Удзельнікі: навуковы супрацоўнік Інстытуту сацыяльна-палітычных дасьледаваньняў пры адміністрацыі прэзыдэнта Беларусі Андрэй Казловіч і кіраўнік дасьледнага цэнтру імя Мізэса, намесьнік старшыні Аб’яднанай Грамадзянскай партыі Яраслаў Раманчук.
(Дракахруст: ) "У чым загадка ўстойлівасьці беларускай эканомікі? Яе пабудова супярэчыць асноўным прынцыпам рэфармаваньня, якія прапануюць МВФ і УБ: фінансавая стабілізацыя (да апошняга часу ў Беларусі была самая высокая інфляцыя ў СНД, хаця СНД – зусім ня ўзор нізкай інфляцыі) – лібэралізацыя (нават адэпты беларускай мадэлі не сьцьвярджаюць, што яна лібэральная) – структурная рэформа (праведзеная ў абмежаваная форме, структура нацыянальнай эканомікі прыблізна такая ж, як была да 1991 году).
Да таго ж Беларусь мае мала ўласных энэргетычных рэсурсаў (нафты, газу), продаж якіх мог бы кампэнсаваць няўдалую эканамічную палітыку, калі б яна была няўдалай.
Тым ня менш эканамічнай катастрофы у краіне не назіраецца, ВУП расьце, заробкі, скажам, вышэйшыя, чым ва Ўкраіне, пэнсіі – вышэйшыя, чым у Расеі, узровень беспрацоўя – пару адсоткаў. Чаму такая сыстэма аказваецца ня толькі стабільнай, але й даволі пасьпяховай?
(Казловіч: ) "Я мяркую, што пытаньне пастаўленае не зусім карэктна. З аднаго боку канстатуецца даволі пасьпяховае эканамічнае разьвіцьцё Беларусі, з другога боку - ставяцца пад сумнеў гэтыя посьпехі і ўся эканамічная палітыка ў цэлым. Тое, што мы разьвіваемся не паводле рэцэптаў Міжнароднага валютнага фонду і Ўсясьветнага банку, не паводле нейкіх абстрактных прынцыпаў, ужываньне якіх нібыта паўсюль дае станоўчыя вынікі - на гэтай падставе сумнявацца ў нашых падыходах не зусім правільна. Загадка нашай устойлівасьці палягае як раз у тым, што мы не пайшлі па шляху ўжываньня абстрактных прынцыпаў, якія можа і добрыя ў тэорыі, але далёка не заўжды спрацоўваюць на практыцы.
Краіны Лацінскай Амэрыкі не адно дзесяцігодзьдзе ўжывалі рэцэпты МВФ і Ўсясьветнага банку, у выніку, паводле ацэнак экспэртаў, 80-90-е гады сталі для такіх краінаў, як Бразылія і Аргентына, страчаным дзесяцігодзьдзем. Мы зыходзілі з канкрэтных эканамічных умоваў. Чаму Маргарэт Тэтчэр праводзіла прыватызацыю 10 гадоў, а ў нас хочуць, каб яна прайшла, як у Расеі, за 2-3 гады? Ці, скажам інфляцыя, - перамога над ёй не зьяўляецца самамэтай. Можна зрабіць, каб яна была роўнай нулю, але тады ўвесь рэальны сэктар будзе ляжаць на лапатках.
Мы зыходзілі з таго, якую структуру эканомікі мы атрымалі ў спадчыну, мы ня можам адразу пазбавіцца ад прамысловых гігантаў. Былі прапановы гэта зрабіць, але мы вырашылі іх захаваць і разьвіваць. І жыцьцё паказала, што мы мелі рацыю. Яшчэ да асаблівасьцяў беларускай эканомікі я б аднес тое, што дзяржаўная эканамічная палітыка імкнецца ўлічваць інтарэсы шырокіх масаў насельніцтва ў першую чаргу, а ня нейкай вузкай алігархічнай групы.
(Дракахруст: ) "Сп-р Раманчук, як бы Вы адказалі на гэтую крытыку і на пытаньне: у чым загадка гэтага беларускага "эканамічнага цуду", які не адпавядае парадам міжнародных фінансавых арганізацыяў , і тым ня менш неяк выжывае і нават пасьпяхова".
(Раманчук: ) "Я пачну з загадак, бо ў прамове сп-ра Казловіча столькі мітаў, што патрэбна 2-3 гадзіны, каб іх растлумачыць нашым слухачам. Што тычыцца загадкі эканамічнага росту, то трэба сказаць дзякуй Джорджу Бушу і міжнароднаму нафтаваму манапалісту ОРЕС, якія зрабілі так, што цана на нафту сёньня перавышае 60 даляраў за барэль. Бязглуздзіца аналітыкаў, якія ня зьвязваюць з гэтым эканамічнага росту ў Беларусі, робіцца відавочнай, калі мы паглядзім колькі грошай атрымлівае бюджэт нашай краіны і колькі атрымліваюць беларускія прадпрыемствы, якія перарабляюць гэтую нафту. Дзьве траціны таго, што атрымлівае багатая нафтай Расея, атрымлівае за транзыт і перапрацоўку нафты і Беларусь. Калі мы паглядзім на гандаль Беларусі за першы квартал гэтага году, то ўбачым, што ўпершыню ў нашай найноўшай гісторыі мінэральныя прадукты як у экспарце гэтак і ў імпарце займаюць больш за траціну. Беларусь па сутнасьці стала нафтавай дзяржавай, яна атрымлівае велізарную рэнту ад гэтага скачка цэнаў на нафту. І гэтая рэнта ідзе не ў кішені простых людзей, сялянаў, рабочых, пэнсіянэраў, - яна асядае ў кішэнях тых структураў, якія маюць права празь ліцэнзіі і іншыя мэханізмы прысвойваць гэтую рэнту. Улічваючы, што ў нас усё кантралюе адміністрацыя прэзыдэнта, яна зьяўляецца аналягам нейкага шэйху з Савудаўскай Арабіі. Калі мы прааналізуем дзейнасьць і рашэньні нашага ўраду, то яны ня маюць нічога агульнага з тымі тэмпамі росту, якія былі дасягнутыя - проста пашанцавала. Да гэтага варта дадаць яшчэ адзін важны фактар - расейскі рынак, працяг расейскіх датацыяў на пастаўкі газа і нафты, попыт з боку расейскага рынку, які пакуль не зачыняецца, у адрозьненьне ад беларускага, які ўжо вельмі моцна зачыніўся ад расейскіх тавараў і канкурэнтаў.
