(Валянціна Аксак: ) “Споўнілася два гады, як часопіс “Дзеяслоў” стаў паўнавартасным, рэгулярным незалежным беларускім літаратурным часопісам. Спадар Пятровіч, з чым пачынаеце трэці год свайго існаваньня?”
(Барыс Пятровіч: ) “Галоўная навіна прыйшла напрыканцы мінулага году, калі закончылася падпісная кампанія і нам стала вядома, што шмат людзей падпісалася на наш часопіс, прычым нават нечакана шмат. З другога боку, і чакана, бо мы шмат езьдзілі па Беларусі, сустракаліся з нашымі чытачамі, і мы бачылі, як чакаюць яны зьяўленьня выданьня па падпісцы. І калі яно зьявілася, то мы бачылі гэтую радасьць ад навіны, што на часопіс можна цяпер падпісацца ў любым горадзе, у любой вёсцы. Часопіс сапраўды стаў пэрыядычным, ён выходзіць шэсьць разоў на год стабільна — і гэта таксама тое, што нас радуе.
Але ў нас ёсьць невялікія праблемы з друкарняй, што спараджае часам затрымкі друку. І вось на сёньня мы яшчэ ня маем апошняга нумару за мінулы год, але ён неўзабаве зьявіцца, і надалей, мы думаем, што праблемаў такіх ня будзе, што яны адыдуць у мінулае. У гэтым сэнсе я аптыміст. Тое, што часопіс зьявіўся ў падпісцы, нас вельмі радуе. Бо праблема распаўсюду была для нас галоўнай цягам апошняга году. І на сёньня сытуацыя такая, што палова накладу ўжо будзе распаўсюджвацца праз падпіску.
З праблемаў, якія засталіся нявырашанымі зь мінулага году, найперш не працягнутая дамова зь “Белкнігаю” на распаўсюд. А гэта азначае, што некаторыя кнігарні сталі пазбаўляцца “Дзеяслова”. Мы таксама ня можам распаўсюджваць свой часопіс празь сетку шапікаў “Белсаюздруку”. Што тычыцца творчых нейкіх праблемаў ці рэдакцыйных, то яны, дзякуй богу, вырашаюцца намі непасрэдна безь нічыйго ўдзелу звонкі”.
(Аксак: ) “Спадар Акудовіч, вы, як чалавек, які чытае часопіс “Дзеяслоў” і зрэдчас там друкуецца, які чытае таксама дзяржаўныя літаратурныя выданьні, як вы ацэньваеце існаваньне ўжо цягам двух гадоў гэтага незалежнага часопісу на агульным нацыянальным літаратурным рынку?”
(Валянцін Акудовіч: ) “Я ацэньваю яго надзвычай высока. Бачыце, рэч нават ня ў тым, які “Дзеяслоў” сам па сабе. Уявім сабе, што ў нас пасьля таго, як стварыўся голдынг “ЛіМ” і прыватызаваў усе дзяржаўныя выданьні пад ідэалёгію, дык вось уявім сабе, што сёньня ў нас няма “Дзеслова” — значыць, няма ніводнага вольнага незалежнага літаратурнага часопісу. Нацыянальная Беларусь засталася б сіратою. І пастаўцеся да гэтае мэтафары з усёй сур’ёзнасьцю.
Акрамя таго — і гэта самае істотнае — што ёсьць альтэрнатыва той зацуглянай літаратуры, якую нам даюць дзяржаўныя часопісы, што ёсьць і іншая літаратура. Дык вось у зьвязку зь “Дзеясловам” ёсьць чаму радавацца, што гэта сапраўды клясны часопіс. Што там сапраўды друкуецца ўсё лепшае, што ёсьць у нас у сучасным літаратурным працэсе. І я думаю, з таго, што “Дзеяслоў” сапраўды стаў выбітным літаратурным выданьнем, яму будзе нялёгка ў будучым. Рэч у тым, што вось гэтая апазыцыя — голдынг — ня думаю, што яна, маючы выхад на рэпрэсіўныя дзяржаўныя інстытуцыі, не скарыстаецца імі, каб свайго канкурэнта, які відавочна апярэджвае па ўсіх парамэтрах выданьні голдынгу, усе разам узятыя, пакінуць у спакоі. Часопіс “Дзеяслоў”, як прыклад таго, што можна без падтрымкі дзяржавы зрабіць значна лепш, чым яны робяць на грошы падаткаплатнікаў, голдынгаўцы будуць імкнуцца рэпрэсаваць”.
