Напачатку – крыху статыстыкі. Паводле сацыёлягаў, якія працуюць пад кіраўніцтвам прафэсара Алега Манаева, чым далей ад Менску, тым больш аптымістычна людзі ацэньваюць сваё эканамічнае становішча. А гэта, як вядома, адзін з найважнейшых складнікаў палітычнай матывацыі грамадзтва. Калі ў сталіцы паляпшэньне ўласнага жыцьця апошнім часам адчулі менш за 10 працэнтаў, дык у маленькіх гарадах – больш за 18, а ў вёсцы – амаль кожны чацьверты чалавек. Камэнтуе доктар сацыялёгіі Алег Манаеў:
(Манаеў: ) “На ніжніх узроўнях грамадзтва сытуацыя такая: чым ніжэй, тым ацэнка таго, што адбываецца, павышаецца. Адсюль вынікае, што працаваць любым дэмакратычным сілам у нізе беларускага соцыюму больш складана”.
Шмат хто зь мясцовых актывістаў лічыць: найпершая прычына гэтага – уладны прэсінг. Калі за іншадумства звальняюць нават добрага спэцыяліста, дык, маўляў, радавыя работнікі становяцца яшчэ больш ціхія. Гэта асабліва выразна відаць у невялікіх мястэчках ці вёсках, дзе дэмакратаў зусім мала. Аляксандар Чыбісаў з пасёлку Казлоўшчына Дзятлаўскага раёну нядаўна страціў працу сьлесара газавай кацельні...
(Чыбісаў: ) “Мяне звольнілі з працы, і тыя людзі, якія яшчэ працягваюць працаваць, як бы й насьміхаюцца. Што яны лепшыя. Што яны працуюць. А вось той, хто пра дэмакратыю казаў, што пры дэмакратыі людзі жывуць лепей, ён ужо не працуе. Вось гэта вельмі моцна дзейнічае на людзей. І нават тыя сябры, што былі, ужо кажуць: ня будзем зьбіраць подпісы, бо зь цябе сьмяюцца... Цябе звольнілі, а ў нас сем’і, дзеці”.
Нярэдка цураюцца загнаных у кут актывістаў нават сваякі, якіх улады выкарыстоўваюць як своеасаблівы дадатковы рычаг ціску на апазыцыянэраў. Андрэй Кора працаваў галоўным аграномам у мазырскім калгасе “Прамень Кастрычніка”. Летась за ўдзел у выбарчай кампаніі страціў сваю пасаду...
(Кора: ) “Да цяперашняга моманту я нідзе не працую. Хаця ў тым калгасе, дзе я працаваў, не знайшлі чалавека на маё месца. І цяпер там ёсьць вакансія. Ставіш пад удар ня толькі сябе, але й сваю сям’ю, родных. На іх таксама ціснуць: “Цыкні на брата – што ён робіць?!” У гэтым сэнсе цяжка і небясьпечна. А вось жонка трымаецца. Я зь ёй афіцыйна скасаваў шлюб. Так і трымаемся – двое дзяцей, сыну адзінаццаць, дачцэ пяць...”
Падобных прыкладаў хапае. Дык што, улада дамагалася свайго – перабіла страхам сувязь актывістаў зь людзьмі, якія пакуль што вагаюцца, ня вызначыліся, каго падтрымліваць: уладу ці апазыцыю? Самыя апошнія сацыялягічныя замеры сьведчаць: тут далёка ня ўсё так проста, як падаецца на першы погляд... Гаворыць прафэсар Алег Манаеў:
(Манаеў: ) “На ўзроўні раённых цэнтраў і невялікіх гарадкоў людзі ня толькі больш чулі пра гэта, ня толькі больш ведаюць тых, што рыхтавалі сходы, але й гатоўнасьць да пераменаў у іх павысілася”.
А як тлумачаць сытуацыю дэмакраты з рэгіёнаў? Актывіст партыі БНФ з Асіповічаў Ігар Сімбіроў:
(Сімбіроў: ) “Народ стаміўся, і народ спачувае тым, каго звальняюць з працы. Яны ўжо больш пачынаюць разумець. Нават разумеюць самі чыноўнікі. Яны хаця й звальняюць, але тлумачаць, чаму звальняюць. Яны пачуваюць сябе вінаватымі. І нават могуць аказваць падпольную падтрымку. Гэта наш патэнцыйны пратэставы электарат, зь якім трэба працаваць”.
Размаўляю зь сябрам Аб’яднанай грамадзянскай партыі жлобінцам Сяргеем Мірашнічэнкам:
(Мірашнічэнка: ) “Вось у нас Рыбчанку звольнілі з БМЗ, Афанасьева ўвесь час перасьледуюць... Іншыя сытуацыі... Фактычна ідзе такі вялікі прэсінг па ўсёй краіне супраць дэмакратычных сілаў”.
(Карэспандэнт: ) “Скажыце, а калі людзі бачаць, што вас прэсінгуюць, ці хоць неяк яны падтрымліваюць вас? Ці падставяць плячо, ці скажуць добрае слова?”
(Мірашнічэнка: ) “Калі людзі бачаць, што нармальных, добрасумленных грамадзянаў улада пачынае прасаваць, то людзі маральна падтрымліваюць. Няма такога вакуўму вакол нас”.
(Карэспандэнт: ) “А ў чым канкрэтна праяўляецца падтрымка?”
(Мірашнічэнка: ) “Напрыклад, з намі пачынаюць кантактаваць болей і просяць інфармацыі пра тое, што адбываецца ў краіне. Людзі спачуваюць нам, і гэта ёсьць добрае зерне, якое можа даць добрыя ўсходы...”
Выснову Сяргея Мірашнічэнкі з Гомельшчыны пацьвярджае прафэсар Алег Манаеў:
(Манаеў: ) “Дзе больш за іншых чулі пра Кангрэс? Гэта ў абласных цэнтрах – амаль 29 працэнтаў – і ў раённых гарадах – 26 працэнтаў”.
Паводле сацыёляга Алега Манаева, малавядомы ў маштабах краіны актыў глыбінкі насамрэч працуе з эфэктыўнасьцю, якая не саступае, а часам нават перавышае вынікі сталічных дэмакратаў. Між тым нярэдка кіраўнікі цэнтральных офісаў па інэрцыі лічаць, што рэгіянальныя актывісты саступаюць ім ва ўменьні наладжваць сапраўды дзейсныя палітычныя кантакты з насельніцтвам. І гэта моцна замінае агульнай справе, перакананы адзін зь лідэраў сацыял-дэмакратаў Берасьцейшчыны Анатоль Ляўковіч:
(Ляўковіч: ) “Мы – дэмакраты, і ведаем, што ёсьць найважнейшыя прынцыпы дэмакратыі: прынцыпы пераемнасьці. Гэта галоўны прынцып дэмакратыі, бо ён прыводзіць новых людзей, нясе новыя думкі. Зразумейце, што дэмакратыя – гэта ня толькі словы, а яшчэ й праца. І кожны лідэр павінен несьці адказнасьць за вынікі сваёй дзейнасьці. Для дэмакратыі патрэбен вынік”.