Усё гэта дае сытуацыю, калі плянавая эканоміка, якая ў Беларусі засталася з часоў Савецкага Саюзу (гата такі міні-СССР), гэтая эканоміка перапрацоўвае сыравіну, экспартуе тое, што гаворыць усясьветны рынак і расейскія нафтавыя кампаніі..."
(Дракахруст: ) "Сп-р Раманчук, я хачу Вас перапыніць. Вашае тлумачэньне тычыцца апошніх гадоў, калі цэны на нафту ўзьляцелі абсалютна па-вар''яцку. Але мы размаўляем пра беларускую мадэль, якая дзейнічае на працягу прыкладна 10 гадоў. Ня ўвесь гэты час цана на нафту была такая высокая, тым ня менш беларуская эканоміка выжывала і ў час ня вельмі спрыяльнай нафтавай кан''юнктуры. Чаму?" (Раманчук: ) "Гэта вельмі проста тлумачыцца. Калі мы паглядзім на дынаміку пэнсіяў і заробкаў, то ўбачым, што ў нас 100% пэнсіянэраў і 70% рабочых жылі за рысай беднасьці. Інфляцыя рабіла як раз тое, што ўпарта адмаўляе сп-р Казловіч, а менавіта пераразьмяркоўвала грошы ў кішэні беларускіх алігархаў. А яны ў нас ёсьць. Інфляцыя была першым інструмэнтам, які даў грошы ў кішэні беларускай намэнклятуры, другі - гэта была розьніца курсаў, і трэцяе - гэта фінансавая піраміда дэпазытаў насельніцтва, будаўніцтва якой зараз дайшло да крытычнай рысы.
Літва і Польшча, якія выконвалі ня толькі рэцэпты МВФ, але і проста аксыёмы здаровага розуму, дасягнулі сярэдняга ўзроўню заробкаў і пэнсіяў 600 і 300 даляраў адпаведна. І пэнсіянэры ў Польшчы жывуць лепш, чым нават некаторыя работнікі. Сапраўды, у нас не такая разбуральная эканоміка, як ва Ўзбэкістане, але ў нас такога ня будзе ніколі, ні пры якой уладзе. Нагадаю толькі адзін прыклад - 94% хатніх гаспадарак Беларусі маюць свае дачы і атрымліваюць ад іх у 6 разоў болей грошай, чым складае ўся сацыяльная дапамога дзяржавы. Такі край вельмі стабільны незалежна ад таго, якая ў ім ўлада. Але ўлада можа дапамагчы гэтай супольнасьці багацець хутчэй, альбо зьнішчаць рабочыя мессцы. Калі мы сёньня ішлі іншым шляхам, у нас замест МАЗу быў бы , магчыма, больш магутны індустрыяльны гігант - Таёта ці Фальксвагэн. Чаму зараз у адным Санкт-Пецярбургу 3 аўтамабільныя заводы, а ў Беларусі - адны МАЗ і МТЗ, якія стабільна атрымліваюць грошы зь бюджэту".
(Дракахруст: ) "Наступнае маё пытаньне – як раз пра Таёту і Фальксвагэн. Прагнозы МВФ і Ўсясьветнага банка наконт наступстваў парушэньня іх прынцыпаў спраўджваюцца адносна Беларусі хіба што ў адным – узровень замежных інвэстыцыяў застаецца надзвычай нізкім. Наколькі гэта крытычна важны чыньнік, наколькі гэты недахоп кампэнсуецца ўнутранымі (пераважна дзяржаўнымі) інвэстыцыямі? Сп-р Казловіч".
(Казловіч: ) "Па-першае, я хачу вярнуцца да першага пытаньня. Я ня згодны з Раманчуком у тым, што ён сапраўды цяперашнюю кан''юнктуру спрабуе распаўсюдзіць на ўсе 10 гадоў. Гэтая кан''юнктура не заўсёды спрыяла эканамічнаму разьвіцьцю Беларусі. Пазыцыя лібэральных эканамістаў зводзіцца да таго, што эканамічны рост у Беларусі яны спрабуюць тлумачыць усім, чым заўгодна, толькі не эканамічнай палітыкай дзяржавы. Але адкідаць гэтую палітыку і тлумачыць вынікі ўзьдзеяньнем іншых фактараў - гэта неразумны падыход.
Калі казаць пра інвэстыцыі, то сапраўды прамыя замежныя інвэстыцыі ў разьліку на чалавека ў Беларусі значна меншыя, чым , скажам, у Прыбалтыцы ці краінах Усходняй Эўропы. Але пытаньне ў тым, куды ідуць гэтыя інвэстыцыі. Мы імкнемся да таго, каб спалучаць інтарэсы інвэстара і нашай дзяржавы, і народу ў цэлым. Менавіта пры такім падыходзе можна прыцягваць так званыя статэгічныя інвэстыцыі.
Ці можам мы казаць пра кампэнсацыю недахопу прамых замежных інвэстыцыяў? Так, можам. Калі мы паглядзім на ўдзельную вагу інвэстыцыяў у беларускім валавым унутраным прадукце, яна складае 18-20%. Праблема палягае ня ў тым, каб проста прыцягнуць інвэстыцыі, а ў тым, які агульны аб''ем інвэстыцыяў - ня толькі замежных, але і ўнутраных, нацыянальных. І калі мы паглядзім на аб''ем нацыянальных інвэстыцыяў у разьліку на колькасьць насельніцтва, то мы нічым не саступаем краінам Усходняй Эўропы ці Прыбалтыцы. Даўно вядома, што тэмпы эканамічнага росту залежаць ад аб''ёму інвэстыцыяў. Чым вышэй аб''ёмы інвэстыцыяў, тым вышэй шыя тэмпы росту валавага ўнутранага прадукту. А тэмпы росту валавага ўнутранага прадукту, росту прамысловасьці ў Беларусі, і ня толькі ў гэтым ці ў мінулым годзе, а на працягу ўсяго апошняга дзесяцігодзьдзя, былі вышэйшыя, чым у іншых краінах СНД ці нават Усходняй Эўропе.
Гэта гаворыць за тое, што недахоп замежных інвэстыцыяў кампэнсуецца сваімі, нацыянальнымі інвэстыцыямі".
(Раманчук: ) "Трэба проста сябраваць з эканамічнымі дадзенымі і не падмяняць іх такімі ідэалягічнымі клішэ. Нагадаю, што на гэты год ураду і нацыянальнаму банку было загадана прыцягнуць у краіну 1 мільярд даляраў замежных інвэстыцыяў. Гэтая мэта, безумоўна, ня будзе выкананая, як і папярэднія інвэстыцыйныя пляны, тут варта нагадаць толькі Форд і Ікеа , якіх мы згубілі. Мы, зразумела, можам намаляваць нейкія лічбы ВУП, можам даць дадаткова пару соцень мільёнаў даляраў у сельскую гаспадарку альбо ў будаўніцтва, але мы таксама павінны памятаць, што мы ў гэтую сельскую гаспадарку ўжо столькі грошай укінулі - па мільярдзе даляраў у год, а вынікі даволі сьціплыя. Варта памятаць і тое, што ў будаўніцтве на сёньняшні дзень замарожаныя амаль 3 мільярды даляраў. І гэта крэдыты, якія лічацца вельмі добрымі на балянсе банкаў.
Адзіным і стабільным інвэстарам у Беларусі зьяўляецца насельніцтва, якое трымае на дэпазытах 2 мільярды даляраў. І калі людзі зразумеюць, што гэтых грошай у банках няма (а іх там няма, бо яны былі выданыя на розныя праекты, якія стымулююць гэты самы ВУП), то тады будзе тое, што адбылося ў Румыніі ці Аргентыне. Туму я лічу, што недахоп інвэстыцыяў Беларусь кампэнсаваць з унутраных рэсурсаў ня можа. Мы можам толькі паглыбіць структурныя дыспрапорцыі, якія прывядуць да таго, што як некалі казаў былы міністар эканомікі Ўладзімер Шымаў . Паводле яго, беспрацоўе ў Беларусі можа дасягнуць узроўню 30%. Вось тая цана, якой будзе расплачвацца маладое пакаленьне беларусаў за так званы "эканамічны цуд". І калі мы глядзім на Беларусь не як на нейкі часовы прытулак, а як на нашую Бацькаўшчыну, на нашую будучыню, мы павінны быць больш адказнымі за нашыя прагнозы і за наш аналіз".
(Дракахруст: ) "Сп-р Раманчук, вось я як раз наконт адказнасьці эканамістаў за іх прагнозы і аналізы. Шмат эканамістаў казалі пра тое, што той эканамічны "роськвіт", які мы зараз назіраем у Беларусі - ён часовы, няўстойлівы і ў хуткім часе абрынецца. Але час ідзе, а яно неяк не абрынаецца. Вы можаце, заходзячы са сваіх падыходаў, пазначыць нейкі тэрмін ці сукупнасьць чыньнікаў, наяўнасьць якіх паставіць беларускую эканоміку на мяжу краху? Ці можна сказаць, што да гэтага прывядзе падзеньне цэнаў на нафту ці ўступленьне Расеі ва Ўсясьветную гандлёвыую арганізацыю (а Беларусі - не)? Ці можна сказаць, што калі здарыцца тое ці гэтае ці калі цяперашняя палітыка будзе проста працягвацца, то праз 5-10-100 гадоў прыйдзе натуральны крызіс - калі заводы будуць закрывацца, калі есьці будзе няма чаго?"
(Раманчук: ) "Чалавек, які называе канкрэтную дату крызісу, можа быць палітыкам ці ідэёлягам, але не эканамістам. Эканамічная навука не дае магчымасьці рабіць такія прагнозы. Але можна безумоўна гаворыць пра тое, якія тэндэнцыі, якія здарэньні давядуць да сытуацыі, калі кіраваць каманднай эканомікай будзе немагчыма. Перш за ўсё, гэта, безумоўна, падзеньне цэнаў на нафту, другое - гэта рост цэнаў на газ да ўзроўню 70 даляраў за тысячу кубамэтраў, гэта ўвядзеньне Расеяй мытаў для абароны свайго рынку ад беларускіх тавараў.
Алое на першае месца я паставіў бы такі сцэнар. Калі нацыянальны банк будзе і надалей зьніжаць цану крэдытаў для камэрцыйных банкаў і для прадпрыемстваў, тады людзі могуць страціць давер да беларускай банкаўскай сыстэмы і пойдуць за сваімі грашыма ў банкі. І калі там гэтых грошай ня будзе, гэта будзе крызіс даверу, зь якога вельмі цяжка будзе выйсьці. Але ў Беларусі ніколі ня будзе сытуацыі, калі ня будзе чаго есьці. Гэта ня будзе ніколі, бо ў нас вельмі салідарная супольнасьць і людзі маюць значна больш розуму, чым улады. Прыкметы крызісу бачныя ўжо сёньня. На складах сёньня замарожана тавараў на мільярд даляраў, якія вельмі складана прадаць. Тое, што гэтая мадэль няўстойлівая і доўга не пратрывае - гэта пацьвяржае і эканамічная навука, і эканамічная практыка апошніх 20 гадоў".
(Дракахруст: ) "Сп-р Казловіч, у савецкія часы здавалася , што савецкая эканоміка разьвіваецца вельмі дынамічна і ўстойліва. І усе прагнозы, што Саветы ня вытрымаюць спачатку году, потым дзесяці, потым дваццаці гадоў - усе гэтыя прагнозы ня спраўджваліся. Нарэшце ўсе стаміліся прадказваць крах. І вось, калі стаміліся, - крах та і адбыўся".
(Казловіч: ) "Я павінен сказаць, што ўсё тое, што казаў Раманчук, ён казаў і 5, і 7 гадоў таму. А беларуская эканоміка стабільна разьвіваецца на працягу гэтых 5-7 гадоў. А калі казаць пра Савецкі Саюз, то ня трэба забываць, што да эканамічных матываў там дадаліся і палітычныя. Адно, калі ў руля дзяржавы апынуўся Гарбачоў, і зусім іншае, калі б там апынулася зусім іншая асоба. Тады б, магчыма, былі зусім іншыя варыянты разьвіцьця".
(Дракахруст: ) "Сп-р Казловіч, я Вас на сэкунду перапыню. Я хачу ўдакладніць, што тэмпы разьвіцьця савецкай эканомікі пачалі зьмяншацца ў 70-х гадох і спыніліся напачатку 80-х - да Гарбачова".
(Казловіч: ) "Тэмпы разьвіцьця не спыніліся, яны складалі 3-4 % і ў 80-х гадох, да 90-га году. Іншая справа, што яны сталі ніжэйшыя, чым былі ў 70-я-80-я гады. І гэты факт казаў пра тое, што патрэбна было пэўнае рэфармаваньне эканомікі, аднак рэфармаваньне, але ня злом, не разбурэньне краіны.
