Аўтар і твор
Алесь Пашкевіч: “Саюз беларускіх пісьменьнікаў на эміграцыю не зьбіраецца”
Ужо два месяцы ў Вярхоўным судзе працягваецца судовы працэс над Саюзам беларускіх пісьменьнікаў, ініцыяваны Міністэрствам юстыцыі. Прайшлі тры судовых паседжаньні, пасьля якіх бакі не прыйшлі да згоды. І вось цяпер выдае на тое, што Міністэрства гатова адклікаць свой пазоў, калі кіраўніцтва пісьменьніцкай арганізацыі выканае дзьве ўмовы. Падрабязнасьці — у гутарцы Міхася Скоблы са старшынём Саюзу пісьменьнікаў Алесем Пашкевічам.
(Скобла: ) “Алесь, якія вынікі твайго нядаўняга візыту ў Міністэрства юстыцыі?”
(Пашкевіч: ) “Вынікі станоўчыя. Кіраўніцтва Саюзу беларускіх пісьменьнікаў сумесна зь юрыстамі выбудавала даволі трывалую абарону. “Найбольш страшныя” агрэхі ў нашай дзейнасьці, якія, нібыта, выявіла Міністэрства юстыцыі, на апошнім паседжаньні Вярхоўнага суду былі аспрэчаны. Пасьля гэтага й паступіла запрашэньне ў Мінюст абгаварыць далейшую хаду справы. Пра міравое пагадненьне, натуральна, гаварыць не прыходзіцца, аднак фактам застаецца наступнае. Міністэрства юстыцыі ня супраць адклікаць судовы пазоў, калі мы пададзім узор новага сяброўскага білету й здымем з Дому літаратара легендарную ўжо шыльду з “Пагоняй”. Але сваімі рукамі кіраўніцтва Саюзу пісьменьнікаў шыльду здымаць ня будзе, бо сьцяна, на якой яна вісіць, ужо не належыць нашай арганізацыі. На жаль, судовыя й пасьлясудовыя разборкі вымагаюць ня толькі маральных, але й фізычных высілкаў. Падчас згаданага візыту ў Міністэрства юстыцыі стала кепска з сэрцам паэту, ляўрэату Дзяржаўнай прэміі Беларусі Генадзю Бураўкіну. І мы былі змушаны выклікаць “хуткую дапамогу”.
(Скобла: ) “Пажадаем Генадзю Бураўкіну як найхутчэйшай папраўкі. Алесь, раней табою было заяўлена, што ў выпадку ліквідацыі Саюзу пісьменьнікаў у Беларусі ён можа быць зарэгістраваны за мяжой, у тым ліку, — у Маскве. На гэта ёсьць згода старшыні Міжнароднай супольнасьці пісьменьніцкіх саюзаў Сяргея Міхалкова. Але ж Міхалкоў у свой час служыў Сталіну, Хрушчову, Брэжневу, а цяпер падтрымлівае Пуціна, які, у сваю чаргу, падтрымлівае Лукашэнку. Ці не насьцярожвае цябе гэткі “ланцужок”?
(Пашкевіч: ) “Насьцярожвае ў нашым жыцьці шмат што. Але першыя прапановы дапамогі прыйшлі не з Масквы, а з Кіева. Кіраўнік Нацыянальнага саюзу ўкраінскіх пісьменьнікаў Уладзімер Яварыўскі прапанаваў нам зарэгістравацца ва Ўкраіне. Аднак я хачу канстатаваць наступнае: у эміграцыю Саюз беларускіх пісьменьнікаў не зьбіраецца — ні ў Маскву, ні ў Варшаву, ні ў Кіеў. Наша творчая арганізацыя патрэбна якраз на радзіме, у Беларусі”.
(Скобла: ) “На гэтым тыдні быў вызвалены Звон Свабоды, арыштаваны ў ноч з 20 на 21 сакавіка. Амаль два месяцы звон пратрымалі ў пастарунку. Але ж гэта тое самае, што арыштаваць карціну ці помнік, любы твор мастацтва. Ці магчыма “арыштаваць”, прыкладам, помнік Янку Купалу?”
