Лінкі ўнівэрсальнага доступу

За паэзію -- 25 гадоў сталінскіх лягероў


Галіна Абакунчык, Менск 9 жніўня, 95 гадоў з дня нараджэньня Ларысы Геніюш. Грамадзкі аргкамітэт у справе сьвяткаваньня зарганізаваў урачыстую імпрэзу ў Зэльве —месцы апошняга жыхарства выбітнай паэткі. Падчас сьвяткаваньняў плянавалася адкрыцьцё мэмарыяльнай шыльды на помніку паэткі, які месьціцца ў двары Зэльвенскай царквы. Аднак мясцовыя ўлады зрабіць гэта не дазволілі.

За сваю паэзію й непрыхільнае стаўленьне да савецкай улады Ларыса Геніюш разам з мужам Янкам была асуджана на 25 гадоў сталінскіх лягероў. Але й за кратамі паэтка яднала вакол сябе беларускіх патрыётаў і натхняла вераю ў лепшую будучыню Беларусі – узгадвае адзін з ахвяр сталінскага тэрору й паплечнік паэткі ў лягерох Інты Іван Дудко.

(Дудко: ) “Безумоўна, яна нас лепш зьвязвала паміж сабой. Яна з аднаго лягеру ў другі пісала кожнаму, як мы казалі, — пілюлі для нас. Заклікала любіць Беларусь, пісала й вершы пра лепшую будучыню Беларусі. А мы яе нават называлі мамай і лісты пісалі, як маме. А яна нас, калі сустракала, дык абдымала, як сваіх сыноў”.

Але й пасьля вызваленьня савецкія ўлады перасьледавалі Геніюшаў: гвалтоўна ўтрымлівалі ў Зэльве й увесь час за імі сачылі. Вось як узгадвае тыя часы пісьменьніца Вольга Іпатава.

(Іпатава: ) “Калі я, маладзенькая паэтка, прыяжджала да Ларысы Антонаўны ў Зэльву, я ведала, што за намі сачылі. Мне пасьля гэта давалі зразумець: тэлефанавалі й казалі, што не павінна да яе езьдзіць, калі хачу зрабіць сабе кар’еру. А я тады, дарэчы, у абкаме камсамолу працавала. Ужо тады, маладзенькай дзяўчынай, я разумела, што яна дае усім нам магутны зарад любові да Беларусі, і мне было вельмі горка, што ўлады гэтага не разумеюць. Гэтае, у нечым, наіўнае зьдзіўленьне засталося й сёньня. Хаця я цудоўна разумею, чаму не прымаецца гэтая любоў Ларысы Геніюш да Беларусі. Таму што яна не ўкладаецца у канцэпцыю былога Савецкага Саюзу й таго саюзу, да якога нас цяпер цягнуць. Мы — як нацыя — мусілі зьнікнуць, і Ларыса Геніюш гэтаму перашкаджала. Яна нібы перашкаджае й сёньня”.

Ларыса Геніюш так і не прызнала савецкай улады, што зьнішчыла ўсю ейную сям‘ю, не прыняла савецкага грамадзянства. За гэта ёй помсьцяць і пасьля сьмерці — кажуць прадстаўнікі грамадзкасьці. Толькі з дазволу царкоўных улад удалося ўсталяваць помнік Ларысе Геніюш у двары Зэльвенскай царквы. Але мэмарыяльную шыльду да 95-х угодкаў прымацаваць забаранілі. Кажа аўтар работы скульптар Алесь Шатэрнік.

(Шатэрнік: ) “На ўласныя ахвяраваньні зрабілі гэтую шыльду, паехалі туды, паставілі. Там напісана “Божа, беражы Беларусь. Ларыса Геніюш”. Кажуць, што, нібыта, калі яны былі ў лягеры, дык у іх была такая пошта негалосная, і Ларыса Геніюш выкарыстоўвала гэтыя словы. Якая там крамола? А як адкрыць — няма дазволу. А якога дазволу — ці царкоўных улад, ці сьвецкіх — невядома”.

Паводле спадара Шатэрніка, пакуль застаецца невядомым, хто й калі мусіць даць дазвол на ўсталяваньне мэмарыяльнай шыльды. Акрамя таго, прадстаўнікі грамадзкасьці неаднойчы зьвярталіся да ўлад з просьбай аб рэабілітацыі Ларысы Геніюш. Гэтага, аднак, зроблена не было. Адзін з сустаршыняў аргкамітэту ў справе сьвяткаваньня юбілейных угодкаў паэткі, былы амбасадар Беларусі ў Японіі Пётар Краўчанка ў інтэрвію Свабодзе заявіў, што гэта будзе зроблена абавязкова, але не цяпер.

(Краўчанка: ) “Дзяржава павінна хоць і са спазьненьнем, але прынесьці свае прабачэньні Ларысе Геніюш, бо ніякіх крымінальных палітычных злачынстваў яна не рабіла. Гэта пацьвярджаюць і архівы Чэхіі, і ейная “Споведзь”. Але пра імкненьне да рэабілітацыі з боку цяперашніх улад гаворкі не ідзе. Прыйдзе час — і мы знойдзем адпаведную палітычную фармулёўку, каб вырашыць гэтае пытаньне”.

Паводле спадара Краўчанкі, грамадзкі аргкамітэт зьвярнуўся ў амбасаду Чэхіі з просьбай паспрыяць ушанаваньню памяці Ларысы Геніюш, усталяваўшы памятную шыльду на доме, дзе жыла сям’я Геніюшаў у Празе.

Грамадзкі аргкамітэт у справе сьвяткаваньня 95-х угодкаў Ларысы Геніюш плянуе таксама прэзэнтацыю кнігі “Каб вы ведалі”. Гэта зборнік эпісталярнай спадчыны Ларысы Геніюш, якую складаюць лісты паэткі да знаёмых і сяброў, а таксама малавядомыя вершы й фатаздымкі. Акрамя таго, да юбілейных угодкаў паэткі грамадзкая арганізацыя Беларуская музычная альтэрнатыва рыхтуе музычны зборнік песень, запісаных паводле вершаў Ларысы Геніюш.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG