Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Гісторыя каналаў (частка другая)


Вячаслаў Кулік, Менск Найстарэйшыя ў Беларусі штучныя водныя збудаваньні – Агінскі й Дняпроўска-Бускі каналы – разглядаюцца сёньня дзяржавай як асноўныя аб’екты для рэканструкцыі шляху з Балтыкі ў Чорнае мора. За больш як 200 гадоў існаваньня Агінскі канал цалкам заняпаў. Каб аднавіць яго, патрэбныя вялікія сродкі. Тым часам многія спэцыялісты выказваюцца супраць мэліярацыйнага будаўніцтва, якое плянуецца на Агінскім канале ў адпаведнасьці з распараджэньнем Аляксандра Лукашэнкі. Для разьвіцьця воднага турызму на рачных суднах у якасьці альтэрнатывы Агінскаму каналу прапануецца дзейны Дняпроўска-Бускі канал. Пра яго гісторыю й сёньняшнія праблемы – у перадачы Вячаслава Куліка.

Зацікаўлены пытаньнем, ці былі калі ў Беларусі бурлакі, я неспадзявана атрымаў першы адказ не з гістарычных хронік, а ад сучаснага падарожніка. Супрацоўнік Нацыянальнай Акадэміі навук Беларусі Сяргей Тарасаў уласнаручна цягнуў на беразе беларускай ракі лямку ад ладзьдзі пад ветразем.

(Тарасаў: ) “У якасьці бурлака, які працаваў у беларускіх арцелях 500 і болей гадоў таму, я спатрэбіўся падчас навукова-дасьледчай экспэдыцыі на ўкраінскай ладзьдзі “Сварог”. Як вядома, гэтая экспэдыцыя ўпершыню за 550 гадоў прайшла па знакамітым Бурштынавым шляху сярэднявечча, які ў Х – ХІ стагодзьдзях злучаў Кіеўскую Русь і Бізантыю з Польшчай і Балтыкай. У Беларусі гэты шлях праходзіў па Дняпры, Прыпяці, Дняпроўска-Бускім канале й Бугу. Дарэчы, на працягу 11 сутак пераходу ад Берасьця да Варшавы ў нашай каманды было 412 аварыйна-выратавальных сытуацый, калі ладзьдзю даводзілася не адно цягнуць, але й несьці на руках”.

Дняпроўска-Бускі канал якраз і задумалі, каб між Прыпяцьцю й Бугам абыходзіцца бязь пешага й коннага валачэньня. Але сродкі на пачатак вялікага будаўніцтва знайшліся толькі ў 1774 годзе. Сойм Рэчы Паспалітай пастанавіў штогод выдаткоўваць 60 тысяч злотых на аплату працы землякопаў. Паводле берасьцейскага краязнаўцы Юр’я Рубашэўскага, уручную канал капалі на 110 кілямэтраў – ад Кобрына да вёскі Дубай ля Пінску.

(Рубашэўскі: ) “Канал будавалі 10 гадоў. Яго першая назва – “Мухавецкі”. У 1837 – 1847 гадах канал рэканструявалі. Каб забясьпечыць высокую ваду ў канале, дадаткова да яго падвялі Белаазёрскі, Арэхаўскі й Тураўскі каналы. Канал пашырыўся, яго даўжыня склала 196 кілямэтраў. Пра значнасьць гэтага першага ў Беларусі суднаходнага каналу сьведчыць, напрыклад, статыстыка навігацыі ў 1817 годзе. Па канале прайшло 382 судны й 221 плыт зь лесам”.

Дзякуючы працы ў гістарычных архівах Польшчы жыхара Пінску Аляксея Дуброўскага, дакладна вядома, што першы гандлёвы караван на захад па штучным канале правёў у 1783 годзе шляхціч Стэфан Стахоўскі. У Варшаве людзей з Палесься вітаў сам кароль Станіслаў Аўгуст Панятоўскі.

(Дуброўскі: ) “Гэта быў сапраўдны фурор для варшавянаў. “Індзейцы з Палесься”, як іх называлі, выйшлі на бераг у нацыянальных строях. На 10 вялікіх лодках яны прывезьлі адмысловыя тавары: мёд, воск, сушаную рыбу, грыбы, лён. На загад Панятоўскага дзёньнік з падарожжа пінчукоў (а яно доўжылася цэлы месяц) і сьпіс прывезеных імі тавараў былі перададзеныя ў каралеўскі архіў. Станіслаў Аўгуст асабіста наведаў Палесьсе й новы канал. Гэта было падчас ягонай паездкі на сойм у Горадню. Кароль ехаў з Варшавы праз Кобрын, Гарадзец, Драгічын, Янава – да Пінску”.

Каралеўскі канал быў перайменаваны ў Дняпроўска-Бускі расейцамі пасьля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай. Новыя гаспадары вывозілі з дубовых лясоў Палесься каштоўную драўніну, а таму мусілі клапаціцца пра паўнаводнасьць сплаўнога шляху. Да 1867 году ад Пінску да Берасьця былі пабудаваныя 32 разборныя ставы й некалькі штучных вадасховішчаў. Другую рэканструкцыю каналу ў 1939 – 1941 гадох праводзіла ўжо савецкая ўлада. Паводле кнігі прафэсійнага выведніка Віктара Суворава “Ледакол”, у якой выкрытыя сталінскія захопніцкія пляны, чырвоны дыктатар загадаў прыстасаваць Дняпроўска-Бускі водны шлях для ваенных мэтаў.

“Неадкладна пасьля так званага вызваленьня Заходняй Беларусі, ад гораду Пінску да Кобрына Чырвоная Армія пачала капаць канал даўжынёй 127 кілямэтраў. Канал будавалі зімою й летам. У яго будаўніцтве ўдзельнічалі сапэрныя часьці 4-й арміі й “будаўнічыя арганізацыі НКВД”, гэта значыць – тысячы зэкаў ГУЛАГу. Умовы, у якіх пракладваўся канал, былі сапраўды жахлівыя. У палескай дрыгве тапілася тэхніка, і была толькі адна магчымасьць пабудаваць канал у вызначаныя Сталінам тэрміны: рабіць усё ўручную. Колькі за яго давялося заплаціць чалавечых жыцьцяў, наўрад ці хто ведае. Ды й хто тыя жыцьці лічыў? Гэты канал – ваенны. Адзінае яго прызначэньне – прапусьціць караблі ў басэйн Віслы й далей на захад. Іншага прызначэньня каналу не прыдумаць”.

Гэта была цытата з кнігі “Ледакол” прафэсійнага расейскага выведніка Віктара Суворава.

Прыстасаваны для нападу, а не для абароны, канал у чэрвені 1941-га быў захоплены фашыстамі й выкарыстоўваўся на патрэбы ворага. Толькі на трэці год вайны дывэрсійныя групы партызанаў змаглі падарваць асноўныя гідравузлы й пакінуць канал без вады.

Пасьляваенныя рэканструкцыі каналу суправаджаліся ўзмацненьнем транспартнага патоку. У асобныя гады аб’ём грузаперавозаў дасягаў 2 мільёнаў тонаў за кошт даставак да чыгуначнай станцыі на мяжы з Польшчай жалезнай руды з Украіны, калійных угнаеньняў з Салігорску й будаўнічага друзу зь Мікашэвічаў.

(Зянько^ ) “Мы цяжка працавалі, але нават і падазраваць не маглі, што перавозім небясьпечныя грузы. Як цяпер высьветлілася, на баржы грузілі жалезную руду з высокім радыяцыйным узроўнем. Пасьля таго, як адбылася катастрофа на Чарнобыльскай АЭС, многія мае сябры й знаёмыя рачнікі вельмі цяжка хварэюць”.

Гаварыў Васіль Зянько – інвалід-чарнобылец, які звыш 30 гадоў адпрацаваў капітанам цеплахода. Цяжка хворы цяпер і флёт Палесься, таму ў бязьдзейнасьці й Дняпроўска-Бускі канал. Бяз працы тысячы прафэсійных рачнікоў. На думку кіраўніка рэгіянальнага аддзяленьня Беларускага Хэльсынскага камітэту Віктара Ярашука, прычыны прастояў караблёў ляжаць на паверхні:

(Ярашук: ) “Гэта найперш для вушэй беспрацоўных Лукашэнка падагравае прапагандысцкую кампанію пра аднаўленьне гістарычных шляхоў і разьвіцьцё воднага турызму для замежнікаў. Разам з тым замежная палітыка дзяржавы ўсё больш палярызуецца супроць Эўразьвязу. Таму й Польшча вымушаная адгарадзіцца ад водных шляхоў Беларусі глухой гацьцю на Вісьле”.

Паводле начальніка прадпрыемства “Дняпроўска-Бускі водны шлях” Івана Кіяўца, канал ад Прыпяці да Бугу знаходзіцца ў прыдатным для эксплюатацыі стане, нішто ня шкодзіць перавозу грузаў і турыстаў.

(Кіявец: ) “Канал у нармальным рабочым стане. Яго трэба напаўняць і працаваць. У нас няма такога праекту, як рэканструкцыя Дняпроўска-Бускага каналу. Я ня ведаю, што тут аднаўляць?! Аднавіць перавозкі? Так! Арганізаваць турызм? Так! Сумесна з палякамі, сумесна з Эўразьвязам”.

Праз колькі месяцаў споўніцца роўна 230 гадоў, як на Палесьсі разгарнулася будаўніцтва Дняпроўска-Бускага каналу. Першапачаткова разумна пракладзены, доўгія дзесяцігодзьдзі ён эфэктыўна выкарыстоўваўся й абавязкова яшчэ паслужыць з карысьцю для будучай Беларусі.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG