Разам з гаспадыняй Раісай Іванаўнай мы сядзім у хаце і грэемся ля агню. Заўважу, што кватэра знаходзіцца ў хрушчоўцы.
(Рэгіна Іванаўна: ) “Людзі тут пакутуюць. Вось цяпер пачнуцца дажджы. А пакуль прыйдзе ацяпляльны сэзон, будзем замярзаць. Вільгатна будзе, і ўсё ў хаце пацьвіце. Вось я, прыкладам, пабудавала печ”.
(Карэспандэнт: ) “Буржуйку?”
(Рэгіна Іванаўна: ) “Не. Звычайную сялянскую печ”.
(Карэспандэнт: ) “У хаце?!”
(Рэгіна Іванаўна: ) “Так. У кватэры. На другім паверсе. Вунь і труба ў мяне выглядае”.
(Карэспандэнт: ) “А падлога і перакрыцьці вашую печ вытрымліваюць?”
(Рэгіна Іванаўна: ) “Стаіць і пакуль не валіцца. Да суседа нічога ня падае”.
(Карэспандэнт: ) “А вы адная такая вынаходлівая на ўсю Корнадзь?”
(Рэгіна Іванаўна: ) “Не. У нас шмат хто пабудаваў печы. Гэта каб не памерзнуць. Няважна так жывём. Я вось пэнсіянэрка”.
(Карэспандэнт: ) “Значыць, вам лепш за іншых…”
(Рэгіна Іванаўна: ) “Так. Я пэнсію атрымліваю. Цяпер дадалі. 150 тысяч атрымліваць буду. Але мне цяжкавата. У нас кватэры дарагія. Леташняй зімою было 100 тысяч. А цяпер, кажуць, падаражаюць, і мне на жыцьцё застаецца 50 тысяч. Хіба за 150 тысяч можна жыць пэнсіянэрцы? Людзі ўлетку па ягады бегаюць. Толькі й паратунак, што ў нас лес ёсьць. Прадаем лісіцы — і так выжываем. Тут трэба быць не пэнсіянэркай, а піянэркай. І я, як ашалелая, бегаю”.
Вяртаюся ў недалёкае мінулае. З жыхаром Корнадзі размаўляем пра сёлетні ўраджай бульбы, як з пад’езду выходзіць гэтая самая Раіса Іванаўна. Так мы і пазнаёміліся.
(Спадар:) “Ты яму нічога не кажы, бо пасьля нас пакажуць па тэлевізары. А пасьля абахээсэс прыедзе. Я вось толькі што апамятаваўся. Цяпер яны прыедуць, і нас абодвух пасадзяць. Пайшлі адсюль, Рэгіна Іванаўна!”
(Рэгіна Іванаўна: ) “Адпусьці мяне, бо няма калі — трэба ехаць!”
(Карэспандэнт: ) “Слухайце, вы гэтую спадарыню не абдымайце, я бы хацеў зь ёй пагутарыць!”
(Спадар:) “Восем гадоў будзем сядзець!”
(Рэгіна Іванаўна: ) “Мяне ўжо не пасадзяць. Мяне ўся міліцыя ведае”.
Цяпер у кампаніі двух спадароў — наш абачлівы знаёмца і ягоны сябра — я знаходжуся на бульбоўніку.
Балота ў ваколіцах Корнадзі асушылі. Ад пачатку тут вырошчвалі насеньне траваў — гэта прыносіла немалыя грошы, і вёска квітнела. Як попыту ня стала, гаспадарка пачала прадукаваць традыцыйныя жыта ды малако, а тарфянік аддалі пад людзкія надзелы.
(Спадар: ) “Цэлы дзень пры такім ветры пакапай!”
(Другі спадар: ) “Мурынам станеш. Вецер падымаецца — і так закруціць, елкі, што не відаць ні халеры!”
(Карэспандэнт: ) “А як жа людзі ў такіх умовах бульбу капаюць?”