Заклапочаны ва ўзаемаадносінах з цэнтрам і рэгіянальны каардынатар Аб’яднанай грамадзянскай партыі з Гомелю Андрэй Толчын:
(Толчын: ) “Мне ўяўляецца самай вялікая праблемай, што страчана зваротная сувязь з цэнтрам. Гэта ёсьць, гэта відавочна. Больш за тое, ідзе нейкая штучная ізаляцыя. Цэнтар сам па сабе нешта робіць, а рэгіяналы – самі па сабе. І адзіныя дзеяньні ня вельмі атрымліваюцца. З цэнтру зьяўляюцца людзі толькі тады, калі патрэбныя выбары, і гэтак далей. Але партыі павінны займацца штодзённай працай. На маю думку, гэта праблема будзе ключавой у 2006 – 2007 гадох”.
Кіраўнік жлобінскай суполкі АГП Марат Афанасьеў таксама пацьвярджае: пэўныя праблемы ва ўзаемаадносінах з абласнымі і нацыянальнымі кіроўчымі органамі ёсьць. Аднак ён лічыць, што падрыхтоўка да Кангрэсу дэмсілаў дапамагла спрасьціць пошукі палітычнага кансэнсусу:
(Карэспандэнт: ) “А ці ёсьць у вас сілы, жаданьне і патэнцыял супраціўляцца таму, што вы лічыце не зусім патрэбным і не зусім слушным у канкрэтнай сытуацыі зусім канкрэтнага рэгіёну?”
(Афанасьеў: ) “Вядома, калі зьбіраемся сумесна, мы выказваем сваё разуменьне працэсу, сваё стаўленьне да таго, што мы бачым. І калі ідэі нашых кіраўнікоў больш пераканаўчыя, дык мы з задавальненьнем іх падтрымліваем і знаходзім так званы кансэнсус”.
Лідэр слуцкай гарадзкой арганізацыі БСДП “Народная Грамада” Анатоль Балакір падкрэсьлівае: пры вырашэньні такіх праблемаў прынцыповае значэньне маюць асабістыя якасьці дэмакратычных лідэраў. Бо, як правіла, менавіта гэтыя людзі навідавоку. І іхныя паводзіны вельмі часта праектуюцца грамадзтвам на ўсю апазыцыю.
(Балакір: ) “Сярод апазыцыянэраў таксама ёсьць і падонкі, і правакатары. Таму галоўнае – каб чалавек быў прыстойны, каб ён людзей не ў балота завёў, а да перамогі”.
Несумненным лідэрам вялейскіх апазыцыянэраў лічыцца Ўладзімер Малярчук. І гэта, кажуць сябры, найперш дзякуючы маральным якасьцям Малерчука. Цягнуцца ня проста да сьмелых... Вось і няма сярод тамтэйшых дэмакратаў “міжпартыйных” спрэчак.
(Малярчук: ) “У 2001 годзе я сабраў каманду назіральнікаў 175 чалавек. У нас было 45 машын, якія развозілі па раёне. То бок людзі бясплатна працавалі, усё будавалася на ідэі. Мы маглі быць там і ўдзень, і ўначы. Цяпер застаюцца самыя дзейныя, самыя актыўныя і з боку БНФ, і з боку АГП. І нават тыя, хто не зьяўляецца сябрам ніводнай арганізацыі, яны з намі”.
Здолелі пераступіць групавыя інтарэсы і ў статысячным Салігорску. Гаворыць лідэр мясцовага жаночага руху Ларыса Насановіч:
(Насановіч: ) “Сёньня ў Салігорску дзейнічае каардынацыйная рада дэмакратычных сілаў, якая працягвае аб’ядноўваць тыя сілы, што дапамогуць прыйсьці нам да перамогі. Але для гэтага трэба дастукацца да кожнага чалавека. Трэба даць людзям упэўненасьць: мы можам, ужо можам, нягледзячы на тое, што апазыцыя нібыта знаходзіцца па-за законам, можам абараніць іх і дапамагчы”.
Паводле спадарыні Насановіч, шмат хто з салігорцаў мае цалкам абгрунтаваныя прэтэнзіі да цяперашняй улады. Пасьля шматлікіх няўдалых спробаў дабіцца справядлівасьці ў калідорах улады яны пайшлі раіцца з апанэнтамі вэртыкалі... І вось тут паўстае пытаньне: як залучыць да сябе такіх людзей канчаткова? Адных спачуваньняў тут мала. Трэба націскаць на чыноўнікаў, каб праблемы вырашаліся. Але як? Напачатку салігорскія актывісты вырашылі сыстэматызаваць асноўныя збоі вэртыкальнага мэханізму:
(Насановіч:) “Найбліжэйшым часам мяркуем пачаць збор банку зьвестак пра грубыя парушэньні ў Салігорску. Правядзем анкетаваньне, высьветлім стаўленьне людзей да міліцыі, да ўлады. Я мяркую, мы зьбяром вельмі шмат матэрыялу пра тое, што чыніць улада”.
Пасьля гэтага пачнецца кваліфікаваная юрыдычная экспэртыза, каб ня проста прасіць вэртыкаль аб дапамозе, а патрабаваць законнае. Вось так і наладжваюцца ў глыбінцы дзейсныя палітычныя камунікацыі апазыцыі зь людзьмі, зазначае Пятро Мірашнічэнка са Жлобіна:
(Мірашнічэнка: ) “Палітыка ў тым і заключаецца ў рэгіёне, каб людзі бачылі ў нас да сябе падобных, каб мы не былі белымі варонамі... Каб людзі бачылі: мы працуем, выхоўваем сваіх дзяцей... Каб людзі задумваліся, чаму мы знаходзімся ў апазыцыі. Вось калі яны задумваюцца, гэта й ёсьць палітычнае жыцьцё, палітычная актыўнасьць у рэгіёне”.
Меркаваньне доктара сацыялёгіі Алега Манаева:
(Манаеў: ) “Тры паказьнікі: інфармаванасьць, знаёмства зь людзьмі, якія праводзілі сходы, і гатоўнасьць падтрымаць рашэньні Кангрэсу, – вельмі добра даюць адказ на пытаньне: на якіх паверхах дэмакратычныя сілы дзеюць больш эфэктыўна? Як гэта ні дзіўна, – на ўзроўні раённых гарадоў!”
А падсумоўвае размову Марат Афанасьеў з Гомельшчыны:
(Афанасьеў: ) “Цяпер сытуацыя ў краіне такая, што людзей, якія супрацоўнічаюць з намі, становіцца ўсё больш, Але іх яшчэ не дапякла жыцьцёвая сытуацыя, каб яны сказалі: усё, я іду да канца з вамі. Хаця паасобку яны кажуць: мы з вамі, мы падтрымліваем вас, трымайцеся, а як спатрэбіцца нейкая дапамога, можаце на нас разьлічваць...”
Напачатку – крыху статыстыкі. Паводле сацыёлягаў, якія працуюць пад кіраўніцтвам прафэсара Алега Манаева, чым далей ад Менску, тым больш аптымістычна людзі ацэньваюць сваё эканамічнае становішча. А гэта, як вядома, адзін з найважнейшых складнікаў палітычнай матывацыі грамадзтва. Калі ў сталіцы паляпшэньне ўласнага жыцьця апошнім часам адчулі менш за 10 працэнтаў, дык у маленькіх гарадах – больш за 18, а ў вёсцы – амаль кожны чацьверты чалавек. Камэнтуе доктар сацыялёгіі Алег Манаеў:
(Манаеў: ) “На ніжніх узроўнях грамадзтва сытуацыя такая: чым ніжэй, тым ацэнка таго, што адбываецца, павышаецца. Адсюль вынікае, што працаваць любым дэмакратычным сілам у нізе беларускага соцыюму больш складана”.
Шмат хто зь мясцовых актывістаў лічыць: найпершая прычына гэтага – уладны прэсінг. Калі за іншадумства звальняюць нават добрага спэцыяліста, дык, маўляў, радавыя работнікі становяцца яшчэ больш ціхія. Гэта асабліва выразна відаць у невялікіх мястэчках ці вёсках, дзе дэмакратаў зусім мала. Аляксандар Чыбісаў з пасёлку Казлоўшчына Дзятлаўскага раёну нядаўна страціў працу сьлесара газавай кацельні...
(Чыбісаў: ) “Мяне звольнілі з працы, і тыя людзі, якія яшчэ працягваюць працаваць, як бы й насьміхаюцца. Што яны лепшыя. Што яны працуюць. А вось той, хто пра дэмакратыю казаў, што пры дэмакратыі людзі жывуць лепей, ён ужо не працуе. Вось гэта вельмі моцна дзейнічае на людзей. І нават тыя сябры, што былі, ужо кажуць: ня будзем зьбіраць подпісы, бо зь цябе сьмяюцца... Цябе звольнілі, а ў нас сем’і, дзеці”.
Нярэдка цураюцца загнаных у кут актывістаў нават сваякі, якіх улады выкарыстоўваюць як своеасаблівы дадатковы рычаг ціску на апазыцыянэраў. Андрэй Кора працаваў галоўным аграномам у мазырскім калгасе “Прамень Кастрычніка”. Летась за ўдзел у выбарчай кампаніі страціў сваю пасаду...
(Кора: ) “Да цяперашняга моманту я нідзе не працую. Хаця ў тым калгасе, дзе я працаваў, не знайшлі чалавека на маё месца. І цяпер там ёсьць вакансія. Ставіш пад удар ня толькі сябе, але й сваю сям’ю, родных. На іх таксама ціснуць: “Цыкні на брата – што ён робіць?!” У гэтым сэнсе цяжка і небясьпечна. А вось жонка трымаецца. Я зь ёй афіцыйна скасаваў шлюб. Так і трымаемся – двое дзяцей, сыну адзінаццаць, дачцэ пяць...”
Падобных прыкладаў хапае. Дык што, улада дамагалася свайго – перабіла страхам сувязь актывістаў зь людзьмі, якія пакуль што вагаюцца, ня вызначыліся, каго падтрымліваць: уладу ці апазыцыю? Самыя апошнія сацыялягічныя замеры сьведчаць: тут далёка ня ўсё так проста, як падаецца на першы погляд... Гаворыць прафэсар Алег Манаеў:
(Манаеў: ) “На ўзроўні раённых цэнтраў і невялікіх гарадкоў людзі ня толькі больш чулі пра гэта, ня толькі больш ведаюць тых, што рыхтавалі сходы, але й гатоўнасьць да пераменаў у іх павысілася”.
А як тлумачаць сытуацыю дэмакраты з рэгіёнаў? Актывіст партыі БНФ з Асіповічаў Ігар Сімбіроў:
(Сімбіроў: ) “Народ стаміўся, і народ спачувае тым, каго звальняюць з працы. Яны ўжо больш пачынаюць разумець. Нават разумеюць самі чыноўнікі. Яны хаця й звальняюць, але тлумачаць, чаму звальняюць. Яны пачуваюць сябе вінаватымі. І нават могуць аказваць падпольную падтрымку. Гэта наш патэнцыйны пратэставы электарат, зь якім трэба працаваць”.
Размаўляю зь сябрам Аб’яднанай грамадзянскай партыі жлобінцам Сяргеем Мірашнічэнкам:
(Мірашнічэнка: ) “Вось у нас Рыбчанку звольнілі з БМЗ, Афанасьева ўвесь час перасьледуюць... Іншыя сытуацыі... Фактычна ідзе такі вялікі прэсінг па ўсёй краіне супраць дэмакратычных сілаў”.
(Карэспандэнт: ) “Скажыце, а калі людзі бачаць, што вас прэсінгуюць, ці хоць неяк яны падтрымліваюць вас? Ці падставяць плячо, ці скажуць добрае слова?”
(Мірашнічэнка: ) “Калі людзі бачаць, што нармальных, добрасумленных грамадзянаў улада пачынае прасаваць, то людзі маральна падтрымліваюць. Няма такога вакуўму вакол нас”.
(Карэспандэнт: ) “А ў чым канкрэтна праяўляецца падтрымка?”
(Мірашнічэнка: ) “Напрыклад, з намі пачынаюць кантактаваць болей і просяць інфармацыі пра тое, што адбываецца ў краіне. Людзі спачуваюць нам, і гэта ёсьць добрае зерне, якое можа даць добрыя ўсходы...”
Выснову Сяргея Мірашнічэнкі з Гомельшчыны пацьвярджае прафэсар Алег Манаеў:
(Манаеў: ) “Дзе больш за іншых чулі пра Кангрэс? Гэта ў абласных цэнтрах – амаль 29 працэнтаў – і ў раённых гарадах – 26 працэнтаў”.
Паводле сацыёляга Алега Манаева, малавядомы ў маштабах краіны актыў глыбінкі насамрэч працуе з эфэктыўнасьцю, якая не саступае, а часам нават перавышае вынікі сталічных дэмакратаў. Між тым нярэдка кіраўнікі цэнтральных офісаў па інэрцыі лічаць, што рэгіянальныя актывісты саступаюць ім ва ўменьні наладжваць сапраўды дзейсныя палітычныя кантакты з насельніцтвам. І гэта моцна замінае агульнай справе, перакананы адзін зь лідэраў сацыял-дэмакратаў Берасьцейшчыны Анатоль Ляўковіч:
(Ляўковіч: ) “Мы – дэмакраты, і ведаем, што ёсьць найважнейшыя прынцыпы дэмакратыі: прынцыпы пераемнасьці. Гэта галоўны прынцып дэмакратыі, бо ён прыводзіць новых людзей, нясе новыя думкі. Зразумейце, што дэмакратыя – гэта ня толькі словы, а яшчэ й праца. І кожны лідэр павінен несьці адказнасьць за вынікі сваёй дзейнасьці. Для дэмакратыі патрэбен вынік”.
Заклапочаны ва ўзаемаадносінах з цэнтрам і рэгіянальны каардынатар Аб’яднанай грамадзянскай партыі з Гомелю Андрэй Толчын:
(Толчын: ) “Мне ўяўляецца самай вялікая праблемай, што страчана зваротная сувязь з цэнтрам. Гэта ёсьць, гэта відавочна. Больш за тое, ідзе нейкая штучная ізаляцыя. Цэнтар сам па сабе нешта робіць, а рэгіяналы – самі па сабе. І адзіныя дзеяньні ня вельмі атрымліваюцца. З цэнтру зьяўляюцца людзі толькі тады, калі патрэбныя выбары, і гэтак далей. Але партыі павінны займацца штодзённай працай. На маю думку, гэта праблема будзе ключавой у 2006 – 2007 гадох”.
Кіраўнік жлобінскай суполкі АГП Марат Афанасьеў таксама пацьвярджае: пэўныя праблемы ва ўзаемаадносінах з абласнымі і нацыянальнымі кіроўчымі органамі ёсьць. Аднак ён лічыць, што падрыхтоўка да Кангрэсу дэмсілаў дапамагла спрасьціць пошукі палітычнага кансэнсусу:
(Карэспандэнт: ) “А ці ёсьць у вас сілы, жаданьне і патэнцыял супраціўляцца таму, што вы лічыце не зусім патрэбным і не зусім слушным у канкрэтнай сытуацыі зусім канкрэтнага рэгіёну?”
(Афанасьеў: ) “Вядома, калі зьбіраемся сумесна, мы выказваем сваё разуменьне працэсу, сваё стаўленьне да таго, што мы бачым. І калі ідэі нашых кіраўнікоў больш пераканаўчыя, дык мы з задавальненьнем іх падтрымліваем і знаходзім так званы кансэнсус”.
Лідэр слуцкай гарадзкой арганізацыі БСДП “Народная Грамада” Анатоль Балакір падкрэсьлівае: пры вырашэньні такіх праблемаў прынцыповае значэньне маюць асабістыя якасьці дэмакратычных лідэраў. Бо, як правіла, менавіта гэтыя людзі навідавоку. І іхныя паводзіны вельмі часта праектуюцца грамадзтвам на ўсю апазыцыю.
(Балакір: ) “Сярод апазыцыянэраў таксама ёсьць і падонкі, і правакатары. Таму галоўнае – каб чалавек быў прыстойны, каб ён людзей не ў балота завёў, а да перамогі”.
Несумненным лідэрам вялейскіх апазыцыянэраў лічыцца Ўладзімер Малярчук. І гэта, кажуць сябры, найперш дзякуючы маральным якасьцям Малерчука. Цягнуцца ня проста да сьмелых... Вось і няма сярод тамтэйшых дэмакратаў “міжпартыйных” спрэчак.
(Малярчук: ) “У 2001 годзе я сабраў каманду назіральнікаў 175 чалавек. У нас было 45 машын, якія развозілі па раёне. То бок людзі бясплатна працавалі, усё будавалася на ідэі. Мы маглі быць там і ўдзень, і ўначы. Цяпер застаюцца самыя дзейныя, самыя актыўныя і з боку БНФ, і з боку АГП. І нават тыя, хто не зьяўляецца сябрам ніводнай арганізацыі, яны з намі”.
Здолелі пераступіць групавыя інтарэсы і ў статысячным Салігорску. Гаворыць лідэр мясцовага жаночага руху Ларыса Насановіч:
(Насановіч: ) “Сёньня ў Салігорску дзейнічае каардынацыйная рада дэмакратычных сілаў, якая працягвае аб’ядноўваць тыя сілы, што дапамогуць прыйсьці нам да перамогі. Але для гэтага трэба дастукацца да кожнага чалавека. Трэба даць людзям упэўненасьць: мы можам, ужо можам, нягледзячы на тое, што апазыцыя нібыта знаходзіцца па-за законам, можам абараніць іх і дапамагчы”.
Паводле спадарыні Насановіч, шмат хто з салігорцаў мае цалкам абгрунтаваныя прэтэнзіі да цяперашняй улады. Пасьля шматлікіх няўдалых спробаў дабіцца справядлівасьці ў калідорах улады яны пайшлі раіцца з апанэнтамі вэртыкалі... І вось тут паўстае пытаньне: як залучыць да сябе такіх людзей канчаткова? Адных спачуваньняў тут мала. Трэба націскаць на чыноўнікаў, каб праблемы вырашаліся. Але як? Напачатку салігорскія актывісты вырашылі сыстэматызаваць асноўныя збоі вэртыкальнага мэханізму:
(Насановіч:) “Найбліжэйшым часам мяркуем пачаць збор банку зьвестак пра грубыя парушэньні ў Салігорску. Правядзем анкетаваньне, высьветлім стаўленьне людзей да міліцыі, да ўлады. Я мяркую, мы зьбяром вельмі шмат матэрыялу пра тое, што чыніць улада”.
Пасьля гэтага пачнецца кваліфікаваная юрыдычная экспэртыза, каб ня проста прасіць вэртыкаль аб дапамозе, а патрабаваць законнае. Вось так і наладжваюцца ў глыбінцы дзейсныя палітычныя камунікацыі апазыцыі зь людзьмі, зазначае Пятро Мірашнічэнка са Жлобіна:
(Мірашнічэнка: ) “Палітыка ў тым і заключаецца ў рэгіёне, каб людзі бачылі ў нас да сябе падобных, каб мы не былі белымі варонамі... Каб людзі бачылі: мы працуем, выхоўваем сваіх дзяцей... Каб людзі задумваліся, чаму мы знаходзімся ў апазыцыі. Вось калі яны задумваюцца, гэта й ёсьць палітычнае жыцьцё, палітычная актыўнасьць у рэгіёне”.
Меркаваньне доктара сацыялёгіі Алега Манаева:
(Манаеў: ) “Тры паказьнікі: інфармаванасьць, знаёмства зь людзьмі, якія праводзілі сходы, і гатоўнасьць падтрымаць рашэньні Кангрэсу, – вельмі добра даюць адказ на пытаньне: на якіх паверхах дэмакратычныя сілы дзеюць больш эфэктыўна? Як гэта ні дзіўна, – на ўзроўні раённых гарадоў!”
А падсумоўвае размову Марат Афанасьеў з Гомельшчыны:
(Афанасьеў: ) “Цяпер сытуацыя ў краіне такая, што людзей, якія супрацоўнічаюць з намі, становіцца ўсё больш, Але іх яшчэ не дапякла жыцьцёвая сытуацыя, каб яны сказалі: усё, я іду да канца з вамі. Хаця паасобку яны кажуць: мы з вамі, мы падтрымліваем вас, трымайцеся, а як спатрэбіцца нейкая дапамога, можаце на нас разьлічваць...”
(Манаеў: ) “На ніжніх узроўнях грамадзтва сытуацыя такая: чым ніжэй, тым ацэнка таго, што адбываецца, павышаецца. Адсюль вынікае, што працаваць любым дэмакратычным сілам у нізе беларускага соцыюму больш складана”.
Шмат хто зь мясцовых актывістаў лічыць: найпершая прычына гэтага – уладны прэсінг. Калі за іншадумства звальняюць нават добрага спэцыяліста, дык, маўляў, радавыя работнікі становяцца яшчэ больш ціхія. Гэта асабліва выразна відаць у невялікіх мястэчках ці вёсках, дзе дэмакратаў зусім мала. Аляксандар Чыбісаў з пасёлку Казлоўшчына Дзятлаўскага раёну нядаўна страціў працу сьлесара газавай кацельні...
(Чыбісаў: ) “Мяне звольнілі з працы, і тыя людзі, якія яшчэ працягваюць працаваць, як бы й насьміхаюцца. Што яны лепшыя. Што яны працуюць. А вось той, хто пра дэмакратыю казаў, што пры дэмакратыі людзі жывуць лепей, ён ужо не працуе. Вось гэта вельмі моцна дзейнічае на людзей. І нават тыя сябры, што былі, ужо кажуць: ня будзем зьбіраць подпісы, бо зь цябе сьмяюцца... Цябе звольнілі, а ў нас сем’і, дзеці”.
Нярэдка цураюцца загнаных у кут актывістаў нават сваякі, якіх улады выкарыстоўваюць як своеасаблівы дадатковы рычаг ціску на апазыцыянэраў. Андрэй Кора працаваў галоўным аграномам у мазырскім калгасе “Прамень Кастрычніка”. Летась за ўдзел у выбарчай кампаніі страціў сваю пасаду...
(Кора: ) “Да цяперашняга моманту я нідзе не працую. Хаця ў тым калгасе, дзе я працаваў, не знайшлі чалавека на маё месца. І цяпер там ёсьць вакансія. Ставіш пад удар ня толькі сябе, але й сваю сям’ю, родных. На іх таксама ціснуць: “Цыкні на брата – што ён робіць?!” У гэтым сэнсе цяжка і небясьпечна. А вось жонка трымаецца. Я зь ёй афіцыйна скасаваў шлюб. Так і трымаемся – двое дзяцей, сыну адзінаццаць, дачцэ пяць...”
Падобных прыкладаў хапае. Дык што, улада дамагалася свайго – перабіла страхам сувязь актывістаў зь людзьмі, якія пакуль што вагаюцца, ня вызначыліся, каго падтрымліваць: уладу ці апазыцыю? Самыя апошнія сацыялягічныя замеры сьведчаць: тут далёка ня ўсё так проста, як падаецца на першы погляд... Гаворыць прафэсар Алег Манаеў:
(Манаеў: ) “На ўзроўні раённых цэнтраў і невялікіх гарадкоў людзі ня толькі больш чулі пра гэта, ня толькі больш ведаюць тых, што рыхтавалі сходы, але й гатоўнасьць да пераменаў у іх павысілася”.
А як тлумачаць сытуацыю дэмакраты з рэгіёнаў? Актывіст партыі БНФ з Асіповічаў Ігар Сімбіроў:
(Сімбіроў: ) “Народ стаміўся, і народ спачувае тым, каго звальняюць з працы. Яны ўжо больш пачынаюць разумець. Нават разумеюць самі чыноўнікі. Яны хаця й звальняюць, але тлумачаць, чаму звальняюць. Яны пачуваюць сябе вінаватымі. І нават могуць аказваць падпольную падтрымку. Гэта наш патэнцыйны пратэставы электарат, зь якім трэба працаваць”.
Размаўляю зь сябрам Аб’яднанай грамадзянскай партыі жлобінцам Сяргеем Мірашнічэнкам:
(Мірашнічэнка: ) “Вось у нас Рыбчанку звольнілі з БМЗ, Афанасьева ўвесь час перасьледуюць... Іншыя сытуацыі... Фактычна ідзе такі вялікі прэсінг па ўсёй краіне супраць дэмакратычных сілаў”.
(Карэспандэнт: ) “Скажыце, а калі людзі бачаць, што вас прэсінгуюць, ці хоць неяк яны падтрымліваюць вас? Ці падставяць плячо, ці скажуць добрае слова?”
(Мірашнічэнка: ) “Калі людзі бачаць, што нармальных, добрасумленных грамадзянаў улада пачынае прасаваць, то людзі маральна падтрымліваюць. Няма такога вакуўму вакол нас”.
(Карэспандэнт: ) “А ў чым канкрэтна праяўляецца падтрымка?”
(Мірашнічэнка: ) “Напрыклад, з намі пачынаюць кантактаваць болей і просяць інфармацыі пра тое, што адбываецца ў краіне. Людзі спачуваюць нам, і гэта ёсьць добрае зерне, якое можа даць добрыя ўсходы...”
Выснову Сяргея Мірашнічэнкі з Гомельшчыны пацьвярджае прафэсар Алег Манаеў:
(Манаеў: ) “Дзе больш за іншых чулі пра Кангрэс? Гэта ў абласных цэнтрах – амаль 29 працэнтаў – і ў раённых гарадах – 26 працэнтаў”.
Паводле сацыёляга Алега Манаева, малавядомы ў маштабах краіны актыў глыбінкі насамрэч працуе з эфэктыўнасьцю, якая не саступае, а часам нават перавышае вынікі сталічных дэмакратаў. Між тым нярэдка кіраўнікі цэнтральных офісаў па інэрцыі лічаць, што рэгіянальныя актывісты саступаюць ім ва ўменьні наладжваць сапраўды дзейсныя палітычныя кантакты з насельніцтвам. І гэта моцна замінае агульнай справе, перакананы адзін зь лідэраў сацыял-дэмакратаў Берасьцейшчыны Анатоль Ляўковіч:
(Ляўковіч: ) “Мы – дэмакраты, і ведаем, што ёсьць найважнейшыя прынцыпы дэмакратыі: прынцыпы пераемнасьці. Гэта галоўны прынцып дэмакратыі, бо ён прыводзіць новых людзей, нясе новыя думкі. Зразумейце, што дэмакратыя – гэта ня толькі словы, а яшчэ й праца. І кожны лідэр павінен несьці адказнасьць за вынікі сваёй дзейнасьці. Для дэмакратыі патрэбен вынік”.
Заклапочаны ва ўзаемаадносінах з цэнтрам і рэгіянальны каардынатар Аб’яднанай грамадзянскай партыі з Гомелю Андрэй Толчын:
(Толчын: ) “Мне ўяўляецца самай вялікая праблемай, што страчана зваротная сувязь з цэнтрам. Гэта ёсьць, гэта відавочна. Больш за тое, ідзе нейкая штучная ізаляцыя. Цэнтар сам па сабе нешта робіць, а рэгіяналы – самі па сабе. І адзіныя дзеяньні ня вельмі атрымліваюцца. З цэнтру зьяўляюцца людзі толькі тады, калі патрэбныя выбары, і гэтак далей. Але партыі павінны займацца штодзённай працай. На маю думку, гэта праблема будзе ключавой у 2006 – 2007 гадох”.
Кіраўнік жлобінскай суполкі АГП Марат Афанасьеў таксама пацьвярджае: пэўныя праблемы ва ўзаемаадносінах з абласнымі і нацыянальнымі кіроўчымі органамі ёсьць. Аднак ён лічыць, што падрыхтоўка да Кангрэсу дэмсілаў дапамагла спрасьціць пошукі палітычнага кансэнсусу:
(Карэспандэнт: ) “А ці ёсьць у вас сілы, жаданьне і патэнцыял супраціўляцца таму, што вы лічыце не зусім патрэбным і не зусім слушным у канкрэтнай сытуацыі зусім канкрэтнага рэгіёну?”
(Афанасьеў: ) “Вядома, калі зьбіраемся сумесна, мы выказваем сваё разуменьне працэсу, сваё стаўленьне да таго, што мы бачым. І калі ідэі нашых кіраўнікоў больш пераканаўчыя, дык мы з задавальненьнем іх падтрымліваем і знаходзім так званы кансэнсус”.
Лідэр слуцкай гарадзкой арганізацыі БСДП “Народная Грамада” Анатоль Балакір падкрэсьлівае: пры вырашэньні такіх праблемаў прынцыповае значэньне маюць асабістыя якасьці дэмакратычных лідэраў. Бо, як правіла, менавіта гэтыя людзі навідавоку. І іхныя паводзіны вельмі часта праектуюцца грамадзтвам на ўсю апазыцыю.
(Балакір: ) “Сярод апазыцыянэраў таксама ёсьць і падонкі, і правакатары. Таму галоўнае – каб чалавек быў прыстойны, каб ён людзей не ў балота завёў, а да перамогі”.
Несумненным лідэрам вялейскіх апазыцыянэраў лічыцца Ўладзімер Малярчук. І гэта, кажуць сябры, найперш дзякуючы маральным якасьцям Малерчука. Цягнуцца ня проста да сьмелых... Вось і няма сярод тамтэйшых дэмакратаў “міжпартыйных” спрэчак.
(Малярчук: ) “У 2001 годзе я сабраў каманду назіральнікаў 175 чалавек. У нас было 45 машын, якія развозілі па раёне. То бок людзі бясплатна працавалі, усё будавалася на ідэі. Мы маглі быць там і ўдзень, і ўначы. Цяпер застаюцца самыя дзейныя, самыя актыўныя і з боку БНФ, і з боку АГП. І нават тыя, хто не зьяўляецца сябрам ніводнай арганізацыі, яны з намі”.
Здолелі пераступіць групавыя інтарэсы і ў статысячным Салігорску. Гаворыць лідэр мясцовага жаночага руху Ларыса Насановіч:
(Насановіч: ) “Сёньня ў Салігорску дзейнічае каардынацыйная рада дэмакратычных сілаў, якая працягвае аб’ядноўваць тыя сілы, што дапамогуць прыйсьці нам да перамогі. Але для гэтага трэба дастукацца да кожнага чалавека. Трэба даць людзям упэўненасьць: мы можам, ужо можам, нягледзячы на тое, што апазыцыя нібыта знаходзіцца па-за законам, можам абараніць іх і дапамагчы”.
Паводле спадарыні Насановіч, шмат хто з салігорцаў мае цалкам абгрунтаваныя прэтэнзіі да цяперашняй улады. Пасьля шматлікіх няўдалых спробаў дабіцца справядлівасьці ў калідорах улады яны пайшлі раіцца з апанэнтамі вэртыкалі... І вось тут паўстае пытаньне: як залучыць да сябе такіх людзей канчаткова? Адных спачуваньняў тут мала. Трэба націскаць на чыноўнікаў, каб праблемы вырашаліся. Але як? Напачатку салігорскія актывісты вырашылі сыстэматызаваць асноўныя збоі вэртыкальнага мэханізму:
(Насановіч:) “Найбліжэйшым часам мяркуем пачаць збор банку зьвестак пра грубыя парушэньні ў Салігорску. Правядзем анкетаваньне, высьветлім стаўленьне людзей да міліцыі, да ўлады. Я мяркую, мы зьбяром вельмі шмат матэрыялу пра тое, што чыніць улада”.
Пасьля гэтага пачнецца кваліфікаваная юрыдычная экспэртыза, каб ня проста прасіць вэртыкаль аб дапамозе, а патрабаваць законнае. Вось так і наладжваюцца ў глыбінцы дзейсныя палітычныя камунікацыі апазыцыі зь людзьмі, зазначае Пятро Мірашнічэнка са Жлобіна:
(Мірашнічэнка: ) “Палітыка ў тым і заключаецца ў рэгіёне, каб людзі бачылі ў нас да сябе падобных, каб мы не былі белымі варонамі... Каб людзі бачылі: мы працуем, выхоўваем сваіх дзяцей... Каб людзі задумваліся, чаму мы знаходзімся ў апазыцыі. Вось калі яны задумваюцца, гэта й ёсьць палітычнае жыцьцё, палітычная актыўнасьць у рэгіёне”.
Меркаваньне доктара сацыялёгіі Алега Манаева:
(Манаеў: ) “Тры паказьнікі: інфармаванасьць, знаёмства зь людзьмі, якія праводзілі сходы, і гатоўнасьць падтрымаць рашэньні Кангрэсу, – вельмі добра даюць адказ на пытаньне: на якіх паверхах дэмакратычныя сілы дзеюць больш эфэктыўна? Як гэта ні дзіўна, – на ўзроўні раённых гарадоў!”
А падсумоўвае размову Марат Афанасьеў з Гомельшчыны:
(Афанасьеў: ) “Цяпер сытуацыя ў краіне такая, што людзей, якія супрацоўнічаюць з намі, становіцца ўсё больш, Але іх яшчэ не дапякла жыцьцёвая сытуацыя, каб яны сказалі: усё, я іду да канца з вамі. Хаця паасобку яны кажуць: мы з вамі, мы падтрымліваем вас, трымайцеся, а як спатрэбіцца нейкая дапамога, можаце на нас разьлічваць...”
