(Дракахруст: ) “З ўсіх заяваў, якія былі зробленыя Аляксандрам Лукашэнкам на гэтым тыдні, бадай найбольшую ўвагу прыцягнула яго прызнаньне ў намеры балятавацца на прэзыдэнта ў трэці раз і правесьці рэфэрэндум дзеля скасаваньня канстытуцыйнага абмежаваньня прэзыдэнцтва двума тэрмінамі.
Варта сказаць, што гэтая заява – ня першая і, магчыма, не апошняя, першая прагучала яшчэ ў ноч выбараў 2001 году. Тут цікава іншае. Чаму Лукашэнка адцягвае канчатковае рашэньне абвесьціць рэфэрэндум? Чакалі яго ўвосень летась, калі ў Расеі былі зьвязаныя рукі выбарамі, чакалася, што рэфэрэндум будзе абвешчаны разам з сёлетнімі выбарамі. А рашэньня ўсё няма. Чаму? Спадар Дынько, як Вы мяркуеце?”
(Дынько: ) “Першае тлумачэньне, якое прыходзіць у галаву – пакуль няма выгады ў правядзеньні рэфэрэндуму. Аляксандар Лукашэнка ў сваім выступе падкрэсьліў, што шмат думае пра 2006 год, як ён сказаў, "зусім няма пэўнасьці, што народ яго падтрымае" ў 2006 годзе. Позьняе правядзеньне рэфэрэндуму, магчыма, дазволіла б яму па інэрцыі, на адной перамозе зарабіць сабе другую перамогу. Выйграць рэфэрэндум, у якім ты ня маеш суперніка, прасьцей, чым выйграць выбары, на якіх у цябе будуць моцныя супернікі. Тыя зьвесткі, якія даюць беларускія сацыёлягі, сьведчаць пра вельмі нізкую падтрымку ў грамадзтве ідэі трэцяга тэрміну. Гэта таксама ня можа ня стрымліваць Лукашэнку. Ён спрабуе пераламаць гэтую сытуацыю, але пакуль яму гэта не ўдаецца”.
(Дракахруст: ) “Спадар Бухавец, ці згодны Вы з трактоўкай, якую прапанаваў Андрэй Дынько? Паводле соцыялягічных дадзеных калі б прэзыдэнцкія выбары адбыліся сёньня, то Лукашэнка іх бы хутчэй за ўсё выйграў. А вось ці выйграў бы ён рэфэрэндум – гэта пытаньне. З другога боку, падчас прэсавай канфэрэнцыі ён казаў, што зараз сытуацыя для яго спрыяльная, а вось што будзе праз 2 гады – невядома. Тым ня менш – чаму ён не фарсіруе правядзеньне рэфэрэндуму?”
(Бухавец: ) “Перш за ўсё я адказваю на Вашае пытаньне, ці згодны я з калегам Дыньком. Часткова згодны, часткова – не. Што тычыцца выбараў, фактару моцнага кандыдата, то такога я пакуль наагул ня бачу. А рэфэрэндум сапраўды больш праблематычны. Для мяне зусім не відавочна, што ў рэшце рэшт будзе вырашана пайсьці на рэфэрэндум па зьмене Канстытуцыі. Станоўчы для прэзыдэнта Лукашэнкі вынік такога рэфэрэндуму спародзіць шмат праблемаў. У нашам постсавецкім эўраарэале ідэя працягу тэрміну прэзыдэнцкіх паўнамоцтваў, асаблівы шляхам зьмены Канстытуцыі, робіцца ўсё менш легітымнай. Я лічу, што каманда прэзыдэнта яшчэ не прыняла рашэньня пра гэта. Гэта можа быць і пэўнай страшылкай, прычым ня столькі для ўнутранай апазыцыі, бо ўлада лічыць яе слабай, а для суседзяў. Гэта спроба прадэманстраваць, што ўлада тут моцная, ёй нічога не пагражае, і яе рэсурс такі, што тэарэтычна магчыма зьмяніць Канстытуцыю, пайсьці на выбары і выйграць на іх”.
(Дракахруст: ) “Спадар Класкоўскі, прафэсар Бухавец сказаў, што зь яго пункту гледжаньня ўлада, магчыма, наагул не вырашыла, ці ісьці на рэфэрэндум. Вы згодны з гэтым меркаваньнем?”
(Класкоўскі: ) “Хаця Лукашэнка наўпрост і не сказаў, што пойдзе на трэці тэрмін, пасьля гэтай прэсавай канфэрэнцыі наўрад ці ў каго засталіся ў гэтым сумневы. Іншая рэч – я б перафармуляваў Вашае пытаньне, чаму ён не фарсіруе падзеі? Я б спытаў: а чаму, уласна кажучы, Лукашэнка павінен сьпяшацца? Гэта ж апазыцыя заўсёды казала, што ў яго крытычна мала часу – калі ня заўтра, то ніколі. А ён, як дасьведчаны палітык, пільнуе найлепшы момант, і пакуль ён зусім не прайграў. Былі неспрыяльныя чыньнікі, перш за ўсё – гэта нацягнутыя стасункі з Масквой. Але сёньня Расея вельмі ахвотна скупляе ўвесь беларускі тавар, бо трэба неяк траціць нафтадаляры. Адсюль і крэдытная шчодрасьць Масквы.
Лукашэнка ўпэўніўся, што Крэмль ня так ужо і імкнецца ўчыняць тут замяшчэньне ўлады. А гэта ж быў яшчэ адзін міт, вельмі папулярны сярод незалежных аналітыкаў. Міталёгія бывае шкоднай ня толькі для ўлады, але і для апазыцыі.
У мяне (і ня толькі ў мяне) было ўражаньне, што на прэсавай канфэрэнцыі 20 ліпеня Лукашэнка выглядаў вельмі ўпэўнена. Было такое ўражаньне, нібыта ён з Пуціным падпісаў у Сочы нейкі "пакт Молатава-Рыбэнтропа". Рэжымы робяцца вельмі падобнымі, Захад надта паўплываць на сытуацыю ня можа, эканамічная кан''юнктура спрыяльная, таму я думаю, што ад намеру балятавацца ў трэці раз дзейнага беларускага лідэра можа ўтрымаць толькі нейкая вялікая неспадзяванка”.
(Дракахруст: ) “Цікавай была рэакцыя кіраўніка дзяржавы на пытаньне пра даклад Пургурыдэса пра зьніклых грамадзкіх дзеячаў Беларусі. Лукашэнка заявіў, што яго гэты даклад наагул не цікавіць, што ўсім гэтым абвінавачваньням ён не надае аніякай увагі. Чым патлумачыць гэтую рэакцыю: гэта страх, што выкрываньні могуць прывесьці да зусім канкрэтных наступстваў, папросту кажучы, што на некаторых беларускіх урадоўцаў у заходніх аэрапортах могуць проста кайданкі надзець, ці наадварот, гэта праява упэўненасьці, што аніякіх сур’ёзных наступстваў гэтыя заявы і пастановы міжпарлямэнцкіх форумаў мець ня будуць?”
