(Вячаслаў Ракіцкі: ) “Сто гадоў таму Максім Багдановіч мроіў “Вострую Браму сьвятую і ваякаў на грозных канях. Ў белай пене праносяцца конi, Рвуцца, мкнуцца i цяжка хрыпяць”... А беларус-селянін як тады, гэтак і цяпер нясьпешна запрагае ўжо ледзь ня сябра каняку ды ладзіцца ў поле. Гойдае-скача на драўляным коніку хлапчаня, а дарослыя дзядзькі сядаюць часам на “каня белага”, часьцей ля крамаў... І ўсюды конь. Ніякая ўрбанізацыя ня здольная цалкам выцесьніць гэтага гордага, прыгожага, разумнага зьвера. Ужо колькі вякоў”.
(Тацяна Валодзіна: ) “Прыручылі каня адным зь першых сярод дзікіх зьвяроў. У старажытных пісьмовых помніках згадваецца конь як самая важная гаспадарчая жывёліна, што ўвасабляе часам “увесь скот”, і як жывёла, зьвязаная з ахвярапрынашэньнем, і як культавы “нябесны конь”, што датычны і да Сусьветнага дрэва, і як істота, рытуальна блізкая да чалавека. Гэта адна з самых шанаваных жывёлаў і ў беларускай міталёгіі”.
(Ракіцкі: ) “Сёньня мы паспрабуем забыцца пра найважнейшую гаспадарчую ролю каня, якая, дарэчы, і сёньня не нашмат меншая, чым гадоў сто таму... Герой нашай перадачы — конь як культавая постаць. Дзе вытокі такога стаўленьня да гэтай жывёлы?”
(Валодзіна: ) “Вобраз каня здавён актыўна выкарыстоўваўся ў касмалёгіі і ў кульце продкаў, быў зьвязаны з трыма галоўнымі сацыяльнымі групамі грамадзтва: сьвятарамі, ваярамі, земляробамі. На ім ня толькі аралі, ваявалі, міталягічны вобраз каня зьвязаны зь мітамі пра станаўленьне княскай улады. Як рытуалы, варожбы паўстаюць конныя спаборніцтвы, каб праз каня даведацца волю багоў. Зь яго дапамогай вырашалася пытаньне аб зьмене дынастыі”.
(Ракіцкі: ) “Але ж конь не гаворыць. Як жа маглі разумецца яго прароцтвы? І каго з нашых князёў абралі такім незвычайным чынам?”
(Валодзіна: ) “Прыкладам, назіралі, якой нагой пераступіць праз выкладзеныя коп’і конь вярхоўнага бога палабскіх славянаў Сьветавіта, альбо назіралі за ім раніцай — будзе ён у пене або спакойны. Што ж тычыцца нашай гісторыі, зафіксаванае паданьне пра абраньне каралём Вітаўта:
“Памёр у Польшчы кароль-багатыр. Як караля абабраць, адкедава? Вот што тады ўздумалі: — Акапіруем мы каня багатырскага, каня старога караля, у сядло і паложым меч і вострыя копія і пусьцім у сьвет. А самі будзем сачыць, дзе яна сабе абярэ ездака — таго каралём і прызнаем. Прыходзіць конь у вёску і прама на гумно, а віў там стары абрыўкі за ёўняй. Конь як ішоў, паў перад ім на калена. Ну, яны і сказалі: — Ты наш круль-цар, цябе прызнала лошадзь і мы. Як ты абрыўкі віў, будзь круль Вітаўт”.
А яшчэ летапісныя казаньні згадваюць пра скачкі, якія адбываліся абавязкова на вачох усёй грамады, а галоўны герой адносіўся да ніжэйшых яго слаёў. Але што цікава, матывы коннага спаборніцтва тычацца і нашага гістарычнага гербу Пагоні. Як цьвердзіць легенда, выбары спадкаемцы княскай улады пасьля сьмерці князя Нарымунда адбываліся па выніках скачкі”.
(Ракіцкі: ) “Але ж гэтая гіпотэза неаднаразова крытыкавалася... Аднак абмеркаваньне ўсіх перадумоў стварэньня такога герба стала б тэмай асобнай перадачы, для нас жа зараз цікавы яго міталягічны грунт”.
(Валодзіна: ) “Выява збройнага коньнiка-рыцара — найперш знак таго стану грамадзтва, якi прафэсiйна займаўся вайсковай справай i кiраўнiцтвам (ваяры, князi i да т. п.). Сам конь быў высока цанёнай жывёлай, а як ахвярны атрыбут ён займаў другое месца пасьля чалавека. Дзеля сакральных мэтаў звычайна выбiралi белага каня. Фальклёр малюе вобразы прадстаўнiкоў паноўных клясаў, падаючы iх як уладальнiкаў выдатных коней, найчасьцей варанцоў у багатым уборы: валачобныя песьнi зычаць “сьлiчнай паненцы жанiха, што з конiка не сьсядае, перад крулем шапкi не зьнiмае”. Як і ў іншых індаэўрапейскіх міталёгіях, у беларусаў на кані ці на калясьніцы езьдзяць і некаторыя багі, перш за ўсё Пярун, бог навальніцы і маланкі”.
(Ракіцкі: ) “Варта прыгадаць і сьвятога Георгія, што на сваім кані перамагае Цмока. Прынамсі, так адбівае падзеі іканаграфічная традыцыя. У Эўропе шырока папулярныя помнікі валадарам, палкаводцам, паўстанцам на кані. У Беларусі гэтая эўрапейская традыцыя чамусьці не прыжылася. І тым ня меней, хто ж у нашай традыцыі заслугоўвае гонару быць самым першым, ганаровым вершнікам?”
(Валодзіна: ) “Перш за ўсё трэба адзначыць сувязь каня з сонечным богам Ярылам. Апранутую ва ўсё белае дзяўчыну 10 траўня саджалі на белага каня і сьпявалі песьні ў гонар Ярылы. Салярная сымболіка, зьвязаная з вобразам каня, добра бачная і ў палескіх рытуалах купальскага цыклю. Амаль заўсёды паўстае вершнiкам на белым або сiвым канi сьвяты Юры — апякун коней. Ягоны конь малюецца як найгалоўнейшая магутная “сусьветная жывёліна”: у яго залатая грыва, залатое сядзельца, ён вачыма зоркi лiчыць, хвастом дарогу замятае, капытом зямлю прабiвае”.
(Ракіцкі: ) “Увесь час мы кажам пра сьвятасьць і абранасьць каня. Але ж ад школьнае парты памятаем мы і дзікае паляваньне. Ды і псыхааналітыкі цьвердзяць, што вобраз каня хавае ў сабе неўтаймоўную чалавечую энэргію, што рвецца вонкі, ня мае маральных крытэраў... Ці толькі добрым і сьмелым паўстае конь у фальклёры?”
(Валодзіна: ) “Ніяк не. Нават зьяўленьне яго прыпісваецца чорту:
“Даўней, кажуць, баранаваў чалавек, а чорт прыйшоў, сеў на барану і чалавек ня мог пацягнуць бараны. Тагды Бог сказаў на чорта, штобы ён быў канём, — чорт стаў канём, і з тых пор сталі на сьвеце коні”.
Акрамя таго, абарочваюцца ў каня розныя нячысьцікі ды пачвары, а таксама вясковыя чараўніцы:
“Мару бачылі на кані. Калі яе злавілі, пачала яна зьмяняцца, прыбіраючы розныя постаці. Найчасьцей постаці зьвяроў. Нарэшце зьмянілася ў каня. Гаспадар, доўга ня думаючы, узяў і падкаваў яго. Вярнуўшыся дамоў, убачыў, што ў яго хаце сядзіць жанчына, а ў яе з рук кроў цячэ. Прыгледзеўся, а на іх падковы”.
Самым непасрэдным чынам зьвязаны конь і з памерлымі. Так, у вядомым летапісным урыўку аб нашэсьці наўяў у Полацку яны пакідалі пасьля сябе конскія сьляды. Часта гэтая згадка трактуецца так, што наўі езьдзілі на конях. Дарэчы тут прыгадаць і звычаі пахаваньня каня разам з чалавекам, косткі іх у магільніках часта сустракаюцца побач. Акрамя таго верылі, што душа памерлых трапляла ў каня, і таму на ім не працавалі некалькі дзён пасьля сьмерці чалавека”.
(Ракіцкі: ) “Калі ўзяцца згадваць коней з казак ці песень, то першынство зойме сівы конь, той што Сіўка-бурка, альбо “Ой, сівы конь бяжыць, на ім бела грыва”. Або славутыя белыя коні, на якіх мы падчас можам сесьці… Якую ролю мае колер, масьць каня ў фальклёры?”
