Я ўваходжу на звычайны падворак. Сярод разбураных і разрабаваных сядзібаў ён вылучаецца дагледжанасьцю. За плотам такая карціна: гаспадароў няма, на дзьвярах замок. Побач прымацаваны плякат з папярэджаньнем “Злаўлю — труба”. Каб пазьбегнуць непажаданых прыгодаў, пакідаю чужую гаспадарку.
Першага чалавека я сустракаю праз колькі дзясяткаў мэтраў. Мікалай называе сябе адзіным на ўсю вёску маладым. Яму пяцьдзясят гадоў. Ён працуе трактарыстам у вёсцы Рэчыца — гэта цэнтар сельсавету, да якога належыць Охар.
(Карэспандэнт: ) “Пабачыў абвестку на хаце вашага суседа...”
(Мікалай: ) “А гэта ў яго лецішча тут”.
(Карэспандэнт: ) “Хто ж гэта лецішча ў радыяактыўнай зоне трымае?”
(Мікалай: ) “Ён сам з Крычава. Даглядае дом і агарод сее”.
(Карэспандэнт: ) “Да Чарнобылю вялікая вёска была?”
(Мікалай: ) “О-о-о! У нас нават клюб быў. А цяпер засталіся толькі рэшткі. Дамы паразбуралі і паразвальвалі. Хто зьехаў, а хто не”.
(Карэспандэнт: ) “А маці вашая чаму не паехала?”
(Мікалай: ) “А я ня ведаю”.
(Карэспандэнт: ) “Вы яе пераканаць не спрабавалі? Усё-такі небясьпечна жыць у радыяактыўнай зоне”.
(Мікалай: ) “Я ў палітыцы ваабшчэ поўны нуль”.
(Карэспандэнт: ) “Гэта ж не палітыка!”
(Мікалай: ) “Я ведаю. Але я ў гэтай справе нічога не разумею. І якая мне розьніца?”
Ад вясковага клюбу засталіся толькі сьцены. Дах зьнесьлі так даўна, што ў актавай залі ўжо растуць дрэвы. Бальшыня дамоў закінутая. У іх няма шкла, а часам адсутнічаюць і дзьверы. Унутры — мешаніна са сьмецьця і таго, што некалі было хатнім скарбам. У пошуках каштоўнасьцяў невядомыя нават паадрывалі масьнічыны.
У 1986-м Охар патрапіў пад адсяленьне. Частку людзей вывезьлі ў суседні Горацкі раён. Іншыя, пераважна старыя, засталіся тут. Іх паабяцалі ўладкаваць непадалёк ад родных мясьцінаў.
Ад пачатку людзям налічвалі кампэнсацыю. У Чэрыкаўскім раёне Магілёўскай вобласьці гэтыя сплаты назаваюць “грабавыя”. Пасьля грашовую дапамогу скасавалі. Вяскоўцы пажурыліся дый толькі. Меней за іншых абураліся тыя, хто былі ўпэўненыя: у Охары ім засталося нядоўга, хутка пераедуць.
Людзі са спадзяваньнем сачылі за будаўніцтвам шматкватэрнага дому на адной з вуліцаў райцэнтру. Аднак улазінаў у новай хаце Ганна Каназобка так і не адсьвяткавала.
(Каназобка: ) “Там у Чэрыкаве дом будавалі для нас. Але начальнікі туды пасялілі сваіх сваякоў. А мы тут засталіся. Нас абдурылі”.
(Карэспандэнт: ) “Вы нешта на агародзе садзіце?”
(Каназобка: ) “Садзім, што выпадае: агуркі і буракі, капусту”.
(Карэспандэнт: ) “А радыяцыі не баіцёся?”
(Каназобка: ) “Я тую радыяцыю перажыла. Я яе на свае вочы бачыла. З боку Чэрыкава ішла хмара. І за ёй нешта такое... Нібыта смуга цягнулася”.
(Карэспандэнт: ) “І што было пасьля?”
(Каназобка: ) “А што магло быць пасьля? Людзі пачалі хварэць. Мы ўжо сьпісаныя людзі. Хоць бы нам сюды якога лекара прыслалі! Хаця б два разы на тыдзень. Няма! Як што — памірай!”
80-гадовая Марыя Клімчынская ў свой час на выехала з Охару, але пазьней вярнулася. Ад двух перасяленьняў старая толькі выйграла. Гарадзкая кватэра засталася. А калі вярнулася ў родную вёску, сельсавет выдзеліў і хату — ня новую, але для жыцьця прыдатную. Мінула пара год, і баба Маша зьмяніла тую халупу на больш камфортнае жытло. Звонку амаль што маёнтак: каменны падмурак, трывалыя сьцены і спраўны дах, разны ганак нават ёсьць.