(Бухавец: ) “Я мяркую, што тая формула, якую ўжыў прэзыдэнт Лукашэнка, адказваючы на гэтае пытаньне – гэта нармалёвы тактычны прыём: "А хто такі Пургурыдэс? Ня ведаем такога". Мэта тут – зьнізіць ранг інфармацыі. Я мяркую, што ў гэтай доўгай гісторыі, зьвязанай са справамі зьніклых, беларуская ўлада адчувае сябе дастаткова ўпэўнена, і наўрад ці яна перасьцерагаецца нейкіх міжнародных санкцыяў, бо юрыдычна іх немагчыма ажыцьцявіць. Не было ж ніякага суду, дзе было б даказана, што адпаведныя члены адміністрацыі вінаватыя ў гэтым. Таму я ня думаю, што тое, пра што Вы гаворыце, гэта рэальна і што гэта рэальна можа палохаць прадстаўнікоў ўлады, што кайданкі надзенуць у некім міжнародным аэрапорце.
Хаця зразумела, гэта такая "чырвоная ануча", якая ня можа не раздражняць уладу, бо гэта гатовыя абвінавачваньні”.
(Дракахруст: ) “Спадар Класкоўскі, а як Вы мяркуеце, такая рэакцыя Аляксандра Лукашэнкі на пытаньне пра даклад Пургурыдэса – гэта страх ці ўпэўненасьць у сваіх сілах?”
(Класкоўскі: ) “Што тычыцца самой гэтай фразы: "Ня ведаю я Вашага Пургурыдэса і ведаць не хачу", натуральна, я згодны, што гэта была гульня на публіку. Потым, дарэчы, прагучала красамоўная агаворка, што сустрэлі яго, як чалавека, а ён потым у душу напляваў. Што гэта, калі не ацэнка зьместу дакладу?
Тут псыхалягічны разьлік на тое, што ў шырокай публікі, якая мала што ведае пра той даклад, складзецца ўражаньне, што журналіст выкапаў нейкую лухту, згадаў пра леташні сьнег. У сёньняшняй сытуацыі, калі ўсе асноўныя мэдыі – у рукох ўлады, замоўчваньне – часам найлепшы мэтад. Гэтак было і падчас галадоўкі дэпутатаў, і шмат у якіх іншых выпадках.
Я мяркую, што калі страх і ёсьць, то не канкрэтна перад дакладам Пургурыдэса. Думаю, што ва ўлады ёсьць іншы клопат – каб не дарвалася да ўлады тая апазыцыя, якая стаіць сёньня з партрэтамі зьніклых. Бо Мілошавіча ж здалі ў Гаагу ягоныя ўнутраныя палітычныя ворагі”.
(Дракахруст: ) “Спадар Дынько, ці згодны Вы з ацэнкамі спадароў Бухаўца і Класкоўскага?”
(Дынько: ) “Я ня згодны з ацэнкай прафэсара Бухаўца. Гэтае пытаньне відавочна непакоіць улады і гэтым можна патлумачыць тую рэакцыю Лукашэнкі, самую нэрвовую сярод усіх пытаньняў, што былі зададзеныя яму на прэсавай канфэрэнцыі.
Гаварыць пра тое, што нехта можа паўстаць у гэтай справе перад Гааскім трыбуналам – гэта нацяжка. Гааскі трыбунал разглядае злачынствы супраць чалавечнасьці, і Слабадан Мілошавіч паўстаў перад ім за войны, за этнічныя чысткі, якія адбываліся ў Югаславіі.
У нас, дзякаваць Богу, такога няма і блізка. Але пытаньне сапраўды балючае. Фактычна ў нашай краіне ўладу трымаюць у кулаку людзі, які непрымальныя для ўсясьветнай супольнасьці і на якіх вісіць гэтае (справядлівае ці не – суд некалі пакажа) абвінавачваньне. І тут трэба думаць і Лукашэнку, і ўсім гэтым людзям, і беларускім інтэлектуалам, як знайсьці выйсьце з гэтай тупіковай сытуацыі. Мне здаецца, што яна непакоіць улады менавіта сваёй тупіковасьцю. І гэтая тупіковая сытуацыя вельмі непрыемная для краіны, для яе разьвіцьця”.
(Дракахруст: ) “Падчас сваёй прэсавай канфэрэнцыі Аляксандар Лукашэнка даў зразумець, што ў галоўных інтэграцыйных сюжэтах – валютнае аб’яднаньне, Канстытуцыйны акт, аніякага прасоўваньня наперад няма і чакаць ня варта. А выступаючы перад дыпляматамі 22 ліпеня, быў яшчэ больш пэўным. Ён заявіў, што некаторыя формы інтэграцыі ўвогуле зжылі сябе, і паведаміў, што дамовіўся з Пуціным адкласьці валютнае аб’яднаньне і Канстытуцыйны акт, так бы мовіць, “у даўгую скрыню”. Кіраўнік дзяржавы падкрэсьліў, што сувэрэнітэт і незалежнасьць – для кіраўніцтва краны сьвятая каштоўнасьць. Да якой жа мадэлі адносінаў з усходнім суседам, і наагул са сьветам імкнецца Лукашэнка? Спадар Класкоўскі, як Вы мяркуеце?”
(Класкоўскі: ) “Першая выснова палягае ў тым, што калі казаць бяз эківокаў, то саюзная дзяржава фактычна пахаваная. Натуральна, што з высокіх трыбунаў гэта маскіруецца рознымі эўфэмізмамі. Сёньня фактычна дэкляруецца канцэпцыя стасункаў дзьвюх незалежных краінаў. І ўжо не славянскія карані, братэрства, а менавіта эканамічная каньюнктура прызнаецца за галоўны чыньнік двухбаковых адносінаў. У прамове Лукашэнкі перад дыпляматамі гучаў завуаляваны рэфрэн, што трэба ўсяляк дыстанцыявацца ад Расеі, аслабляць залежнасьць па энэрганосьбітах, экспарту і г.д. Ён не казаў – ад каго, але ўсім было зразумела.
Гэта быў погляд на Расею, як на краіну з імпэрскай прыродай. Так што кружэлка пра "адзінства братэрскіх народаў" ужо адкінутая. Разам з тым Лукашэнка цьвяроза разумее, што ад Расеі глухім мурам не адгародзісься, ды і навошта.
Ёсьць надзея, што ківач двухбаковых адносінаў зараз будзе гойдацца бліжэй да сярэдзіны. Была адна скрайняя кропка, калі Беларусь была на валасок ад інкарпарацыі, а другой, процілеглай кропкай была "газавая вайна". Цяпер, я думаю, у пэрспэктыве ня варта чакаць ані "войнаў", на якіх бакі ўжо апякліся, ані новага разьбіваньня чарак у крамлёўскіх палатах. Хаця, безумоўна, магчымыя варыянты, бо небясьпекі для беларускага сувэрэнітэту яшчэ далёка ня зьніклі”.
(Дракахруст: ) “Спадар Дынько, а якой Вам бачыцца мадэль адносінаў Беларусі са сьветам, якая вымалёўваецца з выступаў Лукашэнкі на гэтым тыдні?”
