У Міністэрстве інфармацыі пацьвердзілі зьвесткі, якія зьявіліся пры канцы мінулага тыдня: тэрмін перарэгістрацыі недзяржаўных газэт, у назвах якіх маюцца варыяцыі словаў “беларускі” і “нацыянальны”, падоўжаны да 5 верасьня.
Фактычна, усе найбольш вядомыя выданьні пасьпелі атрымаць пасьведчаньні аб перарэгістрацыі і ў раней акрэсьленыя тэрміны – да канца жніўня. Гэта і “Белорусский рынок” (новая назва “Беларусы і рынак”), і “Нацыянальная эканамічная газета” (новая назва “Эканомічная газета”); 31 жніўня зарэгістраваная “Белгазета” (да нядаўняга часу – “Белорусская газета”).
Незарэгістраванай застаецца толькі “Белорусская деловая газета” – з названых хіба што найбольш апазыцыйная да цяперашніх уладаў. Ці супадзеньне гэта? Натуральна, у галіновым ведамстве гэтага не камэнтуюць. Аднак загадчык аддзелу рэгістрацыі СМІ Мінінфармацыі Віктар Гурэцкі цьвердзіць: у рэдакцыі яшчэ ёсьць шанец зарэгістравацца пад заяўленай назвай “БДГ. Деловая газета”.
(Гурэцкі: ) “Нейкае ж рашэньне, натуральна, прыме міністар. Але нашыя юрысты падлічылі: 5 верасьня – апошні дзень, калі можна выпускаць газэту пад старой назвай”.
Як вынікае са словаў спадара Гурэцкага, тэрмін сапраўды ўхвалены на ўзроўні міністра і магчымасьць друкавацца быццам ёсьць. З чым у дадзеным выпадку ня згодзен рэдактар "БДГ" Пётра Марцаў? Калі я напярэдадні затэлефанаваў галоўнаму рэдактару "БДГ", той сваю пазыцыю аргумэнтаваў адназначна: указам Аляксандра Лукашэнкі самы апошні тэрмін перарэгістрацыі – 31 жніўня. А, як выказаўся Марцаў, інтэрпрэтацыі з гэтай нагоды Міністэрства інфармацыі не цікавяць ні кіраўніцтва друкарні, ні распаўсюднікаў. Праўда, я нагадаў: напрыканцы мінулага тыдня на ўзроўні кіраўніцтва Міністэрства інфармацыі было абвешчана, што тэрміны перарэгістрацыі падоўжаныя да 5 верасьня.
(Марцаў: ) “Ды пайшлі яны… Я чытаю ўказ прэзыдэнта і там усё бачу. На маю просьбу даць пісьмовае тлумачэньне аб тэрмінах рэгістрацыі яны адказалі адмовай. А вуснае тлумачэньне потым ні да чаго не “прышыеш”. Чаму не захацелі пісьмова мне адказваць з гэтай нагоды? Я прасіў: напішыце, калі ласка, дайце пісьмовы адказ, што тэрміны рэгістрацыі падоўжаныя да 4-5 верасьня. Яны адмовіліся”.
(Карэспандэнт: ) “Але, маючы гарантыі Мінінфармацыі да 5 верасьня не прадпрымаць карных захадаў, чаму вы адмовіліся друкавацца сёньня – за тры дні да заканчэньня акрэсьленага міністэрствам тэрміну?”
(Марцаў: ) “Справа ў тым, што я ня выйшаў бы 2 верасьня ужо нават з-за друкарні: заказ-нарад у друкарні афармляецца на месяц. Друкарня ведае, што павінна быць новая назва, новае пасьведчаньне. Апроч таго, да заказ-нараду прыкладаецца новае пасьведчаньне аб рэгістрацыі”.
(Карэспандэнт: ) “Іншымі словамі, у вырашэньні лёсу "БДГ" вы чакаеце 5 верасьня?”.
(Марцаў: ) “Ды не чакаю я нічога, бо ведаю – нічога яны не перарэгіструюць. Ну, скажыце – што ім перашкаджае перарэгістраваць? І якая прынцыповая розьніца – калі? А так атрымліваецца, што “пад мяне” выдалі ўказ. Мяне гэта, натуральна, “цешыць”. Але, насамрэч, няма прычынаў для таго, каб учора ня даць дазволу, сёньня… “Белгазету” урэшце ж зарэгістравалі? Тыя ж быццам былі праблемы – прасілі расшыфраваць назву. Ёй далі, а мне – не. Ну, і ўсё”.
(Карэспандэнт: ) “Чаму, на ваш погляд, узьніклі такія розначытаньні ўказу?”
(Марцаў: ) “На самой справе сытуацыя выглядае адназначна: тэрмін дзеяньня ўказу – да 31 жніўня ўключна. А ўжо гэтыя тлумачэньні міністэрскіх работнікаў (вусныя) нікога не цікавяць. Чаму яны адмовіліся даць мне пісьмовае тлумачэньне наконт тэрмінаў дзеяньня ўказу? Тым больш, што ўсе гэтую сытуацыю ведаюць, уключна з гандлярамі, крамамі. Ніхто ня будзе ўлазіць у нюансы, колькі дзейнічае ўказ – да 4-5 верасьня, ці яшчэ да нейкага тэрміну. Яны ведаюць – да першага, і ўсё”.
Указ аб упарадкаваньні выкарыстаньня назваў “беларускі” і “нацыянальны” недзяржаўнымі ўстановамі і СМІ быў падпісаны Аляксандрам Лукашэнкам 31 траўня і, паводле лёгікі, сапраўды павінен быў набыць сілу ў апошнія дні жніўня. Аднак да кансэнсусу ў тэрмінах куратары і падначаленыя, падобна, так і не прыйшлі. У любым выпадку, 5 верасьня агульная сытуацыя будзе адносна зразумелай.
Фактычна, усе найбольш вядомыя выданьні пасьпелі атрымаць пасьведчаньні аб перарэгістрацыі і ў раней акрэсьленыя тэрміны – да канца жніўня. Гэта і “Белорусский рынок” (новая назва “Беларусы і рынак”), і “Нацыянальная эканамічная газета” (новая назва “Эканомічная газета”); 31 жніўня зарэгістраваная “Белгазета” (да нядаўняга часу – “Белорусская газета”).
Незарэгістраванай застаецца толькі “Белорусская деловая газета” – з названых хіба што найбольш апазыцыйная да цяперашніх уладаў. Ці супадзеньне гэта? Натуральна, у галіновым ведамстве гэтага не камэнтуюць. Аднак загадчык аддзелу рэгістрацыі СМІ Мінінфармацыі Віктар Гурэцкі цьвердзіць: у рэдакцыі яшчэ ёсьць шанец зарэгістравацца пад заяўленай назвай “БДГ. Деловая газета”.
(Гурэцкі: ) “Нейкае ж рашэньне, натуральна, прыме міністар. Але нашыя юрысты падлічылі: 5 верасьня – апошні дзень, калі можна выпускаць газэту пад старой назвай”.
Як вынікае са словаў спадара Гурэцкага, тэрмін сапраўды ўхвалены на ўзроўні міністра і магчымасьць друкавацца быццам ёсьць. З чым у дадзеным выпадку ня згодзен рэдактар "БДГ" Пётра Марцаў? Калі я напярэдадні затэлефанаваў галоўнаму рэдактару "БДГ", той сваю пазыцыю аргумэнтаваў адназначна: указам Аляксандра Лукашэнкі самы апошні тэрмін перарэгістрацыі – 31 жніўня. А, як выказаўся Марцаў, інтэрпрэтацыі з гэтай нагоды Міністэрства інфармацыі не цікавяць ні кіраўніцтва друкарні, ні распаўсюднікаў. Праўда, я нагадаў: напрыканцы мінулага тыдня на ўзроўні кіраўніцтва Міністэрства інфармацыі было абвешчана, што тэрміны перарэгістрацыі падоўжаныя да 5 верасьня.
(Марцаў: ) “Ды пайшлі яны… Я чытаю ўказ прэзыдэнта і там усё бачу. На маю просьбу даць пісьмовае тлумачэньне аб тэрмінах рэгістрацыі яны адказалі адмовай. А вуснае тлумачэньне потым ні да чаго не “прышыеш”. Чаму не захацелі пісьмова мне адказваць з гэтай нагоды? Я прасіў: напішыце, калі ласка, дайце пісьмовы адказ, што тэрміны рэгістрацыі падоўжаныя да 4-5 верасьня. Яны адмовіліся”.
(Карэспандэнт: ) “Але, маючы гарантыі Мінінфармацыі да 5 верасьня не прадпрымаць карных захадаў, чаму вы адмовіліся друкавацца сёньня – за тры дні да заканчэньня акрэсьленага міністэрствам тэрміну?”
(Марцаў: ) “Справа ў тым, што я ня выйшаў бы 2 верасьня ужо нават з-за друкарні: заказ-нарад у друкарні афармляецца на месяц. Друкарня ведае, што павінна быць новая назва, новае пасьведчаньне. Апроч таго, да заказ-нараду прыкладаецца новае пасьведчаньне аб рэгістрацыі”.
(Карэспандэнт: ) “Іншымі словамі, у вырашэньні лёсу "БДГ" вы чакаеце 5 верасьня?”.
(Марцаў: ) “Ды не чакаю я нічога, бо ведаю – нічога яны не перарэгіструюць. Ну, скажыце – што ім перашкаджае перарэгістраваць? І якая прынцыповая розьніца – калі? А так атрымліваецца, што “пад мяне” выдалі ўказ. Мяне гэта, натуральна, “цешыць”. Але, насамрэч, няма прычынаў для таго, каб учора ня даць дазволу, сёньня… “Белгазету” урэшце ж зарэгістравалі? Тыя ж быццам былі праблемы – прасілі расшыфраваць назву. Ёй далі, а мне – не. Ну, і ўсё”.
(Карэспандэнт: ) “Чаму, на ваш погляд, узьніклі такія розначытаньні ўказу?”
(Марцаў: ) “На самой справе сытуацыя выглядае адназначна: тэрмін дзеяньня ўказу – да 31 жніўня ўключна. А ўжо гэтыя тлумачэньні міністэрскіх работнікаў (вусныя) нікога не цікавяць. Чаму яны адмовіліся даць мне пісьмовае тлумачэньне наконт тэрмінаў дзеяньня ўказу? Тым больш, што ўсе гэтую сытуацыю ведаюць, уключна з гандлярамі, крамамі. Ніхто ня будзе ўлазіць у нюансы, колькі дзейнічае ўказ – да 4-5 верасьня, ці яшчэ да нейкага тэрміну. Яны ведаюць – да першага, і ўсё”.
Указ аб упарадкаваньні выкарыстаньня назваў “беларускі” і “нацыянальны” недзяржаўнымі ўстановамі і СМІ быў падпісаны Аляксандрам Лукашэнкам 31 траўня і, паводле лёгікі, сапраўды павінен быў набыць сілу ў апошнія дні жніўня. Аднак да кансэнсусу ў тэрмінах куратары і падначаленыя, падобна, так і не прыйшлі. У любым выпадку, 5 верасьня агульная сытуацыя будзе адносна зразумелай.
Некалькі фактаў з гісторыі наступу ўладаў на незалежную прэсу.
2002 год. Тры журналісты – Мікола Маркевіч, Павал Мажэйка і Віктар Івашкевіч, асуджаныя на розныя тэрміны абмежаваньня свабоды за паклёп на прэзыдэнта.
2002 год. Суд паводле пазову Анатоля Тозіка прысудзіў газэце “Наша Свабода” штраф 55 тысяч даляраў. Выдаўцом і адным з рэдактараў газэты быў Павал Жук. Пасьля прысуду газэта была вымушаная зачыніцца.
2004 год. Канфлікт уладаў і заснавальніка “Новай газэты Смаргоні” Рамуальда Ўлана. Спадара Ўлана абвінавацілі ў невыкананьні нормаў пажарнай бясьпекі і працоўнага заканадаўства і вынеслі папярэджаньне У выніку прэтэнзіяў да выдаўца выпуск “Новай газэты Смаргоні” быў прыпынены на 3 месяцы – ад 3-га кастрычніка да 3-га студзеня 2004 году. Рамуальд Улан спрабаваў адкрыць яшчэ два выданьні “Новую газэту Астраўца” і “Новую газэту Ашмянаў”, але двойчы вэртыкаль адмовілася даць дазвол на разьмяшчэньне рэдакцыі. “Новая газэта Смаргоні” выходзіла ад 1996 году, яе наклад у некалькі разоў перавысіў наклад раённай газэты “Сьветлы шлях”.
Студзень 2005. Суд Цэнтральнага раёну Менску спагнаў 40 мільёнаў рублёў са спартовай газэты «Прэсбол» і яе галоўнага рэдактара Уладзімера Беражкова на карысьць міністра фінансаў Мікалая Корбута, які таксама ўзначальвае Беларускую асацыяцыю гімнастыкі. Падставай паслужыў артыкул у «Прэсболе», дзе гаварылася, што намесьніка старшыні асацыяцыі, расейскага бізнэсоўца Андрэя Іманалі шукае Інтэрпол за ўдзел у арганізаванай злачыннай групоўцы. Да самога артыкулу прэтэнзій не было. Але міністар палічыў, што зьмешчаны побач здымак мог даць чытачам падставу думаць, што адзін зь ягоных чатырох намесьнікаў у міністэрстве – злачынца.
Красавік 2005. Суд Кастрычніцкага раёну Менску пастанавіў спагнаць 50 мільёнаў рублёў зь “Белорусской деловой газеты” і 10 мільёнаў рублёў з журналісткі Ірыны Халіп на карысьць галоўнага рэдактара амэрыканскага выданьня “Русская Америка” Аркадзя Мара. Замежны журналіст, пра якога Ірына Халіп пісала у артыкуле “У Аклагоме так і не даведаюцца пра Лукашэнку”, палічыў сябе абражаным і прасіў суд спагнаць з аўтаркі і газэты 1 мільён даляраў. У тым артыкуле Мар быў названы “лахатроншчыкам”, які зарабляе грошы на інтэрвію з аўтарытарнымі кіраўнікамі СНД.
