(Вячаслаў Ракіцкі: ) “Старадаўняя Вільня пры канцы мінулага стагодзьдзя была абвешчаная ЮНЭСКА здабыткам усясьветнае спадчыны. Помнікі розных эпохаў і сьвятыні розных канфэсіяў тут мірна суседзяць. Гэткія вялікія архітэктурныя стылі як барока і ракако ў Вільні запачаткавалі беларускія дойліды. Самымі славутымі зь іх былі Ян Франковіч зь Менску ў 17 стагодзьдзі й Тамаш Жаброўскі з-пад Наваградку ў 18 стагодзьдзі. На зьмену барока і ракако прыходзіць новы тагачасны стыль — клясыцызм. У гэтым стылі ці працавалі беларускія дойліды ў Вільні?”
(Сяргей Харэўскі: ) “Так, натуральна! Скажу нават больш: на мяжы 18 і 19 стагодзьдзяў у Вільні склалася ўласная магутная архітэктурная школа раньняга клясыцызму. Са сьценаў Віленскага ўнівэрсытэту выйшла выбітная плеяда дойлідаў, нашых землякоў: Мікалай Вялічка, Ян Корсак, Антон Рымкевіч, Мікалай Амбражэвіч, Ян Сабалеўскі”.
(Ракіцкі: ) “Бадай, сярод нашых слухачоў ёсьць носьбіты гэтых жа прозьвішчаў. І гучаць яны цалкам па-беларуску, па-свойску... Разумею, што гэтыя дойліды прэзэнтавалі ўжо стыль клясыцызму. А якое імя, на тваю думку, варта ўсё ж вылучыць найперш?”
(Харэўскі: ) “У другой палове 18-га — першай палове 19 стагодзьдзя ў Вільні працавала беларуская дынастыя дойлідаў Падчашынскіх. Архітэктар Ян Падчашынскі, які выкладаў архітэктуру ў Віленскім унівэрсытэце і прымаў удзел у рэканструкцыі Віленскай катэдры і ратушы, збудаваў у радзінных Жырмунах, на Воранаўшчыне, касьцёл Адшуканьня Сьвятога Крыжа, а таксама касцёлы ў Мяляцічах паблізу Крычава і ва Ўзьдзе.
А вось ягоны сын, Караль Падчашынскі, стаў самым выбітным дойлідам Вільні першай чвэрці 19 стагодзьдзя. Ягонае імя больш-менш ведама цяпер і ў Беларусі. Ён скончыў Віленскі ўнівэрсытэт і выкладаў у ім. У 1814–1816 гады, ужо як выкладчык віленскай катэдры архітэктуры малады Падчашынскі прайшоў акадэмічную стажыроўку ў Пецярбургу. Затым два гады студыяваў у Італіі і ўва Францыі”.
(Ракіцкі: ) “А ў Вільні чым вызначыўся Караль Падчашынскі? Што было ім зроблена, пабудавана тамака адметнага?”
(Харэўскі: ) “Найперш, гэта вялізарны палац на Тускуленах, што на беразе Вяльлі, каля Антокаля. Спачатку гэта была рэзыдэнцыя віленскага губэрнатара Рымскага-Корсакава, пасьля яго набыў маршалак тутэйшага дваранства Пісанка. А таксама палацы генэрал-губэрнатара, дзе цяпер рэзыдэнцыя прэзыдэнтаў Літвы і біскупа Клангевіча. Агулам блізу тузіна дамоў. Ён капітальна рэканструяваў увесь ансамбль Віленскага ўнівэрсытэту. Але найперш праславіўся ён завяршэньнем рэканструкцыяў Віленскага архікатэдральнага сабору, у прыватнасьці, ён завяршыў аздобу вежы-званіцы і... касьцёла Сьвятога Яна. Гэта і былі апошнія будаўнічыя працы ў гэтай сьвятыні. Да гатычна-барочна-ракайльных аздобаў дадаліся і клясыцыстычныя. Прынамсі, кожны, хто бываў у Вільні, мусіў бачыць элеганцкі чатырохкалённы портык на рагу вуліцаў Сьвятаянскай і Замкавай. Працы ў касьцёле Сьвятога Яна трывалі тры гады, да 1829 году. Бадай, ніхто з дойлідаў гэтак ня ведаў гэтае сьвятыні як Караль Падчашынскі, якому не было тады й сарака гадоў”.