(Валодзіна: ) “Па ступені сваёй сакральнасьці сапраўды вылучаецца сівы конь. Гэта конь-пасярэднік, конь-мэдыятар, як самая сівізна сьвітанку, што мяжуе між ноччу і днём. У загадках пра раніцу так і пытаюцца: “Ні стуку ні груку на двары, сівы конь на зары”. Мяжуе сівы конь і між верхам і нізам, зямлёю і небам. На Тураўшчыне расказвалі: “Вускочыло такая пара коней сівых, погуляло, да под облакі”, а гром у загадках — “Сівенькі жарэбчык на ўсё царства заржаў”, нават вясёлка малявалася палешукамі як сівы конь — “Весялуха воду бярэ ў канаве і цягне на небо, на дождж. Сівы конь бярэ, каб побачыў”. Такая трансьляцыя верху, божага і сакральнага, і надае голасу Сіўкі статус рэплік самога бога. Вось і зьвяртаюцца да яе — Сіўка-бурка, вешчая кавурка”.
(Ракіцкі: ) “Напрошваецца выснова аб пераважна станоўчым стаўленьні да сівага каня. Гэта так?”
(Валодзіна: ) “Больш карэктна казаць пра яго як пасярэдніка. Бо мяжуе сівы конь і між жыцьцём і сьмерцю. У былічках паўстае сівы конь як адна з іпастасяў дэмана; расказваюць: “Хлопец ішоў у час ночы. Було месячко, по дорозе буў сівый кунь, він його хвоснуў по мордзі і на треці дзень памёр. Эта недуга була — людзі казалі”. Празь сівую кабылу лічылася магчымым перадаць чарадзейскія здольнасьці. Адзін вядзьмак перад сьмерцю наказаў суседу, каб той прыйшоў у пэўны час у пэўнае месца, сустрэнецца там сівая кабыла. Так усё і адбылося”.
(Ракіцкі: ) “Такім чынам, тэма “конь — дэман” такая ж невычарпальная, як і “конь — боства”. Наколькі ж паўплывала на вобраз каня хрысьціянства, ці зьмяніўся яго статус?”
(Валодзіна: ) “Проста на кані пачаў уяўляцца ня нейкі дух альбо дэман, але сьвятыя, нават сам Ісус зьяўляецца ў замовах на белым кані на залатым мосьце. З дапамогаю каня перамагае сьвяты ваяр і зьмеепадобнае зло. Але што цікава, нават біблейская традыцыя пры такім шанаваным падыходзе да каня адшуквае ў яго вобразе пэўныя заганы. Так, толькі народжанага Ісуса конь не захацеў схаваць, а спакойна еў у ясьлях сена. Беларуская народная легенда падае гэты сюжэт наступным чынам:
“Вядома, што вол пад’есьць трохі і ляжа, а конь есьць, есьць і ніколі не пад’есьць. А чаму гэта так бог даў? Таму, што калісьці, яшчэ як найсьвенша Панна хадзіла па сьвеце, то трэба ёй было перайсьці праз ваду. Яна ўпярод прасіла каня: — Перавязі мяне. А конь кажа: — Я яшчэ не пад’еў. Тады яна да вала: — Перавязі мяне, воліку, праз ваду. Так волік: — Сядай. Перавёз ён яе праз ваду. Затое волік хутка пад’есьць і адпачывае, а конь есьць дзень і ноч і не наесца”.
(Ракіцкі: ) “Гэта ўсё легенды, казкі, паданьні, павер’і... А вось песенны конь? Якую песьню пра каханьне ня возьмеш, усё “Ясю коніка паіў, Кася ваду чэрпала”, альбо “Пастой, пастой, дзяўчыначка, дай каню вады”. Наколькі да месца тут такая сымболіка?”
(Валодзіна: ) “Сапраўды, значная колькасьць песень пра каханьне разгортваецца вакол просьбы напаіць каня, але ў большасьці зь іх дзяўчына адказвае: “Напаю каня, як буду твая”. Такія песенныя тэксты, а таксама народныя выслоўі тыпу “пераняць каня”, “даць каню вады”, параўнаньні “гайдачыць як конь сьцяпскей” (пра залётніка), “набожны як сьвятога Юр’я конь: адзін да касьцёла, а другі да кабылы”, даюць падставы для меркаваньняў пра мужчынскую, нават фалічную сымболіку гэтай жывёліны. Тое ж у дзявочых варожбах — ставілі сабе пад ложак місачку з вадою, а ўначы мусіў прысьніцца суджаны, што прыйдзе паіць каня”.
(Ракіцкі: ) “Відаць, і з гэтае прычыны “лятуць коні”, не сьціраецца іх сымболіка, не зьмяншаецца запатрабаванасьць ня толькі на палях, але і ў прыгожых пісаньнях, песьнях. І скача вершнік на беларускай Пагоні”.
(Тацяна Валодзіна: ) “Прыручылі каня адным зь першых сярод дзікіх зьвяроў. У старажытных пісьмовых помніках згадваецца конь як самая важная гаспадарчая жывёліна, што ўвасабляе часам “увесь скот”, і як жывёла, зьвязаная з ахвярапрынашэньнем, і як культавы “нябесны конь”, што датычны і да Сусьветнага дрэва, і як істота, рытуальна блізкая да чалавека. Гэта адна з самых шанаваных жывёлаў і ў беларускай міталёгіі”.
(Ракіцкі: ) “Сёньня мы паспрабуем забыцца пра найважнейшую гаспадарчую ролю каня, якая, дарэчы, і сёньня не нашмат меншая, чым гадоў сто таму... Герой нашай перадачы — конь як культавая постаць. Дзе вытокі такога стаўленьня да гэтай жывёлы?”
(Валодзіна: ) “Вобраз каня здавён актыўна выкарыстоўваўся ў касмалёгіі і ў кульце продкаў, быў зьвязаны з трыма галоўнымі сацыяльнымі групамі грамадзтва: сьвятарамі, ваярамі, земляробамі. На ім ня толькі аралі, ваявалі, міталягічны вобраз каня зьвязаны зь мітамі пра станаўленьне княскай улады. Як рытуалы, варожбы паўстаюць конныя спаборніцтвы, каб праз каня даведацца волю багоў. Зь яго дапамогай вырашалася пытаньне аб зьмене дынастыі”.
(Ракіцкі: ) “Але ж конь не гаворыць. Як жа маглі разумецца яго прароцтвы? І каго з нашых князёў абралі такім незвычайным чынам?”
(Валодзіна: ) “Прыкладам, назіралі, якой нагой пераступіць праз выкладзеныя коп’і конь вярхоўнага бога палабскіх славянаў Сьветавіта, альбо назіралі за ім раніцай — будзе ён у пене або спакойны. Што ж тычыцца нашай гісторыі, зафіксаванае паданьне пра абраньне каралём Вітаўта:
“Памёр у Польшчы кароль-багатыр. Як караля абабраць, адкедава? Вот што тады ўздумалі: — Акапіруем мы каня багатырскага, каня старога караля, у сядло і паложым меч і вострыя копія і пусьцім у сьвет. А самі будзем сачыць, дзе яна сабе абярэ ездака — таго каралём і прызнаем. Прыходзіць конь у вёску і прама на гумно, а віў там стары абрыўкі за ёўняй. Конь як ішоў, паў перад ім на калена. Ну, яны і сказалі: — Ты наш круль-цар, цябе прызнала лошадзь і мы. Як ты абрыўкі віў, будзь круль Вітаўт”.
А яшчэ летапісныя казаньні згадваюць пра скачкі, якія адбываліся абавязкова на вачох усёй грамады, а галоўны герой адносіўся да ніжэйшых яго слаёў. Але што цікава, матывы коннага спаборніцтва тычацца і нашага гістарычнага гербу Пагоні. Як цьвердзіць легенда, выбары спадкаемцы княскай улады пасьля сьмерці князя Нарымунда адбываліся па выніках скачкі”.
(Ракіцкі: ) “Але ж гэтая гіпотэза неаднаразова крытыкавалася... Аднак абмеркаваньне ўсіх перадумоў стварэньня такога герба стала б тэмай асобнай перадачы, для нас жа зараз цікавы яго міталягічны грунт”.
(Валодзіна: ) “Выява збройнага коньнiка-рыцара — найперш знак таго стану грамадзтва, якi прафэсiйна займаўся вайсковай справай i кiраўнiцтвам (ваяры, князi i да т. п.). Сам конь быў высока цанёнай жывёлай, а як ахвярны атрыбут ён займаў другое месца пасьля чалавека. Дзеля сакральных мэтаў звычайна выбiралi белага каня. Фальклёр малюе вобразы прадстаўнiкоў паноўных клясаў, падаючы iх як уладальнiкаў выдатных коней, найчасьцей варанцоў у багатым уборы: валачобныя песьнi зычаць “сьлiчнай паненцы жанiха, што з конiка не сьсядае, перад крулем шапкi не зьнiмае”. Як і ў іншых індаэўрапейскіх міталёгіях, у беларусаў на кані ці на калясьніцы езьдзяць і некаторыя багі, перш за ўсё Пярун, бог навальніцы і маланкі”.
(Ракіцкі: ) “Варта прыгадаць і сьвятога Георгія, што на сваім кані перамагае Цмока. Прынамсі, так адбівае падзеі іканаграфічная традыцыя. У Эўропе шырока папулярныя помнікі валадарам, палкаводцам, паўстанцам на кані. У Беларусі гэтая эўрапейская традыцыя чамусьці не прыжылася. І тым ня меней, хто ж у нашай традыцыі заслугоўвае гонару быць самым першым, ганаровым вершнікам?”
(Валодзіна: ) “Перш за ўсё трэба адзначыць сувязь каня з сонечным богам Ярылам. Апранутую ва ўсё белае дзяўчыну 10 траўня саджалі на белага каня і сьпявалі песьні ў гонар Ярылы. Салярная сымболіка, зьвязаная з вобразам каня, добра бачная і ў палескіх рытуалах купальскага цыклю. Амаль заўсёды паўстае вершнiкам на белым або сiвым канi сьвяты Юры — апякун коней. Ягоны конь малюецца як найгалоўнейшая магутная “сусьветная жывёліна”: у яго залатая грыва, залатое сядзельца, ён вачыма зоркi лiчыць, хвастом дарогу замятае, капытом зямлю прабiвае”.
(Ракіцкі: ) “Увесь час мы кажам пра сьвятасьць і абранасьць каня. Але ж ад школьнае парты памятаем мы і дзікае паляваньне. Ды і псыхааналітыкі цьвердзяць, што вобраз каня хавае ў сабе неўтаймоўную чалавечую энэргію, што рвецца вонкі, ня мае маральных крытэраў... Ці толькі добрым і сьмелым паўстае конь у фальклёры?”
(Валодзіна: ) “Ніяк не. Нават зьяўленьне яго прыпісваецца чорту:
“Даўней, кажуць, баранаваў чалавек, а чорт прыйшоў, сеў на барану і чалавек ня мог пацягнуць бараны. Тагды Бог сказаў на чорта, штобы ён быў канём, — чорт стаў канём, і з тых пор сталі на сьвеце коні”.
Акрамя таго, абарочваюцца ў каня розныя нячысьцікі ды пачвары, а таксама вясковыя чараўніцы:
“Мару бачылі на кані. Калі яе злавілі, пачала яна зьмяняцца, прыбіраючы розныя постаці. Найчасьцей постаці зьвяроў. Нарэшце зьмянілася ў каня. Гаспадар, доўга ня думаючы, узяў і падкаваў яго. Вярнуўшыся дамоў, убачыў, што ў яго хаце сядзіць жанчына, а ў яе з рук кроў цячэ. Прыгледзеўся, а на іх падковы”.
Самым непасрэдным чынам зьвязаны конь і з памерлымі. Так, у вядомым летапісным урыўку аб нашэсьці наўяў у Полацку яны пакідалі пасьля сябе конскія сьляды. Часта гэтая згадка трактуецца так, што наўі езьдзілі на конях. Дарэчы тут прыгадаць і звычаі пахаваньня каня разам з чалавекам, косткі іх у магільніках часта сустракаюцца побач. Акрамя таго верылі, што душа памерлых трапляла ў каня, і таму на ім не працавалі некалькі дзён пасьля сьмерці чалавека”.
(Ракіцкі: ) “Калі ўзяцца згадваць коней з казак ці песень, то першынство зойме сівы конь, той што Сіўка-бурка, альбо “Ой, сівы конь бяжыць, на ім бела грыва”. Або славутыя белыя коні, на якіх мы падчас можам сесьці… Якую ролю мае колер, масьць каня ў фальклёры?”
(Валодзіна: ) “Па ступені сваёй сакральнасьці сапраўды вылучаецца сівы конь. Гэта конь-пасярэднік, конь-мэдыятар, як самая сівізна сьвітанку, што мяжуе між ноччу і днём. У загадках пра раніцу так і пытаюцца: “Ні стуку ні груку на двары, сівы конь на зары”. Мяжуе сівы конь і між верхам і нізам, зямлёю і небам. На Тураўшчыне расказвалі: “Вускочыло такая пара коней сівых, погуляло, да под облакі”, а гром у загадках — “Сівенькі жарэбчык на ўсё царства заржаў”, нават вясёлка малявалася палешукамі як сівы конь — “Весялуха воду бярэ ў канаве і цягне на небо, на дождж. Сівы конь бярэ, каб побачыў”. Такая трансьляцыя верху, божага і сакральнага, і надае голасу Сіўкі статус рэплік самога бога. Вось і зьвяртаюцца да яе — Сіўка-бурка, вешчая кавурка”.
(Ракіцкі: ) “Напрошваецца выснова аб пераважна станоўчым стаўленьні да сівага каня. Гэта так?”
(Валодзіна: ) “Больш карэктна казаць пра яго як пасярэдніка. Бо мяжуе сівы конь і між жыцьцём і сьмерцю. У былічках паўстае сівы конь як адна з іпастасяў дэмана; расказваюць: “Хлопец ішоў у час ночы. Було месячко, по дорозе буў сівый кунь, він його хвоснуў по мордзі і на треці дзень памёр. Эта недуга була — людзі казалі”. Празь сівую кабылу лічылася магчымым перадаць чарадзейскія здольнасьці. Адзін вядзьмак перад сьмерцю наказаў суседу, каб той прыйшоў у пэўны час у пэўнае месца, сустрэнецца там сівая кабыла. Так усё і адбылося”.
(Ракіцкі: ) “Такім чынам, тэма “конь — дэман” такая ж невычарпальная, як і “конь — боства”. Наколькі ж паўплывала на вобраз каня хрысьціянства, ці зьмяніўся яго статус?”
(Валодзіна: ) “Проста на кані пачаў уяўляцца ня нейкі дух альбо дэман, але сьвятыя, нават сам Ісус зьяўляецца ў замовах на белым кані на залатым мосьце. З дапамогаю каня перамагае сьвяты ваяр і зьмеепадобнае зло. Але што цікава, нават біблейская традыцыя пры такім шанаваным падыходзе да каня адшуквае ў яго вобразе пэўныя заганы. Так, толькі народжанага Ісуса конь не захацеў схаваць, а спакойна еў у ясьлях сена. Беларуская народная легенда падае гэты сюжэт наступным чынам:
“Вядома, што вол пад’есьць трохі і ляжа, а конь есьць, есьць і ніколі не пад’есьць. А чаму гэта так бог даў? Таму, што калісьці, яшчэ як найсьвенша Панна хадзіла па сьвеце, то трэба ёй было перайсьці праз ваду. Яна ўпярод прасіла каня: — Перавязі мяне. А конь кажа: — Я яшчэ не пад’еў. Тады яна да вала: — Перавязі мяне, воліку, праз ваду. Так волік: — Сядай. Перавёз ён яе праз ваду. Затое волік хутка пад’есьць і адпачывае, а конь есьць дзень і ноч і не наесца”.
(Ракіцкі: ) “Гэта ўсё легенды, казкі, паданьні, павер’і... А вось песенны конь? Якую песьню пра каханьне ня возьмеш, усё “Ясю коніка паіў, Кася ваду чэрпала”, альбо “Пастой, пастой, дзяўчыначка, дай каню вады”. Наколькі да месца тут такая сымболіка?”
(Валодзіна: ) “Сапраўды, значная колькасьць песень пра каханьне разгортваецца вакол просьбы напаіць каня, але ў большасьці зь іх дзяўчына адказвае: “Напаю каня, як буду твая”. Такія песенныя тэксты, а таксама народныя выслоўі тыпу “пераняць каня”, “даць каню вады”, параўнаньні “гайдачыць як конь сьцяпскей” (пра залётніка), “набожны як сьвятога Юр’я конь: адзін да касьцёла, а другі да кабылы”, даюць падставы для меркаваньняў пра мужчынскую, нават фалічную сымболіку гэтай жывёліны. Тое ж у дзявочых варожбах — ставілі сабе пад ложак місачку з вадою, а ўначы мусіў прысьніцца суджаны, што прыйдзе паіць каня”.
(Ракіцкі: ) “Відаць, і з гэтае прычыны “лятуць коні”, не сьціраецца іх сымболіка, не зьмяншаецца запатрабаванасьць ня толькі на палях, але і ў прыгожых пісаньнях, песьнях. І скача вершнік на беларускай Пагоні”.
