(Дракахруст: ) “Артыкул Аляксандра Фядуты “Краіна глухіх: Айчына ў небясьпецы”, надрукаваны нядаўна ў “Нашай ніве”, выклікаў вялікі розгалас – Фядуту адказвалі Аляксандар Старыкевіч, Аляксандар Класкоўскі, Алесь Аркуш, удзельнік нашай сёньняшняй перадачы Валерка Булгакаў і шэраг іншых аўтараў. Тэзы сп-ра Фядуты большасьць з гэтых водгукаў аспрэчвала, але самая іх колькасьць сьведчыць пра тое, што аўтар “Краіны глухіх” сваім правакацыйным тэкстам патрапіў у нейкі нэрв грамадзкага жыцьця, закрануў праблему ці праблемы, важныя ня толькі для яго асабіста.
Таму мы вырашылі працягнуць дыскусію за “круглым сталом” “Праскага акцэнту”. Першае слова – завадатару палемікі. Сп-р Аляксандар, чаму Вы лічыце, што незалежнасьць Беларусі пад пагрозай і чаму лічыце, што трэба падтрымаць Аляксандра Лукашэнку ў абароне гэтай незалежнасьці?”
(Фядута: ) “Я не лічу, што мы абавязкова павінны падтрымаць Аляксандра Лукашэнку, як асобу, як постаць, у абароне незалежнасьці, але я сапраўды лічу, што зараз склалася такая сытуацыя, у якой магчыма , і у вельмі хуткім часе мы ўсе гэта зможам адчуць, што сувэрэнітэт Беларусі апынецца ў небясьпецы. І тады двум суб’ектам беларускага палітычнага поля трэба будзе адказваць на пытаньне – што рабіць? Першы суб’ект – гэта сам Аляксандар Лукашэнка, які згодна з Канстытуцыяй і 1994 года і 1996 года паводле сваёй пасады зьяўляецца гарантам сувэрэнітэту і непадзельнасьці Беларусі, і па-другое – што рабіць апазыцыі. І чым раней будзе зададзена гэтае пытаньне, тым насамрэч менш шанцаў, што нам наагул прыйдзецца рэалізоўваць нейкім чынам адзін з магчымых адказаў на гэтае пытаньне.
І артыкул, які быў надрукаваны, і я, і наколькі я разумею рэдактар “Нашай нівы” сп-р Дынько, сапраўды друкавалі, як правакацыйны. Нам было вельмі цікава пачуць, а ці ёсьць у каго-небудзь адказ, што сапраўды тады нам прыйдзецца рабіць. На жаль, з усіх водгукаў я даведаўся, хто вінаваты ў тым, што наша краіна апынулася ў такім становішчы, чаму менавіта гэты чалавек у гэтым вінаваты, якую долю ягонай віны нясу я асабіста. Але ніхто не адказаў – а сапраўды, што рабіць, калі такое стане рэчаіснасьцю, калі Радзіма сапраўды апынецца ў небясьпецы”.
(Дракахруст: ) “Сп-р Булгакаў, Аляксандар Фядута ў сваім тэксьце спасылаецца на нейкага неназванага прадстаўніка ўлады, які гаворыць :”Ну і дзе ж нашы хвалёныя нацыянал-патрыёты? Яны кажуць, што дзень і ноч дбаюць пра Бацькаўшыну, а вось зараз , калі прыйшла сапраўдная пагроза – іх і няма”.
А сапраўды – дзе яны? Тут дарэчы прыгадаць, што ў 2004 годзе, падчас тагачаснага газавага крызысу, калі Расея на некалькі гадзінаў нават спыніла пастаўкі, газэта “Наша ніва” перадрукавала, пераклаўшы на беларускую мову, артыкул сп-ра Якубовіча з газэты “Советская Белоруссия». А зараз на заклік “Дзе хвалёныя нацыянал-патрыёты?” нацыянал-патрыёты неяк не кідаюцца ў адзін шэраг са спадарамі Якубовічам і Лукашэнкам на абарону незалежнасьці. Чаму?”
(Булгакаў: ) “Мне здаецца, што першая падмена паняцьцяў адбываецца на самым пачатку такіх разважаньняў, калі нацыянал-патрыёты альбо нацыяналісты мусяць бараніць Бацькаўшыну ці дзяржаўны сувэрэнітэт і незалежнасьць нашай Радзімы. Нацыяналісты таму і нацыяналісты, што маюць прадметам свайго пакланеньня не Бацькаўшчыну, а нацыю. Неназваны спадар, які ўзгадваецца ў артыкуле спадара Фядуты, папросту спрабуе накінуць абсалютна савецкую лёгіку мысьленьня: маўляў, нацыяналісты мусяць падтрымліваць і ўмацоўваць незалежнасьць, хаця яна ўжо існуе дэ-факта ўжо 15 гадоў, і пагрозы ёй , на мой погляд, хутчэй эфэмэрныя, чым сапраўдныя. Чаму я так лічу?
Сярод заходніх палітолягаў ёсьць устойлівы кансэнсус , што аўтарытарныя рэжымы няздольныя да інтэграцыі альбо каапэрацыі зь іншымі аўтарытарнымі рэжымамі. Усясьветная гісторыя ня ведае такіх прыкладаў. 12 гадоў лукашэнкаўскага праўленьня паказваюць, што гэты палітык пры заключэньні нейкіх палітычных актаў адразу вынюхвае ўсе магчымыя пагрозы для дэстабілізацыі ўнутранага стану ў нашай краіне. Для яго Беларусь сапраўды ёсьць прастора ўласнай улады і найхутчэй найбліжэйшымі часамі ён ніяк ня будзе згаджацца падзяліцца гэтай ўладай зь нейкімі іншымі суб’ектамі.
Нават ў самыя “шчаслівыя”, запойныя часы беларуска-расейскай інтэграцыі напрыканцы 90-х гадоў вызначаліся тым, што вайсковае, памежніцкая ці мытная прысутнасьць Расеі ў Беларусі была маргінальнай, яна была зьведзеная на нішто, бо ўжо тады наш прэзыдэнт разумеў, што калі трошку тут даць пудла, то можа пахіснуцца гэтая ўладная канструкцыя, якая будуецца ў нашай краіне”.
(Дракахруст: ) “Валерка, я Вас перапыню. Ці правільна я зразумеў, што Вы настолькі спадзяецеся, верыце і ўпэўнены ў моцы Аляксандра Лукашэнкі, што лічыце, што Ваша падтрымка, Вашае плячо ў змаганьні за незалежнасьць яму непатрэбныя?”
(Булгакаў: ) “Ведаеце, ніхто не змагаецца за незалежнасьць з нашага боку. Мы змагаемся ў акурат за нацыю. Тое, што незалежнасьць ёсьць дэ-факта і нішто ёй не пагражае - для мяне гэта аксыёма, а спэкуляцыі адваротнага кшталту ў лепшым выпадку надуманыя, а ў горшым – зьяўляюцца шарлатанствам.
Ланцужок разважаньняў, паводле якога беларускай незалежнасьці нешта пагражае, будуецца на прыземленай, палітыка-эканамісцкай лёгіцы, маўляў, беларуская незалежнасьць будзе пад пагрозай, калі перад беларускай эканомікай замаячыць каляпс, народныя масы выбухнуць і зьявіцца такая сытуацыя , калі вярхоўнаму нашаму сувэрэну давядзецца рабіць выбар – падтрымліваць матэрыяльны дабрабыт на нейкім мінімальным узроўні альбо ўгарнуўшыся, аб’яднаўшыся з Расеяй, альбо некім іншым чынам, незразумела якім.