Што тычыцца катастрафічных пэрспэктываў для беларускай эканомікі, то я, зразумела, катэгарычна нязгодны. У беларускай эканомікі няма аніякіх катастрафічных пэрспэктываў. Ну патаньнее нафта - ну і што? Для нас яна - палка з двума канцамі: з аднаго боку мы спыжываем нафту, а з другога боку - мы прадаем нафтапрадукты, якія даражэйшыя за нафту. Калі нафта патаньнее, то і мы будзем купляць у Расеі нафту па ніжэйшай цане, чым зараз. Гэта для нас мінус ці плюс? Зразумела, плюс. Ну, будзем на Захад прадаваць нафтапрадукты па больш нізкіх цэнах. Усё роўна ў нас будзе тут пэўны плюс - перапрацоўка і самая нафта. Уступленьне Расеі ва Ўсясьветную гандлёвую арганізацыю – безумоўна, гэта створыць пэўныя праблемы для беларускай эканомікі, бо пашырыцца доступ на расейскі рынак для кітайскіх, індыйскіх ды іншых тавараў. Але ня трэба забываць, што ўжо зараз экспарт беларускіх тавараў у Заходнюю Эўропу складае дзесьці каля 46% , а ў Расею - каля 40%. Іншымі словамі, у нас ужо экспарт у краіны Эўразьвязу перавышае экспарт у Расею. Адбылася ў пэўнай ступені пераарыентацыя. Праўда, гэта можа быць сёлета зьвязана са зьменай парадку спагнаньня падатку на даданую вартасьць, але тэндэнцыя такая назіраецца. Зь іншага боку, ня трэба забываць, што мы знаходзімся з Расеяй у саюзьніцкіх адносінах і мы можам абумовіць пэўныя варункі гандлю зь ёй. У нас няма мытаў у гандлі з Расеяй, уступленьне яе ва Ўсясьветную гандлёвую арганізацыю не азначае, што для трэціх краінаў мыты наагул адмяняюцца, яны застануцца, таму перавага для беларускай эканомікі ўсё роўна застанецца, яна ня зьнікне. І я б яшчэ хацеў сказаць, каб Раманчук не палохаў насельніцтва пустымі банкамі, ён гаворыць, што усё аддалі, ў банках нічога няма. Дык і летась аддавалі, і пазалетась аддавалі, і ўсё роўна мы інвэстуем прамысловасьць і сельскую гаспадарку і сёлета. Палохаць насельніцтва пустымі банкамі ня трэба".
(Раманчук: ) "Трэба глядзець таксама на структуру экспарту. І калі вы аднімеце ад гэтага экспарту расейскія нафтапрадукты, якія вырабляюцца на нашых заводах, вы ўбачыце сапраўдную карціну. Сапраўды, экспарт у Расею складае 35% але гэта як раз сьведчыць пра стагнацыю беларускай эканомікі. Калі расейскі рынак такі шырокі, што ўвесь сьвет імкнецца туды інвэставаць і прадаваць, а мы, традыцыйна знаходзячыся ў мытным саюзе, губляем яго. Сёньня гандаль з Расеяй паменшыўся больш істотна, чым гэта было у 1998-1999 гадох, пасьля расейскага дэфолту. Гэты мытны саюз ня дзейнічае, і абраная інтэграцыйная схема - гэта пустаслоўе. Я згодны з тым, што ўступленьне Расеі ва Ўсясьветную гандлёвую арганізацыю не паўплывае на нашыя ўзаемаадносіны, бо Расея можа і не выконваць гэтых правілаў. А што тычыцца банкаў, то трэба паглядзець на іх балянсы. І дынаміка росту ўнёскаў насельніцтва ў банкі сёлета зьніжаецца. Людзі навучыліся лічыць, яны бачаць, што сёньня зарабляюць значна менш. Прыкметы крызісу навідавоку. 60% прадпрыемстваў лёгкай прамысловасьці стратныя. Тое самае ў сельскай гаспадарцы, хаця нават нацыянальны банк мае на сваім балянсе 6 калгасаў. Прывяду гістарычны прыклад. Калі у 1998 годзе ў Славаччыне прыйшоў новы дэмакратычны ўрад, ён зрабіў аўдыт банкаўскай сыстэмы. Яны ўбачылі, што за часы Мэчыяра славацкая эканоміка напрацавала даўгоў на 8 мільярдаў даляраў, якія сёньня ўся Славаччына, усе падаткаплатнікі аплачваюць. Я лічу, што беларуская гаспадарка ідзе менавіта такім шляхам, які някепска выглядае, але аднойчы калі нехта паводле псыхалягічных прычынаў прыйдзе ў банк і ня знойдзе там дастатковай колькасьці грошай, гэта можа справакаваць буйны банкаўскі крызіс".
(Казловіч: ) "Я хачу некалькі словаў сказаць таварышчу Раманчуку. Калі ён гаворыць аб гандлі з Расеяй, ня трэба думаць, што абсалютныя аб''ёмы гандлю з Расеяй у нас памяншаюцца. Яны як раз павялічваюцца з году ў год, аб''ём гандлю з Расеяй летась дасягнуў рэкорду - больш за 17 мільярдаў даляраў. Гэта павялічэньне абсалютнае і памяншэньне адноснае гаворыць аб высокіх тэмпах эканамічнага разьвіцьця Беларусі. Таму, калі Раманчук кажа, што цэны на нафту зьнізяцца і гэта будзе моцны ўдар па Беларусі, то ня трэба таксама гэтым палохаць, мы тут праіграем у экспарце нафтапрадуктаў, але выйграем на пакупцы нафты па больш нізкім цэнам. І ня трэба на гэтым будаваць нейкую трагедыю. Я ня згодны з Раманчуком і ў тым, што ў нас, у Беларусі, зашмат якіхсьці алігархаў. Калі ў нас і ёсьць нейкія ў двукосьсі "алігархі", то іх нельга параўноўваць з расейскімі. Калі ў Расеі алігархі сапраўды вызначалі палітыку, то ў нас алігархі не вызначаюць ані ўнутраную, ані замежную палітыку і ў гэтым - прынцыповае адрозьненьне".
(Раманчук: ) "Я ня ведаю, што такое абсалютныя аб''ёмы гандлю. Проста ёсьць лічба фізычных і цэнавах аб''емаў. Паводле і аднаго і іншага паказьніка гандаль з Расеяй сёлета зьнізіўся, і аб гэтым гаворыць і расейскае, і беларускае міністэрствы статыстыкі".
(Дракахруст: ) "У чым загадка ўстойлівасьці беларускай эканомікі? Яе пабудова супярэчыць асноўным прынцыпам рэфармаваньня, якія прапануюць МВФ і УБ: фінансавая стабілізацыя (да апошняга часу ў Беларусі была самая высокая інфляцыя ў СНД, хаця СНД – зусім ня ўзор нізкай інфляцыі) – лібэралізацыя (нават адэпты беларускай мадэлі не сьцьвярджаюць, што яна лібэральная) – структурная рэформа (праведзеная ў абмежаваная форме, структура нацыянальнай эканомікі прыблізна такая ж, як была да 1991 году).
Да таго ж Беларусь мае мала ўласных энэргетычных рэсурсаў (нафты, газу), продаж якіх мог бы кампэнсаваць няўдалую эканамічную палітыку, калі б яна была няўдалай.
Тым ня менш эканамічнай катастрофы у краіне не назіраецца, ВУП расьце, заробкі, скажам, вышэйшыя, чым ва Ўкраіне, пэнсіі – вышэйшыя, чым у Расеі, узровень беспрацоўя – пару адсоткаў. Чаму такая сыстэма аказваецца ня толькі стабільнай, але й даволі пасьпяховай?
(Казловіч: ) "Я мяркую, што пытаньне пастаўленае не зусім карэктна. З аднаго боку канстатуецца даволі пасьпяховае эканамічнае разьвіцьцё Беларусі, з другога боку - ставяцца пад сумнеў гэтыя посьпехі і ўся эканамічная палітыка ў цэлым. Тое, што мы разьвіваемся не паводле рэцэптаў Міжнароднага валютнага фонду і Ўсясьветнага банку, не паводле нейкіх абстрактных прынцыпаў, ужываньне якіх нібыта паўсюль дае станоўчыя вынікі - на гэтай падставе сумнявацца ў нашых падыходах не зусім правільна. Загадка нашай устойлівасьці палягае як раз у тым, што мы не пайшлі па шляху ўжываньня абстрактных прынцыпаў, якія можа і добрыя ў тэорыі, але далёка не заўжды спрацоўваюць на практыцы.
Краіны Лацінскай Амэрыкі не адно дзесяцігодзьдзе ўжывалі рэцэпты МВФ і Ўсясьветнага банку, у выніку, паводле ацэнак экспэртаў, 80-90-е гады сталі для такіх краінаў, як Бразылія і Аргентына, страчаным дзесяцігодзьдзем. Мы зыходзілі з канкрэтных эканамічных умоваў. Чаму Маргарэт Тэтчэр праводзіла прыватызацыю 10 гадоў, а ў нас хочуць, каб яна прайшла, як у Расеі, за 2-3 гады? Ці, скажам інфляцыя, - перамога над ёй не зьяўляецца самамэтай. Можна зрабіць, каб яна была роўнай нулю, але тады ўвесь рэальны сэктар будзе ляжаць на лапатках.
Мы зыходзілі з таго, якую структуру эканомікі мы атрымалі ў спадчыну, мы ня можам адразу пазбавіцца ад прамысловых гігантаў. Былі прапановы гэта зрабіць, але мы вырашылі іх захаваць і разьвіваць. І жыцьцё паказала, што мы мелі рацыю. Яшчэ да асаблівасьцяў беларускай эканомікі я б аднес тое, што дзяржаўная эканамічная палітыка імкнецца ўлічваць інтарэсы шырокіх масаў насельніцтва ў першую чаргу, а ня нейкай вузкай алігархічнай групы.
(Дракахруст: ) "Сп-р Раманчук, як бы Вы адказалі на гэтую крытыку і на пытаньне: у чым загадка гэтага беларускага "эканамічнага цуду", які не адпавядае парадам міжнародных фінансавых арганізацыяў , і тым ня менш неяк выжывае і нават пасьпяхова".
(Раманчук: ) "Я пачну з загадак, бо ў прамове сп-ра Казловіча столькі мітаў, што патрэбна 2-3 гадзіны, каб іх растлумачыць нашым слухачам. Што тычыцца загадкі эканамічнага росту, то трэба сказаць дзякуй Джорджу Бушу і міжнароднаму нафтаваму манапалісту ОРЕС, якія зрабілі так, што цана на нафту сёньня перавышае 60 даляраў за барэль. Бязглуздзіца аналітыкаў, якія ня зьвязваюць з гэтым эканамічнага росту ў Беларусі, робіцца відавочнай, калі мы паглядзім колькі грошай атрымлівае бюджэт нашай краіны і колькі атрымліваюць беларускія прадпрыемствы, якія перарабляюць гэтую нафту. Дзьве траціны таго, што атрымлівае багатая нафтай Расея, атрымлівае за транзыт і перапрацоўку нафты і Беларусь. Калі мы паглядзім на гандаль Беларусі за першы квартал гэтага году, то ўбачым, што ўпершыню ў нашай найноўшай гісторыі мінэральныя прадукты як у экспарце гэтак і ў імпарце займаюць больш за траціну. Беларусь па сутнасьці стала нафтавай дзяржавай, яна атрымлівае велізарную рэнту ад гэтага скачка цэнаў на нафту. І гэтая рэнта ідзе не ў кішені простых людзей, сялянаў, рабочых, пэнсіянэраў, - яна асядае ў кішэнях тых структураў, якія маюць права празь ліцэнзіі і іншыя мэханізмы прысвойваць гэтую рэнту. Улічваючы, што ў нас усё кантралюе адміністрацыя прэзыдэнта, яна зьяўляецца аналягам нейкага шэйху з Савудаўскай Арабіі. Калі мы прааналізуем дзейнасьць і рашэньні нашага ўраду, то яны ня маюць нічога агульнага з тымі тэмпамі росту, якія былі дасягнутыя - проста пашанцавала. Да гэтага варта дадаць яшчэ адзін важны фактар - расейскі рынак, працяг расейскіх датацыяў на пастаўкі газа і нафты, попыт з боку расейскага рынку, які пакуль не зачыняецца, у адрозьненьне ад беларускага, які ўжо вельмі моцна зачыніўся ад расейскіх тавараў і канкурэнтаў.