(Пашкевіч: ) “Як сьведчыць сучасная беларуская практыка, — магчыма. І справа са Звонам Свабоды надзвычай сымбалічная. А ўсё-ткі Звон Свабоды, нават у пастарунку, званіў. Па кім ён званіў, — мабыць, здагадваліся тыя, хто яго арыштоўваў… Мне думаецца, невыпадкова супалі ў часе вызваленьне звону й гатовасьць Мінюсту адклікаць свой пазоў. Вясны не спыніць, як і не арыштаваць свабоды”.
(Скобла: ) “Нядаўна Інстытут літаратуры Нацыянальнай Акадэміі навук адзначыў сваё 75-годзьдзе. З гэтай нагоды выканаўца абавязкаў дырэктара Інстытуту Валеры Максімовіч заявіў у “Звяздзе” за 11 траўня, што “сапраўдную літаратуру губіць постмадэрнізм”. Ці не азначае гэта, што ў Беларусі ізноў пачынаецца змаганьне з “антынароднымі” літаратурнымі плынямі?”
(Пашкевіч: ) “Застаецца фактам — падобнае манкурцкае змаганьне працягваецца. Аднак тут можна сказаць пра іншае. Якраз ідэалягічныя ўстаноўкі, імкненьне выслужыцца перад уладай, падначаліцца не літаратуру сучасную вынішчаюць, а губяць саму літаратуразнаўчую навуку. У літаратуры павінны быць розныя плыні. І літаратура, як паказваюць стагодзьдзі ейнага разьвіцьця, не падпарадкоўваецца ідэалягічным устаноўкам, а тым больш — указаньням літаратуразнаўцаў, пастаўленых з пугаю, з нажом ці з нажніцамі кіраваць літаратурным працэсам. Калі ўжо гаварыць пра юбілеі, то варта згадаць, што ў траўні спаўняецца 30 гадоў Дому літаратара па адрасе Фрунзэ, 5. На жаль, сёньня гэта не зусім наш Дом. І мне ўцешна, што культурніцкую эстафэту ад яго пераняў другі “Дом літаратара” — на хвалях Беларускай Свабоды”.
Алесь Пашкевіч. З новых твораў
Лебяда
Адцьвілі васількі на пожні — лебяда ля хат, у краіне, дзе кожны ці вораг, ці раб.
І ні радасьці, і ні хлеба, ні вады жывой. паміраем пад сонным небам на зямлі зь лебядой,
дзе і пан, і прарок найпершы — збродны зяць. Загадаць можа й вершы не пісаць…
А яны ў нас і так бяз рыфмаў, — нібы сэрцы бяз пульсу-біцьця, нібы сьцежкі марскія бяз рыфаў, быццам сьмерць — без жыцьця.
***
У срэбры сьнежнага раздольля прыйшла, нібыта Каляда, — мая крыклівая нядоля, мая маўклівая бяда.
Я на журбы тваёй парадзе вандроўнік вечны й першы госьць, маё чароўнае бязладзьдзе, маё суладзьдзе-прыгажосьць.
Мне сьніўся голас твой вітальны на нізкім ложку з крышталю: — Штоноч падманваючы тайна, я і кахаю, і люблю…
Каханьню й ноччу нашай цесна: мы высьнім раніцай яшчэ, як сакавік са сьнегу-цеста калюгаў дранікі пячэ…
і (Эсэ)
Усё, як вядома, некалі пачалося са слова. Затым былі сказы, летапісы, кнігі. А цяпер беларусы становяцца нацыяй літары: бяз кнігі, безь летапісаў, бяз сказаў, бяз слова. Хоць і з паўмільённымі накладамі дзяржаўных газэт, і зь нястомным вяшчаньнем «нацыянальных», і з ажно дзьвюма дзяржаўнымі мовамі…
Мы — нацыя, сьціснутая да гуку, мы — абрэзаныя да літары!
Забываючы сваю мову, губляючы сваё слова, зьнікаючы, мы, як даўнія інкі ці ацтэкі, адчуваем генную прагу да ўвекавечаньня: складаем паэмы пра свае літары («Ь») і ставім ім помнікі («Ў»).
Па сакральным стаўленьні да графічных сымбаляў мы можам раўняцца толькі з ярогліфнымі японцамі ці кітайцамі.
Паняткі мы замяняем літарамі (М, Ж), падборам літар — спаміны (ЧК, СССР) або сродкі перамяшчэньня (ЗАЗ, МАЗ). Урэшце — і корань слова «літаратура» ў беларусаў — ад літары (у суседзяў расейцаў мусіла б ужывацца слова букватура — на ўзор буквара, які савецкая пэдагогіка прапісала і ў беларускія слоўнікі…).
Нашы продкі перадавалі літарамі лікі. Яшчэ 80 гадоў назад у літары спрабавалі адлюстраваць «дух эпохі» — і ўводзілі замест дж графічную выяву сярпа й молата. Сёньня ж некаторыя абазначаюць літарай сваю грамадзянскую пазыцыю — праз ь. У сучасным беларускім жыцьці нястомна выслаўляецца вялікая літара Я: «Я дал…», «Я построил».
Беларускія інтэлектуалы асобны статус надаюць дзьвюм літарам: ь і ў. А я прапаную асобна ўганараваць тую, што запісалася паміж імі, — літару і.
Прапаную ўганараваць літару, зь якой пачынаецца Беларусь: тапаграфічнае абазначэньне мяжы на картах — палачка, кропачка; палачка, кропачка…
Прапаную ўганараваць літару-працаўніцу: пасьля а яна сустракаецца найчасьцей.
Прапаную ўганараваць найбольш праінфармаваную літару, якая здольна выказваць неахопную шматзначнасьць гуку і — гуку зьдзіўленьня, спалоху, ікоты…
Літару, помнікамі якой — старадаўнія рымскія й атэнскія калюмны з кропкамі ўзыходнага сонца.
Літару-сашчэпку, літару-зьвязку, самы кампанейскі знак алфавіту, які злучае: Ясь і Яніна.
Літару, што нагадвае фігурку пінгвінавіднага чалавека — той нават нешта паказвае кароткай рукой.
Літару, якая хоць і падобна да шахматнай пешкі, але годна ўзьнімаецца ў радку над іншымі.
Літару з па-беларуску сымбалічным лёсам: калі яна апынаецца заціснутай паміж галоснымі, над і навісае сякера — абазначэньне націску папярэдняга складу, — і ёй адсякаюць галаву.
Літару-паходню.
Літару-перакулены клічнік.
Літару — выяву мужчынскай годнасьці ў спрадвечны момант працягу чалавечага роду. Урэшце — вынік шлюбу заходняга і ўсходняга пісьменства, спэрматазоід лацінкі, які навечна пасяліўся ў беларускай кірыліцы.
І няхай жыве й плодзіцца беларуская літара і — амаль адзінае, што захавалася ў нашай цяпершчыне ад эўрапейскасьці, — акрамя парэшткаў старадаўніх замкаў і надзеі!
Нам наканавана ставіць над і кропку!
Авансцэна
Андрэй Расінскі: “Беларускі тэатар назапашвае сілу для новага жыцьця”
На тэатральных пляцоўках краіны заканчваецца чарговы тэатральны сэзон. Чым парадаваў ён гледачоў і адмыслоўцаў? Якімі новымі імёнамі, зьявамі, працэсамі адзначыўся? На гэтыя ды іншыя пытаньні Валянціны Аксак адказвае незалежны мастацкі крытык і культуроляг Андрэй Расінскі.
(Валянціна Аксак: ) “У адным з інтэрвію нашаму “Дому літаратара” вядомы рэжысэр, стваральнік і мастацкі кіраўнік тэатру “Вольная сцэна”, звольнены зь яго Міністэрствам культуры ў 2000-м годзе Валеры Мазынскі сказаў (цытую): “Ні тады, ні цяпер наш тэатар, на жаль, нічога ня можа прапанаваць цікавага. Тым больш, сытуацыя, у якой мы сёньня жывём... — да яе тэатар наш ня мае ніякага дачыненьня. Ён — мёртвы, ён гаворыць пра што заўгодна, толькі не пра тое жыцьцё, якім мы жывём”. Ці згодны вы з такою высноваю?”
(Андрэй Расінскі: ) “Я з такою высноваю ня згодзен, таму што зьявіліся новыя моцныя маладыя драматургі — вельмі цікавыя й самыя розныя, ідуць даволі цікавыя творчыя працэсы. Напрыклад, зьявіўся драматург Анатоль Шурпін з канцэпцыяй тэатру “Блеф”. Гэта вельмі незвычайная канцэпцыя, і калі яе атрымаецца рэалізаваць, то будзем мець сапраўды новы тып тэатру. Зьявіўся такі буржуазны — у добрым сэнсе — аўтар Андрэй Курэйчык, творы якога скіраваны на масавую аўдыторыю, і гэта таксама радуе. Урэшце зьявіўся радыкальны “Свабодны тэатар”, такі вельмі ранны, вельмі жывы, ён б’е па нэрвах, ён дзейнічае. З іншага боку, канечне, ёсьць такая акадэмічная закасьцянеласьць. Але працэсы рухаюцца, і працэсы вельмі цікавыя”.