(Дынько: ) “У тых заявах, што былі зробленыя, асабліва ўразіла тое, што магчыма ўпершыню, зусім адкрыта Аляксандар Лукашэнка карыстаўся той рыторыкай, якую ў 2001 годзе выкарыстоўваў у сваёй выбарчай праграме Сямён Домаш. Было сказана, што Беларусь павінная стаць мостам паміж Расеяй і Эўропай. Беларусь па-новаму пачынае бачыць сябе ў гэтым сьвеце. Абвешчаны курс вельмі нагадвае мне курс і рыторыку, якімі карысталіся ў пасьляваеннай Фінляндыі Паасіківі й Кэканэн, калі Фінляндыя была моцна прывязаная да Савецкага Саюзу, але пры гэтым цьвёрда трымалася сваёй незалежнасьці. Я мяркую, што такую замежную палітыку могуць падтрымаць у Беларусі самыя шырокія колы бізнэсу, палітычнай эліты і грамадзтва”.
(Дракахруст: ) “Спадар Бухавец, ці згодны Вы з тэзай спадара Дынько, што такі новы курс на "фінляндызацыю" Беларусі мог бы знайсьці больш шырокую падтрымку ў беларускім грамадзтве?”
(Бухавец: ) “У цяперашні момант падтрымка зьнешняй палітыкі кіраўніцтва Беларусі ў грамадзтве і бяз гэтага дастаткова шырокая. Улада пад ўплывам грамадзкіх настрояў скіроўваецца да ўсё больш прыхільнага абмеркаваньня таго ж дружалюбнага суседзтва з Эўразьвязам. На сустрэчы з дыпляматамі Аляксандар Лукашэнка выказваўся наконт супрацоўніцтва з Эўразьвязам вельмі цёпла. Прынамсі, у выказваньнях на гэтую тэму не было ўсплёскаў сарказму, як наконт братэрскай Расеі.
Ідэя моста – гэта сапраўды тое, што зараз клапоціць уладную эліту. Дамова пра стварэньне саюзнай дзяржавы існуе толькі на паперы, і нават у свой час, калі яна была падпісаная, яна была ня больш чым формай асобых адносінаў. Беларуская ўладная эліта зараз хацела б адносінаў з Расеяй паводле ўзору Эўразьвязу. Выглядае, што "эўразьвязізацыя" сьвядомасьці беларускай уладнай эліты – гэта працэс, які ідзе вельмі хутка.
Мяне вельмі ўразіла заява Лукашэнкі пра тое, што і Эўразьвяз не гатовы нас прыняць, і мы не гатовыя туды ўступіць, і мы будзем будаваць Эўропу ў сябе. Мне гэта нагадала знакамітую ідэю Гэоргія Фядотава пра Расею, як "іншую Эўропу". Такім жа чынам і ў Лукашэнкі Беларусь – гэта іншая Эўропа.
Я хацеў бы запярэчыць калегу Класкоўскаму адносна пагрозы беларускаму сувэрэнітэту з боку Расеі. Гэта мне здаецца перабольшаньнем. У адносінах са сваёй заходняй суседкай Расея як раз паводзіць сябе вельмі асьцярожна. Калі браць увесь пэрыяд двухбаковых адносінаў у найноўшай гісторыі, а не асобныя моманты, то наступальным бокам пераважна была Беларусь. А паколькі сучасная Расея – вельмі цяжкі аб''ект для інтэграцыі паводле сцэнару нашай уладнай эліты, то цяперашняя формула – інтэграцыя незалежных дзяржаваў выглядае аптымальнай. І для нашай эліты, і для нашага народа гэтае пытаньне вырашанае. І таму я мяркую, што нашыя перасьцярогі наконт пагрозы сувэрэнітэту з боку Расеі залішнія”.
(Класкоўскі: ) “У мяне ёсьць дзьве рэмаркі наконт ступені небясьпекі для беларускага сувэрэнітэту. Па-першае, паміж нашымі дзяржавамі няма традыцыі раўнапраўных стасункаў. Я думаю. што Масква будзе гатовая скарыстаць любую магчымасьць, любую эканамічную ці палітычную "дзірку" ў беларускай агароджы дзеля сваёй экспансіі. Дарэчы, гэта адзначыў і Аляксандар Лукашэнка на нарадзе з дыпляматамі, калі казаў пра агрэсіўнасьць расейскага капіталу. І, па-другое, ёсьць пэўны суб''ектыўны чыньнік. Калі казаць адной фразай, то я ня выключаю, што ў пэўных варунках беларускі кіраўнік можа апынуцца ў крытычна вялікай асабістай залежнасьці ад Крамля”.
(Дракахруст: ) “Важная падзея гэтага тыдня – акцыя апазыцыі 21 ліпеня, прымеркаваная да 10-й гадавіны інаўгурацыі Лукашэнкі. Паводле розных ацэнак у акцыі ўзялі ўдзел ад 2 да 5 тысячаў чалавек, яна стала самай буйной за апошні год. Арганізатары акцыі шырока выкарыстоўвалі сымболіку культавага фільму “Матрыца” – лёзунгі “Разбурыць Сыстэму”, “Сардэчна запрашаем у рэальны сьвет” і іншае. Калі працягваць гэтую сымбалічную аналёгію: ці стала акцыя 21 ліпеня прарывам у рэальны сьвет ці “матрыцы” не давялося нават перазагрузіцца? Спадар Бухавец, як Вы лічыце?”
(Бухавец: ) “Адказваючы на тую частку Вашага пытаньня, якая тычыцца сымболікі, варта сказаць, што была зразумелая задума. Яна была скіраваная на адукаваную моладзь. Але тут я не магу не канстатаваць правал. У сталічных ВНУ навучаюцца дзесяткі тысячаў студэнтаў. На горад з насельніцтвам амаль у 2 мільёна дзьве тысячы [удзельнікаў] – гэта няшмат. Гэта парадак лічбаў не стварае новай якасьці. Калі б было тысячаў 50 – для ўлады гэта была б падстава для роздуму. Арыентацыя была на самую падрыхтаваную частку моладзі, але гэты запрашальны квіток ня быў запатрабаваны”.
(Дракахруст: ) “Апошнім часам у выступах Аляксандра Лукашэнкі – і падчас прэсавай канфэрэнцыі, і падчас прамовы перад дыпляматамі – зьявілася новая тэма – "бязмозглыя дзеяньні апазыцыі". Ён нібыта кажа: "Хлопцы, калі б я быў на вашым месцы, я б больш разумна рабіў".
(Бухавец: ) “На сустрэчы з дыпляматамі кіраўнік дзяржавы ён казаў пра апазыцыйны сэгмэнт, нібыта ён выконвае ролю настаўніка, калі гаворыць пра непрафэсіяналізм тактыкі апазыцыі. Хаця 21 ліпеня арганізатары акцыі ўжылі новыя формы, але гэта ня сталася дастатковым стымулам. Так што няўдача цалкам відавочная”.
