(Валянціна Аксак: ) “Сёньня на Учредительном съезде Союза писателей Беларуси (так ён афіцыйна называецца) заўважаныя між іншых галоўныя рэдактары часопісаў “Маладосць” Раіса Баравікова, “Полымя” Мікола Мятліцкі, тыднёвіка “ЛіМ” Анатоль Казлоў і адзін з былых вашых намесьнікаў, калі вы былі старшынём Саюзу беларускіх пісьменьнікаў, Навум Гальпяровіч. А вас ці запрашалі на гэты зьезд, спадарыня Вольга?”
(Вольга Іпатава: ) “Ня толькі не запрашалі, але гэта трымалася ў такой таямніцы, што нават кіраўніцтва Дому літаратара не адказвала, ці будзе сёньня гэты ўстаноўчы зьезд. А што тычна пэрсонаў, якіх вы назвалі, дык гэта ж ужо вядомыя пэрсоны, якія практычна зрабілі свой выбар і апошнія тры гады аддана служаць сёньняшняму рэжыму”.
(Аксак: ) “Даўно ходзіць чутка, што прэзыдэнцкія ідэолягі сёньня вэрбуюць у свае шэрагі новых людзей, дзеля чаго ўласна, відаць, і быў скліканы гэты зьезд. І вэрбуюць зь ліку тых, хто непрыналежны ні да якіх партыяў ці суполак. Спадар Акудовіч, а вы, як чалавек, які не ахоплены ніякімі афіцыйнымі і неафіцыйнымі структурамі, ці атрымлівалі запрашэньне на сёньняшні сход?”
(Валянцін Акудовіч: ) “Я не атрымліваў — і калі б зьвярнуліся, то акрамя пачуцьця прыкрасьці нічога б не адчуў. І мне проста трэба было б тады думаць, што я раблю ня так, што да мяне зьвярнуліся”.
(Аксак: ) “Пытаньне да абодвух: дзеля чаго ўласна ствараецца менавіта саюз пісьменьнікаў, а не, скажам, саюз кампазытараў ці саюз мастакоў?”
(Іпатава: ) “Ну, гэта вельмі зразумела, таму што Саюз беларускіх пісьменьнікаў, як мы сёньня імянуемся, — гэта адзіная, па сутнасьці, творчая арганізацыя, якая адразу і на ўсе гэтыя гады паўстала супраць таго, што творыць сёньняшні рэжым зь беларускай мовай, з культурай, з адукацыяй, з гісторыяй, і заўсёды рэзка выступаў супраць усіх гэтых дзеяньняў.
Таму калі не ўдалося запалохаць, прыручыць, прыблізіць, то цяпер ствараюць альтэрнатыўную структуру, што, зрэшты, ужо апрабавана на прафсаюзах, на многіх іншых арганізацыях, якія не скараліся, — разьдзяляюць і валодаюць.
І цяпер мы ведаем, што набліжаюцца выбары, на якіх нашых калег проста выкарыстаюць. Таму што мы ж ужо адзінаццаць гадоў пераконваемся, што ні літаратура, ні культура, ні адукацыя, ні гісторыя сёньняшняй уладзе не патрэбныя”.
(Акудовіч: ) “Дадам, бадай, адно, што — хай не крыўдуюць скульптары, мастакі, музыкі — так склалася ў Беларусі, што Саюз пісьменьнікаў быў загалоўнай арганізацыяй. І гэтая памяць пра тую ролю, вызначальную ролю ня толькі ў літаратуры, а ўвогуле ў культуры Беларусі і, калі заўгодна, у самім факце Беларусі, якую адыгрывала літаратура і якую адыгрываў пісьменьнік, уладзе вельмі істотна скарыстаць. Каб гэта была яе структура, каб імідж пісьменьніка не супрацьстаяў уладзе, таму яна і пайшла на такі крок”.
(Аксак: ) “Пісьменьнікаў, як я разумею, скарыстаць можна толькі дзеля аднаго — дзеля таго, каб пабольшала твораў пра цяперашнюю ўладу і яе пэрсонаў. Як, на вашую думку, спадарыня Вольга, ці апраўдаецца гэтая задача, ці паболее творцаў, якія пішуць пра цяперашнюю ўладу?”
(Іпатава: ) “Ну я думаю, што ня толькі гэтая мэта. Пісьменьнік, калі прыяжджае да сваіх чытачоў, ён заўсёды нясе моцны эмацыйны зарад. Зарад у асноўным пазытыўны, таму што ён гаворыць пра свой народ, пра адвечныя маральныя каштоўнасьці. І калі ў гэтыя размовы будзе ўплеценая эпіталяма таму, што сёньня робіцца, што мы жывем сёньня ў раі, што ўжо лепшай, як нашая, краіны на сьвеце няма ў сэнсе клопатаў пра творцу і клопатаў пра народ, то гэта дасьць таксама нейкія ачкі ўладзе, і яны гэта цудоўна разумеюць. Нездарма на Саюз беларускіх пісьменьнікаў заўсёды былі такія, як гавораць сучаснай мовай, наезды. Таму што пісьменьнікі, сапраўды, тая частка грамадзтва, дзякуй Богу, сёньня не адзіная, але сярод творчых саюзаў сёньня адзіная, якая будзе заўсёды і да канца сёньня змагацца за праўду. Такая сутнасьць пісьменьніка і калі ён выгінаецца перад уладай, я ня ведаю, ці можна такога чалавека назваць пісьменьнікам”.
(Акудовіч: ) “Я думаю, што задача стварэньня новага саюзу трохі іншая ці, можа, нават радыкальна іншая ад таго, каб проста славасловіць з нагоды ўладаў і ў падтрымку ўладаў. Я бачу дзьве задачы ў гэтай падзеі. Першая — зьніштожыць стары Саюз пісьменьнікаў, які сёньня існуе, як тэрыторыю свабоды і тэрыторыю незалежнасьці. Адначасная — стварыць саюз падбрэхічаў. Відавочна, што ўладзе хутка спатрэбіцца голас у падтрымку самых розных яе ініцыятываў. І гэты саюз ствараецца дзеля зьніштажэньня таго асяродку і — і гэта асноўная мэта — для стварэньня органу, які будзе на кожную падзею, якую захоча рэалізаваць улада, падбрэхваць, выступаць з афіцыйнымі заявамі. І я думаю, што калі гэта ствараецца пад Чаргінца на чале, то яны разаўюць неверагодную актыўнасьць. А гэта для ўлады вельмі істотна”.
(Аксак: ) “Будучыя дачыненьні гэтых дзьвюх пісьменьніцкіх арганізацыяў — дзейнага і навастворанага ўладай саюзу пісьменьнікаў. Як, на вашую думку, яны складуцца?”
(Іпатава: ) “У свой час я прыняла, можа, зашмат ганьбы за тое, што я старалася ўтрымаць вось гэтую, вельмі кволенькую раўнавагу паміж двума крыламі нашага саюзу, таму што было вядома, што ня ўвесь саюз вядзе змаганьне за сапраўдную незалежнасьць, за дэмакратыю і за свабоду. Але гэты час ужо прайшоў, ужо ўсе кропкі над “і” расстаўленыя. І я буду прапаноўваць (і думаю, што мяне падтрымаюць), каб тых, хто ўвайшоў у новую структуру, выключыць з Саюзу беларускіх пісьменьнікаў. Таму што нельга служыць і Богу, і мамоне. А тут служэньне мамоне дасягае таго крытэра, за якім быць у адным саюзе з тымі людзьмі проста ўжо немагчыма”.
(Аксак: ) “Старшыня Саюзу беларускіх пісьменьнікаў Алесь Пашкевіч і ягоныя намесьнікі хацелі зрабіць яшчэ адну спробу не дапусьціць вось гэтага фармальнага разьдзяленьня, пра фактычнае ўжо гаварылася, і прыйсьці на зьезд і выступіць са сваім бачаньнем сытуацыі. Аднак ім гэта не ўдалося: ахова, якая працавала на гэтым зьезьдзе, груба выдаліла з залі Алеся Пашкевіча і ягоных намесьнікаў паэта Эдуарда Акуліна і празаіка, галоўнага рэдактара часопісу “Дзеяслоў” Барыса Пятровіча. Спадар Акудовіч, пасьля такіх падзеяў як будуць, на вашую думку, далей разьвівацца дачыненьні паміж дзьвюма пісьменьніцкімі арганізацыямі?”