(Аксак: ) “Некаторыя адмыслоўцы, гаворачы пра несумненныя зьявы прамінанага тэатральнага сэзону, называюць пастаўленага Пінігіным на купалаўскай сцэне “Сымона-музыку”, “Дзікае паляваньне караля Стаха”, якое там жа ж зьдзейсьніў Савіцкі, “Ладзьдзю роспачы” Баркоўскага ў коласаўцаў. Што вы запісалі б у аналы беларускага тэатру сэзону 2005-2006?”
(Расінскі: ) “Асабіста на мяне ў гэтым сэзоне вельмі моцнае ўражаньне зрабіў “Свабодны тэатар”. Гэта было нешта такое, з чым я раней ніколі не сутыкаўся. Гэта быў адмысловы фармат падпольных спэктакляў, якія вельмі моцна дзейнічаюць на гледача. Спачатку я паставіўся зь вялікай насьцярогай і да самой ідэі такога тэатру і да выбару п’ес для пастаноўкі. Аднак тое, што зрабілі рэжысэры, тое, што зрабілі акторы, — выбітнае відовішча. Гэта вельмі сучасны тэатар, гуманны тэатар”.
(Аксак: ) “Я яшчэ раз упэўнілася, што сёньня “Свабодны тэатар” знаходзіцца на самай высокай прыступцы ў прафэсійнай герархіі беларускіх тэатральных калектываў”. Ці далучаецеся вы да такое самаацэнкі дырэктара “Свабоднага тэатру” Наталі Каляды, якую яна зрабіла днямі пасьля вяртаньня гэтага новага беларускага тэатральнага калектыву з кароткачасовага туру ў Польшчу й Фінляндыю?”
(Расінскі: ) “Што “Свабодны тэатар” займае вельмі высокую прыступку, — гэта праўда. Іншая справа, што многія могуць не пагаджацца зь ягонай эстэтыкай, якая падчас шакуе. І нават мне шмат што ў ёй цяжка прыняць. Але што гэта вельмі цікавая мастацкая зьява — безумоўна, так”.
(Аксак: ) “Уявім сабе, што сёньня рассыпалася дзяржаўная манаполія на ўсю культуру. Якое месца вы прадказваеце цяпер фактычна падпольнаму “Свабоднаму тэатру” ў такой новай дэмакратычнай Беларусі?”
(Расінскі: ) “Ён можа тады набыць своеасаблівы статус авангарднай пляцоўкі для моладзі, для такіх радыкальных сацыяльна-эстэтычных пратэстаў, скажам так, якія будуць запатрабаваны ў любым грамадзтве. Але будзе ня толькі “Свабодны тэатар”, будзе мноства тэатраў. Будзе тэатар Курэйчыка — гэта абсалютна натуральна, — тэатар, разьлічаны на сярэднюю клясу, якая складацьме масавую аўдыторыю, бо крыху мэлядраматычны, крыху пацешніцкі й забаўляльны адначасна. Будзе тэатар Пінігіна — адначасна і акадэмічны, і экспэрымэнтальны. Ня будзе адной аднастайнай плыні. Будзе разнастайнае мноства… Працэсы ідуць, яны ўжо закладаюцца… І потым мы самі будзем зьдзіўляцца гэтай разнастайнасьці”.
(Аксак: ) “А ці застанецца акадэмічны тэатар?”
(Расінскі: ) “Канечне, ён застанецца. Але каб выжыць, ён будзе змушаны рэцэптаваць экспэрымэнтальныя, авангардовыя напрацоўкі вольных пляцовак — з аднаго боку; з другога ж боку, ён мусіць засвойваць элемэнты масавасьці”.
(Аксак: ) “Зрабіце некаторыя высновы пра тое, што цяпер маем. Каротка, калі ласка”.