(Дракахруст: ) “Спадар Дынько, наколькі Вы згодны з такой ацэнкай? Гэта няўдача, і ня больш таго? "Матрыца" проста перазагрузілася, ці нейкі шок, нейкі штуршок яна ўсё ж вызнала?”
(Дынько: ) “Гэта толькі ў кіно адна акцыя можа зьмяніць сытуацыю. У жыцьці сытуацыю могуць зьмяніць толькі тысячы акцыяў. Гэтая была адной з тысячы. Вельмі цікава выказаўся спадар Бухавец наконт таго, што Лукашэнку хочацца, каб апазыцыя была мудрай, мела посьпех. Чаму ж Лукашэнка столькі энэргіі траціць на дыскрэдытацыю гэтых акцыяў? Чаму такія сілы кідаюцца на тое, каб расьсеяць, "зачысьціць" тыя нешматлікія, на думку спадароў Бухаўца і Лукашэнкі, "купкі людзей", якія выходзяць на гэтыя акцыі? Чаму тады гэтыя тысячы амонаўцаў у дварах і на плошчы Якуба Коласа? Чаму гэтыя дзесяткі рэпартажаў, спробаў дыскрэдытаваць самую ідэю масавых акцыяў? Чаму гэтае ўпартае нежаданьне дазволіць людзям зьбірацца ў цэнтры гораду, адпраўка іх ў нейкія заведама прынізьлівыя мейсцы збору, куды народ ня можа пайсьці? Можа, спадар Бухавец мог бы адказаць на гэтыя пытаньні?
І яшчэ на адно пытаньне хай бы ён адказаў. Мы ў "Нашай ніве" перад 10-годьдзем Аляксандра Лукашэнкі паспрабавалі падлічыць, колькі ж людзей у нас пацярпела ад палітычных рэпрэсіяў. Высьветлілася, што за 10 гадоў у нас было 55 палітычных вязьняў і 4800 чалавек затрымліваліся паводле палітычных матываў. Штотыдзень затрымліваецца ад 20 да 100 чалавек. На адной акцыі 21 ліпеня было затрымана прынамсі 60 чалавек. Вось-вось шостую тысячу пачнем.
Гэтыя затрыманьні насамрэч не настолькі нязначныя, як гэта падаецца гледачам тэлепраграмы "Панарама". Цябе хапаюць, б’юць, прыніжаюць, потым вывозяць у Курапаты і выкідаюць там, а пасьля ты ня можаш знайсьці сабе мейсца працы, асабліва ў рэгіёнах. Ужо ня толькі палітычныя актывісты ня могуць знайсьці працу, але і іх жонак, іх дзяцей не прымаюць у дзяржаўныя ўстановы, а іншых правінцыі няма. І тым ня менш на шостую тысячу ідзе лік людзей, якія ў пэўным сэнсе ахвяравалі сабой. Спадар Бухавец, гэта сьведчыць пра няўдачу, пра “бязмозгласьць” апазыцыі, як яе, паводле Вашых словаў, "па-настаўніцку" ацэньвае Аляксандар Лукашэнка?”
(Бухавец: ) “Ну, па-першае варта сказаць, што я не давераная асоба прэзыдэнта Лукашэнкі. Я – аналітык. У межах беларускай мадэлі існуе апалёгія сацыяльнага парадку і кіраванасьці. І таму, незалежна ад таго, прыйдзе на апазыцыйную акцыю 15 чалавек ці паўтары тысячы, улада будзе дамагацца таго, каб недазволеныя акцыі не адбываліся. У гэтым Беларусь, дарэчы, не ўнікальная. У той жа дзень у Маскве было спыненае шэсьце да мэрыі, спыненае, бо было несанкцыянаваным. Мне здаецца, што і ў Парыжы каля Елісейскага палацу маніфэстацыі не дазволеныя. Іншая справа, што раней падчас акцыяў апазыцыі не было такіх жорсткіх дзеяньняў з боку міліцыі ў дачыненьні да тых, хто ішоў на гэтае мерапрыемства. А гэтым разам гэта было. На мой погляд, гэта сьледаваньне пэўнай магіі лічбы 10: "10 гадоў прэзыдэнцтіва – 10 гадоў парадку".
Што да маштабу рэпрэсіяў, пра якія казаў калега Дынько, то ўсё пазнаецца ў параўнаньні. Зразумела, у нас аўтарытарная мадэль, але мне падаецца, што гэта мяккі аўтарытарызм. У суседняй Расеі зусім іншы парадак лічбаў адносна тых жа зьніклых. Тут варта ўлічваць і тое, што гэта пераходнае грамадзтва. І аўтарытарны рэжым, які імкнецца забясьпечыць поўную кіраванасьць, здолеў адсунуць апазыцыю на ўзбочыну, маргіналізаваць яе, усё ж скрайніх формаў падаўленьня ня ўжывае”.
(Дракахруст: ) “Спадар Класкоўскі, Вашая ацэнка акцыі 21 ліпеня і Вашая пазыцыя ў дыскусіі спадароў Бухаўца і Дынько?”
(Класкоўскі: ) “Калі Вы прапанавалі карыстацца тэрміналёгіяй "Матрыцы", то я сказаў бы, што пра "перазагрузку" Сыстэмы тут казаць не выпадае. Для ўлады гэта быў хіба дробны "глюк" у сыстэме.
Насуперак лёзунгу самой акцыі мне падаецца, што як раз рэалізму яе ініцыятарам і не хапіла. Незалежныя аналітыкі скрытыкавалі генэрала Фралова не за тое, што ён не сабраў 30-40 тысячаў, а за тое, што абяцаў сабраць.
Лукашэнка тут мае рацыю, што такія лічбы апрыёры былі зусім нерэальныя, хіба пры дапамозе адміністрацыйнага рэсурсу, як ён сказаў. Гэтую задуму можна было б падаць іначай, маўляў, мы ведаем, што людзі сёньня абыякавыя, запалоханыя, мы ня зможам шмат сабраць, але для нас справа прынцыпу прадэманстраваць, што ня ўсе ў гэтай краіне сагнулі шыю і г.д. Гаворка пра тое, што трэба ўмела выбіраць маштаб, жанр, стылістыку. А стандартны падыход не дае плёну. І, дарэчы, у групы "Рэспубліка" ўжо былі такія зрывы, напрыклад, са зборам подпісаў за зьмены ў выбарчы кодэкс. Абяцалі, здаецца, мільён, а потым палічылі за лепшае наагул прамаўчаць, колькі сабралі. Ці нядаўняя заява аднаго з лідэраў апазыцыі, што ён разьлічвае на парлямэнцкіх выбараў на 110 мандатаў са 110.
Аптымізм – добрая рэч, але патрэбна ж і трохі рэалізму. Бо народ з такіх заяваў робіць жорсткую выснову – гэта, маўляў, такія самыя балбатуны.
Пры ўсім гэтым я лічу патрэбным заўважыць, што разгон гэтай акцыі выглядаў брутальна, і я цалкам згодны з калегам Дыньком, што кідаць выклік сыстэме могуць толькі мужныя людзі. І такія якасьці Фралоў, яго паплечнікі, і тыя, хто прыйшоў на акцыю, паказалі. Але палітык мусіць быць яшчэ і гнуткім, і нават хітрым. І заўжды нестандартным. Вось гэтага беларускай апазыцыі і бракуе”.
Варта сказаць, што гэтая заява – ня першая і, магчыма, не апошняя, першая прагучала яшчэ ў ноч выбараў 2001 году. Тут цікава іншае. Чаму Лукашэнка адцягвае канчатковае рашэньне абвесьціць рэфэрэндум? Чакалі яго ўвосень летась, калі ў Расеі былі зьвязаныя рукі выбарамі, чакалася, што рэфэрэндум будзе абвешчаны разам з сёлетнімі выбарамі. А рашэньня ўсё няма. Чаму? Спадар Дынько, як Вы мяркуеце?”
(Дынько: ) “Першае тлумачэньне, якое прыходзіць у галаву – пакуль няма выгады ў правядзеньні рэфэрэндуму. Аляксандар Лукашэнка ў сваім выступе падкрэсьліў, што шмат думае пра 2006 год, як ён сказаў, "зусім няма пэўнасьці, што народ яго падтрымае" ў 2006 годзе. Позьняе правядзеньне рэфэрэндуму, магчыма, дазволіла б яму па інэрцыі, на адной перамозе зарабіць сабе другую перамогу. Выйграць рэфэрэндум, у якім ты ня маеш суперніка, прасьцей, чым выйграць выбары, на якіх у цябе будуць моцныя супернікі. Тыя зьвесткі, якія даюць беларускія сацыёлягі, сьведчаць пра вельмі нізкую падтрымку ў грамадзтве ідэі трэцяга тэрміну. Гэта таксама ня можа ня стрымліваць Лукашэнку. Ён спрабуе пераламаць гэтую сытуацыю, але пакуль яму гэта не ўдаецца”.
(Дракахруст: ) “Спадар Бухавец, ці згодны Вы з трактоўкай, якую прапанаваў Андрэй Дынько? Паводле соцыялягічных дадзеных калі б прэзыдэнцкія выбары адбыліся сёньня, то Лукашэнка іх бы хутчэй за ўсё выйграў. А вось ці выйграў бы ён рэфэрэндум – гэта пытаньне. З другога боку, падчас прэсавай канфэрэнцыі ён казаў, што зараз сытуацыя для яго спрыяльная, а вось што будзе праз 2 гады – невядома. Тым ня менш – чаму ён не фарсіруе правядзеньне рэфэрэндуму?”
(Бухавец: ) “Перш за ўсё я адказваю на Вашае пытаньне, ці згодны я з калегам Дыньком. Часткова згодны, часткова – не. Што тычыцца выбараў, фактару моцнага кандыдата, то такога я пакуль наагул ня бачу. А рэфэрэндум сапраўды больш праблематычны. Для мяне зусім не відавочна, што ў рэшце рэшт будзе вырашана пайсьці на рэфэрэндум па зьмене Канстытуцыі. Станоўчы для прэзыдэнта Лукашэнкі вынік такога рэфэрэндуму спародзіць шмат праблемаў. У нашам постсавецкім эўраарэале ідэя працягу тэрміну прэзыдэнцкіх паўнамоцтваў, асаблівы шляхам зьмены Канстытуцыі, робіцца ўсё менш легітымнай. Я лічу, што каманда прэзыдэнта яшчэ не прыняла рашэньня пра гэта. Гэта можа быць і пэўнай страшылкай, прычым ня столькі для ўнутранай апазыцыі, бо ўлада лічыць яе слабай, а для суседзяў. Гэта спроба прадэманстраваць, што ўлада тут моцная, ёй нічога не пагражае, і яе рэсурс такі, што тэарэтычна магчыма зьмяніць Канстытуцыю, пайсьці на выбары і выйграць на іх”.
(Дракахруст: ) “Спадар Класкоўскі, прафэсар Бухавец сказаў, што зь яго пункту гледжаньня ўлада, магчыма, наагул не вырашыла, ці ісьці на рэфэрэндум. Вы згодны з гэтым меркаваньнем?”
(Класкоўскі: ) “Хаця Лукашэнка наўпрост і не сказаў, што пойдзе на трэці тэрмін, пасьля гэтай прэсавай канфэрэнцыі наўрад ці ў каго засталіся ў гэтым сумневы. Іншая рэч – я б перафармуляваў Вашае пытаньне, чаму ён не фарсіруе падзеі? Я б спытаў: а чаму, уласна кажучы, Лукашэнка павінен сьпяшацца? Гэта ж апазыцыя заўсёды казала, што ў яго крытычна мала часу – калі ня заўтра, то ніколі. А ён, як дасьведчаны палітык, пільнуе найлепшы момант, і пакуль ён зусім не прайграў. Былі неспрыяльныя чыньнікі, перш за ўсё – гэта нацягнутыя стасункі з Масквой. Але сёньня Расея вельмі ахвотна скупляе ўвесь беларускі тавар, бо трэба неяк траціць нафтадаляры. Адсюль і крэдытная шчодрасьць Масквы.
Лукашэнка ўпэўніўся, што Крэмль ня так ужо і імкнецца ўчыняць тут замяшчэньне ўлады. А гэта ж быў яшчэ адзін міт, вельмі папулярны сярод незалежных аналітыкаў. Міталёгія бывае шкоднай ня толькі для ўлады, але і для апазыцыі.
У мяне (і ня толькі ў мяне) было ўражаньне, што на прэсавай канфэрэнцыі 20 ліпеня Лукашэнка выглядаў вельмі ўпэўнена. Было такое ўражаньне, нібыта ён з Пуціным падпісаў у Сочы нейкі "пакт Молатава-Рыбэнтропа". Рэжымы робяцца вельмі падобнымі, Захад надта паўплываць на сытуацыю ня можа, эканамічная кан''юнктура спрыяльная, таму я думаю, што ад намеру балятавацца ў трэці раз дзейнага беларускага лідэра можа ўтрымаць толькі нейкая вялікая неспадзяванка”.
(Дракахруст: ) “Цікавай была рэакцыя кіраўніка дзяржавы на пытаньне пра даклад Пургурыдэса пра зьніклых грамадзкіх дзеячаў Беларусі. Лукашэнка заявіў, што яго гэты даклад наагул не цікавіць, што ўсім гэтым абвінавачваньням ён не надае аніякай увагі. Чым патлумачыць гэтую рэакцыю: гэта страх, што выкрываньні могуць прывесьці да зусім канкрэтных наступстваў, папросту кажучы, што на некаторых беларускіх урадоўцаў у заходніх аэрапортах могуць проста кайданкі надзець, ці наадварот, гэта праява упэўненасьці, што аніякіх сур’ёзных наступстваў гэтыя заявы і пастановы міжпарлямэнцкіх форумаў мець ня будуць?”
(Бухавец: ) “Я мяркую, што тая формула, якую ўжыў прэзыдэнт Лукашэнка, адказваючы на гэтае пытаньне – гэта нармалёвы тактычны прыём: "А хто такі Пургурыдэс? Ня ведаем такога". Мэта тут – зьнізіць ранг інфармацыі. Я мяркую, што ў гэтай доўгай гісторыі, зьвязанай са справамі зьніклых, беларуская ўлада адчувае сябе дастаткова ўпэўнена, і наўрад ці яна перасьцерагаецца нейкіх міжнародных санкцыяў, бо юрыдычна іх немагчыма ажыцьцявіць. Не было ж ніякага суду, дзе было б даказана, што адпаведныя члены адміністрацыі вінаватыя ў гэтым. Таму я ня думаю, што тое, пра што Вы гаворыце, гэта рэальна і што гэта рэальна можа палохаць прадстаўнікоў ўлады, што кайданкі надзенуць у некім міжнародным аэрапорце.
Хаця зразумела, гэта такая "чырвоная ануча", якая ня можа не раздражняць уладу, бо гэта гатовыя абвінавачваньні”.
(Дракахруст: ) “Спадар Класкоўскі, а як Вы мяркуеце, такая рэакцыя Аляксандра Лукашэнкі на пытаньне пра даклад Пургурыдэса – гэта страх ці ўпэўненасьць у сваіх сілах?”
(Класкоўскі: ) “Што тычыцца самой гэтай фразы: "Ня ведаю я Вашага Пургурыдэса і ведаць не хачу", натуральна, я згодны, што гэта была гульня на публіку. Потым, дарэчы, прагучала красамоўная агаворка, што сустрэлі яго, як чалавека, а ён потым у душу напляваў. Што гэта, калі не ацэнка зьместу дакладу?
Тут псыхалягічны разьлік на тое, што ў шырокай публікі, якая мала што ведае пра той даклад, складзецца ўражаньне, што журналіст выкапаў нейкую лухту, згадаў пра леташні сьнег. У сёньняшняй сытуацыі, калі ўсе асноўныя мэдыі – у рукох ўлады, замоўчваньне – часам найлепшы мэтад. Гэтак было і падчас галадоўкі дэпутатаў, і шмат у якіх іншых выпадках.
Я мяркую, што калі страх і ёсьць, то не канкрэтна перад дакладам Пургурыдэса. Думаю, што ва ўлады ёсьць іншы клопат – каб не дарвалася да ўлады тая апазыцыя, якая стаіць сёньня з партрэтамі зьніклых. Бо Мілошавіча ж здалі ў Гаагу ягоныя ўнутраныя палітычныя ворагі”.
(Дракахруст: ) “Спадар Дынько, ці згодны Вы з ацэнкамі спадароў Бухаўца і Класкоўскага?”
(Дынько: ) “Я ня згодны з ацэнкай прафэсара Бухаўца. Гэтае пытаньне відавочна непакоіць улады і гэтым можна патлумачыць тую рэакцыю Лукашэнкі, самую нэрвовую сярод усіх пытаньняў, што былі зададзеныя яму на прэсавай канфэрэнцыі.
Гаварыць пра тое, што нехта можа паўстаць у гэтай справе перад Гааскім трыбуналам – гэта нацяжка. Гааскі трыбунал разглядае злачынствы супраць чалавечнасьці, і Слабадан Мілошавіч паўстаў перад ім за войны, за этнічныя чысткі, якія адбываліся ў Югаславіі.
У нас, дзякаваць Богу, такога няма і блізка. Але пытаньне сапраўды балючае. Фактычна ў нашай краіне ўладу трымаюць у кулаку людзі, які непрымальныя для ўсясьветнай супольнасьці і на якіх вісіць гэтае (справядлівае ці не – суд некалі пакажа) абвінавачваньне. І тут трэба думаць і Лукашэнку, і ўсім гэтым людзям, і беларускім інтэлектуалам, як знайсьці выйсьце з гэтай тупіковай сытуацыі. Мне здаецца, што яна непакоіць улады менавіта сваёй тупіковасьцю. І гэтая тупіковая сытуацыя вельмі непрыемная для краіны, для яе разьвіцьця”.
(Дракахруст: ) “Падчас сваёй прэсавай канфэрэнцыі Аляксандар Лукашэнка даў зразумець, што ў галоўных інтэграцыйных сюжэтах – валютнае аб’яднаньне, Канстытуцыйны акт, аніякага прасоўваньня наперад няма і чакаць ня варта. А выступаючы перад дыпляматамі 22 ліпеня, быў яшчэ больш пэўным. Ён заявіў, што некаторыя формы інтэграцыі ўвогуле зжылі сябе, і паведаміў, што дамовіўся з Пуціным адкласьці валютнае аб’яднаньне і Канстытуцыйны акт, так бы мовіць, “у даўгую скрыню”. Кіраўнік дзяржавы падкрэсьліў, што сувэрэнітэт і незалежнасьць – для кіраўніцтва краны сьвятая каштоўнасьць. Да якой жа мадэлі адносінаў з усходнім суседам, і наагул са сьветам імкнецца Лукашэнка? Спадар Класкоўскі, як Вы мяркуеце?”
(Класкоўскі: ) “Першая выснова палягае ў тым, што калі казаць бяз эківокаў, то саюзная дзяржава фактычна пахаваная. Натуральна, што з высокіх трыбунаў гэта маскіруецца рознымі эўфэмізмамі. Сёньня фактычна дэкляруецца канцэпцыя стасункаў дзьвюх незалежных краінаў. І ўжо не славянскія карані, братэрства, а менавіта эканамічная каньюнктура прызнаецца за галоўны чыньнік двухбаковых адносінаў. У прамове Лукашэнкі перад дыпляматамі гучаў завуаляваны рэфрэн, што трэба ўсяляк дыстанцыявацца ад Расеі, аслабляць залежнасьць па энэрганосьбітах, экспарту і г.д. Ён не казаў – ад каго, але ўсім было зразумела.
Гэта быў погляд на Расею, як на краіну з імпэрскай прыродай. Так што кружэлка пра "адзінства братэрскіх народаў" ужо адкінутая. Разам з тым Лукашэнка цьвяроза разумее, што ад Расеі глухім мурам не адгародзісься, ды і навошта.
Ёсьць надзея, што ківач двухбаковых адносінаў зараз будзе гойдацца бліжэй да сярэдзіны. Была адна скрайняя кропка, калі Беларусь была на валасок ад інкарпарацыі, а другой, процілеглай кропкай была "газавая вайна". Цяпер, я думаю, у пэрспэктыве ня варта чакаць ані "войнаў", на якіх бакі ўжо апякліся, ані новага разьбіваньня чарак у крамлёўскіх палатах. Хаця, безумоўна, магчымыя варыянты, бо небясьпекі для беларускага сувэрэнітэту яшчэ далёка ня зьніклі”.
(Дракахруст: ) “Спадар Дынько, а якой Вам бачыцца мадэль адносінаў Беларусі са сьветам, якая вымалёўваецца з выступаў Лукашэнкі на гэтым тыдні?”
(Дынько: ) “У тых заявах, што былі зробленыя, асабліва ўразіла тое, што магчыма ўпершыню, зусім адкрыта Аляксандар Лукашэнка карыстаўся той рыторыкай, якую ў 2001 годзе выкарыстоўваў у сваёй выбарчай праграме Сямён Домаш. Было сказана, што Беларусь павінная стаць мостам паміж Расеяй і Эўропай. Беларусь па-новаму пачынае бачыць сябе ў гэтым сьвеце. Абвешчаны курс вельмі нагадвае мне курс і рыторыку, якімі карысталіся ў пасьляваеннай Фінляндыі Паасіківі й Кэканэн, калі Фінляндыя была моцна прывязаная да Савецкага Саюзу, але пры гэтым цьвёрда трымалася сваёй незалежнасьці. Я мяркую, што такую замежную палітыку могуць падтрымаць у Беларусі самыя шырокія колы бізнэсу, палітычнай эліты і грамадзтва”.
(Дракахруст: ) “Спадар Бухавец, ці згодны Вы з тэзай спадара Дынько, што такі новы курс на "фінляндызацыю" Беларусі мог бы знайсьці больш шырокую падтрымку ў беларускім грамадзтве?”
(Бухавец: ) “У цяперашні момант падтрымка зьнешняй палітыкі кіраўніцтва Беларусі ў грамадзтве і бяз гэтага дастаткова шырокая. Улада пад ўплывам грамадзкіх настрояў скіроўваецца да ўсё больш прыхільнага абмеркаваньня таго ж дружалюбнага суседзтва з Эўразьвязам. На сустрэчы з дыпляматамі Аляксандар Лукашэнка выказваўся наконт супрацоўніцтва з Эўразьвязам вельмі цёпла. Прынамсі, у выказваньнях на гэтую тэму не было ўсплёскаў сарказму, як наконт братэрскай Расеі.
Ідэя моста – гэта сапраўды тое, што зараз клапоціць уладную эліту. Дамова пра стварэньне саюзнай дзяржавы існуе толькі на паперы, і нават у свой час, калі яна была падпісаная, яна была ня больш чым формай асобых адносінаў. Беларуская ўладная эліта зараз хацела б адносінаў з Расеяй паводле ўзору Эўразьвязу. Выглядае, што "эўразьвязізацыя" сьвядомасьці беларускай уладнай эліты – гэта працэс, які ідзе вельмі хутка.
Мяне вельмі ўразіла заява Лукашэнкі пра тое, што і Эўразьвяз не гатовы нас прыняць, і мы не гатовыя туды ўступіць, і мы будзем будаваць Эўропу ў сябе. Мне гэта нагадала знакамітую ідэю Гэоргія Фядотава пра Расею, як "іншую Эўропу". Такім жа чынам і ў Лукашэнкі Беларусь – гэта іншая Эўропа.
Я хацеў бы запярэчыць калегу Класкоўскаму адносна пагрозы беларускаму сувэрэнітэту з боку Расеі. Гэта мне здаецца перабольшаньнем. У адносінах са сваёй заходняй суседкай Расея як раз паводзіць сябе вельмі асьцярожна. Калі браць увесь пэрыяд двухбаковых адносінаў у найноўшай гісторыі, а не асобныя моманты, то наступальным бокам пераважна была Беларусь. А паколькі сучасная Расея – вельмі цяжкі аб''ект для інтэграцыі паводле сцэнару нашай уладнай эліты, то цяперашняя формула – інтэграцыя незалежных дзяржаваў выглядае аптымальнай. І для нашай эліты, і для нашага народа гэтае пытаньне вырашанае. І таму я мяркую, што нашыя перасьцярогі наконт пагрозы сувэрэнітэту з боку Расеі залішнія”.
(Класкоўскі: ) “У мяне ёсьць дзьве рэмаркі наконт ступені небясьпекі для беларускага сувэрэнітэту. Па-першае, паміж нашымі дзяржавамі няма традыцыі раўнапраўных стасункаў. Я думаю. што Масква будзе гатовая скарыстаць любую магчымасьць, любую эканамічную ці палітычную "дзірку" ў беларускай агароджы дзеля сваёй экспансіі. Дарэчы, гэта адзначыў і Аляксандар Лукашэнка на нарадзе з дыпляматамі, калі казаў пра агрэсіўнасьць расейскага капіталу. І, па-другое, ёсьць пэўны суб''ектыўны чыньнік. Калі казаць адной фразай, то я ня выключаю, што ў пэўных варунках беларускі кіраўнік можа апынуцца ў крытычна вялікай асабістай залежнасьці ад Крамля”.
(Дракахруст: ) “Важная падзея гэтага тыдня – акцыя апазыцыі 21 ліпеня, прымеркаваная да 10-й гадавіны інаўгурацыі Лукашэнкі. Паводле розных ацэнак у акцыі ўзялі ўдзел ад 2 да 5 тысячаў чалавек, яна стала самай буйной за апошні год. Арганізатары акцыі шырока выкарыстоўвалі сымболіку культавага фільму “Матрыца” – лёзунгі “Разбурыць Сыстэму”, “Сардэчна запрашаем у рэальны сьвет” і іншае. Калі працягваць гэтую сымбалічную аналёгію: ці стала акцыя 21 ліпеня прарывам у рэальны сьвет ці “матрыцы” не давялося нават перазагрузіцца? Спадар Бухавец, як Вы лічыце?”
(Бухавец: ) “Адказваючы на тую частку Вашага пытаньня, якая тычыцца сымболікі, варта сказаць, што была зразумелая задума. Яна была скіраваная на адукаваную моладзь. Але тут я не магу не канстатаваць правал. У сталічных ВНУ навучаюцца дзесяткі тысячаў студэнтаў. На горад з насельніцтвам амаль у 2 мільёна дзьве тысячы [удзельнікаў] – гэта няшмат. Гэта парадак лічбаў не стварае новай якасьці. Калі б было тысячаў 50 – для ўлады гэта была б падстава для роздуму. Арыентацыя была на самую падрыхтаваную частку моладзі, але гэты запрашальны квіток ня быў запатрабаваны”.
(Дракахруст: ) “Апошнім часам у выступах Аляксандра Лукашэнкі – і падчас прэсавай канфэрэнцыі, і падчас прамовы перад дыпляматамі – зьявілася новая тэма – "бязмозглыя дзеяньні апазыцыі". Ён нібыта кажа: "Хлопцы, калі б я быў на вашым месцы, я б больш разумна рабіў".
(Бухавец: ) “На сустрэчы з дыпляматамі кіраўнік дзяржавы ён казаў пра апазыцыйны сэгмэнт, нібыта ён выконвае ролю настаўніка, калі гаворыць пра непрафэсіяналізм тактыкі апазыцыі. Хаця 21 ліпеня арганізатары акцыі ўжылі новыя формы, але гэта ня сталася дастатковым стымулам. Так што няўдача цалкам відавочная”.
(Дракахруст: ) “Спадар Дынько, наколькі Вы згодны з такой ацэнкай? Гэта няўдача, і ня больш таго? "Матрыца" проста перазагрузілася, ці нейкі шок, нейкі штуршок яна ўсё ж вызнала?”
