Галоўнае для моладзі – уласны дабрабыт?
(Дракахруст: ) “Існуе меркаваньне, якое шмат хто выказвае, што для бальшыні цяперашняй беларускай моладзі галоўнае – гэта ўласны дабрабыт, грошы, забава, кар''ера, каханьне, але не грамадзянскія каштоўнасьці. Іншымі словамі, што яна не за Лукашэнку і не за апазыцыю, а за сябе. Размова ідзе, зразумела, не пра тое, што ўсе такія, размова пра пануючую тэндэнцыю. Ірына, ці згодны Вы з гэтым?”
(Павойкіна: ) “Так, я згодная з тым, што існуе такое меркаваньне”.
(Дракахруст: ) “Ірына, Вы адказалі надзвычай лягічна, але я хацеў бы даведацца, ці згодныя Вы з гэтым меркаваньнем”.
(Павойкіна: ) “Я, пэўна, пагаджуся з тым, што большасьць людзей зацікаўленая ўласным дабрабытам. І я лічу, што гэта нармальна, каб ўвогуле людзі былі зацікаўленыя сваім дабрабытам. Каб чалавек, не задаволіўшы свае ўласныя патрэбы, цікавіўся нечым больш высокім – гэта, мне падаецца, ня вельмі натуральна. Я лічу вельмі важным, каб нашы людзі, вось тыя сьвядомыя, якіх мы ведаем – наша кола, імкнулася да ўласнага дабрабыту. Гэта зусім не перашкаджае імкненьню да дабрабыту краіны, да таго, каб думаць у сьвядомым накірунку”.
(Дракахруст: ) “Ірына, вось гэтая формула – спачатку накарміцца, а потым больш высокія рэчы. У суседняй Украіне паўтара году таму моладзь, калі выходзіла на майданы, ня толькі пра хлеб дбала”.
І. Павойкіна: У нас мала сьвядомых людзей, якіх хвалюе пытаньне сваёй нацыі і сваёй дзяржавы.
(Павойкіна: ) “Я думаю, праблема ў тым, што ў нас мала сьвядомых людзей, людзей, якіх хвалюе пытаньне сваёй нацыі і сваёй дзяржавы. Адзінае, што мне прыемна зазначаць, што вузкае кола людзей, якія зацікаўленыя ў беларускасьці, прагнуць яе – гэтае кола пашыраецца. Яно павялічылася ў сувязі з выбарчай кампаніяй, і нават ня ў сувязі з кампаніяй дэмакратычных сілаў, а дзякуючы кампаніі, якую вёў Лукашэнка. Гэтая кампанія сталася антыкампаніяй, скіраванай супраць самога прэзыдэнта, якая для разумных людзей прэзыдэнта выкрывала. І ўсё ж мне падаецца – мала людзей, якія ведаюць і хочуць ведаць, і яшчэ менш людзей , якія нешта робяць”.
(Дракахруст: ) “Глеб, Ірына казала пра вузкае кола. яно сапраўды вузкае – кола тых, каму не ўсё роўна, што адбываецца ў грамадзтве?”
Г.Лабадзенка: Калі ўсе будуць заангажаваныя, сьвядомыя і разумныя, то хто будзе зямлю тады капаць?
(Лабадзенка: ) “У колькасьці людзей, якія тусуюцца, варацца ў гэтым, мы не адрозьніваемся ад іншых краінаў. Я назіраў за падзеямі ў Францыі, і мне падалося, што там таксама быў "рухавічок", але большасьць пайшла па прыколу – можна пагуляць і падзебашырыць. Тое самае было і ва Ўкраіне – ня ўсе сядзелі ў намётах са сьвятой ідэяй у галаве. Было там вузкае кола ідэолягаў, якія маюць высокую ідэю і перадаюць яе астатнім.
Людзі, якія сядзелі ў намётах на Плошчы – гэта такія 300 спартанцаў. Заўсёды ў беларускай гісторыі былі свае 300 чалавек, якія рабілі культуру, падтрымлівалі мову і гістарычную повязь. Такіх людзей, можа, і не павінна быць больш. Інакш, калі ўсе будуць такія заангажаваныя, сьвядомыя і разумныя, то хто будзе зямлю тады капаць? Ня будзе тады каму кароваў даіць, цэглу класьці, усе будуць думаць пра Беларусь і пра лёс цывілізацыі.
Таму за колькасьць людзей, якія ў гэтым ангажаваныя, турбавацца ня трэба. Іншая справа, што пакуль дрэнна атрымліваецца працэс перадачы гэтай веды і гэтай інфармацыі. Вось сядзіць кампанія, п''е піва. Падыходзіць да яе сьвядомы чалавек – як яму растлумачыць гэтай кампаніі, чаму трэба рабіць і чаму трэба не рабіць некаторыя рэчы? Няма гэтага кантакту, ёсьць адасобленасьць, абмежаванасьць, нават я б сказаў – агрэсыўная абмежаванасьць: мы такія прасьветленыя, нам Бог нашаптаў, як трэба любіць Беларусь і быць беларусам, а вы, астатнія – фашысты, якія нічога ня ведаюць і не разумеюць”.
(Дракахруст: ) “Несьвядомыя, як сказала б Ірына”.
(Лабадзенка: ) “Ага, мы сьвядомыя, а вы – несьвядомыя. Гэты ж падзел, які ўжывае ўлада – гэткі ж падзел ужывае і апазыцыя. Адны дзеляць паводле прыкметы, хто нас любіць, а хто не, а іншыя – паводле прыкметы, хто прасьветлены, сьвядомы, а хто не. І адзін, і другі падзел – прыкры, бо што нам дзяліць? Нацыя вымірае, а тут яшчэ пачынаецца адвечная беларуская сварка, хто харошы, а хто не”.
(Дракахруст: ) “Сяргей, я хачу працягнуць тэму, якую ўжо пачаў Глеб – пра Плошчу. Глеб, відаць, мае рацыю: большасьць нацыі і нават большасьць моладзі ніколі не выходзіць на плошчу. Але адносіны паміж тымі, хто на плошчы стаіць і хто не стаіць, могуць быць рознымі. Можа быць так, што тыя, хто стаяць на плошчы, адрозьніваюцца ад астатніх толькі сьмеласьцю – яны маюць сьмеласьць сказаць тое, што думаюць усе ці, прынамсі, бальшыня. Ці людзі зьбіраюцца на плошчы, нешта заяўляюць, але астатнія ўспрымаюць іх у лепшым выпадку як сэкту, як нейкіх дзівакоў, ёсьць у іх нейкая свая вера, а нам-та што? Плошча была больш падобная на першае ці на другое?”
(Шэлегаў: ) “Я б больш кампэтэнтна адказаў на гэтае пытаньне, калі б сам быў удзельнікам нашага беларускага Майдану, нашай Плошчы. Але я жыву ў Віцебску, і ў той момант чыста тэхнічна ня мог быць у Менску”.
(Дракахруст: ) “Сяргей, якраз Ваш досьвед у дадзеным выпадку больш каштоўны. Вы якраз былі сярод тых, хто ня быў на Плошчы. Дык вось: як ставіліся да Плошчы тыя, хто на ёй ня быў?”
С.Шэлегаў: Магчыма, Плошча была крыху заўчаснай, але гэты палітычны вопыт будзе вельмі карысным, калі прыйдзе сапраўдная "гадзіна Х".
(Шэлегаў: ) “Кажучы пра сваё асяродзьдзе, пра тых людзей, зь якімі я працую і вучуся, я мог бы сказаць, што стаўленьне было выключна пазытыўным. Безумоўна, падзеі былі досыць неадназначныя, іх маглі ацэньваць па рознаму як людзі, не заангажаваныя ў палітыку, гэтак і ангажаваныя ў розныя палітычныя сілы, аднак самы сымбаль Плошчы, тое, што людзі змаглі перамагчы ў сабе адвечную беларускую абыякавасьць, адвечны беларускі страх перад уладай – гэта ўспрымалася вельмі пазытыўна. Магчыма, Плошча была крыху заўчаснай, але гэты палітычны вопыт будзе вельмі карысным, калі прыйдзе сапраўдная "гадзіна Х", і людзі, памятаючы, што быў такі прэцэдэнт у гісторыі, далучацца да падобнай акцыі ў будучыні”.
(Дракахруст: ) “Ірына, тое ж пытаньне да Вас. Сяргей адказваў такой сур''ёзнай, дарослай мовай. А як гэты імпульс Плошчы перадаваўся астатняй моладзі праз уласна моладзевыя мэханізмы камунікацыі, пра якія казаў Глеб: быць на Плошчы – гэта прыкольна, тыя, хто былі на Плошчы – куміры, дзяўчатам падабаюцца. Ці працавалі такія мэханізмы на шырокае кола моладзі?”
(Павойкіна: ) “Працавалі. Мне найбольш запомнілася фраза адной маёй былой аднаклясьніцы, зь якой я даўно ня бачылася. Яна сказала: "Молодцы, давно пора было". Яна расейскамоўная. У мяне склалася адчуваньне, што людзі незадаволеныя, але яны не настолькі рашучыя, каб самім зрабіць такі крок. Але большасьць тых, з кім мне даводзілася сустракацца, казалі прыкладна тое ж самае – даўно пара было. Пры гэтым часта дадавалі: "Зразумела, нічога з гэтага не атрымаецца, але малайцы, што выйшлі".
Людзі хадзілі на Плошчу ня толькі каб маральна падтрымаць, але каб паглядзець на гістарычную зьяву, бо разумелі, што такое адбываецца вельмі рэдка, і што ўжо сёньня гэта ёсьць гісторыя Беларусі. У мяне часам атрымлівалася вырвацца з намётавага мястэчка, зьезьдзіць дамоў, на працу, паўсюль людзі размаўлялі пра гэта. Размовы пра гэта працягваліся паўсюль: у аўташколе, на курсах вышываньня крыжыкам, у басэйне – паўсюль гучала гэтая тэма. І нэгатыўнага стаўленьня я ня чула. Часьцей чула менавіта такое: хутчэй за ўсё ў вас нічога не атрымаецца, але малайцы, што выйшлі”.
Пакаленьне Лукашэнкі
(Дракахруст: ) “Маё наступнае пытаньне – пра іншую частку моладзевага спэктру. Скажам, уключаючы БТ ці ОНТ, мы бачым спрэс маладыя твары: тыя ж супрацоўнікі адміністрацыі прэзыдэнта Натальля Пяткевіч і Алег Праляскоўскі – даволі маладыя людзі, БРСМ – моладзевае апірышча беларускай улады – налічвае дзясяткі тысячаў чалавек. І ўступаюць туды ня толькі пад прымусам. Наколькі гэтая моладзь шчыра прымае тыя правілы жыцьцёвай гульні, якія сёньня ёсьць у Беларусі, пры тым што гэтае ў пэўным сэнсе пакаленьне Лукашэнкі ня бачыла нічога іншага?”
Г. Лабадзенка: Як у свой час 4 тысячы людзей несьлі з Леніным бервяно на суботніку, гэтак і сёньня 10 тысяч чалавек сядзелі ў намётавым мястэчку.
(Лабадзенка: ) “Для гэтага патрэбны апарат, сыстэма. Усё ж нейкая ланцужковая рэакцыя ў моладзі ёсьць, у тым ліку і на Плошчу, і на БРСМ. Як у свой час 4 тысячы людзей несьлі зь Леніным бервяно на суботніку, гэтак і сёньня 10 тысяч чалавек сядзелі ў намётавым мястэчку. Я кожны дзень сустракаю людзей, якія гавораць: "Я ж там таксама быў". Калі пачынаеш высьвятляць, калі ён там быў, у якую ноч, то нешта не прыгадваеш.
Што да БРСМ, то некаторыя абсалютна шчыра вядуцца на зьніжкі на каўбасу, на рытуальныя паслугі. А некаторых проста прымушаюць: кажуць, што інакш ты проста не паступіш ва ўнівэрсытэт.
Я вельмі мала сустракаў апантаных людзей, які б казалі: "Мы сьвядома ўступілі ў БРСМ, мы сьвядома змагаемся за гэтыя ідэі супраць усёй брыдоты і чарнаты, якая хоча задушыць нашую родную Беларусь". Таму што многім людзям проста па барабану. "Ты член БРСМ?" – "Здаецца, так, калісьці на першым курсе прыйшлі ў групу, сказалі старасту: "Зьбярэш з кожнага па 3 тысячы і ўступіш усю групу ў БРСМ".
Ну ўступіў чалавек у БРСМ і ўступіў. Адкуль гэтыя колькасьці бяруцца? Зрабіць бы сярод іх апытаньне, хто зь іх ведае, што гэта за арганізацыя, чым яна займаецца. Бульбу пэнсіянэркам носіць з кірмашу ці агітуе людзей на выбары хадзіць?
Я думаю, што ня варта баяцца гэтай колькасьці, што іх там 500 тысячаў чалавек. Як і ня ёсьць вялікай праблемай, хто ў якой арганізацыі. Вось я ні ў якай арганізацыі. Нашто мне яны?