Бяда ці “ахілесава пята” падобных разважаньняў у тым, што яны вельмі неструктураваныя, яны вельмі непразрыстыя. Пастулюецца, што існуе нейкая пагроза, але адначасова фактычна атаясамліваецца стабільнасьць рэжыму і стабільнасьць дзяржаўнай канструкцыі”.
(Дракахруст: ) “Перш чым задаць пытаньне сп-ру Фядуту, я хачу распавесьці аб адной размове, якая днямі была ў мяне з адным даволі дасьведчаным прадстаўніком ўладных колаў Беларусі. Я спытаў яго: “Калі расейцы пачынаюць газавы наступ, ці бяруць яны пад увагу вельмі просты варыянт: цэна 200 даляраў за тысячу кубамэтраў, у Беларусі расьце незадавальненьне, пачынаюцца магчыма страйкі, магчыма нешта іншае, у выніку чаго сёньняшні партнэр расейцаў па перамовах – сп-р Лукашэнка зьнікае, а на яго мейсцы аказваецца, скажам, сп-р Мілінкевіч, ці сп-р Булгакаў, ці сп-р Фядута, і Беларусь, кажучы мовай расейскіх аналітыкаў, пачынае дрэйф на Захад”
Мой суразмоўца адказаў мне проста: “Расейцы такі варыянт улічваюць. Яны яго разглядаюць, як катэгарычна непрымальны, але яны ўпэўненыя, што змогуць рэгуляваць такое разьвіцьцё сытуацыі праз эканамічныя рычагі. Скажам, калі незадавальненьне людзей будзе набліжацца да мяжы, за якой магчымы сыход Лукашэнкі ад улады, Беларусь атрымае велізарны крэдыт. Ціха і спакойна дадуць крэдыт на аплату больш дарагога газу. Даводзіць сытуацыю да таго, што ў Беларусі Лукашэнка будзе адхілены ад ўлады, расейцы ніколі ня будуць,” – сказаў мой суразмоўца.
Такім чынам, гэтая сытуацыя падаецца калі ня чыстай “барацьбой нанайскіх хлопчыкаў”, то нечым падобным на гэта.
Але ў мяне, сп-р Фядута , да Вас крыху іншае пытаньне. Чаму Вы ў сваім тэксьце пішаце, што патрэбная менавіта падтрымка ўлады з боку незалежнага грамадзтва? Скажам, сп-р Булгакаў ці сп-р Мілінкевіч і раней і зараз заўсёды былі за незалежнасьць і казалі, што яе аддаваць нельга ні ў якім выпадку. Яны гэта гавораць пры 46-ці далярах за тысячу кубамэтраў, яны ж тое самае казаць і пры цане ў 200 даляраў. Хіба гэтага недастаткова? Чаму Вы заклікаеце менавіта да падтрымкі ўлады? Фігуральна кажучы, пад што гэтыя спадары павінны падстаўляць сваё плячо?”
(Фядута: ) “Магчыма, я рамантык, магчыма, я ідэаліст. Існуюць розныя гістарычныя магчымасьці. Нягледзячы на тое, што сп-р Лукашэнка з’яўляецца вельмі нягнуткім палітыкам у пытаньні мадэрнізацыі ўласнага курсу, ён неверагодна гнуткі ў пытаньні ягонай уласнай бясьпекі. Тут варта прыгадаць тэзу вядомага расейскага тэлеаглядальніка Аляксея Пушкова, паводле якога перад Лукашэнкам вельмі жорсткі выбар – альбо Масква альбо Гаага. Іншых варыянтаў у Лукашэнкі паводле Пушкова няма.
У Маскву сп-ру Лукашэнку вельмі ня хочацца, таксама, зразумела, як і ў Гаагу. Чым скончыцца для яго Масква, ён разумее вельмі добра: па-першае, ён памятае лёсы ўсіх расейскіх віцэ-прэзыдэнтаў – іх было два, а па-другое, ён разумее, што вырасла новая генэрацыя, якая ніколі не даруе яму, калі сапраўды ён пойдзе ўсімі нашымі шасьцю “катлетамі” ў склад Расейскай Фэдэрацыі.
Тое, што такое пытаньне паўстане, у мяне няма ніякага сумневу, бо прымальнай для Лукашэнкі альтэрнатывай уваходжаньню Беларусі ў склад Расеі зьяўляецца толькі яго пажыцьцёвае прэзыдэнцтва. Што, на мой погляд, таксама немагчыма.
Але тады павінна быць нейкае іншае выйсьце. Якое? Напрыклад, пачаць нешта ўсё ж такі абмяркоўваць з Захадам. Як ён сказаў у адным са сваіх нядаўніх выступаў “на кожны крок Захаду насустрач мы будзем рабіць тры крокі”. Ён столькі ўжо рабіў гэтых “крокаў”…
(Дракахруст ) “…што можна ў Атлянтыку патрапіць”.
(Фядута: ) “Ня тое, што ў Атлянтыку – у Ціхі аніян можна было патрапіць. Але тады ў яго не было такога становішча, як зараз, тады яму здавалася, што ўлада яго бязьмежная і прэзыдэнцтва будзе пажыцьцёвым. Што яму рабіць зараз?”
(Дракахруст: ) “Аляксандар, я выбачаюся, але я задаў Вам пытаньне, а Вы гаворыце…”
(Фядута: ) “Я раблю, як мае суразмоўцы – я адказваю на свае пытаньні”.
(Дракахруст: ) “Гэта зразумела, але ёсьць сьціплая просьба мець на увазе і мае. Я Вас ў дадзеным выпадку пытаў не пра дылемы Аляксандра Лукашэнкі, а пра зьмест Вашага артыкулу. Вось Вы пішаце – трэба падтрымаць Лукашэнку”
(Фядута: ) “...Калі ён будзе абараняць незалежнасьць...”
(Дракахруст: ) “Так, калі будзе абараняць. Дык вось маё пытаньне палягае ў тым, чаму недастаткова , каб, скажам, прысутны тут сп-р Булгакаў і ў крытычнай сытуацыі пагрозы незалежнасьці паўтарыў тое, што казаў заўжды “Я – за незалежнасьць”? Калі сп-р Лукашэнка таксама за незалежнасьць – вельмі добра, але чаму я, ці Вы, ці сп-р Булгакаў павінны яго падтрымліваць? Калі мы едзем у мэтро, то з усімі пасажырамі цягніка мы едзем у адным накірунку. Але мы адзін аднаго не патрымліваем у гэтым супольным руху”.
(Фядута: ) “Справа ідзе не пра цягнік, а пра нейкі дыялёг, які павінен усё ж такі быць паміж нават гэтай беларускай уладай і Захадам. Я лічу, што павінен. А вось без згоды , «отмашки» беларускай апазыцыі, што Захаду трэба нават з гэтым прэзыдэнтам уступіць у нейкія перамовы – бяз гэтага перамоваў не атрымаецца. Гэта не азначае, што апазыцыя сама будзе павінна ўдзельнічаць у гэтых перамовах, але тое, што павінна не перашкаджаць і «отмашку» даць – на мой погляд, так”.
(Дракахруст: ) “Валерка, думка Аляксандра палягае ў тым, што патрэбны дыялёг, наколькі я зразумеў, дыялёг ці наконт незалежнасьці ці на іншыя тэмы. Але перш чым абмяркоўваць гэты паварот тэмы, я хацеў бы спытаць Вас наконт Вашых словаў тут, за «круглым сталом» «Праскага акцэнту», а таксама наконт Вашага адказу Фядуту ў «Нашай ніве».
Вы там спасылаліся на дадзеныя сацыялягічных апытаньняў, паводле якіх пераважная большасьць беларусаў – за незалежнасьць. Але паводле тых жа апытаньняў, калі задавалася пытаньне “Ці хочаце Вы аб’яднаньня з Расеяй?” “так” адказвае больш за палову.
Вы гаворыце, што ў Беларусі існуе кансэнсус наконт незалежнасьці, што пагрозы ёй - эфэмэрныя. Але Вы ўпэўнены, што гэты кансэнсус існуе толькі таму, што, як той казаў, яшчэ “смажаны певень” ня клюнуў.
Вяртаючыся да тэмы газавага крызысу 2004 году, калі Аляксандар Лукашэнка прымаў прыгожыя позы, маўляў, мы не саступім, мы –горды народ і гэтак далей. Але цяпло ў батарэях захоўвалася, адключэньне было толькі на некалькі гадзінаў. А вось калі стане холадна, як тое было, скажам, у Літве напачатку 90-х? Там цана незалежнасьці была не віртуальная, а рэальная. Вы ўпэўнены, што і ў падобнай сытуацыі кансэнсус наконт незалежнасьці захаваецца, а пагрозы ёй будуць па-ранейшаму эфэмэрнымі?”
(Булгакаў: ) “Рэч у тым, што сэнсам палітыкі Лукашэнкі, пачынаючы з 1994 году, была дэпалітызацыя беларускага грамадзтва. Я ня вельмі прымаю такія разважаньні, як цяпер Аляксандар Іосіфавіч агучыў, што калі будзе пагроза незалежнасьці, моладзь можа ўстрапянуцца і стаць на абарону Бацькаўшчыны. Я думаю, што ня ўстане, а калі і ўстане, то вельмі нязначны працэнт. Сэнсам дзяржаўнай палітыкі за апошнія 10-12 гадоў было пазбаўленьне грамадзтва палітыкі. Электарат вельмі пасіўны.
Калі здарыцца так, што дабрабыт пачне падаць, я не схільны меркаваць, што гэта адразу выльецца ў нейкі бурны палітычны пратэст. Уласна кажучы, для гэтага грамадзтва таксама мусіць сасьпець і мне здаецца, вельмі неверагоднае разгортваньне сытуацыі, што за кароткі час – за год ці за два , беларускае грамадзтва дасягне такога ўзроўню палітызацыі, што…”
(Дракахруст: ) “Валерка, я Вас перапыню. Я Вас пытаю пра зусім іншы сцэнар. Пра той сцэнар, пра які Вы кажаце зараз, што народ узьнімецца і скіне Аляксандра Лукашэнку, я пытаў свайго суразмоўцу з уладнай каманды, пра што я распавядаў. А Вас я пытаю пра іншае: холадна, народ незадаволены, народ шуміць, рэйтынг Лукашэнкі падае, і Лукашэнка, каб уратавацца, здае . Ня ведаю, што – магчыма, “Белтрансгаз”, магчыма, рубель, магчыма, Беларусь. Я пра такі сцэнар Вас пытаю, а Вы распавядаеце мне, актыўны ці пасіўны беларускі народ. Вы лічыце, што такі сцэнар цалкам выключаны?”
(Булгакаў: ) “Гэта выключана. Нават калі наш трубаправод будзе здадзены, нават калі Мазырскі і Наваполацкі камбінаты будуць здадзеныя, гарадзенскі “Азот” будзе здадзены ( і чым хутчэй яны будуць здадзеныя, тым, відаць, лепш), нічога фатальнага для беларускай незалежнасьці не адбудзецца. Кучма падобныя аб’екты ўкраінскай прамысловасьці здаваў цэлымі “пачкамі” , але цяпер украінская незалежнасьць самая незалежная ва ўсёй Усходняй Эўропе.
Дэбаты круцяцца вакол нейкіх сімулякраў, фантазмаў, абстракцый, якія зьяўляюцца знакамі таго, што для беларускай эліты здань Расеі застаецца комплексам, псыхааналітычнай фігурай, якая можа ўплываць на яе сьвядомасьць.
Лукашэнка падчас апошняй выбарчай кампаніі ішоў пад лёзунгам “незалежнасьць тра-та-та” – лёзунгі пра гэта разьвешаныя па ўсім Менску. І я ня думаю, што гэта была пустая фікцыі і прапагандысцкі момант. Рашэньні, якія прымае гэты чалавек, зазвычай вельмі пасьлядоўныя.
Праблема больш глыбокая. Памылка была зробленая ў нейкім 1994-1995 гадох, калі новаабраная каманда, новая палітычная адміністрацыя палічыла, што на Расею можна будзе вечна абапірацца, як на крыніцу танных рэсурсаў, абменьваючы іх на палітычную лаяльнасьць і паскораную русыфікацыю. Выяўляецца, што для Расеі, як імпэрыі, як імпэрыялістычнай дзяржавы, гэта цяпер вельмі малая цана палітычнай падтрымкі”.
(Дракахруст: ) “Сп-р Фядута, пры шырокай пастаноўцы пытаньня пра дыялёг – наконт незалежнасьці ці наконт іншых тэмаў, а навошта ўладзе ў цяперашняй сытуацыі патрэбна падтрымка апазыцыі і незалежнага грамадзтва? Ці такая ўжо важная для ўлады гэтая гіпатэтычная падтрымка, як элегантна выказваецца Аляксандар Лукашэнка, “купкі адмарозкаў”? У мяне ўзьнікае такая аналёгія. У 20-х-30-х гадох агенты афіцыйнага Менску размаўлялі з дзеячамі БНР у эміграцыі і казалі “БССР можа вам не падабаецца, але гэта адзіная рэальна існая Беларусь. І калі вы беларусы, калі вы патрыёты – Вы павінны падтрымаць яе”. Вам не здаецца, што Вашая цяперашняя аргумэнтацыя ў чымсьці нагадвае тагачасную?”
(Фядута: ) “Не, не здаецца. Хаця б таму, што ў адрозьненьні ад тых, хто нагадваў патрыётам з БНР аб існаваньні адзінай існай Беларусі – БССР, я знаходжуся ў той жа краіне, у якой знаходзяцца мае суразмоўцы. І нават у тым жа, што і яны, палітычным гета, выкарыстоўваючы тэрмін аглядальніка Радыё Свабода Марата Дымава. Усе мы , беларускія апазыцыянэры – амаль што габрэі, усе мы ў сваім гета. І тое пытаньне, якое я паставіў, менавіта таму, на мой погляд, і прагучала так гучна, што зыходзіла з гэтага самага гэта.
Раней ці пазьней беларуская апазыцыя павінна будзе з гэтага гета выходзіць. Куды? Якую краіну яна атрымае? Ня толькі калі, ня толькі як, але і якую таксама. Лепш, на мой погляд, падштурхоўваць уладу да дыялёгу з Захадам, не перашкаджаць гэтаму, магчыма, ініцыяваць яго ў пэўным сэнсе менавіта дзеля таго, каб яна рабіла пэўныя крокі ў кірунку дэмакратызацыі і лібэралізацыі. На жаль, пакуль што не атрымліваецца, я гэта добра разумею. Але калі такая магчымасьць узьнікне, мы павінны адказаць сябе на пытаньне, што мы будзем рабіць”.
(Дракахруст: ) “Аляксандар, усё ж такі імпэт Вашага артыкулу – гэта зварот да апазыцыі, ці скажам шырэй – да незалежнага грамадзтва, маўляў, будзьце гатовыя да размовы. Але іншы бок да яе не гатовы і ўсе яго размовы – гэта 10-15 сутак Акрэсьціна. Той бок дэманструе, што яму няма патрэбы размаўляць. Дык чаму Вы ўгаворваеце гэты бок”?
(Фядута: ) “Сп-р Дракахруст, Вы недастаткова ўважліва прачыталі мой артыкул, я пра гэта напісаў. І пра гэта, і пра тое, што мы будзем бараніць Айчыну, а яны – газавую дэльту, і шмат пра што іншае. Але пытаньне стаіць і на яго ўсё роўна ніхто не адказвае. Паўтараю яго – што рабіць, калі? Адказ павінен быць агучаны да таго, як крытычная сытуацыя ўзьнікне”.