(Ракіцкі: ) “Дарэчы, яшчэ адно паданьне даносіць да нас рэха гістарычнае праўды…
Аднаго дня, летам 1845 году віленская грамадзкасьць была ўзрушаная і зацікаўленая загадкавым здарэньнем. На ганку пры дзьвярах касьцёлу Сьвятога Яна сядзеў закрысьціянін тае сьвятыні. Меў ён выгляд разгублены й няшчасны, бессэнсоўна бавячыся з залатымі манэтамі, што невялічкай жменяю валялася на зямлі. На ўсе роспыты чалавек нічога ня здолеў паведаміць, і яго, бедака, зьмясьцілі ў шпіталь. Аднак пазьней, паміраючы, закрысьціянін здолеў паведаміць перад прычасьцем наступнае: зьявіўся аднойчы да яго дзіўна ўбраны чалавек, падобны да чужаземца і папрасіў правесьці ў касьцёльныя лёхі. Паквапіўся на грошы тады той закрысьціянін і згадзіўся. Як зайшлі ў касьцёл бакавым ходам, то загадкавы госьць завязаў яму адмысловай хустаю вочы. Доўга-доўга блукалі яны па касьцёлу. Затым пакрысе пачалі сыходзіць у лёхі. Адчуваліся холад і вільгаць. Раптам чужаніца скамандаваў: “Basta” і разьвязаў вочы закрысьціяніну. Стаялі яны пасрод даўжэзнага калідору перад жалезнымі дзьвярыма. Пры тускным сьвятле лятарні незнаёмца, яны ўдвох зь цяжкасьцю адамкнулі дзьверы. А за імі...
Пасярод склепу стаяў вялізарны жалезны куфар. Яго чужаніца адамкнуў уласным ключом. Поўны той быў куфар золатам — манэтамі, кляйнотамі, мэдалямі й пярсьцёнкамі. Ад выгляду такога скарбу агарнула млосьць. Незнаёмец тым часам напоўніў некалькі цяжкіх валізаў і зноў завязаў вочы закрысьціяніну. Калі ж той ачомаўся, то пабачыў сябе на касьцельным ганку са жменяю залатых у руках. А незнаёмага ніхто болей і ня ўбачыў. Хоць і высьветлілі, што такі спыняўся ў гатэлі “Італія”, што наймаў фурмана, які завёз яго да Троцкай дарогі, але ані паліцыя, ані проста цікаўныя больш нічога й не дамагліся. Марнымі сталіся й доўгія пошукі таго калідору з запаветным пакоем за жалезнымі дзьвярыма ў лёхах касьцёлу Сьвятога Яна”.
(Харэўскі: ) “Дата гэтага падрабязнага паданьня, адрас здарэньня — касьцёл Сьвятога Яна, дасьведчанасьць у ягонай пляніроўцы героя аповеду, назва гатэлю і іншыя дэталі даюць падставы меркаваць, што тут вядзецца менавіта пра Караля Падчашынскага. Ён апошні дойлід, які праводзіў рэканструкцыю ў той сьвятыні, ён насамрэч зьнік зь Вільні ў 1831 годзе, напярэдадні паўстаньня, аб’явіўшыся на Валыні праз пару гадоў. Пасьля Падчашынскі вандраваў у Эўропе і толькі ў 1845 вярнуўся на бацькаўшчыну. Але ў Вільню прыехаў перад самай сьмерцю, што знайшла яго тут у 1860 годзе. Дарэчы, да ўсяго ён быў кальвіністам, рэфарматам, што таксама надавала ягонай асобе “чужасьці” для прыхаджанаў касьцёлу Сьвятога Яна”.
(Ракіцкі: ) “У мінулую перадачу мы ўжо падымалі тэму талеранцыі нашых дойлідаў у мінулым. Але наколькі вызначальным было веравызнаньне для Падчашынскага? Ці гэта проста дэталь?”
(Харэўскі: ) “Не, ня проста. Ён быў з каталіцкага роду. І памяняў веру адразу па сьмерці бацькі. Але для нас істотна, што ўвадначасьсе з працамі над касьцёламі, ён пабудаваў у Вільні вялікі збор эвангелікаў-рэфарматаў, то бок кальвіністаў. Ён і дасёньня стаіць і дзеіць “на зялёнай Піліме, на Завальнай калішняй”. А яшчэ паводле ягонага праекту была пабудаваная кальвінская гімназія ў Слуцку”.