(Акудовіч: ) “Я думаю, што ніякіх дачыненьняў ня будзе. Шчыра кажучы, і цяжка ўявіць, што яны маглі б быць. Якія дачыненьні можна мець з арганізацыяй і зь людзьмі, якія хай сабе з розных меркаваньняў, але пайшлі ў структуру, што ствараецца відавочна дзеля мэты падтрымкі ўлады? Ня думаю, што тут трэба нават шукаць нейкага паразуменьня і нават ганьбаваць іх ці штосьці яшчэ такое казаць пра іх”.
(Іпатава: ) “Ведаеце, мы ўжо тры гады байкатуем выданьні, якія былі нашымі выданьнямі, але якія цяпер у дзяржаўным холдынгу. Для мяне, напрыклад, гэта сапраўды ганьба — пайсьці туды і панесьці свой твор. Але час ідзе, і на працягу нашага не такога і кароткага чалавечага жыцьця мы пабачылі розныя пэрыяды. І я проста дзіўлюся зь людзей, якія, бачачы канец таго, што мы называем сёньняшнім рэжымам, пад гэтую заслону зьбіраюцца нешта яшчэ дэманстраваць. Ужо ж цярпелі, ужо перажывалі, ужо бачылі ўсё. Ганьбавала ўлада ўсіх нас на кожным кроку, казала, што нават пажаваць няма чаго зь беларускай літаратуры. І ісьці цяпер і даказваць, што ўсё-ткі пажаваць ёсьць чаго, і прычым, жаваць добра, то мне здаецца, што гэта недастойна ня толькі пісьменьніка, але простага звычайнага чалавека. Так што я думаю, што гэтыя стасункі ня будуць падтрымлівацца, але калі ўсё зьменіцца, мы пабачым, колькі было дэмакратаў у гэты час”.
(Аксак: ) “Карыстаючыся мэтафарай пра тое, ці ёсьць што жаваць ці не, хочацца задаць пытаньне чыста практычнага кшталту пра лёс пісьменьніцкага дому, які, як вядома, ад 1997 году належыць Кіраўніцтву справаў адміністрацыі прэзыдэнта, але, тым ня менш, там па-ранейшаму месьціўся пісьменьніцкі сакратарыят, якому выдавалі два пакойчыкі, і два разы на месяц дазвалялі правесьці літаратурныя вечарыны ў вялікай залі. Як цяпер, па-вашаму, улада распарадзіцца Домам літаратара, спадарыня Вольга?”
(Іпатава: ) “Гэта ведае толькі ўлада. Прынамсі, юрыдычна, паколькі большая частка літаратараў па-ранейшаму застаецца ў гэтым Саюзе беларускіх пісьменьнікаў, а не ў новаўтварэньні, то, зыходзячы з законнасьці, павінна большая частка Дому літаратара належаць нашаму саюзу. У прынцыпе, канечне, увесь Дом літаратара мусіць належаць толькі яму. Але, я думаю, што калі выганяць з гэтага дому наш сёньняшні саюз, то ўрэшце ёсьць прыклады, як быць далей: Інстытут незалежных дасьледаваньняў Манаева зарэгістраваны ў Літве і працуе ў Беларусі. Так і мы — будзем зарэгістраваныя, скажам, ва Ўкраіне ці дзе яшчэ, а працаваць тут — у Беларусі, дзеля сваёй радзімы”.
(Акудовіч: ) “Я казаў пра дзьве асноўныя мэты гэтага мерапрыемства ўлады, але трэцяя, бадай, тычыцца пісьменьніцкае маёмасьці і займаных імі памяшканьняў. Хлопцаў і дзяўчат цяпер проста выганяць на вуліцу — гэта адназначна…”
(Іпатава: ) “Я лічу, што Саюз беларускіх пісьменьнікаў будзе існаваць усё роўна, без аніякіх сумненьняў. Пройдзе вось гэтае падслугоўніцтва… І я стаўлюся з аптымізмам да нашай будучыні”.