(Дракахруст: ) “Сп-р Булгакаў, а можа той варыянт паводзінаў, пра які кажа сп-р Фядута – гэта шлях да вяртаньня апазыцыі ў публічную палітыку, спосаб паразумецца ня з уладай нават, а з большасьцю народа, які вельмі далёкі ад традыцыйных “сымбаляў веры” апазыцыі?”
(Булгакаў: ) “Я б хацеў задацца пытаньнем, навошта беларуская ўлада дазваляе цяпер апазыцыю. Чым больш я назіраю за паводзінамі нашай улады, тым больш я пераконваюся ў тым, што апазыцыю Лукашэнка дазваляе толькі дзеля таго, каб у Беларусі ўсё было, як у людзей. Апазыцыя – гэта зьява, якая яшчэ нейкім чынам збліжае нас з суседнімі краінамі Ўсходняй Эўропы. Ня будзе апазыцыі – і Беларусь відавочна ператворыцца ў сярэднеазіяцкую дзяржаву.
Прастора дзейнасьці гэтай апазыцыі ўвесь час сьціскаецца і абмяжоўваецца. Мы адчуваем гэта на сваёй скуры, бо так ці інакш маем дачыненьне да апазыцыйнай актыўнасьці. Калі такая тэндэнцыя будзе назірацца і надалей, пра які дыялёг можа ісьці гаворка?
Лукашэнка мяне часта моцна ўражвае, калі ён кажа, што апазыцыя “зарвалася”, што робіць ня тое. Фактычна апазыцыя ў Беларусі выконвае самыя розныя функцыі, акрамя галоўнай – барацьбы за палітычную ўладу ў краіне. Яна існуе, як пэўны дэкаратыўны дадатак у сыстэме грамадзтва Рэспублікі Беларусь, існуе толькі дзеля таго, каб падтрымліваць у грамадзтве ўяву пра мінімальныя дэмакратычныя стандарты.
Гэты разварот апазыцыі, якая знаходзіцца цяпер на каленях, актывісты якой сядзяць у турмах – узгадаем справу “Партнэрства”. Аляксандар Шалайка – гэта мой добры прыяцель і тое, што цяпер робіцца – гэта асабісты боль для мяне. Кожны разварот апазыцыі ў бок улады і яшчэ нейкія запэўніваньні ў адзінстве паміж намі і імі можа пагражаць чарговай дыскрэдытацыяй, не нарошчваньнем сувязі з грамадзтвам, а наадварот – стратай гэтай сувязі. Апазыцыя разьвіваецца паводле ўласных сцэнароў. Звышзадача дэмакратычных сілаў цяпер – ня даць уладзе і дзяржаўным ідэолягам накінуць ёй лукашэнкаўскія сцэнары для яе дзейнасьці і паводзінаў. Толькі тады яна зможа пры іншых гістарычных і эканамічных варунках выканаць сваю місію – змагацца за палітычную ўладу ў краіне”.
(Дракахруст: ) “Валер, сп-р Фядута ў сваім артыкуле спаслаўся на словы Аляксандра Мілінкевіча, паводле якога “Незалежнасьць Беларусі пад пагрозай, і можа так стацца, што барацьба за дэмакратыю будзе другаснай насупраць барацьбы за існаваньне сваёй краіны”. Вы ня згодны са сп-ром Мілінкевічам?”
(Булгакаў: ) “Я схільны ўспрымаць гэта, як палітычную рыторыку і ня схільны атаясамліваць хаду мысьленьня сп-ра Мілінкевіча з хадой мысьленьня Аляксандра Фядуты. Я думаю, што на думку Аляксандра Мілінкевіча беларуская незалежнасьць існуе пад пагрозай з зусім іншых прычынаў, чым тыя, пра якія мы сёньня гаворым. Калі ў краіне існуе сапраўды аўтакратыя, ёсьць мізэрны шанец, што ў выніку псыхічнага нездароўя можа адбыцца яе страта. Але гэта ўжо прастора для палітычнага папулізму, гэта прастора для мабілізацыі прыхільнікаў незалежнасьці ў шырокім грамадзкім аспэкце, а не для дэбатаў інтэлектуалаў”.
(Дракахруст: ) “Аляксандар, наколькі пасьля нашай сёньняшняй размовы Вам падаецца імаверным той сцэнар, пра які Вы пішаце?”
(Фядута: ) “Ён мне падаецца ўсё больш імаверным. Я днямі вярнуўся з Масквы , у мяне там быў шэраг сустрэчаў. Гэты сцэнар цалкам імаверны”.
(Булгакаў: ) “Але як, растлумачце, калі ласка”.
(Фядута: ) “Каму?”
(Булгакаў: ) “Я да канца не разумею. Можна, я таксама ўстрапянуся?”
(Фядута: ) “Можа”.
(Булгакаў: ) “Увесь час ідзе размова, што нешта пагражае. Што пагражае? Што Аляксандар Лукашэнка звар’яцее і…”
(Фядута: ) “Ён не звар’яцее. Ён разумны чалавек.”
(Булгакаў: ) “А тады што? Раскажыце, каб мне стала зразумела. Што пагражае? Акрамя гэтага пачуцьця пагрозы, якое артыкулюецца ўжо каторы год, я ня чую аргумэнтаў, якія б мяне пераканалі. Ці тое, што Расея забярэ “Белтрансгаз”, ці адбудзецца рэзкі ўпадак матэрыяльнага дабрабыту, ці – рэзкі паварот у масавай сьвядомасьці? Што нарэшце Беларусі пагражае? Што там здаецца масквічам?”
(Фядута: ) “Ня будзе рэзкага павароту ў масавай сьвядомасьці, менавіта гэта і ёсьць пагроза. Вы ўсё слушна кажаце. Але гэта азначае, што паколькі насамрэч ніхто ня выйдзе на плошчу бараніць гэты сувэрэнітэт, а будзе чакаць пяць-дзесяць пакаленьняў, пакуль нешта там будзе. Расея, расейскае кіраўніцтва, наколькі я разумею, спадзяецца, што паколькі рашэньні аб ліквідацыі дзяржавы пад назвай Рэспубліка Беларусь прымае адна асоба, то на гэтую асобу трэба націснуць усімі магчымымі і немагчымымі сродкамі. Ну і як на яго будуць ціснуць. Невядома, бо мы ня ведаем, што ёсьць у Расеі”.
(Дракахруст: ) “Сп-р Аляксандар, я напачатку нашай размовы распавёў пра сваю гутарку, зь якой вынікае, што гэты ціск мае свае абмежаваньні, сродкі ня могуць быць любымі. Можна так націснуць, што асоба, на якую ціснуць, проста зьнікне, і ўзьнікне іншая асоба і іншая сытуацыя. А гэтага расейцы вельмі ня хочуць”.
(Фядута: ) “Стоп, якая асоба ўзьнікне?”
(Дракахруст: ) “Якую народ вылучыць, Аляксандар. Гэтак жа, як было ў 1994 годзе, пры Вашай дапамозе”.
(Булгакаў: ) “Пры нашай агульнай”.
(Фядута: ) “Я магу сказаць толькі адно – у 1991 годзе беларускі народ выйшаў бараніць сваю танную каўбасу і нікога не вылучыў. І нават пасьля таго, як на плошчу выйшлі дзесяткі тысячаў, а магчыма і сотня тысячаў людзей, засталіся і Малафееў, і Дземянцей, і Кебіч – нічога не зьмянілася”.