Мы надта сур''ёзна ўспрымаем гэты БРСМ. Іх рэальнай працы я ня бачу. У іх ёсьць праца для справаздачы – скажам, прыгнаць 60 чалавек на нейкае мерапрыемства, схадзіць на выбарах штосьці зрабіць. Але рэальна БРСМ – гэта ня рух. Ня дай ім грошы, ня дай ім загад, што рабіць – яны ж, як цялушка, нічога зрабіць ня змогуць”
(Дракахруст: ) “Глеб, Вы кажаце пра тое, што цяперашнія БРСМаўцы – гэта не камсамольцы 20-х гадоў, якія былі гатовыя дзеля ідэалёгіі забіваць і паміраць. І Вы казалі, што не разумееце, для чаго наагул створаны БРСМ. Вось Ірына, будучы псыхоляг, пэўна ведае такі тэрмін, як сацыялізацыя. Гэта прывучэньне людзей да тых правілаў, якія існуюць у грамадзтве. БРСМ – гэта менавіта такі мэханізм. Наколькі эфэктыўна ён працуе? Ірына, як Вы мяркуеце?”
І. Павойкіна: Ня толькі БРСМаўцы, але і мы таксама пакаленьне Лукашэнкі. Усё наша сьвядомае жыцьцё прайшло пры ягоным кіраваньні, я ня памятаю іншага прэзыдэнта, акрамя Лукашэнкі.
(Павойкіна: ) “У БРСМ, наколькі я ведаю, уступаюць гадоў з 18-ці ці 16-ці. Я б больш зьвяртала ўвагу на агульнае выхаваньне людзей. Таму што ў 16-18 гадоў у чалавека ўжо сфармаваныя нейкія ўнутраныя правілы, і ўплыў сацыялізацыі тут ўжо не такі вялікі.
Вы, Юры, казалі, што БРСМаўцы – гэта пакаленьне Лукашэнкі. Тыя, хто тут зараз з Вамі сядзяць і размаўляюць – гэта таксама пакаленьне Лукашэнкі. Гэта насамрэч так і ёсьць, усё наша сьвядомае жыцьцё прайшло пры ягоным кіраваньні, я ня памятаю іншага прэзыдэнта, акрамя Лукашэнкі. Але я не ў БРСМ, я не хаджу на яго акцыі і не карыстаюся ягонымі зьніжкамі.
Я ня думаю, што БРСМ, як ідэалягічны апарат, вельмі моцны. Тут хутчэй больш спажывецкі момант – чалавеку далі зьніжку, і ён туды пайшоў. Ніякіх поглядаў БРСМ не фармуе”.
(Дракахруст: ) “І Сяргей, і Глеб, і Ірына глядзяць на той бок звонку, і ім, як гэта часта бывае, здаецца, што там усе коткі шэрыя. А там віруе сваё жыцьцё, свае кар''ерная барацьба, свае жарсьці: скажам, на тым жа БТ ідзе канкурэнцыя, хто лепш спляжыць апазыцыю. Там, унутры сыстэмы змаганьне часам нават больш жорсткае і брутальнае, чым сыстэмы з апазыцыяй. Там стаўкі вышэй. Дык ці эфэктыўны БРСМ у пляне ўцягваньня моладзі ў гэтую гульню і замацаваньня ў ёй правілаў гэтай гульні?”
С.Шэлегаў: Кіраўнікі БРСМ розных узроўняў, як ніхто іншы, адчуваюць на сабе перавагі таго, што Беларусь сёньня праводзіць менавіта такую, а ня іншую палітыку.
(Шэлегаў: ) “Вы, Юры, слушна зазначылі, што БРСМ зараз зьяўляецца вельмі зручнай лесьвіцай для кар''еры. Паводле думак сучаснай улады, павінна быць нейкая моладзевая кузьня кадраў, і БРСМ зьяўляецца найбольш зручнай арганізацыяй, зь якой можна выхопліваць будучых начальнікаў, потым яны ідуць па дзяржаўнай лініі, робяцца кіраўнікамі розных узроўняў. У пэрспэктыве гэта будзе значная частка мясцовага і абласнога дэпутацкага корпусу.
Другі момант, які зьяўляецца ў БРСМе самым небясьпечным. Гэта не яго колькасьць, ня гэтыя дзесяткі тысячаў сябраў, а мэнэджмэнт арганізацыі – гэта каманда сакратароў і іх намесьнікаў. Улада ўкладае ў разьвіцьцё гэтых людзей вельмі сур''ёзныя грошы.
Многія зь іх праходзяць шматгадовае навучаньне, большасьць зь іх адразу накіроўваецца ў акадэмію пры прэзыдэнце, дзе выкладаюць даволі сур''ёзныя курсы. Гэтыя людзі на месцах атрымліваюць вельмі добрыя грошы. Яны, як ніхто іншы, адчуваюць на сабе перавагі таго, што Беларусь сёньня праводзіць менавіта такую, а ня іншую палітыку.
Гэтыя людзі, маючы ўсе гэтыя выгоды, атрымліваюць аргумэнты для таго, каб агітаваць за гэтую ўладу. З гэтымі людзьмі вельмі цяжка змагацца. Яны падыходзяць да праблемаў не на ўзроўні камсамольцаў – партыя дала загад, трэба выконваць, яны падыходзяць аргумэнтавана. Прыкладаньне інтэлекту, што раней было нехарактэрна для праўладных моладзевых арганізацыяў, магчыма дасьць новае разьвіцьцё гэтай арганізацыі.
Але ў гэтага працэсу ёсьць і іншы бок. Атрымліваючы новыя веды і пэўны дабрабыт, гэтыя людзі – у большасьці выхадцы з вёскі ці з маленькіх мястэчак – атрымалі шанец. І ён можа праявіцца і тады, калі Беларусь стане на дэмакратычны шлях разьвіцьця. Гэта ня страчаныя людзі”.
(Дракахруст: ) “Што тычыцца іх лёсу, то варта прыгадаць, што ў суседняй Польшчы ў 1989 годзе падчас знакамітага "круглага стала" ўлады і апазыцыі Аляксандар Квасьнеўскі, былы камсамольскі правадыр, а тады міністар турызму, сядзеў за тым "круглым сталом" на ўладным баку. Потым ён стаў прэзыдэнтам дэмакратычнай Польшчы і прывёў яе ў НАТА і ў Эўразьвяз.”
Хто застанецца ў Беларусі?
(Дракахруст: ) “Але да беларускіх Квасьнеўскіх трэба яшчэ дажыць, а напрыканцы нашай гутаркі я прапаную пагаварыць пра больш будзённае пытаньне, пра зьяву, якая абазначылася ў апошнія месяцы – пра, так бы мовіць, адукацыйную эміграцыю, пра ад''езд за мяжу па навучаньне соцень маладых людзей, рэпрэсаваных, выключаных з ВНУ.
З гуманітарнага пункту гледжаньня гэта, безумоўна, добра. Гэта ўратаваньне для людзей, якім зламалі і ламаюць лёс. А як гэта выглядае з пункту гледжаньня тых самых грамадзянскіх каштоўнасьцяў, пра якія мы размаўлялі напачатку. Я хачу працытаваць фрагмэнт з апошняга артыкулу Віктара Марціновіча ў "Белгазеце":
“Глупа меркаваць, што праз 5 гадоў гэтым людзям будзе куды вяртацца – палітыку тут рабілі, робяць і будуць рабіць пасіўныя, пакорлівыя і апатычныя – тыя, хто застаўся. У 2011 годзе Беларусь будзе такой, якой зьяўляецца сёньня. Ня вернуцца яны, а калі вернуцца, наглытаўшыся эўрапейскіх свабодаў, атрымаўшы сваю выдатную адукацыю, якая тут нікому непатрэбная, то толькі пашкадуюць, што не засталіся. У выніку першыя пражывуць ўсё жыцьцё без радзімы, а другія – без свабоды”.
Сяргей, Вы згодны з такой ацэнкай-прагнозам Марціновіча?”
(Шэлегаў: ) “Ну, можа, усё не настолькі і пэсымістычна. Можа быць, ёсьць рацыя ў меркаваньні, што ў 2011 годзе нічога ня зьменіцца, але ўсё ж такі зьмены калі-небудзь адбудуцца.
С.Шэлегаў: Заходняе жыцьцё занадта моцна дысануе з тым жыцьцём, якое ёсьць у Беларусі, і гэта будзе наўпрост спрыяць таму, што велізарная колькасьць маладых актыўных людзей асядзе на Захадзе.
Я б хацеў закрануць іншы аспэкт: якія людзі выяжджаюць, якая іх матывацыя. Большая частка гэтых людзей наўрад ці вернуцца ў Беларусь. Каштоўнасьці сучаснай моладзі ўсё ж больш мэркантыльныя, і заходняе жыцьцё занадта моцна дысануе з тым жыцьцём, якое ёсьць у Беларусі, эканамічны ўзровень зусім іншы, і гэта будзе наўпрост спрыяць таму, што велізарная колькасьць маладых актыўных людзей асядзе на Захадзе. Можа, яны створаць беларускую дыяспару, самае крыўднае будзе, калі яны яе ня створаць. І наўрад ці яны вернуцца ў Беларусь, нават калі ў краіне будзе дэмакратыя.
Яшчэ адзін аспэкт – гэта тое, што эўрапейцы рабілі даволі кваліфікаваны адбор людзей на навучаньне, і тых людзей, якія не адпавядалі паводле пэўных крытэрыяў – інтэлектуальных і маральных – проста не ўзялі на навучаньне. Безумоўна, такі разгляд мусіць быць – на маю думку, ён мусіць быць яшчэ больш жорсткім.
Калі, на жаль, так здарылася, што студэнт-выдатнік быў адлічаны са свайго ўнівэрсытэту, то варта даць яму магчымасьць давучыцца ў нейкім эўрапейскім унівэрсытэце, даць яму новы жыцьцёвы шанец. Але самае дрэннае будзе, калі студэнт тут не вучыўся, увесь свой вольны час прысьвячаў палітычнай актыўнасьці, у яго былі акадэмічныя запазычанасьці, і яго было надзвычай лёгка выгнаць падчас любых палітычных падзеяў. Потым такі чалавек заяўляе пра свае правы на падобную праграму, едзе, натуральна, не спраўляецца з абавязкамі, трапляе ў маргінальны слой у той краіне, дзе ён вучыцца, і практычна на 100% ён наўрад ці вернецца ў Беларусь, бо ў яго будзе адзіная праблема – неяк прыстасавацца да жыцьця ў новай краіне і неяк там выжыць”.
(Дракахруст: ) “Ірына, а якое Вашае стаўленьне да гэтай праблемы адукацыйнай эміграцыі? Тут Сяргей сказаў наконт таго, ці створыць яна дыяспару. Беларускую дыяспару за межамі Беларусі стварыць можна, але Беларусь за межамі Беларусі стварыць нельга”.
(Павойкіна: ) “А ці можна стварыць Беларусь у Беларусі? Што да гэтай праблемы, то магчыма, гэта банальны адказ, але людзі самі расстаўляюць для сябе прыярытэты: магу я пражыць у Беларусі без свабоды ці са свабодай без Беларусі. Хацелася б, каб за гэтыя гады, калі актыўная моладзь будзе знаходзіцца за межамі, яна дапамагала тым, хто змагаецца ў Беларусі. Каб праз 5 гадоў гэтая сытуацыя была вырашаная, і праз 5 гадоў можна было вяртацца ў новую краіну, дзе трэба будзе вырашаць праблемы іншага кшталту, а ня тыя, якія мы вырашаем зараз у Беларусі”.
(Дракахруст: ) “Глеб, а як Вы ставіцеся да магчымасьці ўдзельнічаць у беларускай палітыцы з-за межаў Беларусі? І студэнты, і іншыя беларусы, якія апынуліся за мяжой, выходзяць на мітынгі, дэманстрацыі, пікеты, працягваючы тую страву, якую робяць людзі ў Беларусі”.
Г. Лабадзенка: Ды ня вернуцца яны. Хто быў у Эўропе, той... Як той казаў, хто ў арміі служыў, той у цырку не сьмяецца.
(Лабадзенка: ) “Навошта мне ў Менску іх выхад на вуліцу ў Празе, у Вільні, у Варшаве, у Беластоку? Мне цяплей ня робіцца ад таго, што Эўропа са мной праяўляе салідарнасьць. Тое ж самае калі людзі ствараюць дыяспару, то гэта найперш ім трэба. Бо нам у Беларусі ад гэтай дыяспары... Ну, прыемна, канечне, што беларусы мову не забываюць і карысьць нейкую прыносяць. Але ў Беларусі ад гэтага лепш усё роўна ня робіцца.
З гэтым выездам студэнтаў на навучаньне такая ж сытуацыя. Калі чалавек зьяжджае, ён асабіста для сябе робіць выбар, што ён хоча адукавацца, хоча стаць разумным эўрапейскім чалавекам. Але я лічу, што з прычыны гэтай фізычнай адсутнасьці беларуская справа ў Беларусі прыпыняецца. Робіцца няма каму размаўляць з народам, няма каму пісаць артыкулы, няма каму элемэнтарна выходзіць на Плошчу.
Я баюся, каб гэтая праграма, якая сапраўды дапамагае пацярпелым людзям, якіх за штосьці адлічылі з ВНУ, ня сталася трамплінам. Бо я цяпер пайду на плошчу, пабрашу і паеду вучыцца ў Эўропу. Паводле такой формулы нам праз год ня будзе з кім пагаварыць. У нас застануцца адны члены БРСМ, а мы будзем сядзець па кватэрах і назвоньваць у Эўропу: "Алё, ну як ты там у Эўропе? Ну давай хоць пагаворым". Ня будзе з кім пагаварыць ні пра Беларусь, ні па-беларуску.
Я вельмі асьцярожна стаўлюся да гэтай праграмы.
Я шмат сустракаў прыкладаў, калі людзі фактычна самі нарываліся. Калі выдатнікаў выганяюць – гэта рэдкія выпадкі. Гэта потым ўжо выключаныя пачынаюць такі цырк: ой, які я быў харошы, на ўрокі хадзіў, руку падымаў, а мяне ўзялі і выгналі.
Гэта пакуль ня самы распаўсюджаны выпадак – калі людзі сьвядома пачынаюць думаць: "Ёсьць магчымасьць зьехаць. Пайшлі сходзім, скажам: "Жыве Беларусь" і паедзем вучыцца за мяжу". Мне непрыемна, калі гэта зробіцца ў масавым парадку. Сабе яны зробяць лепш, а што ад гэтага Беларусі?
Ды ня вернуцца яны. Хто быў у Эўропе, той ... Як той казаў, хто ў арміі служыў, той у цырку не сьмяецца. Ну чаго яны паедуць у Беларусь? У Кіеве праезд у мэтро каштуе ў два разы таньней, чым у Менску, у Празе паўкіло каўбасы каштуе 3600 на нашы грошы. Дый прыгажэй эўрапейскія гарады за Менск, у нас якія помнікі? Хіба палац рэспублікі?
С.Шэлегаў:Народ валіць усімі магчымымі шляхамі – як людзі, якія ствараюць гэтую сыстэму, гэтак і тыя, якія змагаюцца зь ёй.
Такія выезды людзей за мяжу, акрамя як у Крым на адпачынак, вельмі небясьпечныя. Ён паглядзеў – яму захацелася. Як дзіця ў цацачнай краме”.
(Павойкіна: ) “Ён паглядзеў – яму захацелася... Дык айда ў Беларусь, рабіць у сябе ў Беларусі так, як там. Гэта вельмі файны момант, калі хочацца, і я лічу, што справа ня ў тым, вывозіць ці не вывозіць, паказваць ці не паказваць. Пытаньне ў асабістых каштоўнасьцях кожнага чалавека”.
(Шэлегаў: ) “У прынцыпе, я ў некаторых аспэктах з Глебам пагаджуся. Калі Глеб гаварыў, я прыгадаў такі момант. Зьвярніце ўвагу, куды едуць вучыцца дзеці беларускіх чыноўнікаў. Я ведаю па свайму Віцебску, што за мяжой вучацца дзеці ня менш як паловы супрацоўнікаў адміністрацыі, пасьпяховых бізнэсоўцаў, якія маюць свае фабрыкі. Асноўная мэта гэтых бацькоў – гэта ўладкаваць сваіх дзяцей за мяжой. Яны нават не зьбіраюцца вяртаць сваіх дзяцей у Беларусь.
Можа, гэта і ёсьць пачатак нацыянальнай трагедыі – што народ валіць усімі магчымымі шляхамі: як людзі, якія ствараюць гэтую сыстэму, гэтак і тыя, якія змагаюцца зь ёй. Хаця Ірына слушна сказала, што ўсё залежыць ад самога чалавека”.
(Дракахруст: ) “Існуе меркаваньне, якое шмат хто выказвае, што для бальшыні цяперашняй беларускай моладзі галоўнае – гэта ўласны дабрабыт, грошы, забава, кар''ера, каханьне, але не грамадзянскія каштоўнасьці. Іншымі словамі, што яна не за Лукашэнку і не за апазыцыю, а за сябе. Размова ідзе, зразумела, не пра тое, што ўсе такія, размова пра пануючую тэндэнцыю. Ірына, ці згодны Вы з гэтым?”
(Павойкіна: ) “Так, я згодная з тым, што існуе такое меркаваньне”.
(Дракахруст: ) “Ірына, Вы адказалі надзвычай лягічна, але я хацеў бы даведацца, ці згодныя Вы з гэтым меркаваньнем”.
(Павойкіна: ) “Я, пэўна, пагаджуся з тым, што большасьць людзей зацікаўленая ўласным дабрабытам. І я лічу, што гэта нармальна, каб ўвогуле людзі былі зацікаўленыя сваім дабрабытам. Каб чалавек, не задаволіўшы свае ўласныя патрэбы, цікавіўся нечым больш высокім – гэта, мне падаецца, ня вельмі натуральна. Я лічу вельмі важным, каб нашы людзі, вось тыя сьвядомыя, якіх мы ведаем – наша кола, імкнулася да ўласнага дабрабыту. Гэта зусім не перашкаджае імкненьню да дабрабыту краіны, да таго, каб думаць у сьвядомым накірунку”.(Дракахруст: ) “Ірына, вось гэтая формула – спачатку накарміцца, а потым больш высокія рэчы. У суседняй Украіне паўтара году таму моладзь, калі выходзіла на майданы, ня толькі пра хлеб дбала”.
І. Павойкіна: У нас мала сьвядомых людзей, якіх хвалюе пытаньне сваёй нацыі і сваёй дзяржавы.
(Дракахруст: ) “Глеб, Ірына казала пра вузкае кола. яно сапраўды вузкае – кола тых, каму не ўсё роўна, што адбываецца ў грамадзтве?”
Г.Лабадзенка: Калі ўсе будуць заангажаваныя, сьвядомыя і разумныя, то хто будзе зямлю тады капаць?
Людзі, якія сядзелі ў намётах на Плошчы – гэта такія 300 спартанцаў. Заўсёды ў беларускай гісторыі былі свае 300 чалавек, якія рабілі культуру, падтрымлівалі мову і гістарычную повязь. Такіх людзей, можа, і не павінна быць больш. Інакш, калі ўсе будуць такія заангажаваныя, сьвядомыя і разумныя, то хто будзе зямлю тады капаць? Ня будзе тады каму кароваў даіць, цэглу класьці, усе будуць думаць пра Беларусь і пра лёс цывілізацыі.
Таму за колькасьць людзей, якія ў гэтым ангажаваныя, турбавацца ня трэба. Іншая справа, што пакуль дрэнна атрымліваецца працэс перадачы гэтай веды і гэтай інфармацыі. Вось сядзіць кампанія, п''е піва. Падыходзіць да яе сьвядомы чалавек – як яму растлумачыць гэтай кампаніі, чаму трэба рабіць і чаму трэба не рабіць некаторыя рэчы? Няма гэтага кантакту, ёсьць адасобленасьць, абмежаванасьць, нават я б сказаў – агрэсыўная абмежаванасьць: мы такія прасьветленыя, нам Бог нашаптаў, як трэба любіць Беларусь і быць беларусам, а вы, астатнія – фашысты, якія нічога ня ведаюць і не разумеюць”.
(Дракахруст: ) “Несьвядомыя, як сказала б Ірына”.
(Лабадзенка: ) “Ага, мы сьвядомыя, а вы – несьвядомыя. Гэты ж падзел, які ўжывае ўлада – гэткі ж падзел ужывае і апазыцыя. Адны дзеляць паводле прыкметы, хто нас любіць, а хто не, а іншыя – паводле прыкметы, хто прасьветлены, сьвядомы, а хто не. І адзін, і другі падзел – прыкры, бо што нам дзяліць? Нацыя вымірае, а тут яшчэ пачынаецца адвечная беларуская сварка, хто харошы, а хто не”.
(Дракахруст: ) “Сяргей, я хачу працягнуць тэму, якую ўжо пачаў Глеб – пра Плошчу. Глеб, відаць, мае рацыю: большасьць нацыі і нават большасьць моладзі ніколі не выходзіць на плошчу. Але адносіны паміж тымі, хто на плошчы стаіць і хто не стаіць, могуць быць рознымі. Можа быць так, што тыя, хто стаяць на плошчы, адрозьніваюцца ад астатніх толькі сьмеласьцю – яны маюць сьмеласьць сказаць тое, што думаюць усе ці, прынамсі, бальшыня. Ці людзі зьбіраюцца на плошчы, нешта заяўляюць, але астатнія ўспрымаюць іх у лепшым выпадку як сэкту, як нейкіх дзівакоў, ёсьць у іх нейкая свая вера, а нам-та што? Плошча была больш падобная на першае ці на другое?”(Шэлегаў: ) “Я б больш кампэтэнтна адказаў на гэтае пытаньне, калі б сам быў удзельнікам нашага беларускага Майдану, нашай Плошчы. Але я жыву ў Віцебску, і ў той момант чыста тэхнічна ня мог быць у Менску”.
(Дракахруст: ) “Сяргей, якраз Ваш досьвед у дадзеным выпадку больш каштоўны. Вы якраз былі сярод тых, хто ня быў на Плошчы. Дык вось: як ставіліся да Плошчы тыя, хто на ёй ня быў?”
С.Шэлегаў: Магчыма, Плошча была крыху заўчаснай, але гэты палітычны вопыт будзе вельмі карысным, калі прыйдзе сапраўдная "гадзіна Х".
(Дракахруст: ) “Ірына, тое ж пытаньне да Вас. Сяргей адказваў такой сур''ёзнай, дарослай мовай. А як гэты імпульс Плошчы перадаваўся астатняй моладзі праз уласна моладзевыя мэханізмы камунікацыі, пра якія казаў Глеб: быць на Плошчы – гэта прыкольна, тыя, хто былі на Плошчы – куміры, дзяўчатам падабаюцца. Ці працавалі такія мэханізмы на шырокае кола моладзі?”
(Павойкіна: ) “Працавалі. Мне найбольш запомнілася фраза адной маёй былой аднаклясьніцы, зь якой я даўно ня бачылася. Яна сказала: "Молодцы, давно пора было". Яна расейскамоўная. У мяне склалася адчуваньне, што людзі незадаволеныя, але яны не настолькі рашучыя, каб самім зрабіць такі крок. Але большасьць тых, з кім мне даводзілася сустракацца, казалі прыкладна тое ж самае – даўно пара было. Пры гэтым часта дадавалі: "Зразумела, нічога з гэтага не атрымаецца, але малайцы, што выйшлі".
Людзі хадзілі на Плошчу ня толькі каб маральна падтрымаць, але каб паглядзець на гістарычную зьяву, бо разумелі, што такое адбываецца вельмі рэдка, і што ўжо сёньня гэта ёсьць гісторыя Беларусі. У мяне часам атрымлівалася вырвацца з намётавага мястэчка, зьезьдзіць дамоў, на працу, паўсюль людзі размаўлялі пра гэта. Размовы пра гэта працягваліся паўсюль: у аўташколе, на курсах вышываньня крыжыкам, у басэйне – паўсюль гучала гэтая тэма. І нэгатыўнага стаўленьня я ня чула. Часьцей чула менавіта такое: хутчэй за ўсё ў вас нічога не атрымаецца, але малайцы, што выйшлі”.
Пакаленьне Лукашэнкі
(Дракахруст: ) “Маё наступнае пытаньне – пра іншую частку моладзевага спэктру. Скажам, уключаючы БТ ці ОНТ, мы бачым спрэс маладыя твары: тыя ж супрацоўнікі адміністрацыі прэзыдэнта Натальля Пяткевіч і Алег Праляскоўскі – даволі маладыя людзі, БРСМ – моладзевае апірышча беларускай улады – налічвае дзясяткі тысячаў чалавек. І ўступаюць туды ня толькі пад прымусам. Наколькі гэтая моладзь шчыра прымае тыя правілы жыцьцёвай гульні, якія сёньня ёсьць у Беларусі, пры тым што гэтае ў пэўным сэнсе пакаленьне Лукашэнкі ня бачыла нічога іншага?”
Г. Лабадзенка: Як у свой час 4 тысячы людзей несьлі з Леніным бервяно на суботніку, гэтак і сёньня 10 тысяч чалавек сядзелі ў намётавым мястэчку.
Што да БРСМ, то некаторыя абсалютна шчыра вядуцца на зьніжкі на каўбасу, на рытуальныя паслугі. А некаторых проста прымушаюць: кажуць, што інакш ты проста не паступіш ва ўнівэрсытэт.
Я вельмі мала сустракаў апантаных людзей, які б казалі: "Мы сьвядома ўступілі ў БРСМ, мы сьвядома змагаемся за гэтыя ідэі супраць усёй брыдоты і чарнаты, якая хоча задушыць нашую родную Беларусь". Таму што многім людзям проста па барабану. "Ты член БРСМ?" – "Здаецца, так, калісьці на першым курсе прыйшлі ў групу, сказалі старасту: "Зьбярэш з кожнага па 3 тысячы і ўступіш усю групу ў БРСМ".
Ну ўступіў чалавек у БРСМ і ўступіў. Адкуль гэтыя колькасьці бяруцца? Зрабіць бы сярод іх апытаньне, хто зь іх ведае, што гэта за арганізацыя, чым яна займаецца. Бульбу пэнсіянэркам носіць з кірмашу ці агітуе людзей на выбары хадзіць?
Я думаю, што ня варта баяцца гэтай колькасьці, што іх там 500 тысячаў чалавек. Як і ня ёсьць вялікай праблемай, хто ў якой арганізацыі. Вось я ні ў якай арганізацыі. Нашто мне яны?
Мы надта сур''ёзна ўспрымаем гэты БРСМ. Іх рэальнай працы я ня бачу. У іх ёсьць праца для справаздачы – скажам, прыгнаць 60 чалавек на нейкае мерапрыемства, схадзіць на выбарах штосьці зрабіць. Але рэальна БРСМ – гэта ня рух. Ня дай ім грошы, ня дай ім загад, што рабіць – яны ж, як цялушка, нічога зрабіць ня змогуць”
(Дракахруст: ) “Глеб, Вы кажаце пра тое, што цяперашнія БРСМаўцы – гэта не камсамольцы 20-х гадоў, якія былі гатовыя дзеля ідэалёгіі забіваць і паміраць. І Вы казалі, што не разумееце, для чаго наагул створаны БРСМ. Вось Ірына, будучы псыхоляг, пэўна ведае такі тэрмін, як сацыялізацыя. Гэта прывучэньне людзей да тых правілаў, якія існуюць у грамадзтве. БРСМ – гэта менавіта такі мэханізм. Наколькі эфэктыўна ён працуе? Ірына, як Вы мяркуеце?”