(Клімчынская: ) “Чаму мы вярнуліся? Майму мужыку там не падабавался. Дый мне там было дрэнна. На мяне вельмі ўплываюць гукі машынаў. Мы ля дарогі жылі, па якой машыны бясконца ходзяць. Я там не магла заснуць ні ўдзень, ні ўначы”.
(Карэспандэнт: ) “Хаты ў вас тут паразвальваліся...”
(Клімчынская: ) “А гэта іх калгас папаліў. Грэліся такім чынам”.
(Карэспандэнт: ) “Яны ж наскрозь прапітаныя радыяцыяй”.
(Клімчынская: ) “І што з таго? Хто на гэта глядзеў? Ніхто гэтага не забараняў? Мы сюды папрасіліся і нам загадалі глядзець, каб хаты былі цэлыя”.
(Карэспандэнт: ) “Вы яшчэ і хаты вартуеце”.
(Клімчынская: ) “Адразу некалькі!”
(Карэспандэнт: ) “І колькі такіх вартаўнікоў на вёску?”
(Клімчынская: ) “Адзінаццаць падворкаў”.
(Карэспандэнт: ) “Сельсавет пра вас клапоціцца? Яны сюды прыяжджаюць запытваюцца пра вашыя патрэбы?”
(Клімчынская: ) “Не, ніхто ў нас нічога не пытаецца. Нас тут слухаюць ня болей, чым сабаку. Хоць ты сабе ў раён паедзь... Калі нешта скажаш ня так, могуць і з кабінэту выгнаць”.
Яшчэ адная Марыя, Анісімава, выправілася на пэнсію і таксама засвоіла новую для сябе прафэсію вартаўніцы. Зрабіла яны гэта на загад сельскага савету. Рэшкі чужой маёмасьці старыя бароняць ад марадэраў. Звычайна ў гэтай ролі выступаюць аматары выпіць з суседніх вёсак.
Грошай за вартаўніцтва пэнсіянэрка не атрымлівае. Задаволілася б клопатам і ўвагаю сельсавету. Аднак цьвердзіць, бракуе і гэтага.
(Анісімава: ) “Нас тут закінулі. Нават дарогі ня могуць пачысьціць. Сельсавет нам нічога не дае”.
(Карэспандэнт: ) “Але яны вам студню пачынілі”.
(Анісімава: ) “Так, пачынілі, яны нейкі валік прыцягнулі. Паспрабуйце вы, малады, выцягнуць вядро! А мне 70 год. Я ўжо рук не адчуваю. А я сама са студні ваду цягаю!”
(Карэспандэнт: ) “Пра радыяцыю ведаеце?”
(Анісімава: ) “Мы нічога ня ведаем. Хто тую радыяцыю ў нас мерае? Нас тут ніхто не праверае! Прыяжджалі яны ў Рэчыцу і рабілі там людзям рэнтген. Але да нас ніхто не паехаў. А хто туды дойдзе? Я туды не дайду. Я ледзь па хлеб у аўталаўку споўзала”.
На дзясятак двароў пераважна жаночага насельніцтва асаблівым попытам карыстаецца мужчынская фізычная сіла. Пакалоць дровы, абсмаліць парсюка, узараць агарод і пакасіць сена — на такія працоўныя подзьвігі старыя кабеты ўжо няздатныя. А таму і наймаюць парабкаў. Мужчынскія паслугі яны аплачваюць грошамі, але часьцей абедам ды магарычам. Бабулькі жартуюць: чым штораз вытрачвацца, выгодней было б прыжаніць да сябе якога мужыка.
На ўвесь Охар няма больш зацятага халасьцяка, чым Эдуард Драбінка. Вакол столькі зграбных пэнсіянэрак, а ён з самотным станам разьвітвацца не сьпяшаецца.
Праз маё нечаканае зьяўленьне спадар Драбінка мусіў адкласьці прагляд сноў на больш зручны момант.
(Карэспандэнт: ) “А вы спалі?”
(Драбінка: ) “Не, гэта я так прылёг, адпачываў. У мяне ногі баляць, я і на радыкуліт пакутую. Хутчэй бы памерці”.
(Карэспандэнт: ) “Як, барані Бог, захварэеце, куды зьвяртаецеся?”