(Спадар: ) “А жыць-та трэба! Гаспадарку трымаць трэба!”
(Другі спадар: ) “А мы вось так і жывем: хочаш памыцца — ідзі ў канал мыцца”.
(Карэспандэнт: ) “А ўзімку?”
(Другі спадар: ) “І ўзімку людзі ў канале мыюцца”.
(Карэспандэнт: ) “Так жа захварэць можна”.
(Другі спадар: ) “А якая ім розьніца?”
(Карэспандэнт: ) “Калі такая сытуацыя, можа б сабралася ўся Корнадзь ды ўзьняла пытаньне пра гарачую ваду?”
(Другі спадар: ) “Марная размова. Калёнкі й тыя паздымалі! Маўляў, не паложана. Раней было паложана, а цяпер не паложана. Прыехалі газаўшчыкі, паабрэзвалі, і ў нас нічога няма”.
У Корнадзі замест сялянскіх хатаў пяціпавярховікі, як раней казалі, з усімі выгодамі — газ, прыбіральня, водаправод. Людзі награвалі халодную ваду і такім чынам здабывалі яшчэ адно дасягненьне цывілізацыі — ваду гарачую. Дадаткова палілі газ і аплачвалі паводле лічыльнікаў. Але пазьней, як вы ўжо чулі, калёнкі пазразалі, пакінулі толькі пліты для гатаваньня ежы.
Аляксей Токараў працуе ў кацельнай. У размовах пра хуткую зіму ён згадвае маразы на сваёй малой радзіме ў Сыбіры і сьмяецца зь беларускіх халадоў.
(Токараў: ) “Гарачай вады тут няма зусім”.
(Карэспандэнт: ) “А будзе?”
(Токараў: ) “Тут ужо трубы пагнілі — яны там без вады ляжаць”.
(Карэспандэнт: ) “А мяняць іх зьбіраюцца?”
(Токараў: ) “Па ўсім паселішчы? Гэта ж колькі грошай патрэбна”.
(Карэспандэнт: ) “А грошы ёсьць?”
(Токараў: ) “Адкуль грошы, калі ў нас па прывазны мазут вялікія кошты, што квартплата большая, чым у Сьвіслачы?!”
(Карэспандэнт: ) “Атрымліваецца, што ёсьць толькі халодная вада”.
(Токараў: ) “Вось яшчэ калі кацельная працуе, некаторыя ўхітраюцца з батарэяў спусьціць ваду. Яны ў батарэі краны ўмантоўваюць. Глядзіш, пачынае ровень вады падаць. Мы ўжо ў батарэі й салярку залівалі, і іншую гадасьць, каб не зьлівалі з батарэяў, але ўсё адна зьліваюць!”
(Карэспандэнт: ) “Якасьць кватэраў. Узімку цёпла альбо халодна?”
(Токараў: ) “Гэта залежыць ад таго, як мы будзем тапіць. Фактычна, калі мы будзем тапіць добра — будзе цёпла. Але тады квартплата будзе 120–140 тысяч. Раней гэтыя дамы лічылі цёплымі. Тут сьценка ўсяго 25 сантымэтраў, а патрэбна, каб было 40–60 сантымэтраў”.
Зь вяскоўцаў захацелі зрабіць гараджанаў і перасялілі ў шматкватэрныя дамы. А на ўскрайку Корнадзі вырас мікрараён хлеўчукоў. Тут уся худоба: ад кураў і індыкаў да кароваў і коней.
Спадарыня Марыя — інвалід. Перамагаючы фізычны боль, яна штодня даглядае кароўку, сьвінчо і курак. Між кватэраў і хлявом за дзень яна абарачваецца дзясяткі разоў.
(Марыя: ) “Людзі трымаюць хто што можа: хто сьвіней, хто каровы. Кароваў, праўда, цяпер ўжо мала становіцца. Людзі старэюць. Пэнсіянэры нават ня ў стане занесьці на той пяты паверх малако”.
(Карэспандэнт: ) “Вы жывяце ў гэтым доме. Прайсьці трыста мэтраў…”
(Марыя: ) “З поўнымі вёдрамі — гэта вельмі цяжка! А пакарміць трэба не адзін раз, а тры”.
(Карэспандэнт: ) “А вы яшчэ інвалід, і атрымліваецца, што вам удвая цяжэй…”
(Марыя: ) “Натуральна, што так”.
(Карэспандэнт: ) “А як у вас з мэдыцынаю?”
(Марыя: ) “На ФАПе ў нас залаты чалавек! Яна і ўдзень, і ўначы гатовая. Калі толькі яе ні паклічуць, яна ідзе дапамагаць. А так трэба ехаць у райцэнтар Сьвіслач за 50 кілямэтраў”.
Спадарыня Марыя пакрысе разьвітаецца з кароўкай, затым на крывянку і сала пойдзе кабанчык, а калі зусім забракуе сілаў, то зьвядзе і птушку. І тады спадарыня Марыя стане такой самай, як і 68-гадовая баба Алена.
(Алена: ) “У мяне кватэра ў трохпавярховіку, а хлеў мой далёка. Я ўжо нічога і не трымаю, бо нага баліць, я ледзь хаджу”.
(Карэспандэнт: ) “Калі вы трымалі гаспадарку, колькі мэтраў вам было ад хлева да хаты?”
(Алена: ) “Блізу ста мэтраў. Зь вёдрамі хадзіла. А два вядры ўзяць — гэта вельмі цяжка!”
(Карэспандэнт: ) “А вы на якім жывяце паверсе?”
(Алена: ) “На другім. Памаленьку заходжу”.
(Карэспандэнт: ) “За колькі хвілінаў можна падняцца зь першага паверха на другі?”
(Алена: ) “Можа, за пяць хвілінаў, а, можа, і меней”.
(Карэспандэнт: ) “А халодна ці цёпла ў такіх хатах?”
(Алена: ) “Цёпла-цёпла. Адно што толькі рамонту не хапае. А з нас за гэты самы рамонт вылічваюць. А, можа, гэтак і трэба… Але ўсё адно кожны месяц вылічваюць грошы за рамонт. А які тут рамонт, ня ведаю”.
У Корнадзі яшчэ ацалела некалькі дзясяткаў вясковых хатаў. Тут жывуць пэнсіянэры, якія некалі не перабраліся ў шматкватэрныя дамы. Саня Ёська такая ўжо старая, што ледзь рухаецца. Яна зрэдку выходзіць на вуліцу. І добра калі ў гэты самы час на гаўбец у супрацьлеглага дому выйдзе якая зь ейных сябровак. Тады адная бабулька перагнецца праз парэнчы, другая задзярэ галаву — так і пагавораць.
(Ёська: ) “Ведаеце, гэтыя пяціпавярховікі нехарошыя. Ну, як старому на самы верх залезьці. Яны свае хаты пакідалі й пазалазілі ў гэтыя шпакоўні”.
(Карэспандэнт: ) “А людзі ў вас п’юць?”
(Ёська: ) “П’юць. Тут кругом такое. І бабы п’юць! Мужчына як вып’е, ляжа і сьпіць. А бабе трэба і дзецям зварыць, і кароўку дагледзець. А калі сама п’е — усе будуць галодныя. Напіўся — і што рабіць? Толькі спаць. Я некалі й сама была п’яная. Спала-спала. Паднялася… Не, яшчэ лягу. Ужо трэба ў печы паліць і сьвіньням даваць, а самой так вады хочацца! Была і я п’яная. Два разы такое было”.
У Корнадзі вёску паспрабавалі злучыць з горадам. Людзі падняліся не вышэй за першы паверх. Камфорту там аказалася меней, чым абяцалі. Да таго ж яны так і не змаглі адарвацца ад зямлі.
(Рэгіна Іванаўна: ) “Людзі тут пакутуюць. Вось цяпер пачнуцца дажджы. А пакуль прыйдзе ацяпляльны сэзон, будзем замярзаць. Вільгатна будзе, і ўсё ў хаце пацьвіце. Вось я, прыкладам, пабудавала печ”.
(Карэспандэнт: ) “Буржуйку?”
(Рэгіна Іванаўна: ) “Не. Звычайную сялянскую печ”.
(Карэспандэнт: ) “У хаце?!”
(Рэгіна Іванаўна: ) “Так. У кватэры. На другім паверсе. Вунь і труба ў мяне выглядае”.
(Карэспандэнт: ) “А падлога і перакрыцьці вашую печ вытрымліваюць?”
(Рэгіна Іванаўна: ) “Стаіць і пакуль не валіцца. Да суседа нічога ня падае”.
(Карэспандэнт: ) “А вы адная такая вынаходлівая на ўсю Корнадзь?”
(Рэгіна Іванаўна: ) “Не. У нас шмат хто пабудаваў печы. Гэта каб не памерзнуць. Няважна так жывём. Я вось пэнсіянэрка”.
(Карэспандэнт: ) “Значыць, вам лепш за іншых…”
(Рэгіна Іванаўна: ) “Так. Я пэнсію атрымліваю. Цяпер дадалі. 150 тысяч атрымліваць буду. Але мне цяжкавата. У нас кватэры дарагія. Леташняй зімою было 100 тысяч. А цяпер, кажуць, падаражаюць, і мне на жыцьцё застаецца 50 тысяч. Хіба за 150 тысяч можна жыць пэнсіянэрцы? Людзі ўлетку па ягады бегаюць. Толькі й паратунак, што ў нас лес ёсьць. Прадаем лісіцы — і так выжываем. Тут трэба быць не пэнсіянэркай, а піянэркай. І я, як ашалелая, бегаю”.
Вяртаюся ў недалёкае мінулае. З жыхаром Корнадзі размаўляем пра сёлетні ўраджай бульбы, як з пад’езду выходзіць гэтая самая Раіса Іванаўна. Так мы і пазнаёміліся.
(Спадар:) “Ты яму нічога не кажы, бо пасьля нас пакажуць па тэлевізары. А пасьля абахээсэс прыедзе. Я вось толькі што апамятаваўся. Цяпер яны прыедуць, і нас абодвух пасадзяць. Пайшлі адсюль, Рэгіна Іванаўна!”
(Рэгіна Іванаўна: ) “Адпусьці мяне, бо няма калі — трэба ехаць!”
(Карэспандэнт: ) “Слухайце, вы гэтую спадарыню не абдымайце, я бы хацеў зь ёй пагутарыць!”
(Спадар:) “Восем гадоў будзем сядзець!”
(Рэгіна Іванаўна: ) “Мяне ўжо не пасадзяць. Мяне ўся міліцыя ведае”.
Цяпер у кампаніі двух спадароў — наш абачлівы знаёмца і ягоны сябра — я знаходжуся на бульбоўніку.
Балота ў ваколіцах Корнадзі асушылі. Ад пачатку тут вырошчвалі насеньне траваў — гэта прыносіла немалыя грошы, і вёска квітнела. Як попыту ня стала, гаспадарка пачала прадукаваць традыцыйныя жыта ды малако, а тарфянік аддалі пад людзкія надзелы.
(Спадар: ) “Цэлы дзень пры такім ветры пакапай!”
(Другі спадар: ) “Мурынам станеш. Вецер падымаецца — і так закруціць, елкі, што не відаць ні халеры!”
(Карэспандэнт: ) “А як жа людзі ў такіх умовах бульбу капаюць?”
(Спадар: ) “А жыць-та трэба! Гаспадарку трымаць трэба!”
(Другі спадар: ) “А мы вось так і жывем: хочаш памыцца — ідзі ў канал мыцца”.
(Карэспандэнт: ) “А ўзімку?”
(Другі спадар: ) “І ўзімку людзі ў канале мыюцца”.
(Карэспандэнт: ) “Так жа захварэць можна”.
(Другі спадар: ) “А якая ім розьніца?”
(Карэспандэнт: ) “Калі такая сытуацыя, можа б сабралася ўся Корнадзь ды ўзьняла пытаньне пра гарачую ваду?”
(Другі спадар: ) “Марная размова. Калёнкі й тыя паздымалі! Маўляў, не паложана. Раней было паложана, а цяпер не паложана. Прыехалі газаўшчыкі, паабрэзвалі, і ў нас нічога няма”.
У Корнадзі замест сялянскіх хатаў пяціпавярховікі, як раней казалі, з усімі выгодамі — газ, прыбіральня, водаправод. Людзі награвалі халодную ваду і такім чынам здабывалі яшчэ адно дасягненьне цывілізацыі — ваду гарачую. Дадаткова палілі газ і аплачвалі паводле лічыльнікаў. Але пазьней, як вы ўжо чулі, калёнкі пазразалі, пакінулі толькі пліты для гатаваньня ежы.
Аляксей Токараў працуе ў кацельнай. У размовах пра хуткую зіму ён згадвае маразы на сваёй малой радзіме ў Сыбіры і сьмяецца зь беларускіх халадоў.
(Токараў: ) “Гарачай вады тут няма зусім”.
(Карэспандэнт: ) “А будзе?”
(Токараў: ) “Тут ужо трубы пагнілі — яны там без вады ляжаць”.
(Карэспандэнт: ) “А мяняць іх зьбіраюцца?”
(Токараў: ) “Па ўсім паселішчы? Гэта ж колькі грошай патрэбна”.
(Карэспандэнт: ) “А грошы ёсьць?”
(Токараў: ) “Адкуль грошы, калі ў нас па прывазны мазут вялікія кошты, што квартплата большая, чым у Сьвіслачы?!”
(Карэспандэнт: ) “Атрымліваецца, што ёсьць толькі халодная вада”.
(Токараў: ) “Вось яшчэ калі кацельная працуе, некаторыя ўхітраюцца з батарэяў спусьціць ваду. Яны ў батарэі краны ўмантоўваюць. Глядзіш, пачынае ровень вады падаць. Мы ўжо ў батарэі й салярку залівалі, і іншую гадасьць, каб не зьлівалі з батарэяў, але ўсё адна зьліваюць!”
(Карэспандэнт: ) “Якасьць кватэраў. Узімку цёпла альбо халодна?”
(Токараў: ) “Гэта залежыць ад таго, як мы будзем тапіць. Фактычна, калі мы будзем тапіць добра — будзе цёпла. Але тады квартплата будзе 120–140 тысяч. Раней гэтыя дамы лічылі цёплымі. Тут сьценка ўсяго 25 сантымэтраў, а патрэбна, каб было 40–60 сантымэтраў”.
Зь вяскоўцаў захацелі зрабіць гараджанаў і перасялілі ў шматкватэрныя дамы. А на ўскрайку Корнадзі вырас мікрараён хлеўчукоў. Тут уся худоба: ад кураў і індыкаў да кароваў і коней.
Спадарыня Марыя — інвалід. Перамагаючы фізычны боль, яна штодня даглядае кароўку, сьвінчо і курак. Між кватэраў і хлявом за дзень яна абарачваецца дзясяткі разоў.
(Марыя: ) “Людзі трымаюць хто што можа: хто сьвіней, хто каровы. Кароваў, праўда, цяпер ўжо мала становіцца. Людзі старэюць. Пэнсіянэры нават ня ў стане занесьці на той пяты паверх малако”.
(Карэспандэнт: ) “Вы жывяце ў гэтым доме. Прайсьці трыста мэтраў…”
(Марыя: ) “З поўнымі вёдрамі — гэта вельмі цяжка! А пакарміць трэба не адзін раз, а тры”.
(Карэспандэнт: ) “А вы яшчэ інвалід, і атрымліваецца, што вам удвая цяжэй…”
(Марыя: ) “Натуральна, што так”.
(Карэспандэнт: ) “А як у вас з мэдыцынаю?”
(Марыя: ) “На ФАПе ў нас залаты чалавек! Яна і ўдзень, і ўначы гатовая. Калі толькі яе ні паклічуць, яна ідзе дапамагаць. А так трэба ехаць у райцэнтар Сьвіслач за 50 кілямэтраў”.
Спадарыня Марыя пакрысе разьвітаецца з кароўкай, затым на крывянку і сала пойдзе кабанчык, а калі зусім забракуе сілаў, то зьвядзе і птушку. І тады спадарыня Марыя стане такой самай, як і 68-гадовая баба Алена.
(Алена: ) “У мяне кватэра ў трохпавярховіку, а хлеў мой далёка. Я ўжо нічога і не трымаю, бо нага баліць, я ледзь хаджу”.
(Карэспандэнт: ) “Калі вы трымалі гаспадарку, колькі мэтраў вам было ад хлева да хаты?”
(Алена: ) “Блізу ста мэтраў. Зь вёдрамі хадзіла. А два вядры ўзяць — гэта вельмі цяжка!”
(Карэспандэнт: ) “А вы на якім жывяце паверсе?”
(Алена: ) “На другім. Памаленьку заходжу”.
(Карэспандэнт: ) “За колькі хвілінаў можна падняцца зь першага паверха на другі?”
(Алена: ) “Можа, за пяць хвілінаў, а, можа, і меней”.
(Карэспандэнт: ) “А халодна ці цёпла ў такіх хатах?”
(Алена: ) “Цёпла-цёпла. Адно што толькі рамонту не хапае. А з нас за гэты самы рамонт вылічваюць. А, можа, гэтак і трэба… Але ўсё адно кожны месяц вылічваюць грошы за рамонт. А які тут рамонт, ня ведаю”.
У Корнадзі яшчэ ацалела некалькі дзясяткаў вясковых хатаў. Тут жывуць пэнсіянэры, якія некалі не перабраліся ў шматкватэрныя дамы. Саня Ёська такая ўжо старая, што ледзь рухаецца. Яна зрэдку выходзіць на вуліцу. І добра калі ў гэты самы час на гаўбец у супрацьлеглага дому выйдзе якая зь ейных сябровак. Тады адная бабулька перагнецца праз парэнчы, другая задзярэ галаву — так і пагавораць.
(Ёська: ) “Ведаеце, гэтыя пяціпавярховікі нехарошыя. Ну, як старому на самы верх залезьці. Яны свае хаты пакідалі й пазалазілі ў гэтыя шпакоўні”.
(Карэспандэнт: ) “А людзі ў вас п’юць?”
(Ёська: ) “П’юць. Тут кругом такое. І бабы п’юць! Мужчына як вып’е, ляжа і сьпіць. А бабе трэба і дзецям зварыць, і кароўку дагледзець. А калі сама п’е — усе будуць галодныя. Напіўся — і што рабіць? Толькі спаць. Я некалі й сама была п’яная. Спала-спала. Паднялася… Не, яшчэ лягу. Ужо трэба ў печы паліць і сьвіньням даваць, а самой так вады хочацца! Была і я п’яная. Два разы такое было”.
У Корнадзі вёску паспрабавалі злучыць з горадам. Людзі падняліся не вышэй за першы паверх. Камфорту там аказалася меней, чым абяцалі. Да таго ж яны так і не змаглі адарвацца ад зямлі.
