Зачыстка беларускага інфармацыйнага поля пачалася за паўгоду да прэзыдэнцкіх выбараў. Ці можа гэта даць уяўленьне, якой будзе сама выбарчая кампанія? Ці вырашыла беларуская ўлада ўвогуле пазбавіцца такога атрыбуту дэмакратыі як незалежная прэса? Што можа зрабіць у адказ беларускае грамадзтва? Ці можа паўплываць на сытуацыю міжнародная супольнасьць?
(Цыганкоў: ) “На мінулым тыдні стала вядома, што тры недзяржаўныя грамадзка-палітычныя газэты – “Народная воля”, “Салідэрнасць” і “Згода” – ня ўключаныя ў падпісны каталёг на 2006 год.
Дзяржаўнае прадпрыемства “Белпошта” паінфармавала рэдакцыі названых газэт, што з 1 студзеня спыняе супрацоўніцтва зь імі. Здаецца, дагэтуль улада захоўвала некаторыя “атрыбуты” дэмакратыі, у тым ліку і незалежную прэса, уціскаючы яе, але фармальна дазваляючы існаваць.
Заўсёды і ва ўнутраных дыскусіях, і ў міжнародных справах чыноўнікі казалі – “вось, глядзіце, у нас у кіёску Адміністрацыі Прэзыдэнта можна купіць заўсёды апазыцыйныя газэты”. Але цяпер ужо іх купіць будзе нельга!
Ці азначае гэта, што такі аргумэнт уладзе ўжо не істотны і рэжым вырашыў канчаткова пакончыць зь легальнай незалежнай палітычнай прэсай?”
(Калінкіна: ) “На самой справе ўлада ўжо даўно не зважае не гэтыя “атрыбуты”. Незалежная прэса, партыі, грамадзкія арганізацыі апынуліся амаль што па-за законам. Некаторы час таму пачаўся працэс стварэньня квазінезалежных структураў, газэтаў у тым ліку. Яскравы прыклад – газэта “Обозреватель”. Яна недзяржаўнае, яе выдае бізнэсмэн, але ён больш пралукашэнкаўскі, чым хто іншы...”
(Цыганкоў: ) ”... Калі разьвіваць вашую думку, ці можна прыпусьціць, што дзяржава нават пачне выдаваць “сваю” “апазыцыйную” газэту?”
(Калінкіна: ) “Я ў гэтым не сумняваюся, і нават ведаю, што падрыхтоўка да гэтага ўжо ідзе”.
(Класкоўскі: ) “Улада сапраўды навучылася ствараць квазіструктуры, якія імітуюць нібыта плюралізм думак, народнае волевыяўленьне і гэтак далей. Але гэта ўсё пабочныя праекты. Тут мне прыгадваецца знакаміты рэклямны слоган: імідж – нішто, прага – усё. У дадзеным выпадку, я натуральна, маю на ўвазе прагу ўлады.
Рэжым увесь час рыхтуецца да чарговых электаральных кампаніяў, і мы памятаем, як Аляксандр Лукашэнка прызнаўся, што ён ад 2001 году вядзе сваю перадвыбарчую кампанію. І гэтай уладзе ўвесь час патрэбна неяк імітаваць сваю народнасьць, таму што гэта такая галоўная прапагандысцкая тэза. І хаця злыя языкі сьцьвярджаюць, што галасоў ніхто даўно ня лічыць, усё ж я думаю, што ўлада на самой справе імкнецца мець і рэальны электаральны посьпех. Празь зьнішчэньне незалежных мэдыяў закручваецца гэтак званая сьпіраль маўчаньня, вядомы сацыялягічны тэрмін.
У аналітыкаў стала агульным месцам зьвязваць хвалі рэпрэсіяў з палітычнымі кампаніямі. Нібыта астатні час улада белая і пушыстая?! Ёсьць і лёгіка эвалюцыі гэтага рэжыму. А яна палягае ў тым, што трэба дарэшты вытаптаць любы супраціў – палітычны, духоўны, маральны. Таму тут я казаў бы і пра пэўныя чыньнікі сыстэмныя, бо гэтая ўлада здольная існаваць толькі тады, калі яна мае манаполію на мэдыі, “прапагандысцкае забесьпячэньне” – нават гэты тэрмін савецкага часу вярнуўся.
Таму незалежную прэсу выкараняюць пасьлядоўна, і б''юць па найбольш небясьпечных (з пункту гледжаньня ўлады) мэдыях. І нібыта іхні наклад не надта вялікі, (30-40 тысячаў, калі скласьці), але зь іншага боку, калі 40 тысячаў выйдуць на плошчу, гэта ўжо пагрозьлівая сіла. Таму ідзе прэвэнтыўная зачыстка”.