(Ракіцкі: ) “Гэта тая самая славутая Слуцкая гімназія, якую заканчвалі Аляксандар Асерка, Альгерд Абуховіч, Язэп Дыла ды тузін ня менш славутых дзячоў нашае культуры?”
(Харэўскі: ) “Так, тая самая, што цудам ацалела да нашых дзён ад 1829 году. А яшчэ Караль Падчашынскі пабудаваў у нас вучэльні ў Бабруйску, Мазыры, Невелі, але перадусім славуты Жыліцкі палац. Да таго ж Падчашынскі ўклаў і выдаў трохтомную працу “Пачаткі архітэктуры”.
(Ракіцкі: ) “А ці іншыя тагачасныя беларускія дойліды будавалі толькі ў Вільні? Ці можна яшчэ прывесьці прыклады ў сучасных межах Беларусі творчасьці віленскіх беларускіх архітэктараў 17-га — пачатку 19 стагодзьдзяў?”
(Харэўскі: ) “Натуральна. Габрыэль Лянкевіч перабудаваў езуіцкі калегіюм і касьцёл у Полацку, а таксама і ў Віцебску. Аляксандар Аўсюкевіч, які ўдзельнічаў у пабудове славутых базыльянскіх муроў у Вільні, пабудаваў цудоўную бажніцу ў стылі ракако, што ў Барунах. Казімер Камінскі, які ў Вільні будаваў кляштар францішканаў і перабудоўваў касьцёл Найсьвяцейшае Панны Марыіі, пабудаваў таксама касьцёл ва Ўдзеле, што на Глыбоччыне, рэканструяваў кляштар францішканаў у Пінску, пабудаваў там славутую званіцу. Аўгуст Касакоўскі пабудаваў для дамініканцаў касьцёл у Астраўцы і касьцёл у Валожыне, а таксама плябань і аптэку абапал касьцёлу ў Варнянах. Гэтыя ўсе пабудовы захаваліся. Сьпіс можна доўжыць і доўжыць”.
(Ракіцкі: ) “Дойліды якіх яшчэ нацыянальнасьцяў працавалі ў Вільні?”
(Харэўскі: ) “Багата было архітэктараў з Аўстрыі, Чэхіі, Польшчы. Працавалі ў Вільні і ваколіцах французы: Жэну, Поль, Пусье, Рыго. Але, ведама, найбольш было італьянцаў: Тэнкала, Пуціні,Фрэдыяні, Спампані, Пэрэці, Фантана, Росі, Сака, усіх не зьлічыць. Пасьля найболей было немцаў: Дыдэрштайн, Гэрдэгайн, Гофэр, Кнакфус, Шыльдгаўз, Шульц, ну і, канечне, Ян Крыстафор Гляўбіц, родам з Саксоніі які аддаў 30 гадоў жыцьця, будуючы самыя розныя бажніцы ад Вільні да Мсьціслава і Магілёва”.
(Ракіцкі: ) “А продкі сучасных літоўцаў ці, як часам кажуць, летувісаў? Ці былі ў Вільні дойліды гэтага паходжаньня?”
(Харэўскі: ) “Прынамсі адзін быў. Гэта найбуйнейшы архітэктар канца 18 стагодзьдзя ў Літве і Беларусі Лаўрэн Гуцэвіч, па-літоўску Гуцявічус. Ён зрабіў карэнную рэканструкцыю Віленскай архікатэдры Сьвятога Станіслава, пабудаваў комплекс біскупскіх палацаў у Вярках, ратушу і дзясяткі дамоў у стылі раньняга клясыцызму, спарадкаваў пляніроўку Вільні. Між іншым, паводле ягонага праекту была пабудаваная рэзыдэнцыя біскупа Сестранцэвіча ў Маляцічах, на Мсьціслаўшчыне з копіяй рымскага сабору Сьвятога Пятра, паменшанага ў восем разоў, палацавы комплекс Сапегаў у Дзярэчыне і палац у Відзах Лаўчынскіх, што на Браслаўшчыне.
Літоўцы вельмі шануюць гэтага дойліда. Ягоным імем названыя вуліцы, яму пастаўлены помнік у Вільні, дагледжаная ягоная магіла, выдаюцца манаграфіі й буклеты, прысьвечаныя ягонай творчасьці. Любы адукаваны літовец ведае гэтае імя”.