Усё гэта дае сытуацыю, калі плянавая эканоміка, якая ў Беларусі засталася з часоў Савецкага Саюзу (гата такі міні-СССР), гэтая эканоміка перапрацоўвае сыравіну, экспартуе тое, што гаворыць усясьветны рынак і расейскія нафтавыя кампаніі..."
(Дракахруст: ) "Сп-р Раманчук, я хачу Вас перапыніць. Вашае тлумачэньне тычыцца апошніх гадоў, калі цэны на нафту ўзьляцелі абсалютна па-вар''яцку. Але мы размаўляем пра беларускую мадэль, якая дзейнічае на працягу прыкладна 10 гадоў. Ня ўвесь гэты час цана на нафту была такая высокая, тым ня менш беларуская эканоміка выжывала і ў час ня вельмі спрыяльнай нафтавай кан''юнктуры. Чаму?" (Раманчук: ) "Гэта вельмі проста тлумачыцца. Калі мы паглядзім на дынаміку пэнсіяў і заробкаў, то ўбачым, што ў нас 100% пэнсіянэраў і 70% рабочых жылі за рысай беднасьці. Інфляцыя рабіла як раз тое, што ўпарта адмаўляе сп-р Казловіч, а менавіта пераразьмяркоўвала грошы ў кішэні беларускіх алігархаў. А яны ў нас ёсьць. Інфляцыя была першым інструмэнтам, які даў грошы ў кішэні беларускай намэнклятуры, другі - гэта была розьніца курсаў, і трэцяе - гэта фінансавая піраміда дэпазытаў насельніцтва, будаўніцтва якой зараз дайшло да крытычнай рысы.
Літва і Польшча, якія выконвалі ня толькі рэцэпты МВФ, але і проста аксыёмы здаровага розуму, дасягнулі сярэдняга ўзроўню заробкаў і пэнсіяў 600 і 300 даляраў адпаведна. І пэнсіянэры ў Польшчы жывуць лепш, чым нават некаторыя работнікі. Сапраўды, у нас не такая разбуральная эканоміка, як ва Ўзбэкістане, але ў нас такога ня будзе ніколі, ні пры якой уладзе. Нагадаю толькі адзін прыклад - 94% хатніх гаспадарак Беларусі маюць свае дачы і атрымліваюць ад іх у 6 разоў болей грошай, чым складае ўся сацыяльная дапамога дзяржавы. Такі край вельмі стабільны незалежна ад таго, якая ў ім ўлада. Але ўлада можа дапамагчы гэтай супольнасьці багацець хутчэй, альбо зьнішчаць рабочыя мессцы. Калі мы сёньня ішлі іншым шляхам, у нас замест МАЗу быў бы , магчыма, больш магутны індустрыяльны гігант - Таёта ці Фальксвагэн. Чаму зараз у адным Санкт-Пецярбургу 3 аўтамабільныя заводы, а ў Беларусі - адны МАЗ і МТЗ, якія стабільна атрымліваюць грошы зь бюджэту".
(Дракахруст: ) "Наступнае маё пытаньне – як раз пра Таёту і Фальксвагэн. Прагнозы МВФ і Ўсясьветнага банка наконт наступстваў парушэньня іх прынцыпаў спраўджваюцца адносна Беларусі хіба што ў адным – узровень замежных інвэстыцыяў застаецца надзвычай нізкім. Наколькі гэта крытычна важны чыньнік, наколькі гэты недахоп кампэнсуецца ўнутранымі (пераважна дзяржаўнымі) інвэстыцыямі? Сп-р Казловіч".
(Казловіч: ) "Па-першае, я хачу вярнуцца да першага пытаньня. Я ня згодны з Раманчуком у тым, што ён сапраўды цяперашнюю кан''юнктуру спрабуе распаўсюдзіць на ўсе 10 гадоў. Гэтая кан''юнктура не заўсёды спрыяла эканамічнаму разьвіцьцю Беларусі. Пазыцыя лібэральных эканамістаў зводзіцца да таго, што эканамічны рост у Беларусі яны спрабуюць тлумачыць усім, чым заўгодна, толькі не эканамічнай палітыкай дзяржавы. Але адкідаць гэтую палітыку і тлумачыць вынікі ўзьдзеяньнем іншых фактараў - гэта неразумны падыход.
Калі казаць пра інвэстыцыі, то сапраўды прамыя замежныя інвэстыцыі ў разьліку на чалавека ў Беларусі значна меншыя, чым , скажам, у Прыбалтыцы ці краінах Усходняй Эўропы. Але пытаньне ў тым, куды ідуць гэтыя інвэстыцыі. Мы імкнемся да таго, каб спалучаць інтарэсы інвэстара і нашай дзяржавы, і народу ў цэлым. Менавіта пры такім падыходзе можна прыцягваць так званыя статэгічныя інвэстыцыі.
Ці можам мы казаць пра кампэнсацыю недахопу прамых замежных інвэстыцыяў? Так, можам. Калі мы паглядзім на ўдзельную вагу інвэстыцыяў у беларускім валавым унутраным прадукце, яна складае 18-20%. Праблема палягае ня ў тым, каб проста прыцягнуць інвэстыцыі, а ў тым, які агульны аб''ем інвэстыцыяў - ня толькі замежных, але і ўнутраных, нацыянальных. І калі мы паглядзім на аб''ем нацыянальных інвэстыцыяў у разьліку на колькасьць насельніцтва, то мы нічым не саступаем краінам Усходняй Эўропы ці Прыбалтыцы. Даўно вядома, што тэмпы эканамічнага росту залежаць ад аб''ёму інвэстыцыяў. Чым вышэй аб''ёмы інвэстыцыяў, тым вышэй шыя тэмпы росту валавага ўнутранага прадукту. А тэмпы росту валавага ўнутранага прадукту, росту прамысловасьці ў Беларусі, і ня толькі ў гэтым ці ў мінулым годзе, а на працягу ўсяго апошняга дзесяцігодзьдзя, былі вышэйшыя, чым у іншых краінах СНД ці нават Усходняй Эўропе.
Гэта гаворыць за тое, што недахоп замежных інвэстыцыяў кампэнсуецца сваімі, нацыянальнымі інвэстыцыямі".