(Цыганкоў: ) “Зачыстка заўсёды праводзілася звычайна за месяц-два да вялікіх палітычных падзеяў. Можна згадаць, як не давалі друкаваць “Народную волю” перад леташнім рэфэрэндумам, прысьвечаным паўнамоцтвам прэзыдэнта. А зараз зачыстка пачалася неяк занадта рана, за паўгоду да выбараў. Ці можа гэта даць падставы ўявіць, якой будзе кампанія?”
(Івашкевіч: ) “Па-першае, трэба адзначыць, што словы "выбары", “выбарчая кампанія", “кандыдаты" пачалі гучаць даволі выразна больш за месяц таму, з правядзеньнем Кангрэсу дэмакратычных сілаў, з абраньнем адзінага кандыдата. Зь іншага боку, Лукашэнка таксама выказваўся, што будзе балятавацца. Такім чынам, у адрозьненьні ад мінулых гадоў, поўнамаштабная выбарчая кампанія пачалася раней. Таму зараз і ідзе абвастрэньне рэпрэсіяў”.
(Цыганкоў: ) “Сьвятлана, на момант запісу нашай праграмы якія варыянты выжываньня бачыць для сябе ваша рэдакцыя?”
(Калінкіна: ) “На сёньня галоўнае – гэта адэкватны адказ на тое, што робіць улада. Мы ўжо не разглядаем свой праект як нармальны бізнэс, і просім усіх гэтага не рабіць. Бо сёньня незалежныя СМІ – гэта сацыяльны праект, і ён павінен быць у нашым выпадку вельмі масавым. Гэта мусіць быць масавае выданьне, якое валантэры будуць распаўсюджваць па ўсёй краіне, раздаваць на вуліцах, раскідваць у паштовыя скрыні. Але, натуральна, сваімі сіламі ніводная рэдакцыя зьдзейсьніць такі праект ня здолее, і тут трэба прыкласьці свае намаганьні ўсім палітычных сілам, якія хочуць, каб сытуацыя ў краіне зьмянілася.
Зразумела, мы робім нейкія юрыдычныя крокі, каб сытуацыі нармалізавалася. Але тое, што адбываецца сёньня са СМІ, гэта цалкам незаконна. "Белпошта" ня мае аніякага права не ўключыць тую ці іншую газэту ў каталёг. У "Грамадзянскім кодэксе" досыць ясна сказана, што дамовы зь "Белпоштай" – гэта публічныя дамовы, якія не патрабуюць ніякага пацьвярджэньня.
Калі любы чалавек кідае ў паштовую скрынку свой асабісты ліст, то пошта павінна данесьці яго да адрасату. Гэтак сама і з газэтамі. Сваімі незаконнымі дзеяньнямі ўлада выціскае пэўную частку грамадзтва ў неправавое поле”.
(Цыганкоў: ) “Дзяржава вядзе вайну зь недзяржаўнай прэсай даўно, і ідэя стварэньня незалежнай сыстэмы распаўсюду прэсы ўзьнікала ўжо даўно. Чаму яе дагэтуль не ўдалося ажыцьцявіць?”
(Івашкевіч: ) “Калі разглядаць стварэньне такой сыстэмы распаўсюду як камэрцыйны праект, гэта магло быць ва ўмовах свабоднага рынку. Спробы такія сапраўды рабіліся, але ўлада выкараняла любую легальную дзейнасьць у гэтым кірунку. Не выдаваліся ліцэнзіі на гандаль тым прадпрымальнікам, якія зьбіраліся гандляваць газэтамі, не выдаваліся гандлёвыя месцы гарвыканкамамі. У Віцебску распаўсюднікаў, якія легальна прадавалі газэты, атрымаўшы газэты, тры гады таму міліцыя зьбіла і людзі патрапіла ў шпіталь.
У такіх умовах, калі суб''ектаў гаспадараньня зьбіваюць палкамі і штрафуюць, а тавар прыносіць капеечны прыбытак, то, зразумела, не знаходзяцца людзі, якія хацелі б займацца такім танным і небясьпечным таварам. Таму паступова гэта ўсё пераходзіць у неправавое поле, у цень, і калі яшчэ ёсьць адважныя цёцечкі, якія яшчэ прадаюць у пэўных месцах незалежную прэсу, то гэта па ўсёй Беларусі можа 100 чалавек.