(Дракахруст: ) “Я тады ўдакладню пытаньне Валера. Вы лічыце, што калі пагрозы, якія Вы зараз пералічылі, стануць актуальнымі, то тады беларускай уладзе будзе патрэбная, умоўна кажучы, падтрымка Валера Булгакава?”
(Фядута: ) “Так, ёй патрэбна будзе альтэрнатыва. І Алег Праляскоўскі будзе выконваць новыя загады. А ідэолягам новай ўлады будзе спадар Булгакаў - той жа самай, але новай”.
Таму мы вырашылі працягнуць дыскусію за “круглым сталом” “Праскага акцэнту”. Першае слова – завадатару палемікі. Сп-р Аляксандар, чаму Вы лічыце, што незалежнасьць Беларусі пад пагрозай і чаму лічыце, што трэба падтрымаць Аляксандра Лукашэнку ў абароне гэтай незалежнасьці?”
(Фядута: ) “Я не лічу, што мы абавязкова павінны падтрымаць Аляксандра Лукашэнку, як асобу, як постаць, у абароне незалежнасьці, але я сапраўды лічу, што зараз склалася такая сытуацыя, у якой магчыма , і у вельмі хуткім часе мы ўсе гэта зможам адчуць, што сувэрэнітэт Беларусі апынецца ў небясьпецы. І тады двум суб’ектам беларускага палітычнага поля трэба будзе адказваць на пытаньне – што рабіць? Першы суб’ект – гэта сам Аляксандар Лукашэнка, які згодна з Канстытуцыяй і 1994 года і 1996 года паводле сваёй пасады зьяўляецца гарантам сувэрэнітэту і непадзельнасьці Беларусі, і па-другое – што рабіць апазыцыі. І чым раней будзе зададзена гэтае пытаньне, тым насамрэч менш шанцаў, што нам наагул прыйдзецца рэалізоўваць нейкім чынам адзін з магчымых адказаў на гэтае пытаньне.
І артыкул, які быў надрукаваны, і я, і наколькі я разумею рэдактар “Нашай нівы” сп-р Дынько, сапраўды друкавалі, як правакацыйны. Нам было вельмі цікава пачуць, а ці ёсьць у каго-небудзь адказ, што сапраўды тады нам прыйдзецца рабіць. На жаль, з усіх водгукаў я даведаўся, хто вінаваты ў тым, што наша краіна апынулася ў такім становішчы, чаму менавіта гэты чалавек у гэтым вінаваты, якую долю ягонай віны нясу я асабіста. Але ніхто не адказаў – а сапраўды, што рабіць, калі такое стане рэчаіснасьцю, калі Радзіма сапраўды апынецца ў небясьпецы”.
(Дракахруст: ) “Сп-р Булгакаў, Аляксандар Фядута ў сваім тэксьце спасылаецца на нейкага неназванага прадстаўніка ўлады, які гаворыць :”Ну і дзе ж нашы хвалёныя нацыянал-патрыёты? Яны кажуць, што дзень і ноч дбаюць пра Бацькаўшыну, а вось зараз , калі прыйшла сапраўдная пагроза – іх і няма”.
А сапраўды – дзе яны? Тут дарэчы прыгадаць, што ў 2004 годзе, падчас тагачаснага газавага крызысу, калі Расея на некалькі гадзінаў нават спыніла пастаўкі, газэта “Наша ніва” перадрукавала, пераклаўшы на беларускую мову, артыкул сп-ра Якубовіча з газэты “Советская Белоруссия». А зараз на заклік “Дзе хвалёныя нацыянал-патрыёты?” нацыянал-патрыёты неяк не кідаюцца ў адзін шэраг са спадарамі Якубовічам і Лукашэнкам на абарону незалежнасьці. Чаму?”
(Булгакаў: ) “Мне здаецца, што першая падмена паняцьцяў адбываецца на самым пачатку такіх разважаньняў, калі нацыянал-патрыёты альбо нацыяналісты мусяць бараніць Бацькаўшыну ці дзяржаўны сувэрэнітэт і незалежнасьць нашай Радзімы. Нацыяналісты таму і нацыяналісты, што маюць прадметам свайго пакланеньня не Бацькаўшчыну, а нацыю. Неназваны спадар, які ўзгадваецца ў артыкуле спадара Фядуты, папросту спрабуе накінуць абсалютна савецкую лёгіку мысьленьня: маўляў, нацыяналісты мусяць падтрымліваць і ўмацоўваць незалежнасьць, хаця яна ўжо існуе дэ-факта ўжо 15 гадоў, і пагрозы ёй , на мой погляд, хутчэй эфэмэрныя, чым сапраўдныя. Чаму я так лічу?
Сярод заходніх палітолягаў ёсьць устойлівы кансэнсус , што аўтарытарныя рэжымы няздольныя да інтэграцыі альбо каапэрацыі зь іншымі аўтарытарнымі рэжымамі. Усясьветная гісторыя ня ведае такіх прыкладаў. 12 гадоў лукашэнкаўскага праўленьня паказваюць, што гэты палітык пры заключэньні нейкіх палітычных актаў адразу вынюхвае ўсе магчымыя пагрозы для дэстабілізацыі ўнутранага стану ў нашай краіне. Для яго Беларусь сапраўды ёсьць прастора ўласнай улады і найхутчэй найбліжэйшымі часамі ён ніяк ня будзе згаджацца падзяліцца гэтай ўладай зь нейкімі іншымі суб’ектамі.
Нават ў самыя “шчаслівыя”, запойныя часы беларуска-расейскай інтэграцыі напрыканцы 90-х гадоў вызначаліся тым, што вайсковае, памежніцкая ці мытная прысутнасьць Расеі ў Беларусі была маргінальнай, яна была зьведзеная на нішто, бо ўжо тады наш прэзыдэнт разумеў, што калі трошку тут даць пудла, то можа пахіснуцца гэтая ўладная канструкцыя, якая будуецца ў нашай краіне”.
(Дракахруст: ) “Валерка, я Вас перапыню. Ці правільна я зразумеў, што Вы настолькі спадзяецеся, верыце і ўпэўнены ў моцы Аляксандра Лукашэнкі, што лічыце, што Ваша падтрымка, Вашае плячо ў змаганьні за незалежнасьць яму непатрэбныя?”
(Булгакаў: ) “Ведаеце, ніхто не змагаецца за незалежнасьць з нашага боку. Мы змагаемся ў акурат за нацыю. Тое, што незалежнасьць ёсьць дэ-факта і нішто ёй не пагражае - для мяне гэта аксыёма, а спэкуляцыі адваротнага кшталту ў лепшым выпадку надуманыя, а ў горшым – зьяўляюцца шарлатанствам.
Ланцужок разважаньняў, паводле якога беларускай незалежнасьці нешта пагражае, будуецца на прыземленай, палітыка-эканамісцкай лёгіцы, маўляў, беларуская незалежнасьць будзе пад пагрозай, калі перад беларускай эканомікай замаячыць каляпс, народныя масы выбухнуць і зьявіцца такая сытуацыя , калі вярхоўнаму нашаму сувэрэну давядзецца рабіць выбар – падтрымліваць матэрыяльны дабрабыт на нейкім мінімальным узроўні альбо ўгарнуўшыся, аб’яднаўшыся з Расеяй, альбо некім іншым чынам, незразумела якім.
Бяда ці “ахілесава пята” падобных разважаньняў у тым, што яны вельмі неструктураваныя, яны вельмі непразрыстыя. Пастулюецца, што існуе нейкая пагроза, але адначасова фактычна атаясамліваецца стабільнасьць рэжыму і стабільнасьць дзяржаўнай канструкцыі”.
(Дракахруст: ) “Перш чым задаць пытаньне сп-ру Фядуту, я хачу распавесьці аб адной размове, якая днямі была ў мяне з адным даволі дасьведчаным прадстаўніком ўладных колаў Беларусі. Я спытаў яго: “Калі расейцы пачынаюць газавы наступ, ці бяруць яны пад увагу вельмі просты варыянт: цэна 200 даляраў за тысячу кубамэтраў, у Беларусі расьце незадавальненьне, пачынаюцца магчыма страйкі, магчыма нешта іншае, у выніку чаго сёньняшні партнэр расейцаў па перамовах – сп-р Лукашэнка зьнікае, а на яго мейсцы аказваецца, скажам, сп-р Мілінкевіч, ці сп-р Булгакаў, ці сп-р Фядута, і Беларусь, кажучы мовай расейскіх аналітыкаў, пачынае дрэйф на Захад”
Мой суразмоўца адказаў мне проста: “Расейцы такі варыянт улічваюць. Яны яго разглядаюць, як катэгарычна непрымальны, але яны ўпэўненыя, што змогуць рэгуляваць такое разьвіцьцё сытуацыі праз эканамічныя рычагі. Скажам, калі незадавальненьне людзей будзе набліжацца да мяжы, за якой магчымы сыход Лукашэнкі ад улады, Беларусь атрымае велізарны крэдыт. Ціха і спакойна дадуць крэдыт на аплату больш дарагога газу. Даводзіць сытуацыю да таго, што ў Беларусі Лукашэнка будзе адхілены ад ўлады, расейцы ніколі ня будуць,” – сказаў мой суразмоўца.
Такім чынам, гэтая сытуацыя падаецца калі ня чыстай “барацьбой нанайскіх хлопчыкаў”, то нечым падобным на гэта.
Але ў мяне, сп-р Фядута , да Вас крыху іншае пытаньне. Чаму Вы ў сваім тэксьце пішаце, што патрэбная менавіта падтрымка ўлады з боку незалежнага грамадзтва? Скажам, сп-р Булгакаў ці сп-р Мілінкевіч і раней і зараз заўсёды былі за незалежнасьць і казалі, што яе аддаваць нельга ні ў якім выпадку. Яны гэта гавораць пры 46-ці далярах за тысячу кубамэтраў, яны ж тое самае казаць і пры цане ў 200 даляраў. Хіба гэтага недастаткова? Чаму Вы заклікаеце менавіта да падтрымкі ўлады? Фігуральна кажучы, пад што гэтыя спадары павінны падстаўляць сваё плячо?”
(Фядута: ) “Магчыма, я рамантык, магчыма, я ідэаліст. Існуюць розныя гістарычныя магчымасьці. Нягледзячы на тое, што сп-р Лукашэнка з’яўляецца вельмі нягнуткім палітыкам у пытаньні мадэрнізацыі ўласнага курсу, ён неверагодна гнуткі ў пытаньні ягонай уласнай бясьпекі. Тут варта прыгадаць тэзу вядомага расейскага тэлеаглядальніка Аляксея Пушкова, паводле якога перад Лукашэнкам вельмі жорсткі выбар – альбо Масква альбо Гаага. Іншых варыянтаў у Лукашэнкі паводле Пушкова няма.
У Маскву сп-ру Лукашэнку вельмі ня хочацца, таксама, зразумела, як і ў Гаагу. Чым скончыцца для яго Масква, ён разумее вельмі добра: па-першае, ён памятае лёсы ўсіх расейскіх віцэ-прэзыдэнтаў – іх было два, а па-другое, ён разумее, што вырасла новая генэрацыя, якая ніколі не даруе яму, калі сапраўды ён пойдзе ўсімі нашымі шасьцю “катлетамі” ў склад Расейскай Фэдэрацыі.
Тое, што такое пытаньне паўстане, у мяне няма ніякага сумневу, бо прымальнай для Лукашэнкі альтэрнатывай уваходжаньню Беларусі ў склад Расеі зьяўляецца толькі яго пажыцьцёвае прэзыдэнцтва. Што, на мой погляд, таксама немагчыма.
Але тады павінна быць нейкае іншае выйсьце. Якое? Напрыклад, пачаць нешта ўсё ж такі абмяркоўваць з Захадам. Як ён сказаў у адным са сваіх нядаўніх выступаў “на кожны крок Захаду насустрач мы будзем рабіць тры крокі”. Ён столькі ўжо рабіў гэтых “крокаў”…
(Дракахруст ) “…што можна ў Атлянтыку патрапіць”.
(Фядута: ) “Ня тое, што ў Атлянтыку – у Ціхі аніян можна было патрапіць. Але тады ў яго не было такога становішча, як зараз, тады яму здавалася, што ўлада яго бязьмежная і прэзыдэнцтва будзе пажыцьцёвым. Што яму рабіць зараз?”
(Дракахруст: ) “Аляксандар, я выбачаюся, але я задаў Вам пытаньне, а Вы гаворыце…”
(Фядута: ) “Я раблю, як мае суразмоўцы – я адказваю на свае пытаньні”.
(Дракахруст: ) “Гэта зразумела, але ёсьць сьціплая просьба мець на увазе і мае. Я Вас ў дадзеным выпадку пытаў не пра дылемы Аляксандра Лукашэнкі, а пра зьмест Вашага артыкулу. Вось Вы пішаце – трэба падтрымаць Лукашэнку”
(Фядута: ) “...Калі ён будзе абараняць незалежнасьць...”
(Дракахруст: ) “Так, калі будзе абараняць. Дык вось маё пытаньне палягае ў тым, чаму недастаткова , каб, скажам, прысутны тут сп-р Булгакаў і ў крытычнай сытуацыі пагрозы незалежнасьці паўтарыў тое, што казаў заўжды “Я – за незалежнасьць”? Калі сп-р Лукашэнка таксама за незалежнасьць – вельмі добра, але чаму я, ці Вы, ці сп-р Булгакаў павінны яго падтрымліваць? Калі мы едзем у мэтро, то з усімі пасажырамі цягніка мы едзем у адным накірунку. Але мы адзін аднаго не патрымліваем у гэтым супольным руху”.
(Фядута: ) “Справа ідзе не пра цягнік, а пра нейкі дыялёг, які павінен усё ж такі быць паміж нават гэтай беларускай уладай і Захадам. Я лічу, што павінен. А вось без згоды , «отмашки» беларускай апазыцыі, што Захаду трэба нават з гэтым прэзыдэнтам уступіць у нейкія перамовы – бяз гэтага перамоваў не атрымаецца. Гэта не азначае, што апазыцыя сама будзе павінна ўдзельнічаць у гэтых перамовах, але тое, што павінна не перашкаджаць і «отмашку» даць – на мой погляд, так”.
(Дракахруст: ) “Валерка, думка Аляксандра палягае ў тым, што патрэбны дыялёг, наколькі я зразумеў, дыялёг ці наконт незалежнасьці ці на іншыя тэмы. Але перш чым абмяркоўваць гэты паварот тэмы, я хацеў бы спытаць Вас наконт Вашых словаў тут, за «круглым сталом» «Праскага акцэнту», а таксама наконт Вашага адказу Фядуту ў «Нашай ніве».
Вы там спасылаліся на дадзеныя сацыялягічных апытаньняў, паводле якіх пераважная большасьць беларусаў – за незалежнасьць. Але паводле тых жа апытаньняў, калі задавалася пытаньне “Ці хочаце Вы аб’яднаньня з Расеяй?” “так” адказвае больш за палову.
Вы гаворыце, што ў Беларусі існуе кансэнсус наконт незалежнасьці, што пагрозы ёй - эфэмэрныя. Але Вы ўпэўнены, што гэты кансэнсус існуе толькі таму, што, як той казаў, яшчэ “смажаны певень” ня клюнуў.