(Аксак: ) “Спадар Пятровіч, вы сказалі пра праблемы, якія ў вас узьніклі зь “Белкнігай”. Вядома, што тыя ж самыя праблемы скончыліся паразай часопісу “ARCHE ” — гэты, таксама незалежны часопіс, летась адмовіліся распаўсюджваць і “Белкніга”, і “Белсаюздрук”. У зьвязку з гэтым, ці ня думалі вы над стварэньнем супольнае недзяржаўнае сеткі распаўсюду?”
(Пятровіч: ) “Гэтай ідэі ўжо не адзін год. Шмат разоў спрабавалі яе ажыцьцявіць розныя выданьні, у тым ліку і “Белорусская деловая газета”, і “Наша Ніва”, і “ARСHE”. Я думаю, можа, з часам знойдзецца чалавек, які здолее аб’яднаць нашыя выданьні, і які здолее стварыць такую сетку ў межах Беларусі. І мне здаецца, ня столькі важна, будзе яна афіцыйная ці не афіцыйная, але такая сетка, безумоўна, трэба, таму што праблема распаўсюду ёсьць ва ўсіх незалежных выданьняў. Мы пакуль што абапіраемся толькі на сваю актыўнасьць, так бы мовіць. Паколькі мы пачыналі пазьней і не засьпелі тых структураў, якія былі створаныя да нас і пасьпелі пасьпяхова папрацаваць на распаўсюд друку і на Беларусь увогуле. Яны былі зачыненыя да нас, таму мы на іх і не разьлічвалі.
Мы ад пачатку думалі працаваць найперш афіцыйна, цалкам афіцыйна, дзеля гэтага мы і рэгістравалі часопіс. І мы хацелі працаваць і зь “Белсаюздрукам”, і зь “Белкнігай”, і зь “Белпоштай”. Мы спрабавалі ўсяляк гэта зьдзейсьніць, але не ўдалося ніякім чынам распачаць працу зь “Белсаюзрукам”, бо якраз на той момант, калі мы зьявіліся, усе літаратурна-мастацкія выданьні былі выключаныя з гэтае сеткі распаўсюду. Так што мы ад пачатку разьлічвалі толькі на свае сілы: не чытачы ішлі да нас, а мы ішлі да чытачоў. Мы ехалі да іх у Гомель, Горадню, Воршу, Слонім, Бабруйск, Барысаў… Запрашалі іх набываць нашае выданьне там, дзе яго можна было набыць на той час і, у прынцыпе, і цяпер”.
(Аксак: ) “Часопіс “Дзеяслоў” — чыста літаратурнае выданьне. Ніякіх палітычных тэкстаў, прынамсі, у тых дванаццаці нумарах, якія выдрукаваныя, няма. І тым ня менш, узьнікаюць праблемы. Спадар Акудовіч, на вашую думку, ці залежыць сёньня цярпімасьць улады да нейкага выданьня ад ягонага зьместу?”
(Акудовіч: ) “Я думаю, што не. І прычым, я гатовы сказаць адназначна — не. Відавочна, сёньня для ўлады істотна толькі адно: ці гэтае выданьне ўпісанае ў гэтую сыстэму і, значыць, ёй цалкам падпарадкуецца, ці яно вольнае ў сваім выбары, матывацыі сваіх учынкаў, падыходаў і да т.п. Што да беларускіх па мове выданьняў найперш, то яны апрыёры ўжо зьяўляюцца апазыцыйнымі ўладзе, нават калі фармальна яны да яе ляяльныя ці нават падтрымліваюць. Беларуская мова, беларуская культура, беларуская літаратура сёньня — галоўны апазыцыйны чыньнік. Апазыцыйны чыньнік значна большы, чым палітычныя партыі, рухі і да т.п.