І. Павойкіна: Ня толькі БРСМаўцы, але і мы таксама пакаленьне Лукашэнкі. Усё наша сьвядомае жыцьцё прайшло пры ягоным кіраваньні, я ня памятаю іншага прэзыдэнта, акрамя Лукашэнкі.
Вы, Юры, казалі, што БРСМаўцы – гэта пакаленьне Лукашэнкі. Тыя, хто тут зараз з Вамі сядзяць і размаўляюць – гэта таксама пакаленьне Лукашэнкі. Гэта насамрэч так і ёсьць, усё наша сьвядомае жыцьцё прайшло пры ягоным кіраваньні, я ня памятаю іншага прэзыдэнта, акрамя Лукашэнкі. Але я не ў БРСМ, я не хаджу на яго акцыі і не карыстаюся ягонымі зьніжкамі.
Я ня думаю, што БРСМ, як ідэалягічны апарат, вельмі моцны. Тут хутчэй больш спажывецкі момант – чалавеку далі зьніжку, і ён туды пайшоў. Ніякіх поглядаў БРСМ не фармуе”.
(Дракахруст: ) “І Сяргей, і Глеб, і Ірына глядзяць на той бок звонку, і ім, як гэта часта бывае, здаецца, што там усе коткі шэрыя. А там віруе сваё жыцьцё, свае кар''ерная барацьба, свае жарсьці: скажам, на тым жа БТ ідзе канкурэнцыя, хто лепш спляжыць апазыцыю. Там, унутры сыстэмы змаганьне часам нават больш жорсткае і брутальнае, чым сыстэмы з апазыцыяй. Там стаўкі вышэй. Дык ці эфэктыўны БРСМ у пляне ўцягваньня моладзі ў гэтую гульню і замацаваньня ў ёй правілаў гэтай гульні?”
С.Шэлегаў: Кіраўнікі БРСМ розных узроўняў, як ніхто іншы, адчуваюць на сабе перавагі таго, што Беларусь сёньня праводзіць менавіта такую, а ня іншую палітыку.
Другі момант, які зьяўляецца ў БРСМе самым небясьпечным. Гэта не яго колькасьць, ня гэтыя дзесяткі тысячаў сябраў, а мэнэджмэнт арганізацыі – гэта каманда сакратароў і іх намесьнікаў. Улада ўкладае ў разьвіцьцё гэтых людзей вельмі сур''ёзныя грошы.
Многія зь іх праходзяць шматгадовае навучаньне, большасьць зь іх адразу накіроўваецца ў акадэмію пры прэзыдэнце, дзе выкладаюць даволі сур''ёзныя курсы. Гэтыя людзі на месцах атрымліваюць вельмі добрыя грошы. Яны, як ніхто іншы, адчуваюць на сабе перавагі таго, што Беларусь сёньня праводзіць менавіта такую, а ня іншую палітыку.
Гэтыя людзі, маючы ўсе гэтыя выгоды, атрымліваюць аргумэнты для таго, каб агітаваць за гэтую ўладу. З гэтымі людзьмі вельмі цяжка змагацца. Яны падыходзяць да праблемаў не на ўзроўні камсамольцаў – партыя дала загад, трэба выконваць, яны падыходзяць аргумэнтавана. Прыкладаньне інтэлекту, што раней было нехарактэрна для праўладных моладзевых арганізацыяў, магчыма дасьць новае разьвіцьцё гэтай арганізацыі.
Але ў гэтага працэсу ёсьць і іншы бок. Атрымліваючы новыя веды і пэўны дабрабыт, гэтыя людзі – у большасьці выхадцы з вёскі ці з маленькіх мястэчак – атрымалі шанец. І ён можа праявіцца і тады, калі Беларусь стане на дэмакратычны шлях разьвіцьця. Гэта ня страчаныя людзі”.
(Дракахруст: ) “Што тычыцца іх лёсу, то варта прыгадаць, што ў суседняй Польшчы ў 1989 годзе падчас знакамітага "круглага стала" ўлады і апазыцыі Аляксандар Квасьнеўскі, былы камсамольскі правадыр, а тады міністар турызму, сядзеў за тым "круглым сталом" на ўладным баку. Потым ён стаў прэзыдэнтам дэмакратычнай Польшчы і прывёў яе ў НАТА і ў Эўразьвяз.”
Хто застанецца ў Беларусі?
(Дракахруст: ) “Але да беларускіх Квасьнеўскіх трэба яшчэ дажыць, а напрыканцы нашай гутаркі я прапаную пагаварыць пра больш будзённае пытаньне, пра зьяву, якая абазначылася ў апошнія месяцы – пра, так бы мовіць, адукацыйную эміграцыю, пра ад''езд за мяжу па навучаньне соцень маладых людзей, рэпрэсаваных, выключаных з ВНУ.
З гуманітарнага пункту гледжаньня гэта, безумоўна, добра. Гэта ўратаваньне для людзей, якім зламалі і ламаюць лёс. А як гэта выглядае з пункту гледжаньня тых самых грамадзянскіх каштоўнасьцяў, пра якія мы размаўлялі напачатку. Я хачу працытаваць фрагмэнт з апошняга артыкулу Віктара Марціновіча ў "Белгазеце":
“Глупа меркаваць, што праз 5 гадоў гэтым людзям будзе куды вяртацца – палітыку тут рабілі, робяць і будуць рабіць пасіўныя, пакорлівыя і апатычныя – тыя, хто застаўся. У 2011 годзе Беларусь будзе такой, якой зьяўляецца сёньня. Ня вернуцца яны, а калі вернуцца, наглытаўшыся эўрапейскіх свабодаў, атрымаўшы сваю выдатную адукацыю, якая тут нікому непатрэбная, то толькі пашкадуюць, што не засталіся. У выніку першыя пражывуць ўсё жыцьцё без радзімы, а другія – без свабоды”.
Сяргей, Вы згодны з такой ацэнкай-прагнозам Марціновіча?”
(Шэлегаў: ) “Ну, можа, усё не настолькі і пэсымістычна. Можа быць, ёсьць рацыя ў меркаваньні, што ў 2011 годзе нічога ня зьменіцца, але ўсё ж такі зьмены калі-небудзь адбудуцца.
С.Шэлегаў: Заходняе жыцьцё занадта моцна дысануе з тым жыцьцём, якое ёсьць у Беларусі, і гэта будзе наўпрост спрыяць таму, што велізарная колькасьць маладых актыўных людзей асядзе на Захадзе.