11 лютага 2005 году прадстаўнік Арганізацыі бясьпекі і супрацоўніцтва ў Эўропе ў пытаньнях свабоды сродкаў масавай інфармацыі Міклаш Харасьці падчас візыту ў Менск заявіў, што Беларусь унікальная сярод 55 краінаў-сябраў АБСЭ, бо беларускае заканадаўства аб абароне гонару і годнасьці прэзыдэнта прадугледжвае турэмнае зьняволеньне. Нават у Туркмэністане закон не такі жорсткі. Спадара Харасьці выказаў заклапочанасьць тым, што колькасьць незалежных выданьняў у Беларусі скарачаецца – за апошні час закрыты 32 газэты, а 5 выданьняў вымушаны друкавацца за мяжой.
2002 год. Тры журналісты – Мікола Маркевіч, Павал Мажэйка і Віктар Івашкевіч, асуджаныя на розныя тэрміны абмежаваньня свабоды за паклёп на прэзыдэнта.
2002 год. Суд паводле пазову Анатоля Тозіка прысудзіў газэце “Наша Свабода” штраф 55 тысяч даляраў. Выдаўцом і адным з рэдактараў газэты быў Павал Жук. Пасьля прысуду газэта была вымушаная зачыніцца.
2004 год. Канфлікт уладаў і заснавальніка “Новай газэты Смаргоні” Рамуальда Ўлана. Спадара Ўлана абвінавацілі ў невыкананьні нормаў пажарнай бясьпекі і працоўнага заканадаўства і вынеслі папярэджаньне У выніку прэтэнзіяў да выдаўца выпуск “Новай газэты Смаргоні” быў прыпынены на 3 месяцы – ад 3-га кастрычніка да 3-га студзеня 2004 году. Рамуальд Улан спрабаваў адкрыць яшчэ два выданьні “Новую газэту Астраўца” і “Новую газэту Ашмянаў”, але двойчы вэртыкаль адмовілася даць дазвол на разьмяшчэньне рэдакцыі. “Новая газэта Смаргоні” выходзіла ад 1996 году, яе наклад у некалькі разоў перавысіў наклад раённай газэты “Сьветлы шлях”.
Студзень 2005. Суд Цэнтральнага раёну Менску спагнаў 40 мільёнаў рублёў са спартовай газэты «Прэсбол» і яе галоўнага рэдактара Уладзімера Беражкова на карысьць міністра фінансаў Мікалая Корбута, які таксама ўзначальвае Беларускую асацыяцыю гімнастыкі. Падставай паслужыў артыкул у «Прэсболе», дзе гаварылася, што намесьніка старшыні асацыяцыі, расейскага бізнэсоўца Андрэя Іманалі шукае Інтэрпол за ўдзел у арганізаванай злачыннай групоўцы. Да самога артыкулу прэтэнзій не было. Але міністар палічыў, што зьмешчаны побач здымак мог даць чытачам падставу думаць, што адзін зь ягоных чатырох намесьнікаў у міністэрстве – злачынца.
Красавік 2005. Суд Кастрычніцкага раёну Менску пастанавіў спагнаць 50 мільёнаў рублёў зь “Белорусской деловой газеты” і 10 мільёнаў рублёў з журналісткі Ірыны Халіп на карысьць галоўнага рэдактара амэрыканскага выданьня “Русская Америка” Аркадзя Мара. Замежны журналіст, пра якога Ірына Халіп пісала у артыкуле “У Аклагоме так і не даведаюцца пра Лукашэнку”, палічыў сябе абражаным і прасіў суд спагнаць з аўтаркі і газэты 1 мільён даляраў. У тым артыкуле Мар быў названы “лахатроншчыкам”, які зарабляе грошы на інтэрвію з аўтарытарнымі кіраўнікамі СНД.
11 лютага 2005 году прадстаўнік Арганізацыі бясьпекі і супрацоўніцтва ў Эўропе ў пытаньнях свабоды сродкаў масавай інфармацыі Міклаш Харасьці падчас візыту ў Менск заявіў, што Беларусь унікальная сярод 55 краінаў-сябраў АБСЭ, бо беларускае заканадаўства аб абароне гонару і годнасьці прэзыдэнта прадугледжвае турэмнае зьняволеньне. Нават у Туркмэністане закон не такі жорсткі. Спадара Харасьці выказаў заклапочанасьць тым, што колькасьць незалежных выданьняў у Беларусі скарачаецца – за апошні час закрыты 32 газэты, а 5 выданьняў вымушаны друкавацца за мяжой.