Таму трэба чакаць, што ня толькі Беларускі гуманітарны ліцэй, ня толькі тыя шматлікія газэты, якія зьніштожаныя былі раней, а і тыя, якія засталіся, як бы сябе ляяльна ці асьцярожна ні паводзілі, будуць вынішчаныя. Гэта страшэнна сумная пэрспэктыва. Але калі мы ня будзем разумець, што канцавая мэта ўлады зрабіць гэтае поле чыстым ад любой несыстэмнасьці, ад любой няўпісанасьці ў яе, а тым больш — ад любой апазыцыйнасьці натуральнай, як у выпадку зь беларушчынай, то тады мы не падрыхтуем сябе да той сытуацыі, калі гэта здарыцца”.
(Аксак: ) “Ці згодны галоўны рэдактар “Дзеяслова” з такімі змрочнымі прагнозамі пэрспэктывы беларускага друку?”
(Пятровіч: ) “Заўсёды трэба рыхтавацца да горшага, але, тым ня менш, мне не хацелася б губляць “Дзеяслоў”. І мы будзем яго выдаваць у любым выпадку. Нават калі нельга яго будзе выдаваць у межах Беларусі, мы паспрабуем яго зарэгістраваць і выдаваць за межамі. Чаму мы будзем гэта рабіць? Таму што мы бачым, наколькі сёньня гэта патрэбнае выданьне. Вельмі цьвёрда сказалі, калі мы пачыналі, і Янка Брыль, і Ніл Гілевіч, і Анатоль Вярцінскі, і Генадзь Бураўкін, і Рыгор Барадулін, і маладзейшыя пісьменьнікі, што яны будуць друкаваць свае творы ў “Дзеяслове” і ні ў якім выпадку ня будуць друкаваць у выданьнях голдынгу. Яны сваё слова трымаюць — і трымаюць найперш таму, што ёсьць “Дзеяслоў”. І таму для нас вельмі важна захаваць выданьне незалежна ад тых варункаў, якія ўзьнікаюць у Беларусі.
Я шкадую толькі пра адно, што сёньня вельмі мала такіх выданьняў, як “Дзеяслоў”. Перад намі — непачаты край працы, і трэба крок за крокам адстойваць сваё права на існаваньне, і тым больш, на пашырэньне. Зыходзячы з гэтай канкрэтнай сытуацыі, мы нават думаем пра павелічэньне накладу”.
(Аксак: ) “Вось слова практыка, які да таго ж яшчэ і аптыміст, хаця і стрыманы. А цяпер я прашу сказаць сваё слова тэарэтыка. Спадар Акудовіч, вы казалі, што трэба рыхтавацца да той сытуацыі, калі перад беларускімі інтэлектуаламі будзе чыстае поле. Вы можаце расшыфраваць слова “рыхтавацца”? Што мелася на ўвазе?”
(Акудовіч: ) “Я проста хачу сказаць, што мы наперад павінны быць гатовыя да рашучасьці. І калі ў нас будзе гэтая гатоўнасьць рашучасьці супраціву тым абставінам, якія будуць у нас складвацца, то ў тых канкрэтных сытуацыях мы знойдзем канкрэтныя шляхі выйсьця зь іх. Бо калі ёсьць рашучасьць, якой бы змрочнай сытуацыя ні была, якой бы безнадзейнай яна ні была, заўсёды зь яе можна знайсьці пазытыўны выхад. Іншая рэч, што для таго, каб рабіць добрую справу, справу твайго жыцьця, да якой ты пакліканы, ты змушаны аддаваць час не на гэтую справу, а на змаганьне з вонкавымі абставінамі, каб мець магчымасьць рабіць сваю справу. Ну, але так яно ёсьць, такая наша доля, такі наш лёс. І таму яшчэ раз я хацеў бы сказаць: будзе рашучасьць, то зь якімі стратамі, але мы будзем рабіць справу. І крый божа, каб мы калісьці згубілі гэтую рашучасьць, якая ў нас ёсьць”.
(Барыс Пятровіч: ) “Галоўная навіна прыйшла напрыканцы мінулага году, калі закончылася падпісная кампанія і нам стала вядома, што шмат людзей падпісалася на наш часопіс, прычым нават нечакана шмат. З другога боку, і чакана, бо мы шмат езьдзілі па Беларусі, сустракаліся з нашымі чытачамі, і мы бачылі, як чакаюць яны зьяўленьня выданьня па падпісцы. І калі яно зьявілася, то мы бачылі гэтую радасьць ад навіны, што на часопіс можна цяпер падпісацца ў любым горадзе, у любой вёсцы. Часопіс сапраўды стаў пэрыядычным, ён выходзіць шэсьць разоў на год стабільна — і гэта таксама тое, што нас радуе.
Але ў нас ёсьць невялікія праблемы з друкарняй, што спараджае часам затрымкі друку. І вось на сёньня мы яшчэ ня маем апошняга нумару за мінулы год, але ён неўзабаве зьявіцца, і надалей, мы думаем, што праблемаў такіх ня будзе, што яны адыдуць у мінулае. У гэтым сэнсе я аптыміст. Тое, што часопіс зьявіўся ў падпісцы, нас вельмі радуе. Бо праблема распаўсюду была для нас галоўнай цягам апошняга году. І на сёньня сытуацыя такая, што палова накладу ўжо будзе распаўсюджвацца праз падпіску.
З праблемаў, якія засталіся нявырашанымі зь мінулага году, найперш не працягнутая дамова зь “Белкнігаю” на распаўсюд. А гэта азначае, што некаторыя кнігарні сталі пазбаўляцца “Дзеяслова”. Мы таксама ня можам распаўсюджваць свой часопіс празь сетку шапікаў “Белсаюздруку”. Што тычыцца творчых нейкіх праблемаў ці рэдакцыйных, то яны, дзякуй богу, вырашаюцца намі непасрэдна безь нічыйго ўдзелу звонкі”.
(Аксак: ) “Спадар Акудовіч, вы, як чалавек, які чытае часопіс “Дзеяслоў” і зрэдчас там друкуецца, які чытае таксама дзяржаўныя літаратурныя выданьні, як вы ацэньваеце існаваньне ўжо цягам двух гадоў гэтага незалежнага часопісу на агульным нацыянальным літаратурным рынку?”
(Валянцін Акудовіч: ) “Я ацэньваю яго надзвычай высока. Бачыце, рэч нават ня ў тым, які “Дзеяслоў” сам па сабе. Уявім сабе, што ў нас пасьля таго, як стварыўся голдынг “ЛіМ” і прыватызаваў усе дзяржаўныя выданьні пад ідэалёгію, дык вось уявім сабе, што сёньня ў нас няма “Дзеслова” — значыць, няма ніводнага вольнага незалежнага літаратурнага часопісу. Нацыянальная Беларусь засталася б сіратою. І пастаўцеся да гэтае мэтафары з усёй сур’ёзнасьцю.
Акрамя таго — і гэта самае істотнае — што ёсьць альтэрнатыва той зацуглянай літаратуры, якую нам даюць дзяржаўныя часопісы, што ёсьць і іншая літаратура. Дык вось у зьвязку зь “Дзеясловам” ёсьць чаму радавацца, што гэта сапраўды клясны часопіс. Што там сапраўды друкуецца ўсё лепшае, што ёсьць у нас у сучасным літаратурным працэсе. І я думаю, з таго, што “Дзеяслоў” сапраўды стаў выбітным літаратурным выданьнем, яму будзе нялёгка ў будучым. Рэч у тым, што вось гэтая апазыцыя — голдынг — ня думаю, што яна, маючы выхад на рэпрэсіўныя дзяржаўныя інстытуцыі, не скарыстаецца імі, каб свайго канкурэнта, які відавочна апярэджвае па ўсіх парамэтрах выданьні голдынгу, усе разам узятыя, пакінуць у спакоі. Часопіс “Дзеяслоў”, як прыклад таго, што можна без падтрымкі дзяржавы зрабіць значна лепш, чым яны робяць на грошы падаткаплатнікаў, голдынгаўцы будуць імкнуцца рэпрэсаваць”.