(Драбінка: ) “Нікуды. Мне трэба было ў шпіталь з радыкулітам. Я туды пайшоў. А пасьля ўцёк, бо вельмі дрэнна кармілі. Поліўка такая была, нібыта як у турме. Я ўжо на пэнсіі. Мне 65 год. Я як разьвёўся, 35 год жыву адзін. І пасьля таго не жанюся”.
(Карэспандэнт: ) “Не цягне? Няўжо ў вёсцы няма жанчын? Знайшлі б якую пэнсіянэрку і жылі б разам”.
(Драбінка: ) “А-а-а! Зараз такія пэнсіянэркі пайшлі, што толькі п’юць!”
(Карэспандэнт: ) “Дзеці наведваюць?”
(Драбінка: ) “У мяне адна дачка 37 год. Яна мне нічога не піша, і я не пішу”.
Надвячоркам спадарыня Зоя распаліла вогнішча. Кабету цалкам можна зразумець. Раз на два тыдні яна прыяжджае адведаць старую маці. За гадзіны між ранішнім і вечаровым аўтобусамі яна імкнецца ўпарадкаваць гаспадарку.
Ад таго, ня доўга думаючы, згрэбла леташнюю лістоту і сухую траву дый чыркнула запалкай. Закурэў радыяактыўны дым. Вецер падхапіў атруту і панёс яе за межы забруджанай тэрыторыі.
(Карэспандэнт: ) “Якое ў вас тут забруджаньне?”
(Зоя: ) “А мы ня ведаем! Ад каго мы можам уведаць дакладны ўзровень радыяцыі. А нават калі нам і скажуць, што ў нас вялікая радыяцыя, нам стане ад гэтага лягчэй?”
(Карэспандэнт: ) “Можа, тады ня будзеце паліць траву. Кажуць, што фон падвышаецца і ад гэтага”.
(Зоя: ) “Тут яе няшмат. Ад гэтага радыяцыя не падвысіцца. А калі яна сапраўды тут ёсьць, ад яе нікуды ня дзенесься”.
Цяперашнія насельнікі Охару наракаюць на здароўе. Пры гэтым яны прызнаюць: магчымасьці зьехаць няма. А нават калі шанец і зьявіцца, яны ўсё адно выберуць родную хату. Вяскоўцы памятаюць суседзяў, якія выехалі на чыстыя тэрыторыі. Кажуць, што хуткім часе яны там паўміралі. Шмат у каго ня вытрымала сэрца.
Першага чалавека я сустракаю праз колькі дзясяткаў мэтраў. Мікалай называе сябе адзіным на ўсю вёску маладым. Яму пяцьдзясят гадоў. Ён працуе трактарыстам у вёсцы Рэчыца — гэта цэнтар сельсавету, да якога належыць Охар.
(Карэспандэнт: ) “Пабачыў абвестку на хаце вашага суседа...”
(Мікалай: ) “А гэта ў яго лецішча тут”.
(Карэспандэнт: ) “Хто ж гэта лецішча ў радыяактыўнай зоне трымае?”
(Мікалай: ) “Ён сам з Крычава. Даглядае дом і агарод сее”.
(Карэспандэнт: ) “Да Чарнобылю вялікая вёска была?”
(Мікалай: ) “О-о-о! У нас нават клюб быў. А цяпер засталіся толькі рэшткі. Дамы паразбуралі і паразвальвалі. Хто зьехаў, а хто не”.
(Карэспандэнт: ) “А маці вашая чаму не паехала?”
(Мікалай: ) “А я ня ведаю”.
(Карэспандэнт: ) “Вы яе пераканаць не спрабавалі? Усё-такі небясьпечна жыць у радыяактыўнай зоне”.
(Мікалай: ) “Я ў палітыцы ваабшчэ поўны нуль”.
(Карэспандэнт: ) “Гэта ж не палітыка!”
(Мікалай: ) “Я ведаю. Але я ў гэтай справе нічога не разумею. І якая мне розьніца?”
Ад вясковага клюбу засталіся толькі сьцены. Дах зьнесьлі так даўна, што ў актавай залі ўжо растуць дрэвы. Бальшыня дамоў закінутая. У іх няма шкла, а часам адсутнічаюць і дзьверы. Унутры — мешаніна са сьмецьця і таго, што некалі было хатнім скарбам. У пошуках каштоўнасьцяў невядомыя нават паадрывалі масьнічыны.
У 1986-м Охар патрапіў пад адсяленьне. Частку людзей вывезьлі ў суседні Горацкі раён. Іншыя, пераважна старыя, засталіся тут. Іх паабяцалі ўладкаваць непадалёк ад родных мясьцінаў.
Ад пачатку людзям налічвалі кампэнсацыю. У Чэрыкаўскім раёне Магілёўскай вобласьці гэтыя сплаты назаваюць “грабавыя”. Пасьля грашовую дапамогу скасавалі. Вяскоўцы пажурыліся дый толькі. Меней за іншых абураліся тыя, хто былі ўпэўненыя: у Охары ім засталося нядоўга, хутка пераедуць.
Людзі са спадзяваньнем сачылі за будаўніцтвам шматкватэрнага дому на адной з вуліцаў райцэнтру. Аднак улазінаў у новай хаце Ганна Каназобка так і не адсьвяткавала.
(Каназобка: ) “Там у Чэрыкаве дом будавалі для нас. Але начальнікі туды пасялілі сваіх сваякоў. А мы тут засталіся. Нас абдурылі”.
(Карэспандэнт: ) “Вы нешта на агародзе садзіце?”
(Каназобка: ) “Садзім, што выпадае: агуркі і буракі, капусту”.
(Карэспандэнт: ) “А радыяцыі не баіцёся?”
(Каназобка: ) “Я тую радыяцыю перажыла. Я яе на свае вочы бачыла. З боку Чэрыкава ішла хмара. І за ёй нешта такое... Нібыта смуга цягнулася”.
(Карэспандэнт: ) “І што было пасьля?”
(Каназобка: ) “А што магло быць пасьля? Людзі пачалі хварэць. Мы ўжо сьпісаныя людзі. Хоць бы нам сюды якога лекара прыслалі! Хаця б два разы на тыдзень. Няма! Як што — памірай!”
80-гадовая Марыя Клімчынская ў свой час на выехала з Охару, але пазьней вярнулася. Ад двух перасяленьняў старая толькі выйграла. Гарадзкая кватэра засталася. А калі вярнулася ў родную вёску, сельсавет выдзеліў і хату — ня новую, але для жыцьця прыдатную. Мінула пара год, і баба Маша зьмяніла тую халупу на больш камфортнае жытло. Звонку амаль што маёнтак: каменны падмурак, трывалыя сьцены і спраўны дах, разны ганак нават ёсьць.
(Клімчынская: ) “Чаму мы вярнуліся? Майму мужыку там не падабавался. Дый мне там было дрэнна. На мяне вельмі ўплываюць гукі машынаў. Мы ля дарогі жылі, па якой машыны бясконца ходзяць. Я там не магла заснуць ні ўдзень, ні ўначы”.
(Карэспандэнт: ) “Хаты ў вас тут паразвальваліся...”
(Клімчынская: ) “А гэта іх калгас папаліў. Грэліся такім чынам”.
(Карэспандэнт: ) “Яны ж наскрозь прапітаныя радыяцыяй”.
(Клімчынская: ) “І што з таго? Хто на гэта глядзеў? Ніхто гэтага не забараняў? Мы сюды папрасіліся і нам загадалі глядзець, каб хаты былі цэлыя”.
(Карэспандэнт: ) “Вы яшчэ і хаты вартуеце”.
(Клімчынская: ) “Адразу некалькі!”
(Карэспандэнт: ) “І колькі такіх вартаўнікоў на вёску?”
(Клімчынская: ) “Адзінаццаць падворкаў”.
(Карэспандэнт: ) “Сельсавет пра вас клапоціцца? Яны сюды прыяжджаюць запытваюцца пра вашыя патрэбы?”
(Клімчынская: ) “Не, ніхто ў нас нічога не пытаецца. Нас тут слухаюць ня болей, чым сабаку. Хоць ты сабе ў раён паедзь... Калі нешта скажаш ня так, могуць і з кабінэту выгнаць”.
Яшчэ адная Марыя, Анісімава, выправілася на пэнсію і таксама засвоіла новую для сябе прафэсію вартаўніцы. Зрабіла яны гэта на загад сельскага савету. Рэшкі чужой маёмасьці старыя бароняць ад марадэраў. Звычайна ў гэтай ролі выступаюць аматары выпіць з суседніх вёсак.
Грошай за вартаўніцтва пэнсіянэрка не атрымлівае. Задаволілася б клопатам і ўвагаю сельсавету. Аднак цьвердзіць, бракуе і гэтага.
(Анісімава: ) “Нас тут закінулі. Нават дарогі ня могуць пачысьціць. Сельсавет нам нічога не дае”.