(Раманчук: ) "Трэба проста сябраваць з эканамічнымі дадзенымі і не падмяняць іх такімі ідэалягічнымі клішэ. Нагадаю, што на гэты год ураду і нацыянальнаму банку было загадана прыцягнуць у краіну 1 мільярд даляраў замежных інвэстыцыяў. Гэтая мэта, безумоўна, ня будзе выкананая, як і папярэднія інвэстыцыйныя пляны, тут варта нагадаць толькі Форд і Ікеа , якіх мы згубілі. Мы, зразумела, можам намаляваць нейкія лічбы ВУП, можам даць дадаткова пару соцень мільёнаў даляраў у сельскую гаспадарку альбо ў будаўніцтва, але мы таксама павінны памятаць, што мы ў гэтую сельскую гаспадарку ўжо столькі грошай укінулі - па мільярдзе даляраў у год, а вынікі даволі сьціплыя. Варта памятаць і тое, што ў будаўніцтве на сёньняшні дзень замарожаныя амаль 3 мільярды даляраў. І гэта крэдыты, якія лічацца вельмі добрымі на балянсе банкаў.
Адзіным і стабільным інвэстарам у Беларусі зьяўляецца насельніцтва, якое трымае на дэпазытах 2 мільярды даляраў. І калі людзі зразумеюць, што гэтых грошай у банках няма (а іх там няма, бо яны былі выданыя на розныя праекты, якія стымулююць гэты самы ВУП), то тады будзе тое, што адбылося ў Румыніі ці Аргентыне. Туму я лічу, што недахоп інвэстыцыяў Беларусь кампэнсаваць з унутраных рэсурсаў ня можа. Мы можам толькі паглыбіць структурныя дыспрапорцыі, якія прывядуць да таго, што як некалі казаў былы міністар эканомікі Ўладзімер Шымаў . Паводле яго, беспрацоўе ў Беларусі можа дасягнуць узроўню 30%. Вось тая цана, якой будзе расплачвацца маладое пакаленьне беларусаў за так званы "эканамічны цуд". І калі мы глядзім на Беларусь не як на нейкі часовы прытулак, а як на нашую Бацькаўшчыну, на нашую будучыню, мы павінны быць больш адказнымі за нашыя прагнозы і за наш аналіз".
(Дракахруст: ) "Сп-р Раманчук, вось я як раз наконт адказнасьці эканамістаў за іх прагнозы і аналізы. Шмат эканамістаў казалі пра тое, што той эканамічны "роськвіт", які мы зараз назіраем у Беларусі - ён часовы, няўстойлівы і ў хуткім часе абрынецца. Але час ідзе, а яно неяк не абрынаецца. Вы можаце, заходзячы са сваіх падыходаў, пазначыць нейкі тэрмін ці сукупнасьць чыньнікаў, наяўнасьць якіх паставіць беларускую эканоміку на мяжу краху? Ці можна сказаць, што да гэтага прывядзе падзеньне цэнаў на нафту ці ўступленьне Расеі ва Ўсясьветную гандлёвыую арганізацыю (а Беларусі - не)? Ці можна сказаць, што калі здарыцца тое ці гэтае ці калі цяперашняя палітыка будзе проста працягвацца, то праз 5-10-100 гадоў прыйдзе натуральны крызіс - калі заводы будуць закрывацца, калі есьці будзе няма чаго?"
(Раманчук: ) "Чалавек, які называе канкрэтную дату крызісу, можа быць палітыкам ці ідэёлягам, але не эканамістам. Эканамічная навука не дае магчымасьці рабіць такія прагнозы. Але можна безумоўна гаворыць пра тое, якія тэндэнцыі, якія здарэньні давядуць да сытуацыі, калі кіраваць каманднай эканомікай будзе немагчыма. Перш за ўсё, гэта, безумоўна, падзеньне цэнаў на нафту, другое - гэта рост цэнаў на газ да ўзроўню 70 даляраў за тысячу кубамэтраў, гэта ўвядзеньне Расеяй мытаў для абароны свайго рынку ад беларускіх тавараў.
Алое на першае месца я паставіў бы такі сцэнар. Калі нацыянальны банк будзе і надалей зьніжаць цану крэдытаў для камэрцыйных банкаў і для прадпрыемстваў, тады людзі могуць страціць давер да беларускай банкаўскай сыстэмы і пойдуць за сваімі грашыма ў банкі. І калі там гэтых грошай ня будзе, гэта будзе крызіс даверу, зь якога вельмі цяжка будзе выйсьці. Але ў Беларусі ніколі ня будзе сытуацыі, калі ня будзе чаго есьці. Гэта ня будзе ніколі, бо ў нас вельмі салідарная супольнасьць і людзі маюць значна больш розуму, чым улады. Прыкметы крызісу бачныя ўжо сёньня. На складах сёньня замарожана тавараў на мільярд даляраў, якія вельмі складана прадаць. Тое, што гэтая мадэль няўстойлівая і доўга не пратрывае - гэта пацьвяржае і эканамічная навука, і эканамічная практыка апошніх 20 гадоў".
(Дракахруст: ) "Сп-р Казловіч, у савецкія часы здавалася , што савецкая эканоміка разьвіваецца вельмі дынамічна і ўстойліва. І усе прагнозы, што Саветы ня вытрымаюць спачатку году, потым дзесяці, потым дваццаці гадоў - усе гэтыя прагнозы ня спраўджваліся. Нарэшце ўсе стаміліся прадказваць крах. І вось, калі стаміліся, - крах та і адбыўся".
(Казловіч: ) "Я павінен сказаць, што ўсё тое, што казаў Раманчук, ён казаў і 5, і 7 гадоў таму. А беларуская эканоміка стабільна разьвіваецца на працягу гэтых 5-7 гадоў. А калі казаць пра Савецкі Саюз, то ня трэба забываць, што да эканамічных матываў там дадаліся і палітычныя. Адно, калі ў руля дзяржавы апынуўся Гарбачоў, і зусім іншае, калі б там апынулася зусім іншая асоба. Тады б, магчыма, былі зусім іншыя варыянты разьвіцьця".
(Дракахруст: ) "Сп-р Казловіч, я Вас на сэкунду перапыню. Я хачу ўдакладніць, што тэмпы разьвіцьця савецкай эканомікі пачалі зьмяншацца ў 70-х гадох і спыніліся напачатку 80-х - да Гарбачова".
(Казловіч: ) "Тэмпы разьвіцьця не спыніліся, яны складалі 3-4 % і ў 80-х гадох, да 90-га году. Іншая справа, што яны сталі ніжэйшыя, чым былі ў 70-я-80-я гады. І гэты факт казаў пра тое, што патрэбна было пэўнае рэфармаваньне эканомікі, аднак рэфармаваньне, але ня злом, не разбурэньне краіны.
Што тычыцца катастрафічных пэрспэктываў для беларускай эканомікі, то я, зразумела, катэгарычна нязгодны. У беларускай эканомікі няма аніякіх катастрафічных пэрспэктываў. Ну патаньнее нафта - ну і што? Для нас яна - палка з двума канцамі: з аднаго боку мы спыжываем нафту, а з другога боку - мы прадаем нафтапрадукты, якія даражэйшыя за нафту. Калі нафта патаньнее, то і мы будзем купляць у Расеі нафту па ніжэйшай цане, чым зараз. Гэта для нас мінус ці плюс? Зразумела, плюс. Ну, будзем на Захад прадаваць нафтапрадукты па больш нізкіх цэнах. Усё роўна ў нас будзе тут пэўны плюс - перапрацоўка і самая нафта. Уступленьне Расеі ва Ўсясьветную гандлёвую арганізацыю – безумоўна, гэта створыць пэўныя праблемы для беларускай эканомікі, бо пашырыцца доступ на расейскі рынак для кітайскіх, індыйскіх ды іншых тавараў. Але ня трэба забываць, што ўжо зараз экспарт беларускіх тавараў у Заходнюю Эўропу складае дзесьці каля 46% , а ў Расею - каля 40%. Іншымі словамі, у нас ужо экспарт у краіны Эўразьвязу перавышае экспарт у Расею. Адбылася ў пэўнай ступені пераарыентацыя. Праўда, гэта можа быць сёлета зьвязана са зьменай парадку спагнаньня падатку на даданую вартасьць, але тэндэнцыя такая назіраецца. Зь іншага боку, ня трэба забываць, што мы знаходзімся з Расеяй у саюзьніцкіх адносінах і мы можам абумовіць пэўныя варункі гандлю зь ёй. У нас няма мытаў у гандлі з Расеяй, уступленьне яе ва Ўсясьветную гандлёвую арганізацыю не азначае, што для трэціх краінаў мыты наагул адмяняюцца, яны застануцца, таму перавага для беларускай эканомікі ўсё роўна застанецца, яна ня зьнікне. І я б яшчэ хацеў сказаць, каб Раманчук не палохаў насельніцтва пустымі банкамі, ён гаворыць, што усё аддалі, ў банках нічога няма. Дык і летась аддавалі, і пазалетась аддавалі, і ўсё роўна мы інвэстуем прамысловасьць і сельскую гаспадарку і сёлета. Палохаць насельніцтва пустымі банкамі ня трэба".
(Раманчук: ) "Трэба глядзець таксама на структуру экспарту. І калі вы аднімеце ад гэтага экспарту расейскія нафтапрадукты, якія вырабляюцца на нашых заводах, вы ўбачыце сапраўдную карціну. Сапраўды, экспарт у Расею складае 35% але гэта як раз сьведчыць пра стагнацыю беларускай эканомікі. Калі расейскі рынак такі шырокі, што ўвесь сьвет імкнецца туды інвэставаць і прадаваць, а мы, традыцыйна знаходзячыся ў мытным саюзе, губляем яго. Сёньня гандаль з Расеяй паменшыўся больш істотна, чым гэта было у 1998-1999 гадох, пасьля расейскага дэфолту. Гэты мытны саюз ня дзейнічае, і абраная інтэграцыйная схема - гэта пустаслоўе. Я згодны з тым, што ўступленьне Расеі ва Ўсясьветную гандлёвую арганізацыю не паўплывае на нашыя ўзаемаадносіны, бо Расея можа і не выконваць гэтых правілаў. А што тычыцца банкаў, то трэба паглядзець на іх балянсы. І дынаміка росту ўнёскаў насельніцтва ў банкі сёлета зьніжаецца. Людзі навучыліся лічыць, яны бачаць, што сёньня зарабляюць значна менш. Прыкметы крызісу навідавоку. 60% прадпрыемстваў лёгкай прамысловасьці стратныя. Тое самае ў сельскай гаспадарцы, хаця нават нацыянальны банк мае на сваім балянсе 6 калгасаў. Прывяду гістарычны прыклад. Калі у 1998 годзе ў Славаччыне прыйшоў новы дэмакратычны ўрад, ён зрабіў аўдыт банкаўскай сыстэмы. Яны ўбачылі, што за часы Мэчыяра славацкая эканоміка напрацавала даўгоў на 8 мільярдаў даляраў, якія сёньня ўся Славаччына, усе падаткаплатнікі аплачваюць. Я лічу, што беларуская гаспадарка ідзе менавіта такім шляхам, які някепска выглядае, але аднойчы калі нехта паводле псыхалягічных прычынаў прыйдзе ў банк і ня знойдзе там дастатковай колькасьці грошай, гэта можа справакаваць буйны банкаўскі крызіс".
(Казловіч: ) "Я хачу некалькі словаў сказаць таварышчу Раманчуку. Калі ён гаворыць аб гандлі з Расеяй, ня трэба думаць, што абсалютныя аб''ёмы гандлю з Расеяй у нас памяншаюцца. Яны як раз павялічваюцца з году ў год, аб''ём гандлю з Расеяй летась дасягнуў рэкорду - больш за 17 мільярдаў даляраў. Гэта павялічэньне абсалютнае і памяншэньне адноснае гаворыць аб высокіх тэмпах эканамічнага разьвіцьця Беларусі. Таму, калі Раманчук кажа, што цэны на нафту зьнізяцца і гэта будзе моцны ўдар па Беларусі, то ня трэба таксама гэтым палохаць, мы тут праіграем у экспарце нафтапрадуктаў, але выйграем на пакупцы нафты па больш нізкім цэнам. І ня трэба на гэтым будаваць нейкую трагедыю. Я ня згодны з Раманчуком і ў тым, што ў нас, у Беларусі, зашмат якіхсьці алігархаў. Калі ў нас і ёсьць нейкія ў двукосьсі "алігархі", то іх нельга параўноўваць з расейскімі. Калі ў Расеі алігархі сапраўды вызначалі палітыку, то ў нас алігархі не вызначаюць ані ўнутраную, ані замежную палітыку і ў гэтым - прынцыповае адрозьненьне".
(Раманчук: ) "Я ня ведаю, што такое абсалютныя аб''ёмы гандлю. Проста ёсьць лічба фізычных і цэнавах аб''емаў. Паводле і аднаго і іншага паказьніка гандаль з Расеяй сёлета зьнізіўся, і аб гэтым гаворыць і расейскае, і беларускае міністэрствы статыстыкі".