Я тут падтрымліваю Сьвятлану Калінкіну, што немагчыма зараз займацца гандлем недзяржаўнымі газэтамі, магчыма толькі распаўсюджваць іх на валантэрскіх грамадзкіх пачатках”.
(Цыганкоў: ) “Сьвятлана, пацьвярджаюцца вашыя словы ў пачатку праграмы, што недзяржаўную прэсу немагчыма сёньня разглядаць як бізнэс-праект?”
(Калінкіна: ) “Так, і мы гэта сьцьвярджалі яшчэ ў 2001 годзе, але гэта не знаходзіла разуменьня. Пры гэтым ня толькі ў тых, хто звонку глядзіць на нашу сытуацыю, але і тыя, хто тут выдае газэты”.
(Цыганкоў: ) “Але ж існуюць “БДГ”, “Белгазета”, “Белорусы и рынок”...
(Калінкіна: ) “Можна сказаць, што БДГ існуе ўмоўна. Яна мае наклад 5 тысячаў асобнікаў, якія акрамя Менску, мала куды трапляюць. Гэта ня тое, што патрэбна сёньня, каб істотна ўплываць на сытуацыю ў краіне. Калі казаць толькі пра тое, каб журналісты захоўвалі свае працоўныя месцы, можна існаваць і так. Можна выдаваць газэты накладам 300 асобнікаў, раздаваць яе кур’ерамі падпісчыкам, сярод якіх можа, палова будзе з пасольстваў”.
(Цыганкоў: ) “Часта справядліва адзначаюць, што наклады недзяржаўнай прэсы невялікія, і яе ўплыў з-за гэтага вельмі абмежаваны. Але такія брутальныя дзеяньні ўладаў паказваюць, што на самой справе, магчыма, улада ўспрымае “Народную волю” як істотную небясьпеку. Зразумела, што такое незаконнае абмежаваньне магчымасьцяў газэты, яе разрыў з чытачамі выкліча нэгатыўную рэакцыю і беларускай грамадзкасьці, і міжнароднай супольнасьці. Тым ня менш, улада пайшла на гэта, палічыўшы, што плюсы ад фактычнага закрыцьця газэты будуць перавышаць мінусы”.
(Класкоўскі: ) “Я б паглядзеў на гэтую праблему дыялектычна. З аднаго боку, гэта ілюзія, нібыта шырокія масы робяць перамены ў вызначальныя моманты. Зазвычай грамадзкія зьмены адбываюцца дзякуючы актыўным дзеяньням невялікай, але рашучай часткі грамадзтва, якая нацэленая на перамены. І з гэтага пункту гледжаньня ўлада пабойваецца такіх, так бы мовіць, крыніцаў узбуджэньня рэвалюцыйнай актыўнасьці.
Зь іншага боку, такія брутальныя дзеяньні магчымыя ў немалой ступені з-за пасіўнасьці грамадзтва. Паводле сацыялягічных дадзеных, верасьнёўскае апытаньне НІСЭПД паказала,што рэйтынг даверу да дзяржаўнай прэсы прыкметна вышэйшы (55,3%) чым да недзяржаўных медыяў (38,5%).
Склаўся такі стэрэатып, нібыта народ пакутуе ад недахопу альтэрнатыўнага інфармаваньня. Сапраўды, частцы людзей такой інфармацыі не стае, але шмат тых, каго кармёшка прапагандысцкай кашай зусім задавальняе.
Мне тут згадваюцца словы, здаецца, Анатоля Франца, што самая рэдкая мужнасьць – гэта мужнасьць думкі. Сапраўды ня ўсе ня яе здольныя, а апазыцыйная прэса ўздымае вельмі непрыемныя пытаньні і пра стан грамадзтва, эканомікі, і пра варыянты неспрыяльных пэрспэктываў для краіны. Дык лепей уключыць БТ і паслухаць, што мы наперадзе ўсёй плянэты.
Каб меркаваць пра той ці іншы прадукт, трэба пакаштаваць яго. А калі ўжо пакаленьне вырасла, якое фактычна ня бачыла незалежнай прэсы, дык натуральна... Калі спытаць у чалавека, ці любіць ён вустрыцы, а ён ніколі не каштаваў іх, дык ён скажа – “не, лепей мне вараную бульбу давайце”.
(Цыганкоў: ) “У такой сытуацыі, калі беларуская ўлада, здаецца, цалкам раскрыла свае карты задоўга да выбараў, якія формы апэляцыі да міжнароднай супольнасьці могуць быць абраныя? Што яна можа зрабіць у дадзенай сытуацыі? Нядаўна на сустрэчы міністры замежных справаў Эўразьвязу чарговы раз папярэдзілі беларускі рэжым пра магчымыя санкцыі ў выпадку недэмакратычных прэзыдэнцкіх выбараў. Але зноў было падкрэсьлена, што гэтыя санкцыі не павінны быць накіраваныя супраць беларускага народу і будуць тычыцца толькі некаторых чыноўнікаў.
Што бы вы хацелі бачыць ад міжнароднай супольнасьці, якую рэакцыю, што магла б дапамагчы беларускім журналістам?”
(Калінкіна: ) “Мне хацелася б, каб нарэшце ад абяцаньняў дапамогі міжнародная супольнасьць перайшла да рэальнай дапамогі. Я вельмі ўдзячная за тыя заявы, якія робяцца. за тыя рэзалюцыі, якія прымаюцца, але нам сёньня патрэбна канкрэтная матэрыяльная дапамога. І хацелася б, каб гэтыя пытаньні вырашаліся паскоранымі тэмпамі, бо да пераломнага часу ў гісторыя Беларусі засталося ўсяго паўгоду, а абмеркаваньні ўсё працягваюцца. Неяк трэба спыніцца і пачаць працаваць”.
(Івашкевіч: ) “Рэдакцыям патрэбныя грошы, каб вырабіць дзясяткі і сотні тысячаў асобнікаў газэты, каб валантэры бясплатна распаўсюджвалі гэта сярод насельніцтва. І другое – падтрымка інфармацыйных інтэрнэт-сайтаў, якія становяцца ўсё больш папулярнымі сярод беларусаў.
Зьвярну ўвагу вось на што... Мы пачнём распаўсюджваць бясплатна нейкую газэту, напрыклад,"Народную волю". Тады ўлада яе закрые, але мы павінны мець магчымасьць вырабляць яе незарэгістравана, і распаўсюджваць, нават калі ўлада будзе супраць.
І тыя, хто хоча нам дапамагчы, павінны разумець, што яны сваю дапамогу не павінны суадносіць з лукашэнкаўскім рэпрэсіўным заканадаўствам.”
(Класкоўскі: ) “Я згодны з суразмоўцамі, што неабходна рэальна дапамога незалежных журналістам. Дарэчы, заявы таксама патрэбныя, бо калі яны перастануць гучаць, дык зусім будуць рукі разьвязаныя ў ўлады. Але галоўнае – гэта дапамога і выданьням, і канкрэтным людзям.
Людзі гэтыя ў большасьці сваёй нават пасьля закрыцьця выданьняў ніколі ўжо ня пойдуць працаваць у дзяржаўныя мэдыі. Але ж ім неяк трэба элемэнтарна жыць пасьля закрыцьця выданьняў. Розныя гранты, стыпэндыі, стажы за мяжой – гэта ўсё формы матэрыяльнай і маральнай падтрымкі.
Разам з тым мала зьвяртаюць увагі на інтэрнэт. Калі сайт нейкі знаходзіцца на замежным сэрвэры, то яго цяжэй заглушыць, чым газэту, якая выдаецца ў Беларусі. Таксама ж газэтчыку прасьцей напісаць артыкул для інтэрнэт-выданьня, чым для радыё, дзе трэба валодаць спэцыфікай.
Калі казаць гучна, патэтычна, то гэтая жменька незалежных журналістаў – гэта валантэры свабоды слова. Іншым разам і апазыцыя, і Захад глядзяць на прэсу трохі прагматычна як на сродкаў дасягненьня пэўных добрых мэтаў – дэмакратызацыі, адраджэньня і гэтак далей. Але вольнае слова – гэта звышкаштоўнасьць сама па сабе, яно вартае таго, каб за яго змагацца, і заўжды ў краіне застануцца людзі, якія будуць за гэта змагацца. І гэтых людзе трэба як мага мацней падтрымліваць.”
(Калінкіна: ) “Я хачу проста папярэдзіць тых калег зь незалежных выданьняў, якія думаюць, што яны застануцца тымі, каго не крануць, так бы мовіць, “атрыбутамі” нібыта існаваньня ў краіне незалежнай прэсы. І чым цішэй яны будуць паводзяць, тым большая верагоднасьць таго, што іх ня будуць чакаць. Досьвед ужо ёсьць, чапаць будуць усіх.