(Ракіцкі: ) “Вось дзе прыклад, варты перайманьня. Чаму бы не ўсталяваць у Менску помнік нашаму славутаму дойліду Яну Франковічу, на ягонай радзіме? Назваць бы імем Тамаша Жаброўскага вуліцу ў Бабруйску і на рэштах тамтэйшага езуіцкага калегіюму ў крэпасьці прымацаваць мэмарыяльную шыльду. Чаму бы не парупіцца нашым выдавецтвам пра перавыданьне кніг па тэорыі архітэктуры Караля Падчашынскага?”
(Сяргей Харэўскі: ) “Так, натуральна! Скажу нават больш: на мяжы 18 і 19 стагодзьдзяў у Вільні склалася ўласная магутная архітэктурная школа раньняга клясыцызму. Са сьценаў Віленскага ўнівэрсытэту выйшла выбітная плеяда дойлідаў, нашых землякоў: Мікалай Вялічка, Ян Корсак, Антон Рымкевіч, Мікалай Амбражэвіч, Ян Сабалеўскі”.
(Ракіцкі: ) “Бадай, сярод нашых слухачоў ёсьць носьбіты гэтых жа прозьвішчаў. І гучаць яны цалкам па-беларуску, па-свойску... Разумею, што гэтыя дойліды прэзэнтавалі ўжо стыль клясыцызму. А якое імя, на тваю думку, варта ўсё ж вылучыць найперш?”
(Харэўскі: ) “У другой палове 18-га — першай палове 19 стагодзьдзя ў Вільні працавала беларуская дынастыя дойлідаў Падчашынскіх. Архітэктар Ян Падчашынскі, які выкладаў архітэктуру ў Віленскім унівэрсытэце і прымаў удзел у рэканструкцыі Віленскай катэдры і ратушы, збудаваў у радзінных Жырмунах, на Воранаўшчыне, касьцёл Адшуканьня Сьвятога Крыжа, а таксама касцёлы ў Мяляцічах паблізу Крычава і ва Ўзьдзе.
А вось ягоны сын, Караль Падчашынскі, стаў самым выбітным дойлідам Вільні першай чвэрці 19 стагодзьдзя. Ягонае імя больш-менш ведама цяпер і ў Беларусі. Ён скончыў Віленскі ўнівэрсытэт і выкладаў у ім. У 1814–1816 гады, ужо як выкладчык віленскай катэдры архітэктуры малады Падчашынскі прайшоў акадэмічную стажыроўку ў Пецярбургу. Затым два гады студыяваў у Італіі і ўва Францыі”.
(Ракіцкі: ) “А ў Вільні чым вызначыўся Караль Падчашынскі? Што было ім зроблена, пабудавана тамака адметнага?”
(Харэўскі: ) “Найперш, гэта вялізарны палац на Тускуленах, што на беразе Вяльлі, каля Антокаля. Спачатку гэта была рэзыдэнцыя віленскага губэрнатара Рымскага-Корсакава, пасьля яго набыў маршалак тутэйшага дваранства Пісанка. А таксама палацы генэрал-губэрнатара, дзе цяпер рэзыдэнцыя прэзыдэнтаў Літвы і біскупа Клангевіча. Агулам блізу тузіна дамоў. Ён капітальна рэканструяваў увесь ансамбль Віленскага ўнівэрсытэту. Але найперш праславіўся ён завяршэньнем рэканструкцыяў Віленскага архікатэдральнага сабору, у прыватнасьці, ён завяршыў аздобу вежы-званіцы і... касьцёла Сьвятога Яна. Гэта і былі апошнія будаўнічыя працы ў гэтай сьвятыні. Да гатычна-барочна-ракайльных аздобаў дадаліся і клясыцыстычныя. Прынамсі, кожны, хто бываў у Вільні, мусіў бачыць элеганцкі чатырохкалённы портык на рагу вуліцаў Сьвятаянскай і Замкавай. Працы ў касьцёле Сьвятога Яна трывалі тры гады, да 1829 году. Бадай, ніхто з дойлідаў гэтак ня ведаў гэтае сьвятыні як Караль Падчашынскі, якому не было тады й сарака гадоў”.
(Ракіцкі: ) “Дарэчы, яшчэ адно паданьне даносіць да нас рэха гістарычнае праўды…
Аднаго дня, летам 1845 году віленская грамадзкасьць была ўзрушаная і зацікаўленая загадкавым здарэньнем. На ганку пры дзьвярах касьцёлу Сьвятога Яна сядзеў закрысьціянін тае сьвятыні. Меў ён выгляд разгублены й няшчасны, бессэнсоўна бавячыся з залатымі манэтамі, што невялічкай жменяю валялася на зямлі. На ўсе роспыты чалавек нічога ня здолеў паведаміць, і яго, бедака, зьмясьцілі ў шпіталь. Аднак пазьней, паміраючы, закрысьціянін здолеў паведаміць перад прычасьцем наступнае: зьявіўся аднойчы да яго дзіўна ўбраны чалавек, падобны да чужаземца і папрасіў правесьці ў касьцёльныя лёхі. Паквапіўся на грошы тады той закрысьціянін і згадзіўся. Як зайшлі ў касьцёл бакавым ходам, то загадкавы госьць завязаў яму адмысловай хустаю вочы. Доўга-доўга блукалі яны па касьцёлу. Затым пакрысе пачалі сыходзіць у лёхі. Адчуваліся холад і вільгаць. Раптам чужаніца скамандаваў: “Basta” і разьвязаў вочы закрысьціяніну. Стаялі яны пасрод даўжэзнага калідору перад жалезнымі дзьвярыма. Пры тускным сьвятле лятарні незнаёмца, яны ўдвох зь цяжкасьцю адамкнулі дзьверы. А за імі...
Пасярод склепу стаяў вялізарны жалезны куфар. Яго чужаніца адамкнуў уласным ключом. Поўны той быў куфар золатам — манэтамі, кляйнотамі, мэдалямі й пярсьцёнкамі. Ад выгляду такога скарбу агарнула млосьць. Незнаёмец тым часам напоўніў некалькі цяжкіх валізаў і зноў завязаў вочы закрысьціяніну. Калі ж той ачомаўся, то пабачыў сябе на касьцельным ганку са жменяю залатых у руках. А незнаёмага ніхто болей і ня ўбачыў. Хоць і высьветлілі, што такі спыняўся ў гатэлі “Італія”, што наймаў фурмана, які завёз яго да Троцкай дарогі, але ані паліцыя, ані проста цікаўныя больш нічога й не дамагліся. Марнымі сталіся й доўгія пошукі таго калідору з запаветным пакоем за жалезнымі дзьвярыма ў лёхах касьцёлу Сьвятога Яна”.
(Харэўскі: ) “Дата гэтага падрабязнага паданьня, адрас здарэньня — касьцёл Сьвятога Яна, дасьведчанасьць у ягонай пляніроўцы героя аповеду, назва гатэлю і іншыя дэталі даюць падставы меркаваць, што тут вядзецца менавіта пра Караля Падчашынскага. Ён апошні дойлід, які праводзіў рэканструкцыю ў той сьвятыні, ён насамрэч зьнік зь Вільні ў 1831 годзе, напярэдадні паўстаньня, аб’явіўшыся на Валыні праз пару гадоў. Пасьля Падчашынскі вандраваў у Эўропе і толькі ў 1845 вярнуўся на бацькаўшчыну. Але ў Вільню прыехаў перад самай сьмерцю, што знайшла яго тут у 1860 годзе. Дарэчы, да ўсяго ён быў кальвіністам, рэфарматам, што таксама надавала ягонай асобе “чужасьці” для прыхаджанаў касьцёлу Сьвятога Яна”.
(Ракіцкі: ) “У мінулую перадачу мы ўжо падымалі тэму талеранцыі нашых дойлідаў у мінулым. Але наколькі вызначальным было веравызнаньне для Падчашынскага? Ці гэта проста дэталь?”
(Харэўскі: ) “Не, ня проста. Ён быў з каталіцкага роду. І памяняў веру адразу па сьмерці бацькі. Але для нас істотна, што ўвадначасьсе з працамі над касьцёламі, ён пабудаваў у Вільні вялікі збор эвангелікаў-рэфарматаў, то бок кальвіністаў. Ён і дасёньня стаіць і дзеіць “на зялёнай Піліме, на Завальнай калішняй”. А яшчэ паводле ягонага праекту была пабудаваная кальвінская гімназія ў Слуцку”.
(Ракіцкі: ) “Гэта тая самая славутая Слуцкая гімназія, якую заканчвалі Аляксандар Асерка, Альгерд Абуховіч, Язэп Дыла ды тузін ня менш славутых дзячоў нашае культуры?”
(Харэўскі: ) “Так, тая самая, што цудам ацалела да нашых дзён ад 1829 году. А яшчэ Караль Падчашынскі пабудаваў у нас вучэльні ў Бабруйску, Мазыры, Невелі, але перадусім славуты Жыліцкі палац. Да таго ж Падчашынскі ўклаў і выдаў трохтомную працу “Пачаткі архітэктуры”.