(Вольга Іпатава: ) “Ня толькі не запрашалі, але гэта трымалася ў такой таямніцы, што нават кіраўніцтва Дому літаратара не адказвала, ці будзе сёньня гэты ўстаноўчы зьезд. А што тычна пэрсонаў, якіх вы назвалі, дык гэта ж ужо вядомыя пэрсоны, якія практычна зрабілі свой выбар і апошнія тры гады аддана служаць сёньняшняму рэжыму”.
(Аксак: ) “Даўно ходзіць чутка, што прэзыдэнцкія ідэолягі сёньня вэрбуюць у свае шэрагі новых людзей, дзеля чаго ўласна, відаць, і быў скліканы гэты зьезд. І вэрбуюць зь ліку тых, хто непрыналежны ні да якіх партыяў ці суполак. Спадар Акудовіч, а вы, як чалавек, які не ахоплены ніякімі афіцыйнымі і неафіцыйнымі структурамі, ці атрымлівалі запрашэньне на сёньняшні сход?”
(Валянцін Акудовіч: ) “Я не атрымліваў — і калі б зьвярнуліся, то акрамя пачуцьця прыкрасьці нічога б не адчуў. І мне проста трэба было б тады думаць, што я раблю ня так, што да мяне зьвярнуліся”.
(Аксак: ) “Пытаньне да абодвух: дзеля чаго ўласна ствараецца менавіта саюз пісьменьнікаў, а не, скажам, саюз кампазытараў ці саюз мастакоў?”
(Іпатава: ) “Ну, гэта вельмі зразумела, таму што Саюз беларускіх пісьменьнікаў, як мы сёньня імянуемся, — гэта адзіная, па сутнасьці, творчая арганізацыя, якая адразу і на ўсе гэтыя гады паўстала супраць таго, што творыць сёньняшні рэжым зь беларускай мовай, з культурай, з адукацыяй, з гісторыяй, і заўсёды рэзка выступаў супраць усіх гэтых дзеяньняў.
Таму калі не ўдалося запалохаць, прыручыць, прыблізіць, то цяпер ствараюць альтэрнатыўную структуру, што, зрэшты, ужо апрабавана на прафсаюзах, на многіх іншых арганізацыях, якія не скараліся, — разьдзяляюць і валодаюць.
І цяпер мы ведаем, што набліжаюцца выбары, на якіх нашых калег проста выкарыстаюць. Таму што мы ж ужо адзінаццаць гадоў пераконваемся, што ні літаратура, ні культура, ні адукацыя, ні гісторыя сёньняшняй уладзе не патрэбныя”.
(Акудовіч: ) “Дадам, бадай, адно, што — хай не крыўдуюць скульптары, мастакі, музыкі — так склалася ў Беларусі, што Саюз пісьменьнікаў быў загалоўнай арганізацыяй. І гэтая памяць пра тую ролю, вызначальную ролю ня толькі ў літаратуры, а ўвогуле ў культуры Беларусі і, калі заўгодна, у самім факце Беларусі, якую адыгрывала літаратура і якую адыгрываў пісьменьнік, уладзе вельмі істотна скарыстаць. Каб гэта была яе структура, каб імідж пісьменьніка не супрацьстаяў уладзе, таму яна і пайшла на такі крок”.
(Аксак: ) “Пісьменьнікаў, як я разумею, скарыстаць можна толькі дзеля аднаго — дзеля таго, каб пабольшала твораў пра цяперашнюю ўладу і яе пэрсонаў. Як, на вашую думку, спадарыня Вольга, ці апраўдаецца гэтая задача, ці паболее творцаў, якія пішуць пра цяперашнюю ўладу?”
(Іпатава: ) “Ну я думаю, што ня толькі гэтая мэта. Пісьменьнік, калі прыяжджае да сваіх чытачоў, ён заўсёды нясе моцны эмацыйны зарад. Зарад у асноўным пазытыўны, таму што ён гаворыць пра свой народ, пра адвечныя маральныя каштоўнасьці. І калі ў гэтыя размовы будзе ўплеценая эпіталяма таму, што сёньня робіцца, што мы жывем сёньня ў раі, што ўжо лепшай, як нашая, краіны на сьвеце няма ў сэнсе клопатаў пра творцу і клопатаў пра народ, то гэта дасьць таксама нейкія ачкі ўладзе, і яны гэта цудоўна разумеюць. Нездарма на Саюз беларускіх пісьменьнікаў заўсёды былі такія, як гавораць сучаснай мовай, наезды. Таму што пісьменьнікі, сапраўды, тая частка грамадзтва, дзякуй Богу, сёньня не адзіная, але сярод творчых саюзаў сёньня адзіная, якая будзе заўсёды і да канца сёньня змагацца за праўду. Такая сутнасьць пісьменьніка і калі ён выгінаецца перад уладай, я ня ведаю, ці можна такога чалавека назваць пісьменьнікам”.
(Акудовіч: ) “Я думаю, што задача стварэньня новага саюзу трохі іншая ці, можа, нават радыкальна іншая ад таго, каб проста славасловіць з нагоды ўладаў і ў падтрымку ўладаў. Я бачу дзьве задачы ў гэтай падзеі. Першая — зьніштожыць стары Саюз пісьменьнікаў, які сёньня існуе, як тэрыторыю свабоды і тэрыторыю незалежнасьці. Адначасная — стварыць саюз падбрэхічаў. Відавочна, што ўладзе хутка спатрэбіцца голас у падтрымку самых розных яе ініцыятываў. І гэты саюз ствараецца дзеля зьніштажэньня таго асяродку і — і гэта асноўная мэта — для стварэньня органу, які будзе на кожную падзею, якую захоча рэалізаваць улада, падбрэхваць, выступаць з афіцыйнымі заявамі. І я думаю, што калі гэта ствараецца пад Чаргінца на чале, то яны разаўюць неверагодную актыўнасьць. А гэта для ўлады вельмі істотна”.
(Аксак: ) “Будучыя дачыненьні гэтых дзьвюх пісьменьніцкіх арганізацыяў — дзейнага і навастворанага ўладай саюзу пісьменьнікаў. Як, на вашую думку, яны складуцца?”
(Іпатава: ) “У свой час я прыняла, можа, зашмат ганьбы за тое, што я старалася ўтрымаць вось гэтую, вельмі кволенькую раўнавагу паміж двума крыламі нашага саюзу, таму што было вядома, што ня ўвесь саюз вядзе змаганьне за сапраўдную незалежнасьць, за дэмакратыю і за свабоду. Але гэты час ужо прайшоў, ужо ўсе кропкі над “і” расстаўленыя. І я буду прапаноўваць (і думаю, што мяне падтрымаюць), каб тых, хто ўвайшоў у новую структуру, выключыць з Саюзу беларускіх пісьменьнікаў. Таму што нельга служыць і Богу, і мамоне. А тут служэньне мамоне дасягае таго крытэра, за якім быць у адным саюзе з тымі людзьмі проста ўжо немагчыма”.
(Аксак: ) “Старшыня Саюзу беларускіх пісьменьнікаў Алесь Пашкевіч і ягоныя намесьнікі хацелі зрабіць яшчэ адну спробу не дапусьціць вось гэтага фармальнага разьдзяленьня, пра фактычнае ўжо гаварылася, і прыйсьці на зьезд і выступіць са сваім бачаньнем сытуацыі. Аднак ім гэта не ўдалося: ахова, якая працавала на гэтым зьезьдзе, груба выдаліла з залі Алеся Пашкевіча і ягоных намесьнікаў паэта Эдуарда Акуліна і празаіка, галоўнага рэдактара часопісу “Дзеяслоў” Барыса Пятровіча. Спадар Акудовіч, пасьля такіх падзеяў як будуць, на вашую думку, далей разьвівацца дачыненьні паміж дзьвюма пісьменьніцкімі арганізацыямі?”