Напачатку – крыху статыстыкі. Паводле сацыёлягаў, якія працуюць пад кіраўніцтвам прафэсара Алега Манаева, чым далей ад Менску, тым больш аптымістычна людзі ацэньваюць сваё эканамічнае становішча. А гэта, як вядома, адзін з найважнейшых складнікаў палітычнай матывацыі грамадзтва. Калі ў сталіцы паляпшэньне ўласнага жыцьця апошнім часам адчулі менш за 10 працэнтаў, дык у маленькіх гарадах – больш за 18, а ў вёсцы – амаль кожны чацьверты чалавек. Камэнтуе доктар сацыялёгіі Алег Манаеў:
(Манаеў: ) “На ніжніх узроўнях грамадзтва сытуацыя такая: чым ніжэй, тым ацэнка таго, што адбываецца, павышаецца. Адсюль вынікае, што працаваць любым дэмакратычным сілам у нізе беларускага соцыюму больш складана”.
Шмат хто зь мясцовых актывістаў лічыць: найпершая прычына гэтага – уладны прэсінг. Калі за іншадумства звальняюць нават добрага спэцыяліста, дык, маўляў, радавыя работнікі становяцца яшчэ больш ціхія. Гэта асабліва выразна відаць у невялікіх мястэчках ці вёсках, дзе дэмакратаў зусім мала. Аляксандар Чыбісаў з пасёлку Казлоўшчына Дзятлаўскага раёну нядаўна страціў працу сьлесара газавай кацельні...
(Чыбісаў: ) “Мяне звольнілі з працы, і тыя людзі, якія яшчэ працягваюць працаваць, як бы й насьміхаюцца. Што яны лепшыя. Што яны працуюць. А вось той, хто пра дэмакратыю казаў, што пры дэмакратыі людзі жывуць лепей, ён ужо не працуе. Вось гэта вельмі моцна дзейнічае на людзей. І нават тыя сябры, што былі, ужо кажуць: ня будзем зьбіраць подпісы, бо зь цябе сьмяюцца... Цябе звольнілі, а ў нас сем’і, дзеці”.
Нярэдка цураюцца загнаных у кут актывістаў нават сваякі, якіх улады выкарыстоўваюць як своеасаблівы дадатковы рычаг ціску на апазыцыянэраў. Андрэй Кора працаваў галоўным аграномам у мазырскім калгасе “Прамень Кастрычніка”. Летась за ўдзел у выбарчай кампаніі страціў сваю пасаду...
(Кора: ) “Да цяперашняга моманту я нідзе не працую. Хаця ў тым калгасе, дзе я працаваў, не знайшлі чалавека на маё месца. І цяпер там ёсьць вакансія. Ставіш пад удар ня толькі сябе, але й сваю сям’ю, родных. На іх таксама ціснуць: “Цыкні на брата – што ён робіць?!” У гэтым сэнсе цяжка і небясьпечна. А вось жонка трымаецца. Я зь ёй афіцыйна скасаваў шлюб. Так і трымаемся – двое дзяцей, сыну адзінаццаць, дачцэ пяць...”
Падобных прыкладаў хапае. Дык што, улада дамагалася свайго – перабіла страхам сувязь актывістаў зь людзьмі, якія пакуль што вагаюцца, ня вызначыліся, каго падтрымліваць: уладу ці апазыцыю? Самыя апошнія сацыялягічныя замеры сьведчаць: тут далёка ня ўсё так проста, як падаецца на першы погляд... Гаворыць прафэсар Алег Манаеў:
(Манаеў: ) “На ўзроўні раённых цэнтраў і невялікіх гарадкоў людзі ня толькі больш чулі пра гэта, ня толькі больш ведаюць тых, што рыхтавалі сходы, але й гатоўнасьць да пераменаў у іх павысілася”.
А як тлумачаць сытуацыю дэмакраты з рэгіёнаў? Актывіст партыі БНФ з Асіповічаў Ігар Сімбіроў:
(Сімбіроў: ) “Народ стаміўся, і народ спачувае тым, каго звальняюць з працы. Яны ўжо больш пачынаюць разумець. Нават разумеюць самі чыноўнікі. Яны хаця й звальняюць, але тлумачаць, чаму звальняюць. Яны пачуваюць сябе вінаватымі. І нават могуць аказваць падпольную падтрымку. Гэта наш патэнцыйны пратэставы электарат, зь якім трэба працаваць”.
Размаўляю зь сябрам Аб’яднанай грамадзянскай партыі жлобінцам Сяргеем Мірашнічэнкам:
(Мірашнічэнка: ) “Вось у нас Рыбчанку звольнілі з БМЗ, Афанасьева ўвесь час перасьледуюць... Іншыя сытуацыі... Фактычна ідзе такі вялікі прэсінг па ўсёй краіне супраць дэмакратычных сілаў”.
(Карэспандэнт: ) “Скажыце, а калі людзі бачаць, што вас прэсінгуюць, ці хоць неяк яны падтрымліваюць вас? Ці падставяць плячо, ці скажуць добрае слова?”
(Мірашнічэнка: ) “Калі людзі бачаць, што нармальных, добрасумленных грамадзянаў улада пачынае прасаваць, то людзі маральна падтрымліваюць. Няма такога вакуўму вакол нас”.
(Карэспандэнт: ) “А ў чым канкрэтна праяўляецца падтрымка?”
(Мірашнічэнка: ) “Напрыклад, з намі пачынаюць кантактаваць болей і просяць інфармацыі пра тое, што адбываецца ў краіне. Людзі спачуваюць нам, і гэта ёсьць добрае зерне, якое можа даць добрыя ўсходы...”
Выснову Сяргея Мірашнічэнкі з Гомельшчыны пацьвярджае прафэсар Алег Манаеў:
(Манаеў: ) “Дзе больш за іншых чулі пра Кангрэс? Гэта ў абласных цэнтрах – амаль 29 працэнтаў – і ў раённых гарадах – 26 працэнтаў”.
Паводле сацыёляга Алега Манаева, малавядомы ў маштабах краіны актыў глыбінкі насамрэч працуе з эфэктыўнасьцю, якая не саступае, а часам нават перавышае вынікі сталічных дэмакратаў. Між тым нярэдка кіраўнікі цэнтральных офісаў па інэрцыі лічаць, што рэгіянальныя актывісты саступаюць ім ва ўменьні наладжваць сапраўды дзейсныя палітычныя кантакты з насельніцтвам. І гэта моцна замінае агульнай справе, перакананы адзін зь лідэраў сацыял-дэмакратаў Берасьцейшчыны Анатоль Ляўковіч:
(Ляўковіч: ) “Мы – дэмакраты, і ведаем, што ёсьць найважнейшыя прынцыпы дэмакратыі: прынцыпы пераемнасьці. Гэта галоўны прынцып дэмакратыі, бо ён прыводзіць новых людзей, нясе новыя думкі. Зразумейце, што дэмакратыя – гэта ня толькі словы, а яшчэ й праца. І кожны лідэр павінен несьці адказнасьць за вынікі сваёй дзейнасьці. Для дэмакратыі патрэбен вынік”.
Заклапочаны ва ўзаемаадносінах з цэнтрам і рэгіянальны каардынатар Аб’яднанай грамадзянскай партыі з Гомелю Андрэй Толчын:
(Толчын: ) “Мне ўяўляецца самай вялікая праблемай, што страчана зваротная сувязь з цэнтрам. Гэта ёсьць, гэта відавочна. Больш за тое, ідзе нейкая штучная ізаляцыя. Цэнтар сам па сабе нешта робіць, а рэгіяналы – самі па сабе. І адзіныя дзеяньні ня вельмі атрымліваюцца. З цэнтру зьяўляюцца людзі толькі тады, калі патрэбныя выбары, і гэтак далей. Але партыі павінны займацца штодзённай працай. На маю думку, гэта праблема будзе ключавой у 2006 – 2007 гадох”.
Кіраўнік жлобінскай суполкі АГП Марат Афанасьеў таксама пацьвярджае: пэўныя праблемы ва ўзаемаадносінах з абласнымі і нацыянальнымі кіроўчымі органамі ёсьць. Аднак ён лічыць, што падрыхтоўка да Кангрэсу дэмсілаў дапамагла спрасьціць пошукі палітычнага кансэнсусу:
(Карэспандэнт: ) “А ці ёсьць у вас сілы, жаданьне і патэнцыял супраціўляцца таму, што вы лічыце не зусім патрэбным і не зусім слушным у канкрэтнай сытуацыі зусім канкрэтнага рэгіёну?”
(Афанасьеў: ) “Вядома, калі зьбіраемся сумесна, мы выказваем сваё разуменьне працэсу, сваё стаўленьне да таго, што мы бачым. І калі ідэі нашых кіраўнікоў больш пераканаўчыя, дык мы з задавальненьнем іх падтрымліваем і знаходзім так званы кансэнсус”.
Лідэр слуцкай гарадзкой арганізацыі БСДП “Народная Грамада” Анатоль Балакір падкрэсьлівае: пры вырашэньні такіх праблемаў прынцыповае значэньне маюць асабістыя якасьці дэмакратычных лідэраў. Бо, як правіла, менавіта гэтыя людзі навідавоку. І іхныя паводзіны вельмі часта праектуюцца грамадзтвам на ўсю апазыцыю.
(Балакір: ) “Сярод апазыцыянэраў таксама ёсьць і падонкі, і правакатары. Таму галоўнае – каб чалавек быў прыстойны, каб ён людзей не ў балота завёў, а да перамогі”.
Несумненным лідэрам вялейскіх апазыцыянэраў лічыцца Ўладзімер Малярчук. І гэта, кажуць сябры, найперш дзякуючы маральным якасьцям Малерчука. Цягнуцца ня проста да сьмелых... Вось і няма сярод тамтэйшых дэмакратаў “міжпартыйных” спрэчак.
(Малярчук: ) “У 2001 годзе я сабраў каманду назіральнікаў 175 чалавек. У нас было 45 машын, якія развозілі па раёне. То бок людзі бясплатна працавалі, усё будавалася на ідэі. Мы маглі быць там і ўдзень, і ўначы. Цяпер застаюцца самыя дзейныя, самыя актыўныя і з боку БНФ, і з боку АГП. І нават тыя, хто не зьяўляецца сябрам ніводнай арганізацыі, яны з намі”.
Здолелі пераступіць групавыя інтарэсы і ў статысячным Салігорску. Гаворыць лідэр мясцовага жаночага руху Ларыса Насановіч:
(Насановіч: ) “Сёньня ў Салігорску дзейнічае каардынацыйная рада дэмакратычных сілаў, якая працягвае аб’ядноўваць тыя сілы, што дапамогуць прыйсьці нам да перамогі. Але для гэтага трэба дастукацца да кожнага чалавека. Трэба даць людзям упэўненасьць: мы можам, ужо можам, нягледзячы на тое, што апазыцыя нібыта знаходзіцца па-за законам, можам абараніць іх і дапамагчы”.
Паводле спадарыні Насановіч, шмат хто з салігорцаў мае цалкам абгрунтаваныя прэтэнзіі да цяперашняй улады. Пасьля шматлікіх няўдалых спробаў дабіцца справядлівасьці ў калідорах улады яны пайшлі раіцца з апанэнтамі вэртыкалі... І вось тут паўстае пытаньне: як залучыць да сябе такіх людзей канчаткова? Адных спачуваньняў тут мала. Трэба націскаць на чыноўнікаў, каб праблемы вырашаліся. Але як? Напачатку салігорскія актывісты вырашылі сыстэматызаваць асноўныя збоі вэртыкальнага мэханізму:
(Насановіч:) “Найбліжэйшым часам мяркуем пачаць збор банку зьвестак пра грубыя парушэньні ў Салігорску. Правядзем анкетаваньне, высьветлім стаўленьне людзей да міліцыі, да ўлады. Я мяркую, мы зьбяром вельмі шмат матэрыялу пра тое, што чыніць улада”.
Пасьля гэтага пачнецца кваліфікаваная юрыдычная экспэртыза, каб ня проста прасіць вэртыкаль аб дапамозе, а патрабаваць законнае. Вось так і наладжваюцца ў глыбінцы дзейсныя палітычныя камунікацыі апазыцыі зь людзьмі, зазначае Пятро Мірашнічэнка са Жлобіна:
(Мірашнічэнка: ) “Палітыка ў тым і заключаецца ў рэгіёне, каб людзі бачылі ў нас да сябе падобных, каб мы не былі белымі варонамі... Каб людзі бачылі: мы працуем, выхоўваем сваіх дзяцей... Каб людзі задумваліся, чаму мы знаходзімся ў апазыцыі. Вось калі яны задумваюцца, гэта й ёсьць палітычнае жыцьцё, палітычная актыўнасьць у рэгіёне”.
Меркаваньне доктара сацыялёгіі Алега Манаева:
(Манаеў: ) “Тры паказьнікі: інфармаванасьць, знаёмства зь людзьмі, якія праводзілі сходы, і гатоўнасьць падтрымаць рашэньні Кангрэсу, – вельмі добра даюць адказ на пытаньне: на якіх паверхах дэмакратычныя сілы дзеюць больш эфэктыўна? Як гэта ні дзіўна, – на ўзроўні раённых гарадоў!”
А падсумоўвае размову Марат Афанасьеў з Гомельшчыны:
(Афанасьеў: ) “Цяпер сытуацыя ў краіне такая, што людзей, якія супрацоўнічаюць з намі, становіцца ўсё больш, Але іх яшчэ не дапякла жыцьцёвая сытуацыя, каб яны сказалі: усё, я іду да канца з вамі. Хаця паасобку яны кажуць: мы з вамі, мы падтрымліваем вас, трымайцеся, а як спатрэбіцца нейкая дапамога, можаце на нас разьлічваць...”
