. Аднак Цягам апошняга паўгоду ў Менску зруйнаваны цэлы шэраг помнікаў архітэктуры, што сьведчыць пра марнасьць высілкаў аўтарытэтных дзеячаў у гэтай сфэры.

Гісторык архітэктуры Сяргей Харэўскі кажа: падобныя захады ніяк не ўзгадняюцца з зацікаўленымі ведамствамі і асобнымі спэцыялістамі.

(Харэўскі: ) “Сёлета і летась зносіцца ўся забудова ўздоўж Сьвіслачы. Але, відаць, варта было б некаторыя з гэтых дамоў пашпартызаваць, атрыбутаваць. Многія з дамоў існуюць нават ня сотню, а дзьвесьце гадоў. Некаторыя зь іх сапраўды зьяўляюцца помнікамі драўлянай архітэктуры. Значыць, ім месца альбо ў адмысловым музэі драўлянага дойлідзтва ў Строчыцах, альбо – як самае лепшае выйсьце – трэба весьці гаворку пра стварэньне лякальных, запаведных зонаў на базе канкрэтнага прыватнага сэктару. Там маглі б канцэнтравацца найбольш каштоўныя помнікі, якія вартыя выкарыстаньня ў новым прызначэньні”.

Сёлета споўнілася 260 гадоў ад дня падпісаньня ў красавіку 1745 году аўстрыйскай імпэрыятрыцай Марыяй Тэрэзіяй першага закону аб ахове архітэктурнай спадчыны ў сьвеце. Старая традыцыя абароны помнікаў дае эўрапейскім краінам вялікі плён. А ў Беларусі цяжка прывесьці прыклады крымінальнай адказнасьці за разбурэньне гістарычных помнікаў. Пракуратура такіх справаў не заводзіць, ня гледзячы на закон аб ахове гістарычнай спадчыны.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG