На выгане за Мерчу пасьвяцца коні. Жывёлы спутаныя старымі анучамі. Некалі гэтыя лахманы былі часткай гардэробу пэнсіянэркі Тоні Жыгоцкай. Вопратку сталі выкарыстоўваць не па прызначэньні, бо ў калектыўнай гаспадарцы няма звычайных вяровак.
(Жыгоцкая: ) “У нашым калгасе ўсяго чатыры кані. Вось мы іх і пасем па чарзе. Дзень адпасьвіць — 220 рублёў. Гэта зьдзек, а ня грошы!”
(Карэспандэнт: ) “Я каровы пас, а коні ніколі. Іх цяжэй пасьвіць?”
(Жыгоцкая: ) “Няцяжка. Толькі ці дождж, ці сьпякота трэба дзень ля іх стаяць. Нікуды не адыдзе, ня кінеш, бо яны куды-небудзь сыдуць”.
(Карэспандэнт: ) “А спутаць іх?”
(Жыгоцкая: ) “Путы свае. Самі зьбіраем якое шмацьцё і путаем”.
(Карэспандэнт: ) “Ва ўсё Беларусі… Дзе ні згадай пра Шклоўскі раён. Усе лічаць, што тут няма праблемаў, бо гэта радзіма прэзыдэнта”.
(Жыгоцкая: ) “А што нам той Лукашэнка зрабіў? Нічога! Усе гавораць, што вёску трэба аднаўляць. А хто сюды пойдзе ў гэтую вёску? Які тут камфорт?”
Зоя Дуброўская адна зь нямногіх, хто яшчэ трымае гаспадарку. І без таго невысокага росту бабулька так згорбілася, што яе не відаць праз плот. Яна жартуе: калі далей будзе цягнуць да зямлі, хутка сабака ды сьвінчо стануць вышэйшыя за яе.
(Зоя Дуброўская: ) “Няма нічога добрага ў жыцьці. Усе мужчыны — тут адныя пэнсіянэры, і няма ніводнага страявога”.
(Карэспандэнт: ) “Чым людзі ў Мерчы займаюцца? Гаспадарку нейкую трымаюць?”
(Зоя Дуброўская: ) “Гэтая гаспадарка ўжо бурыцца. Зямлю кідаем, бо ня можам пахаць. У мяне адная сьвіньня толькі. Да й тая дрэнная: ня есьць ні халеры!”
(Карэспандэнт: ) “Яна ўжо просіцца, каб яе закалолі”.
(Зоя Дуброўская: ) “Яшчэ цёпла, каб сьвіней калоць”.
(Карэспандэнт: ) “А людзі сочаць за палітычным жыцьцём? Ведаюць, што будуць выбары і рэфэрэндум?”
(Зоя Дуброўская: ) “Натуральна, што ведаюць”.
(Карэспандэнт: ) “Галасаваць пойдзеце?”
(Зоя Дуброўская: ) “Я-та нікуды не пайду. Прыедуць — прагаласую, а не — буду так сядзець. А наш Лукашэнка ўжо не працуе для людзей. Ён недзе там у сельсавеце сядзіць”.
(Карэспандэнт: ) “Лукашэнка ў сельсавеце!? Ен жа прэзыдэнт!”
(Зоя Дуброўская: ) “Хто яго ведае, кім ён там працуе: прэзыдэнтам ці кім іншым”.
Занядбанасьць вёскі нясе небясьпеку для ейных дваццаці жыхароў. Аднойчы бяда ўжо падыходзіла да сьценаў сядзібы Ганны Акулавай. Адбілі. Ці пашанцуе наступным разам — невядома. Людзей у паселішчы менее, і можа так стацца, што некаму будзе дапамагчы.