(Расінскі: ) “Ёсьць вельмі моцныя пастаноўкі Пінігіна, які не губляе свайго ўзроўню. Маюцца маладыя аўтары, п’есы якіх не ажылі яшчэ на сцэнах, але ў іх закладзены калясальны патэнцыял. Ёсьць энэргічны “Свабодны тэатар”. І ёсьць пазатэатральныя зьявы, якія могуць быць злучаны з усім гэтым, — тыя ж клюбы, кавярні, палітычная актыўнасьць на вуліцах кшталту флэш-мобаў. Гэта ўсё жыве, разьвіваецца і ўсё больш і больш назапашвае сілу для яшчэ мацнейшай праявы ў будучыні”.
Нотны сшытак
Усё больш актыўнымі робяцца творчыя сувязі беларускіх і ўкраінскіх рок-музыкаў. Яшчэ адным сьведчаньнем таго падаецца зборнік “Чарнобыльскі вецер”. У гэтым альбоме песьня гомельскай групы “Gods Tower” выконваецца ўкраінскімі музыкамі па-беларуску. З падрабязнасьцямі — Дзьмітры Падбярэзскі.
(Падбярэзскі: ) “Кіеўская група “Цінь Сонца” й ейны лідэр Сяргей Васілюк трымаюцца стылістыкі фолк-мэтал, што, дарэчы, было характэрна й для музыкі “Gods Tower”. Напачатку ўкраінцы пад назвай “Песьня Чугайстра” стварылі ўласную ўкраінамоўную вэрсію англамоўнай “Twilight Sun” для трыб’юту “Gods Tower”, а потым перасьпявалі яе ж па-беларуску й прысьвяцілі песьню 20-й гадавіне Чарнобыльскай аварыі.
Я пазваніў Сяргею Васілюку ў Кіеў і напачатку пацікавіўся, як жа адбылося ягонае знаёмства з творчасьцю “Gods Tower”?”
(Васілюк: ) “З творчасьцю “Gods Tower” я пазнаёміўся, на жаль, толькі ў 2002 годзе. Наагул, мэтал-культуру я палюбіў адно гадоў з шэсьць таму, і “Gods Tower” для мяне зрабіліся такім вельмі прыемным адкрыцьцём. Я адразу ж вельмі захапіўся тым, што рабілі “Gods Tower”.
(Падбярэзскі: ) “Як жа нараджаюцца творчыя сувязі музыкаў розных краінаў? Якім чынам песьня гамяльчан патрапіла ў рэпэртуар украінскіх музыкаў?”
(Васілюк: ) “Пасьля таго, як мы запісалі наш першы альбом “Над Диким Полем”, я намагаўся неяк супрацоўнічаць з усімі патрыятычнымі арганізацыямі, і ня толькі ва Ўкраіне. І нейкім такім чынам — ці то ў форумах, ці то яшчэ дзе — я выйшаў на “Metalaction”. І мы зь імі абгаворвалі песьні з нашага першага альбому. А потым праз паўгоду раптам мне Віталь Супрановіч піша: ці не хацелі б мы ўзяць удзел у трыб’юце “Gods Tower”. Гэта было для нас вельмі нечакана, таму што гэтай песьні мы ніколі не выконвалі. То бок, ідэю я выношваў перад гэтым недзе два-тры гады, але, напэўна, добра, што мы зрабілі яе толькі ў цяперашнім складзе. Таму што раней, на маю думку, гэтак зрабіць яскрава ў нас не атрымалася б. Мы практычна за тыдзень зьвялі ўсю песьню, і цяпер вельмі рады, што ўсё так склалася”.
(Падбярэзскі: ) “І гэтак, можна казаць, што “Песьня Чугайстра” зьявілася ў рэпэртуары групы “Цінь Сонца” невыпадкова. Сяргей Васілюк тлумачыць”.
(Васілюк: ) “Ужо два гады таму, яшчэ да таго, як Віталь нам зрабіў прапанову, я ўжо ў нейкіх такіх прыяцельскіх колах гэтую песьню сьпяваў. І засталося толькі ўсё гэта зьвесьці з сучаснымі інструмэнтамі. То бок песьня выконвалася, але толькі ў акустыцы. Яна ўжо была практычна гатова, і таму я адразу спытаў, ці можна яе зрабіць на ўкраінскай мове. Віталь адказаў, што можна. І мы былі вельмі задаволены, што маем мажлівасьць прасьпяваць па-ўкраінску. А потым я наагул быў вельмі зьдзіўлены, што большасьць гуртоў сьпявала на роднай мове. Гэта вельмі добра. Увогуле “Gods Tower” арыентаваліся найперш на ўсёэўрапейскі ўзровень. І, вы ведаеце, — як ні парадаксальна, але ангельская мова ў іхным выкананьні — яна не раздражняе, хоць зазвычай украінская й беларуская мовы для мяне — найродныя. Таму што мы — русічы, і гэта — нашы мовы”.