(Ракіцкі: ) “А ці іншыя тагачасныя беларускія дойліды будавалі толькі ў Вільні? Ці можна яшчэ прывесьці прыклады ў сучасных межах Беларусі творчасьці віленскіх беларускіх архітэктараў 17-га — пачатку 19 стагодзьдзяў?”
(Харэўскі: ) “Натуральна. Габрыэль Лянкевіч перабудаваў езуіцкі калегіюм і касьцёл у Полацку, а таксама і ў Віцебску. Аляксандар Аўсюкевіч, які ўдзельнічаў у пабудове славутых базыльянскіх муроў у Вільні, пабудаваў цудоўную бажніцу ў стылі ракако, што ў Барунах. Казімер Камінскі, які ў Вільні будаваў кляштар францішканаў і перабудоўваў касьцёл Найсьвяцейшае Панны Марыіі, пабудаваў таксама касьцёл ва Ўдзеле, што на Глыбоччыне, рэканструяваў кляштар францішканаў у Пінску, пабудаваў там славутую званіцу. Аўгуст Касакоўскі пабудаваў для дамініканцаў касьцёл у Астраўцы і касьцёл у Валожыне, а таксама плябань і аптэку абапал касьцёлу ў Варнянах. Гэтыя ўсе пабудовы захаваліся. Сьпіс можна доўжыць і доўжыць”.
(Ракіцкі: ) “Дойліды якіх яшчэ нацыянальнасьцяў працавалі ў Вільні?”
(Харэўскі: ) “Багата было архітэктараў з Аўстрыі, Чэхіі, Польшчы. Працавалі ў Вільні і ваколіцах французы: Жэну, Поль, Пусье, Рыго. Але, ведама, найбольш было італьянцаў: Тэнкала, Пуціні,Фрэдыяні, Спампані, Пэрэці, Фантана, Росі, Сака, усіх не зьлічыць. Пасьля найболей было немцаў: Дыдэрштайн, Гэрдэгайн, Гофэр, Кнакфус, Шыльдгаўз, Шульц, ну і, канечне, Ян Крыстафор Гляўбіц, родам з Саксоніі які аддаў 30 гадоў жыцьця, будуючы самыя розныя бажніцы ад Вільні да Мсьціслава і Магілёва”.
(Ракіцкі: ) “А продкі сучасных літоўцаў ці, як часам кажуць, летувісаў? Ці былі ў Вільні дойліды гэтага паходжаньня?”
(Харэўскі: ) “Прынамсі адзін быў. Гэта найбуйнейшы архітэктар канца 18 стагодзьдзя ў Літве і Беларусі Лаўрэн Гуцэвіч, па-літоўску Гуцявічус. Ён зрабіў карэнную рэканструкцыю Віленскай архікатэдры Сьвятога Станіслава, пабудаваў комплекс біскупскіх палацаў у Вярках, ратушу і дзясяткі дамоў у стылі раньняга клясыцызму, спарадкаваў пляніроўку Вільні. Між іншым, паводле ягонага праекту была пабудаваная рэзыдэнцыя біскупа Сестранцэвіча ў Маляцічах, на Мсьціслаўшчыне з копіяй рымскага сабору Сьвятога Пятра, паменшанага ў восем разоў, палацавы комплекс Сапегаў у Дзярэчыне і палац у Відзах Лаўчынскіх, што на Браслаўшчыне.
Літоўцы вельмі шануюць гэтага дойліда. Ягоным імем названыя вуліцы, яму пастаўлены помнік у Вільні, дагледжаная ягоная магіла, выдаюцца манаграфіі й буклеты, прысьвечаныя ягонай творчасьці. Любы адукаваны літовец ведае гэтае імя”.
(Ракіцкі: ) “Вось дзе прыклад, варты перайманьня. Чаму бы не ўсталяваць у Менску помнік нашаму славутаму дойліду Яну Франковічу, на ягонай радзіме? Назваць бы імем Тамаша Жаброўскага вуліцу ў Бабруйску і на рэштах тамтэйшага езуіцкага калегіюму ў крэпасьці прымацаваць мэмарыяльную шыльду. Чаму бы не парупіцца нашым выдавецтвам пра перавыданьне кніг па тэорыі архітэктуры Караля Падчашынскага?”