(Акудовіч: ) “Я думаю, што ніякіх дачыненьняў ня будзе. Шчыра кажучы, і цяжка ўявіць, што яны маглі б быць. Якія дачыненьні можна мець з арганізацыяй і зь людзьмі, якія хай сабе з розных меркаваньняў, але пайшлі ў структуру, што ствараецца відавочна дзеля мэты падтрымкі ўлады? Ня думаю, што тут трэба нават шукаць нейкага паразуменьня і нават ганьбаваць іх ці штосьці яшчэ такое казаць пра іх”.
(Іпатава: ) “Ведаеце, мы ўжо тры гады байкатуем выданьні, якія былі нашымі выданьнямі, але якія цяпер у дзяржаўным холдынгу. Для мяне, напрыклад, гэта сапраўды ганьба — пайсьці туды і панесьці свой твор. Але час ідзе, і на працягу нашага не такога і кароткага чалавечага жыцьця мы пабачылі розныя пэрыяды. І я проста дзіўлюся зь людзей, якія, бачачы канец таго, што мы называем сёньняшнім рэжымам, пад гэтую заслону зьбіраюцца нешта яшчэ дэманстраваць. Ужо ж цярпелі, ужо перажывалі, ужо бачылі ўсё. Ганьбавала ўлада ўсіх нас на кожным кроку, казала, што нават пажаваць няма чаго зь беларускай літаратуры. І ісьці цяпер і даказваць, што ўсё-ткі пажаваць ёсьць чаго, і прычым, жаваць добра, то мне здаецца, што гэта недастойна ня толькі пісьменьніка, але простага звычайнага чалавека. Так што я думаю, што гэтыя стасункі ня будуць падтрымлівацца, але калі ўсё зьменіцца, мы пабачым, колькі было дэмакратаў у гэты час”.
(Аксак: ) “Карыстаючыся мэтафарай пра тое, ці ёсьць што жаваць ці не, хочацца задаць пытаньне чыста практычнага кшталту пра лёс пісьменьніцкага дому, які, як вядома, ад 1997 году належыць Кіраўніцтву справаў адміністрацыі прэзыдэнта, але, тым ня менш, там па-ранейшаму месьціўся пісьменьніцкі сакратарыят, якому выдавалі два пакойчыкі, і два разы на месяц дазвалялі правесьці літаратурныя вечарыны ў вялікай залі. Як цяпер, па-вашаму, улада распарадзіцца Домам літаратара, спадарыня Вольга?”
(Іпатава: ) “Гэта ведае толькі ўлада. Прынамсі, юрыдычна, паколькі большая частка літаратараў па-ранейшаму застаецца ў гэтым Саюзе беларускіх пісьменьнікаў, а не ў новаўтварэньні, то, зыходзячы з законнасьці, павінна большая частка Дому літаратара належаць нашаму саюзу. У прынцыпе, канечне, увесь Дом літаратара мусіць належаць толькі яму. Але, я думаю, што калі выганяць з гэтага дому наш сёньняшні саюз, то ўрэшце ёсьць прыклады, як быць далей: Інстытут незалежных дасьледаваньняў Манаева зарэгістраваны ў Літве і працуе ў Беларусі. Так і мы — будзем зарэгістраваныя, скажам, ва Ўкраіне ці дзе яшчэ, а працаваць тут — у Беларусі, дзеля сваёй радзімы”.
(Акудовіч: ) “Я казаў пра дзьве асноўныя мэты гэтага мерапрыемства ўлады, але трэцяя, бадай, тычыцца пісьменьніцкае маёмасьці і займаных імі памяшканьняў. Хлопцаў і дзяўчат цяпер проста выганяць на вуліцу — гэта адназначна…”
(Іпатава: ) “Я лічу, што Саюз беларускіх пісьменьнікаў будзе існаваць усё роўна, без аніякіх сумненьняў. Пройдзе вось гэтае падслугоўніцтва… І я стаўлюся з аптымізмам да нашай будучыні”.