(Акулава: ) “Сядзібы пакідалі. Палеткі стаяць някошаныя — з абодвух бакоў пустазёл. У нас аднойчы загарэлася. Як затрашчэла! Хлеў згарэў. Добра, што стайню абтушылі, а так бы і яна з конямі згарэла. Абкасіць сілаў няма. Што тут рабіць? Можа, вы б падзейнічалі”.
(Карэспандэнт: ) “Я касой махаць ня буду, а распавесьці распавяду. А ў Мерчы людзі палітыкай цікавяцца?”
(Акулава: ) “Толькі за яго. Бо ён пэнсіі выплачвае. Сказалі, што да новага году зноў павялічыць. А што нам болей трэба? А каму трэба болей, хай зьбіраюцца і ў Амэрыку! Дарога адкрытая! Хай яны туды й ідуць. Там добрыя заробкі, але там яны і працаваць будуць ня так, як тут, і красьці яны, як тут, ня будуць. Трэба зрабіць так, як у Амэрыцы: скраў — руку адсеклі”.
(Карэспандэнт: ) “Гэта ж не ў Амэрыцы…”
(Акулава: ) “Я ня ведаю — дзе, але такое ёсьць!”
Ад страху згарэць жывою па начах ня сьпіць і самотная Зіна Дуброўская. Яна ўслухоўваецца, як вые за вокнамі вецер. І з жахам чакае: а раптам пачуе трэск электрычнага замыканьня.
(Зіна Дуброўская: ) “Электрычнасьць барахліць. Дзеці прывязуць што-небудзь, пакладзеш у лядоўню, а яно патае, бо сьвятла няма. Па ўсёй вёсцы абразалі дрэвы, а тут ня сталі, нават не прыяжджаюць. Вось драты й чапаюцца. Старшыня сельасвету… Як што — мы ёй тэлефануем. Але ці нас слухае хто?”
(Карэспандэнт: ) “А патэлефанаваць у раённыя электрасеткі й сказаць: “Калі вы абпіліце дрэвы і не наладзіце электырчнасьці, мы пажалімся Канаплёву”. Яны вас паслухаюць?”
(Зіна Дуброўская: ) “Не-а, не паслухаюць. Вось колькі разоў тэлефанавалі наконт сьвятла, і ніхто не паслухаў і не прыехаў. Я казала, што за Канаплёва ня буду галасаваць. Ён жа ў нас тут дэпутат. Чаго ён гэты Шклоў не абразуміць?”
(Карэспандэнт: ) “Людзі ў Мерчах палітыкай цікавяцца?”
(Зіна Дуброўская: ) “Глядзелі, што наш прэзыдэнт прасіў, каб за яго галасавалі. На які гэта тэрмін? На пяты?”
Народжаны ў Мерчы адстаўны вайсковец Саша даўно тут не жыве. Ён прыяжджае адведаць маці. Вяскоўцы бясспрэчна падтрымліваюць шклоўскага земляка. А гараджанін у развагах адштурхоўваецца ад таго, што бачыць на свае вочы:
(Саша: ) “Вось была дырэктыва прэзыдэнта пра грамадзкую бясьпеку. Вунь слуп тры месяцы вісіць. І ніхто сюды ня едзе, і нікому гэта ня трэба. Я ведаю, калі яго нармалёва ўсталююць: за тыдзень да рэфэрэндуму”.
Сашаву маці Зіну Доўгую праблемы рэфэрэндуму ды вышэйшай улады турбуюць мала. Не даюць спакою цяжкасьці іншых маштабаў.
(Доўгая: ) “Адныя калекі тут жывуць. Улетку прыяжджала мэдыцына, але ў яе няма нічога. Нават таблетак у яе ня купіш. Ён самой дапамога патрэбная — таўсьценная баба! А мне пакуль добра жывецца. Дзёці прыяжджаюць, і ўсё робяць. Мне лепей і ня трэба”.