(Аксак: ) “Спадар Пятровіч, вы сказалі пра праблемы, якія ў вас узьніклі зь “Белкнігай”. Вядома, што тыя ж самыя праблемы скончыліся паразай часопісу “ARCHE ” — гэты, таксама незалежны часопіс, летась адмовіліся распаўсюджваць і “Белкніга”, і “Белсаюздрук”. У зьвязку з гэтым, ці ня думалі вы над стварэньнем супольнае недзяржаўнае сеткі распаўсюду?”
(Пятровіч: ) “Гэтай ідэі ўжо не адзін год. Шмат разоў спрабавалі яе ажыцьцявіць розныя выданьні, у тым ліку і “Белорусская деловая газета”, і “Наша Ніва”, і “ARСHE”. Я думаю, можа, з часам знойдзецца чалавек, які здолее аб’яднаць нашыя выданьні, і які здолее стварыць такую сетку ў межах Беларусі. І мне здаецца, ня столькі важна, будзе яна афіцыйная ці не афіцыйная, але такая сетка, безумоўна, трэба, таму што праблема распаўсюду ёсьць ва ўсіх незалежных выданьняў. Мы пакуль што абапіраемся толькі на сваю актыўнасьць, так бы мовіць. Паколькі мы пачыналі пазьней і не засьпелі тых структураў, якія былі створаныя да нас і пасьпелі пасьпяхова папрацаваць на распаўсюд друку і на Беларусь увогуле. Яны былі зачыненыя да нас, таму мы на іх і не разьлічвалі.
Мы ад пачатку думалі працаваць найперш афіцыйна, цалкам афіцыйна, дзеля гэтага мы і рэгістравалі часопіс. І мы хацелі працаваць і зь “Белсаюздрукам”, і зь “Белкнігай”, і зь “Белпоштай”. Мы спрабавалі ўсяляк гэта зьдзейсьніць, але не ўдалося ніякім чынам распачаць працу зь “Белсаюзрукам”, бо якраз на той момант, калі мы зьявіліся, усе літаратурна-мастацкія выданьні былі выключаныя з гэтае сеткі распаўсюду. Так што мы ад пачатку разьлічвалі толькі на свае сілы: не чытачы ішлі да нас, а мы ішлі да чытачоў. Мы ехалі да іх у Гомель, Горадню, Воршу, Слонім, Бабруйск, Барысаў… Запрашалі іх набываць нашае выданьне там, дзе яго можна было набыць на той час і, у прынцыпе, і цяпер”.
(Аксак: ) “Часопіс “Дзеяслоў” — чыста літаратурнае выданьне. Ніякіх палітычных тэкстаў, прынамсі, у тых дванаццаці нумарах, якія выдрукаваныя, няма. І тым ня менш, узьнікаюць праблемы. Спадар Акудовіч, на вашую думку, ці залежыць сёньня цярпімасьць улады да нейкага выданьня ад ягонага зьместу?”
(Акудовіч: ) “Я думаю, што не. І прычым, я гатовы сказаць адназначна — не. Відавочна, сёньня для ўлады істотна толькі адно: ці гэтае выданьне ўпісанае ў гэтую сыстэму і, значыць, ёй цалкам падпарадкуецца, ці яно вольнае ў сваім выбары, матывацыі сваіх учынкаў, падыходаў і да т.п. Што да беларускіх па мове выданьняў найперш, то яны апрыёры ўжо зьяўляюцца апазыцыйнымі ўладзе, нават калі фармальна яны да яе ляяльныя ці нават падтрымліваюць. Беларуская мова, беларуская культура, беларуская літаратура сёньня — галоўны апазыцыйны чыньнік. Апазыцыйны чыньнік значна большы, чым палітычныя партыі, рухі і да т.п.