Вяртаючыся да тэмы газавага крызысу 2004 году, калі Аляксандар Лукашэнка прымаў прыгожыя позы, маўляў, мы не саступім, мы –горды народ і гэтак далей. Але цяпло ў батарэях захоўвалася, адключэньне было толькі на некалькі гадзінаў. А вось калі стане холадна, як тое было, скажам, у Літве напачатку 90-х? Там цана незалежнасьці была не віртуальная, а рэальная. Вы ўпэўнены, што і ў падобнай сытуацыі кансэнсус наконт незалежнасьці захаваецца, а пагрозы ёй будуць па-ранейшаму эфэмэрнымі?”
(Булгакаў: ) “Рэч у тым, што сэнсам палітыкі Лукашэнкі, пачынаючы з 1994 году, была дэпалітызацыя беларускага грамадзтва. Я ня вельмі прымаю такія разважаньні, як цяпер Аляксандар Іосіфавіч агучыў, што калі будзе пагроза незалежнасьці, моладзь можа ўстрапянуцца і стаць на абарону Бацькаўшчыны. Я думаю, што ня ўстане, а калі і ўстане, то вельмі нязначны працэнт. Сэнсам дзяржаўнай палітыкі за апошнія 10-12 гадоў было пазбаўленьне грамадзтва палітыкі. Электарат вельмі пасіўны.
Калі здарыцца так, што дабрабыт пачне падаць, я не схільны меркаваць, што гэта адразу выльецца ў нейкі бурны палітычны пратэст. Уласна кажучы, для гэтага грамадзтва таксама мусіць сасьпець і мне здаецца, вельмі неверагоднае разгортваньне сытуацыі, што за кароткі час – за год ці за два , беларускае грамадзтва дасягне такога ўзроўню палітызацыі, што…”
(Дракахруст: ) “Валерка, я Вас перапыню. Я Вас пытаю пра зусім іншы сцэнар. Пра той сцэнар, пра які Вы кажаце зараз, што народ узьнімецца і скіне Аляксандра Лукашэнку, я пытаў свайго суразмоўцу з уладнай каманды, пра што я распавядаў. А Вас я пытаю пра іншае: холадна, народ незадаволены, народ шуміць, рэйтынг Лукашэнкі падае, і Лукашэнка, каб уратавацца, здае . Ня ведаю, што – магчыма, “Белтрансгаз”, магчыма, рубель, магчыма, Беларусь. Я пра такі сцэнар Вас пытаю, а Вы распавядаеце мне, актыўны ці пасіўны беларускі народ. Вы лічыце, што такі сцэнар цалкам выключаны?”
(Булгакаў: ) “Гэта выключана. Нават калі наш трубаправод будзе здадзены, нават калі Мазырскі і Наваполацкі камбінаты будуць здадзеныя, гарадзенскі “Азот” будзе здадзены ( і чым хутчэй яны будуць здадзеныя, тым, відаць, лепш), нічога фатальнага для беларускай незалежнасьці не адбудзецца. Кучма падобныя аб’екты ўкраінскай прамысловасьці здаваў цэлымі “пачкамі” , але цяпер украінская незалежнасьць самая незалежная ва ўсёй Усходняй Эўропе.
Дэбаты круцяцца вакол нейкіх сімулякраў, фантазмаў, абстракцый, якія зьяўляюцца знакамі таго, што для беларускай эліты здань Расеі застаецца комплексам, псыхааналітычнай фігурай, якая можа ўплываць на яе сьвядомасьць.
Лукашэнка падчас апошняй выбарчай кампаніі ішоў пад лёзунгам “незалежнасьць тра-та-та” – лёзунгі пра гэта разьвешаныя па ўсім Менску. І я ня думаю, што гэта была пустая фікцыі і прапагандысцкі момант. Рашэньні, якія прымае гэты чалавек, зазвычай вельмі пасьлядоўныя.
Праблема больш глыбокая. Памылка была зробленая ў нейкім 1994-1995 гадох, калі новаабраная каманда, новая палітычная адміністрацыя палічыла, што на Расею можна будзе вечна абапірацца, як на крыніцу танных рэсурсаў, абменьваючы іх на палітычную лаяльнасьць і паскораную русыфікацыю. Выяўляецца, што для Расеі, як імпэрыі, як імпэрыялістычнай дзяржавы, гэта цяпер вельмі малая цана палітычнай падтрымкі”.
(Дракахруст: ) “Сп-р Фядута, пры шырокай пастаноўцы пытаньня пра дыялёг – наконт незалежнасьці ці наконт іншых тэмаў, а навошта ўладзе ў цяперашняй сытуацыі патрэбна падтрымка апазыцыі і незалежнага грамадзтва? Ці такая ўжо важная для ўлады гэтая гіпатэтычная падтрымка, як элегантна выказваецца Аляксандар Лукашэнка, “купкі адмарозкаў”? У мяне ўзьнікае такая аналёгія. У 20-х-30-х гадох агенты афіцыйнага Менску размаўлялі з дзеячамі БНР у эміграцыі і казалі “БССР можа вам не падабаецца, але гэта адзіная рэальна існая Беларусь. І калі вы беларусы, калі вы патрыёты – Вы павінны падтрымаць яе”. Вам не здаецца, што Вашая цяперашняя аргумэнтацыя ў чымсьці нагадвае тагачасную?”
(Фядута: ) “Не, не здаецца. Хаця б таму, што ў адрозьненьні ад тых, хто нагадваў патрыётам з БНР аб існаваньні адзінай існай Беларусі – БССР, я знаходжуся ў той жа краіне, у якой знаходзяцца мае суразмоўцы. І нават у тым жа, што і яны, палітычным гета, выкарыстоўваючы тэрмін аглядальніка Радыё Свабода Марата Дымава. Усе мы , беларускія апазыцыянэры – амаль што габрэі, усе мы ў сваім гета. І тое пытаньне, якое я паставіў, менавіта таму, на мой погляд, і прагучала так гучна, што зыходзіла з гэтага самага гэта.
Раней ці пазьней беларуская апазыцыя павінна будзе з гэтага гета выходзіць. Куды? Якую краіну яна атрымае? Ня толькі калі, ня толькі як, але і якую таксама. Лепш, на мой погляд, падштурхоўваць уладу да дыялёгу з Захадам, не перашкаджаць гэтаму, магчыма, ініцыяваць яго ў пэўным сэнсе менавіта дзеля таго, каб яна рабіла пэўныя крокі ў кірунку дэмакратызацыі і лібэралізацыі. На жаль, пакуль што не атрымліваецца, я гэта добра разумею. Але калі такая магчымасьць узьнікне, мы павінны адказаць сябе на пытаньне, што мы будзем рабіць”.
(Дракахруст: ) “Аляксандар, усё ж такі імпэт Вашага артыкулу – гэта зварот да апазыцыі, ці скажам шырэй – да незалежнага грамадзтва, маўляў, будзьце гатовыя да размовы. Але іншы бок да яе не гатовы і ўсе яго размовы – гэта 10-15 сутак Акрэсьціна. Той бок дэманструе, што яму няма патрэбы размаўляць. Дык чаму Вы ўгаворваеце гэты бок”?
(Фядута: ) “Сп-р Дракахруст, Вы недастаткова ўважліва прачыталі мой артыкул, я пра гэта напісаў. І пра гэта, і пра тое, што мы будзем бараніць Айчыну, а яны – газавую дэльту, і шмат пра што іншае. Але пытаньне стаіць і на яго ўсё роўна ніхто не адказвае. Паўтараю яго – што рабіць, калі? Адказ павінен быць агучаны да таго, як крытычная сытуацыя ўзьнікне”.
(Дракахруст: ) “Сп-р Булгакаў, а можа той варыянт паводзінаў, пра які кажа сп-р Фядута – гэта шлях да вяртаньня апазыцыі ў публічную палітыку, спосаб паразумецца ня з уладай нават, а з большасьцю народа, які вельмі далёкі ад традыцыйных “сымбаляў веры” апазыцыі?”