(Дынько: ) “Гэта толькі ў кіно адна акцыя можа зьмяніць сытуацыю. У жыцьці сытуацыю могуць зьмяніць толькі тысячы акцыяў. Гэтая была адной з тысячы. Вельмі цікава выказаўся спадар Бухавец наконт таго, што Лукашэнку хочацца, каб апазыцыя была мудрай, мела посьпех. Чаму ж Лукашэнка столькі энэргіі траціць на дыскрэдытацыю гэтых акцыяў? Чаму такія сілы кідаюцца на тое, каб расьсеяць, "зачысьціць" тыя нешматлікія, на думку спадароў Бухаўца і Лукашэнкі, "купкі людзей", якія выходзяць на гэтыя акцыі? Чаму тады гэтыя тысячы амонаўцаў у дварах і на плошчы Якуба Коласа? Чаму гэтыя дзесяткі рэпартажаў, спробаў дыскрэдытаваць самую ідэю масавых акцыяў? Чаму гэтае ўпартае нежаданьне дазволіць людзям зьбірацца ў цэнтры гораду, адпраўка іх ў нейкія заведама прынізьлівыя мейсцы збору, куды народ ня можа пайсьці? Можа, спадар Бухавец мог бы адказаць на гэтыя пытаньні?
І яшчэ на адно пытаньне хай бы ён адказаў. Мы ў "Нашай ніве" перад 10-годьдзем Аляксандра Лукашэнкі паспрабавалі падлічыць, колькі ж людзей у нас пацярпела ад палітычных рэпрэсіяў. Высьветлілася, што за 10 гадоў у нас было 55 палітычных вязьняў і 4800 чалавек затрымліваліся паводле палітычных матываў. Штотыдзень затрымліваецца ад 20 да 100 чалавек. На адной акцыі 21 ліпеня было затрымана прынамсі 60 чалавек. Вось-вось шостую тысячу пачнем.
Гэтыя затрыманьні насамрэч не настолькі нязначныя, як гэта падаецца гледачам тэлепраграмы "Панарама". Цябе хапаюць, б’юць, прыніжаюць, потым вывозяць у Курапаты і выкідаюць там, а пасьля ты ня можаш знайсьці сабе мейсца працы, асабліва ў рэгіёнах. Ужо ня толькі палітычныя актывісты ня могуць знайсьці працу, але і іх жонак, іх дзяцей не прымаюць у дзяржаўныя ўстановы, а іншых правінцыі няма. І тым ня менш на шостую тысячу ідзе лік людзей, якія ў пэўным сэнсе ахвяравалі сабой. Спадар Бухавец, гэта сьведчыць пра няўдачу, пра “бязмозгласьць” апазыцыі, як яе, паводле Вашых словаў, "па-настаўніцку" ацэньвае Аляксандар Лукашэнка?”
(Бухавец: ) “Ну, па-першае варта сказаць, што я не давераная асоба прэзыдэнта Лукашэнкі. Я – аналітык. У межах беларускай мадэлі існуе апалёгія сацыяльнага парадку і кіраванасьці. І таму, незалежна ад таго, прыйдзе на апазыцыйную акцыю 15 чалавек ці паўтары тысячы, улада будзе дамагацца таго, каб недазволеныя акцыі не адбываліся. У гэтым Беларусь, дарэчы, не ўнікальная. У той жа дзень у Маскве было спыненае шэсьце да мэрыі, спыненае, бо было несанкцыянаваным. Мне здаецца, што і ў Парыжы каля Елісейскага палацу маніфэстацыі не дазволеныя. Іншая справа, што раней падчас акцыяў апазыцыі не было такіх жорсткіх дзеяньняў з боку міліцыі ў дачыненьні да тых, хто ішоў на гэтае мерапрыемства. А гэтым разам гэта было. На мой погляд, гэта сьледаваньне пэўнай магіі лічбы 10: "10 гадоў прэзыдэнцтіва – 10 гадоў парадку".
Што да маштабу рэпрэсіяў, пра якія казаў калега Дынько, то ўсё пазнаецца ў параўнаньні. Зразумела, у нас аўтарытарная мадэль, але мне падаецца, што гэта мяккі аўтарытарызм. У суседняй Расеі зусім іншы парадак лічбаў адносна тых жа зьніклых. Тут варта ўлічваць і тое, што гэта пераходнае грамадзтва. І аўтарытарны рэжым, які імкнецца забясьпечыць поўную кіраванасьць, здолеў адсунуць апазыцыю на ўзбочыну, маргіналізаваць яе, усё ж скрайніх формаў падаўленьня ня ўжывае”.
(Дракахруст: ) “Спадар Класкоўскі, Вашая ацэнка акцыі 21 ліпеня і Вашая пазыцыя ў дыскусіі спадароў Бухаўца і Дынько?”
(Класкоўскі: ) “Калі Вы прапанавалі карыстацца тэрміналёгіяй "Матрыцы", то я сказаў бы, што пра "перазагрузку" Сыстэмы тут казаць не выпадае. Для ўлады гэта быў хіба дробны "глюк" у сыстэме.
Насуперак лёзунгу самой акцыі мне падаецца, што як раз рэалізму яе ініцыятарам і не хапіла. Незалежныя аналітыкі скрытыкавалі генэрала Фралова не за тое, што ён не сабраў 30-40 тысячаў, а за тое, што абяцаў сабраць.
Лукашэнка тут мае рацыю, што такія лічбы апрыёры былі зусім нерэальныя, хіба пры дапамозе адміністрацыйнага рэсурсу, як ён сказаў. Гэтую задуму можна было б падаць іначай, маўляў, мы ведаем, што людзі сёньня абыякавыя, запалоханыя, мы ня зможам шмат сабраць, але для нас справа прынцыпу прадэманстраваць, што ня ўсе ў гэтай краіне сагнулі шыю і г.д. Гаворка пра тое, што трэба ўмела выбіраць маштаб, жанр, стылістыку. А стандартны падыход не дае плёну. І, дарэчы, у групы "Рэспубліка" ўжо былі такія зрывы, напрыклад, са зборам подпісаў за зьмены ў выбарчы кодэкс. Абяцалі, здаецца, мільён, а потым палічылі за лепшае наагул прамаўчаць, колькі сабралі. Ці нядаўняя заява аднаго з лідэраў апазыцыі, што ён разьлічвае на парлямэнцкіх выбараў на 110 мандатаў са 110.
Аптымізм – добрая рэч, але патрэбна ж і трохі рэалізму. Бо народ з такіх заяваў робіць жорсткую выснову – гэта, маўляў, такія самыя балбатуны.
Пры ўсім гэтым я лічу патрэбным заўважыць, што разгон гэтай акцыі выглядаў брутальна, і я цалкам згодны з калегам Дыньком, што кідаць выклік сыстэме могуць толькі мужныя людзі. І такія якасьці Фралоў, яго паплечнікі, і тыя, хто прыйшоў на акцыю, паказалі. Але палітык мусіць быць яшчэ і гнуткім, і нават хітрым. І заўжды нестандартным. Вось гэтага беларускай апазыцыі і бракуе”.