Таму трэба чакаць, што ня толькі Беларускі гуманітарны ліцэй, ня толькі тыя шматлікія газэты, якія зьніштожаныя былі раней, а і тыя, якія засталіся, як бы сябе ляяльна ці асьцярожна ні паводзілі, будуць вынішчаныя. Гэта страшэнна сумная пэрспэктыва. Але калі мы ня будзем разумець, што канцавая мэта ўлады зрабіць гэтае поле чыстым ад любой несыстэмнасьці, ад любой няўпісанасьці ў яе, а тым больш — ад любой апазыцыйнасьці натуральнай, як у выпадку зь беларушчынай, то тады мы не падрыхтуем сябе да той сытуацыі, калі гэта здарыцца”.
(Аксак: ) “Ці згодны галоўны рэдактар “Дзеяслова” з такімі змрочнымі прагнозамі пэрспэктывы беларускага друку?”
(Пятровіч: ) “Заўсёды трэба рыхтавацца да горшага, але, тым ня менш, мне не хацелася б губляць “Дзеяслоў”. І мы будзем яго выдаваць у любым выпадку. Нават калі нельга яго будзе выдаваць у межах Беларусі, мы паспрабуем яго зарэгістраваць і выдаваць за межамі. Чаму мы будзем гэта рабіць? Таму што мы бачым, наколькі сёньня гэта патрэбнае выданьне. Вельмі цьвёрда сказалі, калі мы пачыналі, і Янка Брыль, і Ніл Гілевіч, і Анатоль Вярцінскі, і Генадзь Бураўкін, і Рыгор Барадулін, і маладзейшыя пісьменьнікі, што яны будуць друкаваць свае творы ў “Дзеяслове” і ні ў якім выпадку ня будуць друкаваць у выданьнях голдынгу. Яны сваё слова трымаюць — і трымаюць найперш таму, што ёсьць “Дзеяслоў”. І таму для нас вельмі важна захаваць выданьне незалежна ад тых варункаў, якія ўзьнікаюць у Беларусі.
Я шкадую толькі пра адно, што сёньня вельмі мала такіх выданьняў, як “Дзеяслоў”. Перад намі — непачаты край працы, і трэба крок за крокам адстойваць сваё права на існаваньне, і тым больш, на пашырэньне. Зыходзячы з гэтай канкрэтнай сытуацыі, мы нават думаем пра павелічэньне накладу”.
(Аксак: ) “Вось слова практыка, які да таго ж яшчэ і аптыміст, хаця і стрыманы. А цяпер я прашу сказаць сваё слова тэарэтыка. Спадар Акудовіч, вы казалі, што трэба рыхтавацца да той сытуацыі, калі перад беларускімі інтэлектуаламі будзе чыстае поле. Вы можаце расшыфраваць слова “рыхтавацца”? Што мелася на ўвазе?”
(Акудовіч: ) “Я проста хачу сказаць, што мы наперад павінны быць гатовыя да рашучасьці. І калі ў нас будзе гэтая гатоўнасьць рашучасьці супраціву тым абставінам, якія будуць у нас складвацца, то ў тых канкрэтных сытуацыях мы знойдзем канкрэтныя шляхі выйсьця зь іх. Бо калі ёсьць рашучасьць, якой бы змрочнай сытуацыя ні была, якой бы безнадзейнай яна ні была, заўсёды зь яе можна знайсьці пазытыўны выхад. Іншая рэч, што для таго, каб рабіць добрую справу, справу твайго жыцьця, да якой ты пакліканы, ты змушаны аддаваць час не на гэтую справу, а на змаганьне з вонкавымі абставінамі, каб мець магчымасьць рабіць сваю справу. Ну, але так яно ёсьць, такая наша доля, такі наш лёс. І таму яшчэ раз я хацеў бы сказаць: будзе рашучасьць, то зь якімі стратамі, але мы будзем рабіць справу. І крый божа, каб мы калісьці згубілі гэтую рашучасьць, якая ў нас ёсьць”.