(Булгакаў: ) “Я б хацеў задацца пытаньнем, навошта беларуская ўлада дазваляе цяпер апазыцыю. Чым больш я назіраю за паводзінамі нашай улады, тым больш я пераконваюся ў тым, што апазыцыю Лукашэнка дазваляе толькі дзеля таго, каб у Беларусі ўсё было, як у людзей. Апазыцыя – гэта зьява, якая яшчэ нейкім чынам збліжае нас з суседнімі краінамі Ўсходняй Эўропы. Ня будзе апазыцыі – і Беларусь відавочна ператворыцца ў сярэднеазіяцкую дзяржаву.
Прастора дзейнасьці гэтай апазыцыі ўвесь час сьціскаецца і абмяжоўваецца. Мы адчуваем гэта на сваёй скуры, бо так ці інакш маем дачыненьне да апазыцыйнай актыўнасьці. Калі такая тэндэнцыя будзе назірацца і надалей, пра які дыялёг можа ісьці гаворка?
Лукашэнка мяне часта моцна ўражвае, калі ён кажа, што апазыцыя “зарвалася”, што робіць ня тое. Фактычна апазыцыя ў Беларусі выконвае самыя розныя функцыі, акрамя галоўнай – барацьбы за палітычную ўладу ў краіне. Яна існуе, як пэўны дэкаратыўны дадатак у сыстэме грамадзтва Рэспублікі Беларусь, існуе толькі дзеля таго, каб падтрымліваць у грамадзтве ўяву пра мінімальныя дэмакратычныя стандарты.
Гэты разварот апазыцыі, якая знаходзіцца цяпер на каленях, актывісты якой сядзяць у турмах – узгадаем справу “Партнэрства”. Аляксандар Шалайка – гэта мой добры прыяцель і тое, што цяпер робіцца – гэта асабісты боль для мяне. Кожны разварот апазыцыі ў бок улады і яшчэ нейкія запэўніваньні ў адзінстве паміж намі і імі можа пагражаць чарговай дыскрэдытацыяй, не нарошчваньнем сувязі з грамадзтвам, а наадварот – стратай гэтай сувязі. Апазыцыя разьвіваецца паводле ўласных сцэнароў. Звышзадача дэмакратычных сілаў цяпер – ня даць уладзе і дзяржаўным ідэолягам накінуць ёй лукашэнкаўскія сцэнары для яе дзейнасьці і паводзінаў. Толькі тады яна зможа пры іншых гістарычных і эканамічных варунках выканаць сваю місію – змагацца за палітычную ўладу ў краіне”.
(Дракахруст: ) “Валер, сп-р Фядута ў сваім артыкуле спаслаўся на словы Аляксандра Мілінкевіча, паводле якога “Незалежнасьць Беларусі пад пагрозай, і можа так стацца, што барацьба за дэмакратыю будзе другаснай насупраць барацьбы за існаваньне сваёй краіны”. Вы ня згодны са сп-ром Мілінкевічам?”
(Булгакаў: ) “Я схільны ўспрымаць гэта, як палітычную рыторыку і ня схільны атаясамліваць хаду мысьленьня сп-ра Мілінкевіча з хадой мысьленьня Аляксандра Фядуты. Я думаю, што на думку Аляксандра Мілінкевіча беларуская незалежнасьць існуе пад пагрозай з зусім іншых прычынаў, чым тыя, пра якія мы сёньня гаворым. Калі ў краіне існуе сапраўды аўтакратыя, ёсьць мізэрны шанец, што ў выніку псыхічнага нездароўя можа адбыцца яе страта. Але гэта ўжо прастора для палітычнага папулізму, гэта прастора для мабілізацыі прыхільнікаў незалежнасьці ў шырокім грамадзкім аспэкце, а не для дэбатаў інтэлектуалаў”.
(Дракахруст: ) “Аляксандар, наколькі пасьля нашай сёньняшняй размовы Вам падаецца імаверным той сцэнар, пра які Вы пішаце?”
(Фядута: ) “Ён мне падаецца ўсё больш імаверным. Я днямі вярнуўся з Масквы , у мяне там быў шэраг сустрэчаў. Гэты сцэнар цалкам імаверны”.
(Булгакаў: ) “Але як, растлумачце, калі ласка”.
(Фядута: ) “Каму?”
(Булгакаў: ) “Я да канца не разумею. Можна, я таксама ўстрапянуся?”
(Фядута: ) “Можа”.
(Булгакаў: ) “Увесь час ідзе размова, што нешта пагражае. Што пагражае? Што Аляксандар Лукашэнка звар’яцее і…”
(Фядута: ) “Ён не звар’яцее. Ён разумны чалавек.”
(Булгакаў: ) “А тады што? Раскажыце, каб мне стала зразумела. Што пагражае? Акрамя гэтага пачуцьця пагрозы, якое артыкулюецца ўжо каторы год, я ня чую аргумэнтаў, якія б мяне пераканалі. Ці тое, што Расея забярэ “Белтрансгаз”, ці адбудзецца рэзкі ўпадак матэрыяльнага дабрабыту, ці – рэзкі паварот у масавай сьвядомасьці? Што нарэшце Беларусі пагражае? Што там здаецца масквічам?”
(Фядута: ) “Ня будзе рэзкага павароту ў масавай сьвядомасьці, менавіта гэта і ёсьць пагроза. Вы ўсё слушна кажаце. Але гэта азначае, што паколькі насамрэч ніхто ня выйдзе на плошчу бараніць гэты сувэрэнітэт, а будзе чакаць пяць-дзесяць пакаленьняў, пакуль нешта там будзе. Расея, расейскае кіраўніцтва, наколькі я разумею, спадзяецца, што паколькі рашэньні аб ліквідацыі дзяржавы пад назвай Рэспубліка Беларусь прымае адна асоба, то на гэтую асобу трэба націснуць усімі магчымымі і немагчымымі сродкамі. Ну і як на яго будуць ціснуць. Невядома, бо мы ня ведаем, што ёсьць у Расеі”.
(Дракахруст: ) “Сп-р Аляксандар, я напачатку нашай размовы распавёў пра сваю гутарку, зь якой вынікае, што гэты ціск мае свае абмежаваньні, сродкі ня могуць быць любымі. Можна так націснуць, што асоба, на якую ціснуць, проста зьнікне, і ўзьнікне іншая асоба і іншая сытуацыя. А гэтага расейцы вельмі ня хочуць”.
(Фядута: ) “Стоп, якая асоба ўзьнікне?”
(Дракахруст: ) “Якую народ вылучыць, Аляксандар. Гэтак жа, як было ў 1994 годзе, пры Вашай дапамозе”.
(Булгакаў: ) “Пры нашай агульнай”.
(Фядута: ) “Я магу сказаць толькі адно – у 1991 годзе беларускі народ выйшаў бараніць сваю танную каўбасу і нікога не вылучыў. І нават пасьля таго, як на плошчу выйшлі дзесяткі тысячаў, а магчыма і сотня тысячаў людзей, засталіся і Малафееў, і Дземянцей, і Кебіч – нічога не зьмянілася”.
(Дракахруст: ) “Я тады ўдакладню пытаньне Валера. Вы лічыце, што калі пагрозы, якія Вы зараз пералічылі, стануць актуальнымі, то тады беларускай уладзе будзе патрэбная, умоўна кажучы, падтрымка Валера Булгакава?”
(Фядута: ) “Так, ёй патрэбна будзе альтэрнатыва. І Алег Праляскоўскі будзе выконваць новыя загады. А ідэолягам новай ўлады будзе спадар Булгакаў - той жа самай, але новай”.