Яшчэ адзін аспэкт – гэта тое, што эўрапейцы рабілі даволі кваліфікаваны адбор людзей на навучаньне, і тых людзей, якія не адпавядалі паводле пэўных крытэрыяў – інтэлектуальных і маральных – проста не ўзялі на навучаньне. Безумоўна, такі разгляд мусіць быць – на маю думку, ён мусіць быць яшчэ больш жорсткім.
Калі, на жаль, так здарылася, што студэнт-выдатнік быў адлічаны са свайго ўнівэрсытэту, то варта даць яму магчымасьць давучыцца ў нейкім эўрапейскім унівэрсытэце, даць яму новы жыцьцёвы шанец. Але самае дрэннае будзе, калі студэнт тут не вучыўся, увесь свой вольны час прысьвячаў палітычнай актыўнасьці, у яго былі акадэмічныя запазычанасьці, і яго было надзвычай лёгка выгнаць падчас любых палітычных падзеяў. Потым такі чалавек заяўляе пра свае правы на падобную праграму, едзе, натуральна, не спраўляецца з абавязкамі, трапляе ў маргінальны слой у той краіне, дзе ён вучыцца, і практычна на 100% ён наўрад ці вернецца ў Беларусь, бо ў яго будзе адзіная праблема – неяк прыстасавацца да жыцьця ў новай краіне і неяк там выжыць”.
(Дракахруст: ) “Ірына, а якое Вашае стаўленьне да гэтай праблемы адукацыйнай эміграцыі? Тут Сяргей сказаў наконт таго, ці створыць яна дыяспару. Беларускую дыяспару за межамі Беларусі стварыць можна, але Беларусь за межамі Беларусі стварыць нельга”.
(Павойкіна: ) “А ці можна стварыць Беларусь у Беларусі? Што да гэтай праблемы, то магчыма, гэта банальны адказ, але людзі самі расстаўляюць для сябе прыярытэты: магу я пражыць у Беларусі без свабоды ці са свабодай без Беларусі. Хацелася б, каб за гэтыя гады, калі актыўная моладзь будзе знаходзіцца за межамі, яна дапамагала тым, хто змагаецца ў Беларусі. Каб праз 5 гадоў гэтая сытуацыя была вырашаная, і праз 5 гадоў можна было вяртацца ў новую краіну, дзе трэба будзе вырашаць праблемы іншага кшталту, а ня тыя, якія мы вырашаем зараз у Беларусі”.
(Дракахруст: ) “Глеб, а як Вы ставіцеся да магчымасьці ўдзельнічаць у беларускай палітыцы з-за межаў Беларусі? І студэнты, і іншыя беларусы, якія апынуліся за мяжой, выходзяць на мітынгі, дэманстрацыі, пікеты, працягваючы тую страву, якую робяць людзі ў Беларусі”.
Г. Лабадзенка: Ды ня вернуцца яны. Хто быў у Эўропе, той... Як той казаў, хто ў арміі служыў, той у цырку не сьмяецца.
З гэтым выездам студэнтаў на навучаньне такая ж сытуацыя. Калі чалавек зьяжджае, ён асабіста для сябе робіць выбар, што ён хоча адукавацца, хоча стаць разумным эўрапейскім чалавекам. Але я лічу, што з прычыны гэтай фізычнай адсутнасьці беларуская справа ў Беларусі прыпыняецца. Робіцца няма каму размаўляць з народам, няма каму пісаць артыкулы, няма каму элемэнтарна выходзіць на Плошчу.
Я баюся, каб гэтая праграма, якая сапраўды дапамагае пацярпелым людзям, якіх за штосьці адлічылі з ВНУ, ня сталася трамплінам. Бо я цяпер пайду на плошчу, пабрашу і паеду вучыцца ў Эўропу. Паводле такой формулы нам праз год ня будзе з кім пагаварыць. У нас застануцца адны члены БРСМ, а мы будзем сядзець па кватэрах і назвоньваць у Эўропу: "Алё, ну як ты там у Эўропе? Ну давай хоць пагаворым". Ня будзе з кім пагаварыць ні пра Беларусь, ні па-беларуску.
Я вельмі асьцярожна стаўлюся да гэтай праграмы.
Я шмат сустракаў прыкладаў, калі людзі фактычна самі нарываліся. Калі выдатнікаў выганяюць – гэта рэдкія выпадкі. Гэта потым ўжо выключаныя пачынаюць такі цырк: ой, які я быў харошы, на ўрокі хадзіў, руку падымаў, а мяне ўзялі і выгналі.
Гэта пакуль ня самы распаўсюджаны выпадак – калі людзі сьвядома пачынаюць думаць: "Ёсьць магчымасьць зьехаць. Пайшлі сходзім, скажам: "Жыве Беларусь" і паедзем вучыцца за мяжу". Мне непрыемна, калі гэта зробіцца ў масавым парадку. Сабе яны зробяць лепш, а што ад гэтага Беларусі?
Ды ня вернуцца яны. Хто быў у Эўропе, той ... Як той казаў, хто ў арміі служыў, той у цырку не сьмяецца. Ну чаго яны паедуць у Беларусь? У Кіеве праезд у мэтро каштуе ў два разы таньней, чым у Менску, у Празе паўкіло каўбасы каштуе 3600 на нашы грошы. Дый прыгажэй эўрапейскія гарады за Менск, у нас якія помнікі? Хіба палац рэспублікі?
С.Шэлегаў:Народ валіць усімі магчымымі шляхамі – як людзі, якія ствараюць гэтую сыстэму, гэтак і тыя, якія змагаюцца зь ёй.
(Павойкіна: ) “Ён паглядзеў – яму захацелася... Дык айда ў Беларусь, рабіць у сябе ў Беларусі так, як там. Гэта вельмі файны момант, калі хочацца, і я лічу, што справа ня ў тым, вывозіць ці не вывозіць, паказваць ці не паказваць. Пытаньне ў асабістых каштоўнасьцях кожнага чалавека”.
(Шэлегаў: ) “У прынцыпе, я ў некаторых аспэктах з Глебам пагаджуся. Калі Глеб гаварыў, я прыгадаў такі момант. Зьвярніце ўвагу, куды едуць вучыцца дзеці беларускіх чыноўнікаў. Я ведаю па свайму Віцебску, што за мяжой вучацца дзеці ня менш як паловы супрацоўнікаў адміністрацыі, пасьпяховых бізнэсоўцаў, якія маюць свае фабрыкі. Асноўная мэта гэтых бацькоў – гэта ўладкаваць сваіх дзяцей за мяжой. Яны нават не зьбіраюцца вяртаць сваіх дзяцей у Беларусь.
Можа, гэта і ёсьць пачатак нацыянальнай трагедыі – што народ валіць усімі магчымымі шляхамі: як людзі, якія ствараюць гэтую сыстэму, гэтак і тыя, якія змагаюцца зь ёй. Хаця Ірына слушна сказала, што ўсё залежыць ад самога чалавека”.