(Карэспандэнт: ) “У нашае праграме ёсьць рубрыка пра мясцовую кухню. Падзяліцеся рацэптам. У мяне ёсьць сын у Менску. Ён умее і памідоры, і агуркі закатваць. Памыць іх. Яны суткі ці двое стаяць, а тады зьлівае ваду і кіпяціць іх два разы — і закатвае”.
(Карэспандэнт: ) “А што ён туды кладзе?”
(Доўгая: ) “У памідоры нічога. Толькі цукар, воцат і вада. А ў агуркі — часнок і ліст смародзіны. І ніводны жбанок ня выбухне. Трэці год жбанкі стаяц —і хоць бы што ім! Усё такое смачнае, як нібыта сёньня закрылі”.
За восеньню прыйдзе зіма. І тады Зіна Доўгая пачне адкрываць слоікі з прысмакамі. А калі сьнегу наваліць вышэй за пояс, мэню суцэльна будзе складацца з гэтых самых закатак.
Пры мікрафоне яшчэ адная жыхарка Мерчы Вольга Палітыка:
(Палітыка: ) “Зімой ніхто сюды нават хлеба не прывозіць. Вось так і жывем. А як аўталаўка прыедзе ўзімку? Яна ж сюды не пад’едзе. Тут сьнягі вялікія. Ніхто ўзімку ніводнага разу не пачысьціў. А што сельсавет зрабіць можа? Яны адказваюць, што няма саляркі”.
У жыхароў Мерчы ёсьць нешта агульнае. Усе яны пэнсіянэры, і ва ўсіх недзе ў гарадах жывуць сыны, дочкі ды пляменьнікі. Але вяскоўцы ўпарта трымаюцца за родныя мясьціны. Тая ж Зіна Доўгая адмаўляецца ад прапановаў дзяцей.
(Доўгая: ) “Ха-ха! Паеду я туды… Тут я захачу — пасплю, захачу — не; калі што зьем, а калі й так паляжу; захачу прыбяру, а захачу — не. А там прыйдзецца як па струнцы хадзіць. Не хачу нікуды! І не пайду!”
Мерч не памрэ нават пасьля таго, як на могілкі пераедзе апошні карэнны жыхар. Спусьцелыя вясковыя хаты ўжо выкупаюцца пад лецішчы.
(Жыгоцкая: ) “У нашым калгасе ўсяго чатыры кані. Вось мы іх і пасем па чарзе. Дзень адпасьвіць — 220 рублёў. Гэта зьдзек, а ня грошы!”
(Карэспандэнт: ) “Я каровы пас, а коні ніколі. Іх цяжэй пасьвіць?”
(Жыгоцкая: ) “Няцяжка. Толькі ці дождж, ці сьпякота трэба дзень ля іх стаяць. Нікуды не адыдзе, ня кінеш, бо яны куды-небудзь сыдуць”.
(Карэспандэнт: ) “А спутаць іх?”
(Жыгоцкая: ) “Путы свае. Самі зьбіраем якое шмацьцё і путаем”.
(Карэспандэнт: ) “Ва ўсё Беларусі… Дзе ні згадай пра Шклоўскі раён. Усе лічаць, што тут няма праблемаў, бо гэта радзіма прэзыдэнта”.
(Жыгоцкая: ) “А што нам той Лукашэнка зрабіў? Нічога! Усе гавораць, што вёску трэба аднаўляць. А хто сюды пойдзе ў гэтую вёску? Які тут камфорт?”
Зоя Дуброўская адна зь нямногіх, хто яшчэ трымае гаспадарку. І без таго невысокага росту бабулька так згорбілася, што яе не відаць праз плот. Яна жартуе: калі далей будзе цягнуць да зямлі, хутка сабака ды сьвінчо стануць вышэйшыя за яе.
(Зоя Дуброўская: ) “Няма нічога добрага ў жыцьці. Усе мужчыны — тут адныя пэнсіянэры, і няма ніводнага страявога”.
(Карэспандэнт: ) “Чым людзі ў Мерчы займаюцца? Гаспадарку нейкую трымаюць?”
(Зоя Дуброўская: ) “Гэтая гаспадарка ўжо бурыцца. Зямлю кідаем, бо ня можам пахаць. У мяне адная сьвіньня толькі. Да й тая дрэнная: ня есьць ні халеры!”
(Карэспандэнт: ) “Яна ўжо просіцца, каб яе закалолі”.
(Зоя Дуброўская: ) “Яшчэ цёпла, каб сьвіней калоць”.
(Карэспандэнт: ) “А людзі сочаць за палітычным жыцьцём? Ведаюць, што будуць выбары і рэфэрэндум?”
(Зоя Дуброўская: ) “Натуральна, што ведаюць”.
(Карэспандэнт: ) “Галасаваць пойдзеце?”
(Зоя Дуброўская: ) “Я-та нікуды не пайду. Прыедуць — прагаласую, а не — буду так сядзець. А наш Лукашэнка ўжо не працуе для людзей. Ён недзе там у сельсавеце сядзіць”.
(Карэспандэнт: ) “Лукашэнка ў сельсавеце!? Ен жа прэзыдэнт!”
(Зоя Дуброўская: ) “Хто яго ведае, кім ён там працуе: прэзыдэнтам ці кім іншым”.
Занядбанасьць вёскі нясе небясьпеку для ейных дваццаці жыхароў. Аднойчы бяда ўжо падыходзіла да сьценаў сядзібы Ганны Акулавай. Адбілі. Ці пашанцуе наступным разам — невядома. Людзей у паселішчы менее, і можа так стацца, што некаму будзе дапамагчы.
(Акулава: ) “Сядзібы пакідалі. Палеткі стаяць някошаныя — з абодвух бакоў пустазёл. У нас аднойчы загарэлася. Як затрашчэла! Хлеў згарэў. Добра, што стайню абтушылі, а так бы і яна з конямі згарэла. Абкасіць сілаў няма. Што тут рабіць? Можа, вы б падзейнічалі”.
(Карэспандэнт: ) “Я касой махаць ня буду, а распавесьці распавяду. А ў Мерчы людзі палітыкай цікавяцца?”
(Акулава: ) “Толькі за яго. Бо ён пэнсіі выплачвае. Сказалі, што да новага году зноў павялічыць. А што нам болей трэба? А каму трэба болей, хай зьбіраюцца і ў Амэрыку! Дарога адкрытая! Хай яны туды й ідуць. Там добрыя заробкі, але там яны і працаваць будуць ня так, як тут, і красьці яны, як тут, ня будуць. Трэба зрабіць так, як у Амэрыцы: скраў — руку адсеклі”.
(Карэспандэнт: ) “Гэта ж не ў Амэрыцы…”
(Акулава: ) “Я ня ведаю — дзе, але такое ёсьць!”
Ад страху згарэць жывою па начах ня сьпіць і самотная Зіна Дуброўская. Яна ўслухоўваецца, як вые за вокнамі вецер. І з жахам чакае: а раптам пачуе трэск электрычнага замыканьня.
(Зіна Дуброўская: ) “Электрычнасьць барахліць. Дзеці прывязуць што-небудзь, пакладзеш у лядоўню, а яно патае, бо сьвятла няма. Па ўсёй вёсцы абразалі дрэвы, а тут ня сталі, нават не прыяжджаюць. Вось драты й чапаюцца. Старшыня сельасвету… Як што — мы ёй тэлефануем. Але ці нас слухае хто?”
(Карэспандэнт: ) “А патэлефанаваць у раённыя электрасеткі й сказаць: “Калі вы абпіліце дрэвы і не наладзіце электырчнасьці, мы пажалімся Канаплёву”. Яны вас паслухаюць?”
(Зіна Дуброўская: ) “Не-а, не паслухаюць. Вось колькі разоў тэлефанавалі наконт сьвятла, і ніхто не паслухаў і не прыехаў. Я казала, што за Канаплёва ня буду галасаваць. Ён жа ў нас тут дэпутат. Чаго ён гэты Шклоў не абразуміць?”
(Карэспандэнт: ) “Людзі ў Мерчах палітыкай цікавяцца?”
(Зіна Дуброўская: ) “Глядзелі, што наш прэзыдэнт прасіў, каб за яго галасавалі. На які гэта тэрмін? На пяты?”
Народжаны ў Мерчы адстаўны вайсковец Саша даўно тут не жыве. Ён прыяжджае адведаць маці. Вяскоўцы бясспрэчна падтрымліваюць шклоўскага земляка. А гараджанін у развагах адштурхоўваецца ад таго, што бачыць на свае вочы:
(Саша: ) “Вось была дырэктыва прэзыдэнта пра грамадзкую бясьпеку. Вунь слуп тры месяцы вісіць. І ніхто сюды ня едзе, і нікому гэта ня трэба. Я ведаю, калі яго нармалёва ўсталююць: за тыдзень да рэфэрэндуму”.
Сашаву маці Зіну Доўгую праблемы рэфэрэндуму ды вышэйшай улады турбуюць мала. Не даюць спакою цяжкасьці іншых маштабаў.
(Доўгая: ) “Адныя калекі тут жывуць. Улетку прыяжджала мэдыцына, але ў яе няма нічога. Нават таблетак у яе ня купіш. Ён самой дапамога патрэбная — таўсьценная баба! А мне пакуль добра жывецца. Дзёці прыяжджаюць, і ўсё робяць. Мне лепей і ня трэба”.
(Карэспандэнт: ) “У нашае праграме ёсьць рубрыка пра мясцовую кухню. Падзяліцеся рацэптам. У мяне ёсьць сын у Менску. Ён умее і памідоры, і агуркі закатваць. Памыць іх. Яны суткі ці двое стаяць, а тады зьлівае ваду і кіпяціць іх два разы — і закатвае”.
(Карэспандэнт: ) “А што ён туды кладзе?”
(Доўгая: ) “У памідоры нічога. Толькі цукар, воцат і вада. А ў агуркі — часнок і ліст смародзіны. І ніводны жбанок ня выбухне. Трэці год жбанкі стаяц —і хоць бы што ім! Усё такое смачнае, як нібыта сёньня закрылі”.
За восеньню прыйдзе зіма. І тады Зіна Доўгая пачне адкрываць слоікі з прысмакамі. А калі сьнегу наваліць вышэй за пояс, мэню суцэльна будзе складацца з гэтых самых закатак.
Пры мікрафоне яшчэ адная жыхарка Мерчы Вольга Палітыка:
(Палітыка: ) “Зімой ніхто сюды нават хлеба не прывозіць. Вось так і жывем. А як аўталаўка прыедзе ўзімку? Яна ж сюды не пад’едзе. Тут сьнягі вялікія. Ніхто ўзімку ніводнага разу не пачысьціў. А што сельсавет зрабіць можа? Яны адказваюць, што няма саляркі”.
У жыхароў Мерчы ёсьць нешта агульнае. Усе яны пэнсіянэры, і ва ўсіх недзе ў гарадах жывуць сыны, дочкі ды пляменьнікі. Але вяскоўцы ўпарта трымаюцца за родныя мясьціны. Тая ж Зіна Доўгая адмаўляецца ад прапановаў дзяцей.
(Доўгая: ) “Ха-ха! Паеду я туды… Тут я захачу — пасплю, захачу — не; калі што зьем, а калі й так паляжу; захачу прыбяру, а захачу — не. А там прыйдзецца як па струнцы хадзіць. Не хачу нікуды! І не пайду!”
Мерч не памрэ нават пасьля таго, як на могілкі пераедзе апошні карэнны жыхар. Спусьцелыя вясковыя хаты ўжо выкупаюцца пад лецішчы.