Вельмі часта такіх андэграўдных, падпольных праектаў нашыя партнэры палохаюцца. І тут я хачу падтрымаць думку Віктара Івашкевіча, які казаў, што ў Беларусі гуляць па правілах улады проста немагчыма, гэта бессэнсоўна. І зараз іншага выйсьця, акрамя падпольных праектаў у мэдыясфэры, не застаецца”.
(Цыганкоў: ) “На мінулым тыдні стала вядома, што тры недзяржаўныя грамадзка-палітычныя газэты – “Народная воля”, “Салідэрнасць” і “Згода” – ня ўключаныя ў падпісны каталёг на 2006 год.
Дзяржаўнае прадпрыемства “Белпошта” паінфармавала рэдакцыі названых газэт, што з 1 студзеня спыняе супрацоўніцтва зь імі. Здаецца, дагэтуль улада захоўвала некаторыя “атрыбуты” дэмакратыі, у тым ліку і незалежную прэса, уціскаючы яе, але фармальна дазваляючы існаваць.
Заўсёды і ва ўнутраных дыскусіях, і ў міжнародных справах чыноўнікі казалі – “вось, глядзіце, у нас у кіёску Адміністрацыі Прэзыдэнта можна купіць заўсёды апазыцыйныя газэты”. Але цяпер ужо іх купіць будзе нельга!
Ці азначае гэта, што такі аргумэнт уладзе ўжо не істотны і рэжым вырашыў канчаткова пакончыць зь легальнай незалежнай палітычнай прэсай?”
(Калінкіна: ) “На самой справе ўлада ўжо даўно не зважае не гэтыя “атрыбуты”. Незалежная прэса, партыі, грамадзкія арганізацыі апынуліся амаль што па-за законам. Некаторы час таму пачаўся працэс стварэньня квазінезалежных структураў, газэтаў у тым ліку. Яскравы прыклад – газэта “Обозреватель”. Яна недзяржаўнае, яе выдае бізнэсмэн, але ён больш пралукашэнкаўскі, чым хто іншы...”
(Цыганкоў: ) ”... Калі разьвіваць вашую думку, ці можна прыпусьціць, што дзяржава нават пачне выдаваць “сваю” “апазыцыйную” газэту?”
(Калінкіна: ) “Я ў гэтым не сумняваюся, і нават ведаю, што падрыхтоўка да гэтага ўжо ідзе”.
(Класкоўскі: ) “Улада сапраўды навучылася ствараць квазіструктуры, якія імітуюць нібыта плюралізм думак, народнае волевыяўленьне і гэтак далей. Але гэта ўсё пабочныя праекты. Тут мне прыгадваецца знакаміты рэклямны слоган: імідж – нішто, прага – усё. У дадзеным выпадку, я натуральна, маю на ўвазе прагу ўлады.
Рэжым увесь час рыхтуецца да чарговых электаральных кампаніяў, і мы памятаем, як Аляксандр Лукашэнка прызнаўся, што ён ад 2001 году вядзе сваю перадвыбарчую кампанію. І гэтай уладзе ўвесь час патрэбна неяк імітаваць сваю народнасьць, таму што гэта такая галоўная прапагандысцкая тэза. І хаця злыя языкі сьцьвярджаюць, што галасоў ніхто даўно ня лічыць, усё ж я думаю, што ўлада на самой справе імкнецца мець і рэальны электаральны посьпех. Празь зьнішчэньне незалежных мэдыяў закручваецца гэтак званая сьпіраль маўчаньня, вядомы сацыялягічны тэрмін.
У аналітыкаў стала агульным месцам зьвязваць хвалі рэпрэсіяў з палітычнымі кампаніямі. Нібыта астатні час улада белая і пушыстая?! Ёсьць і лёгіка эвалюцыі гэтага рэжыму. А яна палягае ў тым, што трэба дарэшты вытаптаць любы супраціў – палітычны, духоўны, маральны. Таму тут я казаў бы і пра пэўныя чыньнікі сыстэмныя, бо гэтая ўлада здольная існаваць толькі тады, калі яна мае манаполію на мэдыі, “прапагандысцкае забесьпячэньне” – нават гэты тэрмін савецкага часу вярнуўся.
Таму незалежную прэсу выкараняюць пасьлядоўна, і б''юць па найбольш небясьпечных (з пункту гледжаньня ўлады) мэдыях. І нібыта іхні наклад не надта вялікі, (30-40 тысячаў, калі скласьці), але зь іншага боку, калі 40 тысячаў выйдуць на плошчу, гэта ўжо пагрозьлівая сіла. Таму ідзе прэвэнтыўная зачыстка”.