(Карэспандэнт: ) “Але яны вам студню пачынілі”.
(Анісімава: ) “Так, пачынілі, яны нейкі валік прыцягнулі. Паспрабуйце вы, малады, выцягнуць вядро! А мне 70 год. Я ўжо рук не адчуваю. А я сама са студні ваду цягаю!”
(Карэспандэнт: ) “Пра радыяцыю ведаеце?”
(Анісімава: ) “Мы нічога ня ведаем. Хто тую радыяцыю ў нас мерае? Нас тут ніхто не праверае! Прыяжджалі яны ў Рэчыцу і рабілі там людзям рэнтген. Але да нас ніхто не паехаў. А хто туды дойдзе? Я туды не дайду. Я ледзь па хлеб у аўталаўку споўзала”.
На дзясятак двароў пераважна жаночага насельніцтва асаблівым попытам карыстаецца мужчынская фізычная сіла. Пакалоць дровы, абсмаліць парсюка, узараць агарод і пакасіць сена — на такія працоўныя подзьвігі старыя кабеты ўжо няздатныя. А таму і наймаюць парабкаў. Мужчынскія паслугі яны аплачваюць грошамі, але часьцей абедам ды магарычам. Бабулькі жартуюць: чым штораз вытрачвацца, выгодней было б прыжаніць да сябе якога мужыка.
На ўвесь Охар няма больш зацятага халасьцяка, чым Эдуард Драбінка. Вакол столькі зграбных пэнсіянэрак, а ён з самотным станам разьвітвацца не сьпяшаецца.
Праз маё нечаканае зьяўленьне спадар Драбінка мусіў адкласьці прагляд сноў на больш зручны момант.
(Карэспандэнт: ) “А вы спалі?”
(Драбінка: ) “Не, гэта я так прылёг, адпачываў. У мяне ногі баляць, я і на радыкуліт пакутую. Хутчэй бы памерці”.
(Карэспандэнт: ) “Як, барані Бог, захварэеце, куды зьвяртаецеся?”
(Драбінка: ) “Нікуды. Мне трэба было ў шпіталь з радыкулітам. Я туды пайшоў. А пасьля ўцёк, бо вельмі дрэнна кармілі. Поліўка такая была, нібыта як у турме. Я ўжо на пэнсіі. Мне 65 год. Я як разьвёўся, 35 год жыву адзін. І пасьля таго не жанюся”.
(Карэспандэнт: ) “Не цягне? Няўжо ў вёсцы няма жанчын? Знайшлі б якую пэнсіянэрку і жылі б разам”.
(Драбінка: ) “А-а-а! Зараз такія пэнсіянэркі пайшлі, што толькі п’юць!”
(Карэспандэнт: ) “Дзеці наведваюць?”
(Драбінка: ) “У мяне адна дачка 37 год. Яна мне нічога не піша, і я не пішу”.
Надвячоркам спадарыня Зоя распаліла вогнішча. Кабету цалкам можна зразумець. Раз на два тыдні яна прыяжджае адведаць старую маці. За гадзіны між ранішнім і вечаровым аўтобусамі яна імкнецца ўпарадкаваць гаспадарку.
Ад таго, ня доўга думаючы, згрэбла леташнюю лістоту і сухую траву дый чыркнула запалкай. Закурэў радыяактыўны дым. Вецер падхапіў атруту і панёс яе за межы забруджанай тэрыторыі.
(Карэспандэнт: ) “Якое ў вас тут забруджаньне?”
(Зоя: ) “А мы ня ведаем! Ад каго мы можам уведаць дакладны ўзровень радыяцыі. А нават калі нам і скажуць, што ў нас вялікая радыяцыя, нам стане ад гэтага лягчэй?”
(Карэспандэнт: ) “Можа, тады ня будзеце паліць траву. Кажуць, што фон падвышаецца і ад гэтага”.
(Зоя: ) “Тут яе няшмат. Ад гэтага радыяцыя не падвысіцца. А калі яна сапраўды тут ёсьць, ад яе нікуды ня дзенесься”.
Цяперашнія насельнікі Охару наракаюць на здароўе. Пры гэтым яны прызнаюць: магчымасьці зьехаць няма. А нават калі шанец і зьявіцца, яны ўсё адно выберуць родную хату. Вяскоўцы памятаюць суседзяў, якія выехалі на чыстыя тэрыторыі. Кажуць, што хуткім часе яны там паўміралі. Шмат у каго ня вытрымала сэрца.