(Цыганкоў: ) “Зачыстка заўсёды праводзілася звычайна за месяц-два да вялікіх палітычных падзеяў. Можна згадаць, як не давалі друкаваць “Народную волю” перад леташнім рэфэрэндумам, прысьвечаным паўнамоцтвам прэзыдэнта. А зараз зачыстка пачалася неяк занадта рана, за паўгоду да выбараў. Ці можа гэта даць падставы ўявіць, якой будзе кампанія?”
(Івашкевіч: ) “Па-першае, трэба адзначыць, што словы "выбары", “выбарчая кампанія", “кандыдаты" пачалі гучаць даволі выразна больш за месяц таму, з правядзеньнем Кангрэсу дэмакратычных сілаў, з абраньнем адзінага кандыдата. Зь іншага боку, Лукашэнка таксама выказваўся, што будзе балятавацца. Такім чынам, у адрозьненьні ад мінулых гадоў, поўнамаштабная выбарчая кампанія пачалася раней. Таму зараз і ідзе абвастрэньне рэпрэсіяў”.
(Цыганкоў: ) “Сьвятлана, на момант запісу нашай праграмы якія варыянты выжываньня бачыць для сябе ваша рэдакцыя?”
(Калінкіна: ) “На сёньня галоўнае – гэта адэкватны адказ на тое, што робіць улада. Мы ўжо не разглядаем свой праект як нармальны бізнэс, і просім усіх гэтага не рабіць. Бо сёньня незалежныя СМІ – гэта сацыяльны праект, і ён павінен быць у нашым выпадку вельмі масавым. Гэта мусіць быць масавае выданьне, якое валантэры будуць распаўсюджваць па ўсёй краіне, раздаваць на вуліцах, раскідваць у паштовыя скрыні. Але, натуральна, сваімі сіламі ніводная рэдакцыя зьдзейсьніць такі праект ня здолее, і тут трэба прыкласьці свае намаганьні ўсім палітычных сілам, якія хочуць, каб сытуацыя ў краіне зьмянілася.
Зразумела, мы робім нейкія юрыдычныя крокі, каб сытуацыі нармалізавалася. Але тое, што адбываецца сёньня са СМІ, гэта цалкам незаконна. "Белпошта" ня мае аніякага права не ўключыць тую ці іншую газэту ў каталёг. У "Грамадзянскім кодэксе" досыць ясна сказана, што дамовы зь "Белпоштай" – гэта публічныя дамовы, якія не патрабуюць ніякага пацьвярджэньня.
Калі любы чалавек кідае ў паштовую скрынку свой асабісты ліст, то пошта павінна данесьці яго да адрасату. Гэтак сама і з газэтамі. Сваімі незаконнымі дзеяньнямі ўлада выціскае пэўную частку грамадзтва ў неправавое поле”.
(Цыганкоў: ) “Дзяржава вядзе вайну зь недзяржаўнай прэсай даўно, і ідэя стварэньня незалежнай сыстэмы распаўсюду прэсы ўзьнікала ўжо даўно. Чаму яе дагэтуль не ўдалося ажыцьцявіць?”
(Івашкевіч: ) “Калі разглядаць стварэньне такой сыстэмы распаўсюду як камэрцыйны праект, гэта магло быць ва ўмовах свабоднага рынку. Спробы такія сапраўды рабіліся, але ўлада выкараняла любую легальную дзейнасьць у гэтым кірунку. Не выдаваліся ліцэнзіі на гандаль тым прадпрымальнікам, якія зьбіраліся гандляваць газэтамі, не выдаваліся гандлёвыя месцы гарвыканкамамі. У Віцебску распаўсюднікаў, якія легальна прадавалі газэты, атрымаўшы газэты, тры гады таму міліцыя зьбіла і людзі патрапіла ў шпіталь.
У такіх умовах, калі суб''ектаў гаспадараньня зьбіваюць палкамі і штрафуюць, а тавар прыносіць капеечны прыбытак, то, зразумела, не знаходзяцца людзі, якія хацелі б займацца такім танным і небясьпечным таварам. Таму паступова гэта ўсё пераходзіць у неправавое поле, у цень, і калі яшчэ ёсьць адважныя цёцечкі, якія яшчэ прадаюць у пэўных месцах незалежную прэсу, то гэта па ўсёй Беларусі можа 100 чалавек.
Я тут падтрымліваю Сьвятлану Калінкіну, што немагчыма зараз займацца гандлем недзяржаўнымі газэтамі, магчыма толькі распаўсюджваць іх на валантэрскіх грамадзкіх пачатках”.
(Цыганкоў: ) “Сьвятлана, пацьвярджаюцца вашыя словы ў пачатку праграмы, што недзяржаўную прэсу немагчыма сёньня разглядаць як бізнэс-праект?”
(Калінкіна: ) “Так, і мы гэта сьцьвярджалі яшчэ ў 2001 годзе, але гэта не знаходзіла разуменьня. Пры гэтым ня толькі ў тых, хто звонку глядзіць на нашу сытуацыю, але і тыя, хто тут выдае газэты”.
(Цыганкоў: ) “Але ж існуюць “БДГ”, “Белгазета”, “Белорусы и рынок”...
(Калінкіна: ) “Можна сказаць, што БДГ існуе ўмоўна. Яна мае наклад 5 тысячаў асобнікаў, якія акрамя Менску, мала куды трапляюць. Гэта ня тое, што патрэбна сёньня, каб істотна ўплываць на сытуацыю ў краіне. Калі казаць толькі пра тое, каб журналісты захоўвалі свае працоўныя месцы, можна існаваць і так. Можна выдаваць газэты накладам 300 асобнікаў, раздаваць яе кур’ерамі падпісчыкам, сярод якіх можа, палова будзе з пасольстваў”.
(Цыганкоў: ) “Часта справядліва адзначаюць, што наклады недзяржаўнай прэсы невялікія, і яе ўплыў з-за гэтага вельмі абмежаваны. Але такія брутальныя дзеяньні ўладаў паказваюць, што на самой справе, магчыма, улада ўспрымае “Народную волю” як істотную небясьпеку. Зразумела, што такое незаконнае абмежаваньне магчымасьцяў газэты, яе разрыў з чытачамі выкліча нэгатыўную рэакцыю і беларускай грамадзкасьці, і міжнароднай супольнасьці. Тым ня менш, улада пайшла на гэта, палічыўшы, што плюсы ад фактычнага закрыцьця газэты будуць перавышаць мінусы”.
(Класкоўскі: ) “Я б паглядзеў на гэтую праблему дыялектычна. З аднаго боку, гэта ілюзія, нібыта шырокія масы робяць перамены ў вызначальныя моманты. Зазвычай грамадзкія зьмены адбываюцца дзякуючы актыўным дзеяньням невялікай, але рашучай часткі грамадзтва, якая нацэленая на перамены. І з гэтага пункту гледжаньня ўлада пабойваецца такіх, так бы мовіць, крыніцаў узбуджэньня рэвалюцыйнай актыўнасьці.
Зь іншага боку, такія брутальныя дзеяньні магчымыя ў немалой ступені з-за пасіўнасьці грамадзтва. Паводле сацыялягічных дадзеных, верасьнёўскае апытаньне НІСЭПД паказала,што рэйтынг даверу да дзяржаўнай прэсы прыкметна вышэйшы (55,3%) чым да недзяржаўных медыяў (38,5%).
Склаўся такі стэрэатып, нібыта народ пакутуе ад недахопу альтэрнатыўнага інфармаваньня. Сапраўды, частцы людзей такой інфармацыі не стае, але шмат тых, каго кармёшка прапагандысцкай кашай зусім задавальняе.
Мне тут згадваюцца словы, здаецца, Анатоля Франца, што самая рэдкая мужнасьць – гэта мужнасьць думкі. Сапраўды ня ўсе ня яе здольныя, а апазыцыйная прэса ўздымае вельмі непрыемныя пытаньні і пра стан грамадзтва, эканомікі, і пра варыянты неспрыяльных пэрспэктываў для краіны. Дык лепей уключыць БТ і паслухаць, што мы наперадзе ўсёй плянэты.
Каб меркаваць пра той ці іншы прадукт, трэба пакаштаваць яго. А калі ўжо пакаленьне вырасла, якое фактычна ня бачыла незалежнай прэсы, дык натуральна... Калі спытаць у чалавека, ці любіць ён вустрыцы, а ён ніколі не каштаваў іх, дык ён скажа – “не, лепей мне вараную бульбу давайце”.
(Цыганкоў: ) “У такой сытуацыі, калі беларуская ўлада, здаецца, цалкам раскрыла свае карты задоўга да выбараў, якія формы апэляцыі да міжнароднай супольнасьці могуць быць абраныя? Што яна можа зрабіць у дадзенай сытуацыі? Нядаўна на сустрэчы міністры замежных справаў Эўразьвязу чарговы раз папярэдзілі беларускі рэжым пра магчымыя санкцыі ў выпадку недэмакратычных прэзыдэнцкіх выбараў. Але зноў было падкрэсьлена, што гэтыя санкцыі не павінны быць накіраваныя супраць беларускага народу і будуць тычыцца толькі некаторых чыноўнікаў.
Што бы вы хацелі бачыць ад міжнароднай супольнасьці, якую рэакцыю, што магла б дапамагчы беларускім журналістам?”
(Калінкіна: ) “Мне хацелася б, каб нарэшце ад абяцаньняў дапамогі міжнародная супольнасьць перайшла да рэальнай дапамогі. Я вельмі ўдзячная за тыя заявы, якія робяцца. за тыя рэзалюцыі, якія прымаюцца, але нам сёньня патрэбна канкрэтная матэрыяльная дапамога. І хацелася б, каб гэтыя пытаньні вырашаліся паскоранымі тэмпамі, бо да пераломнага часу ў гісторыя Беларусі засталося ўсяго паўгоду, а абмеркаваньні ўсё працягваюцца. Неяк трэба спыніцца і пачаць працаваць”.
(Івашкевіч: ) “Рэдакцыям патрэбныя грошы, каб вырабіць дзясяткі і сотні тысячаў асобнікаў газэты, каб валантэры бясплатна распаўсюджвалі гэта сярод насельніцтва. І другое – падтрымка інфармацыйных інтэрнэт-сайтаў, якія становяцца ўсё больш папулярнымі сярод беларусаў.
Зьвярну ўвагу вось на што... Мы пачнём распаўсюджваць бясплатна нейкую газэту, напрыклад,"Народную волю". Тады ўлада яе закрые, але мы павінны мець магчымасьць вырабляць яе незарэгістравана, і распаўсюджваць, нават калі ўлада будзе супраць.
І тыя, хто хоча нам дапамагчы, павінны разумець, што яны сваю дапамогу не павінны суадносіць з лукашэнкаўскім рэпрэсіўным заканадаўствам.”
(Класкоўскі: ) “Я згодны з суразмоўцамі, што неабходна рэальна дапамога незалежных журналістам. Дарэчы, заявы таксама патрэбныя, бо калі яны перастануць гучаць, дык зусім будуць рукі разьвязаныя ў ўлады. Але галоўнае – гэта дапамога і выданьням, і канкрэтным людзям.
Людзі гэтыя ў большасьці сваёй нават пасьля закрыцьця выданьняў ніколі ўжо ня пойдуць працаваць у дзяржаўныя мэдыі. Але ж ім неяк трэба элемэнтарна жыць пасьля закрыцьця выданьняў. Розныя гранты, стыпэндыі, стажы за мяжой – гэта ўсё формы матэрыяльнай і маральнай падтрымкі.
Разам з тым мала зьвяртаюць увагі на інтэрнэт. Калі сайт нейкі знаходзіцца на замежным сэрвэры, то яго цяжэй заглушыць, чым газэту, якая выдаецца ў Беларусі. Таксама ж газэтчыку прасьцей напісаць артыкул для інтэрнэт-выданьня, чым для радыё, дзе трэба валодаць спэцыфікай.
Калі казаць гучна, патэтычна, то гэтая жменька незалежных журналістаў – гэта валантэры свабоды слова. Іншым разам і апазыцыя, і Захад глядзяць на прэсу трохі прагматычна як на сродкаў дасягненьня пэўных добрых мэтаў – дэмакратызацыі, адраджэньня і гэтак далей. Але вольнае слова – гэта звышкаштоўнасьць сама па сабе, яно вартае таго, каб за яго змагацца, і заўжды ў краіне застануцца людзі, якія будуць за гэта змагацца. І гэтых людзе трэба як мага мацней падтрымліваць.”
(Калінкіна: ) “Я хачу проста папярэдзіць тых калег зь незалежных выданьняў, якія думаюць, што яны застануцца тымі, каго не крануць, так бы мовіць, “атрыбутамі” нібыта існаваньня ў краіне незалежнай прэсы. І чым цішэй яны будуць паводзяць, тым большая верагоднасьць таго, што іх ня будуць чакаць. Досьвед ужо ёсьць, чапаць будуць усіх.
Вельмі часта такіх андэграўдных, падпольных праектаў нашыя партнэры палохаюцца. І тут я хачу падтрымаць думку Віктара Івашкевіча, які казаў, што ў Беларусі гуляць па правілах улады проста немагчыма, гэта бессэнсоўна. І зараз іншага выйсьця, акрамя падпольных праектаў у мэдыясфэры, не застаецца”.