(Падбярэзскі: ) “Другая вэрсія “Песьні Чугайстра” ў выкананьні “Ціні Сонца” (гэтым разам для зборніка “Чарнобыльскі вецер”) прагучала ўжо па-беларуску. Дарэчы, практычна без акцэнту. І я пацікавіўся ў Сяргея, ці ня было з гэтым праблем?”
(Васілюк: ) “Я ня ведаю, як гэта ў мяне атрымалася без акцэнту прасьпяваць. Я вельмі цешуся. У мяне, напрыклад, бабуля з Чарнігаўскай вобласьці, і, магчыма, неяк генэтычна гэта мне перадалося. Там вельмі падобная да беларускай мовы гаворка, то бок, там перасякаюцца этнасы. Я сам вельмі этналёгію люблю, І вось поўнач Чарнігаўскай вобласьці гэтак плаўна пераходзіць ад украінскага этнасу да беларускага. Таму, мажліва, на такім вось узроўні неяк перадалося. І мне вельмі прыемна, што так атрымалася ў мяне прасьпяваць — даволі блізка да беларускай мовы”.
(Падбярэзскі: ) “Напрыканцы гутаркі я зьвярнуў увагу Сяргея Васілюка на тое, што ў апошні час творчыя кантакты паміж музыкамі Ўкраіны й Беларусі ўсё больш актывізуюцца, між тым жа, такой актыўнасьці музыкаў Беларусі й Расеі амаль не назіраецца. Чым гэткае можа патлумачыць музыка з Украіны?”
(Васілюк: ) “Я яшчэ раз шчыра скажу, што ў нас агульная прабацькаўшчына, і гісторыя Ўкраіны й Беларусі — яна, канечне ж, розная, але яна нашмат бліжэйшая й падобная, чым расейская. То бок, Расея — гэта былая імпэрыя, хоць я ні ў якім разе не хачу сказаць, быццам усе расейцы — імпэрыялісты. Там вельмі шмат ёсьць добрых людзей, але ўсё ж такі ў гэтым пляне ўкраінцы й беларусы адназначна больш блізкія. Здаралася, прыяжджалі да нас беларускія студэнты, і мы заўсёды зь імі з задавальненьнем тусуемся, потым там шмат розных сумесных акцыяў рабілі, у тым ліку, — і палітычных. І беларусы нам дапамагалі, калі нашых хлопцаў затрымлівалі ў Менску. Мы папросту насамрэч — братнія народы. І гэта зусім не таму, што ў нас там колісь быў Савецкі Саюз, а таму, што ў нас была Русь. Прынамсі, у мяне такі погляд”.
Алесь Пашкевіч: “Саюз беларускіх пісьменьнікаў на эміграцыю не зьбіраецца”
Ужо два месяцы ў Вярхоўным судзе працягваецца судовы працэс над Саюзам беларускіх пісьменьнікаў, ініцыяваны Міністэрствам юстыцыі. Прайшлі тры судовых паседжаньні, пасьля якіх бакі не прыйшлі да згоды. І вось цяпер выдае на тое, што Міністэрства гатова адклікаць свой пазоў, калі кіраўніцтва пісьменьніцкай арганізацыі выканае дзьве ўмовы. Падрабязнасьці — у гутарцы Міхася Скоблы са старшынём Саюзу пісьменьнікаў Алесем Пашкевічам.
(Скобла: ) “Алесь, якія вынікі твайго нядаўняга візыту ў Міністэрства юстыцыі?”
(Пашкевіч: ) “Вынікі станоўчыя. Кіраўніцтва Саюзу беларускіх пісьменьнікаў сумесна зь юрыстамі выбудавала даволі трывалую абарону. “Найбольш страшныя” агрэхі ў нашай дзейнасьці, якія, нібыта, выявіла Міністэрства юстыцыі, на апошнім паседжаньні Вярхоўнага суду былі аспрэчаны. Пасьля гэтага й паступіла запрашэньне ў Мінюст абгаварыць далейшую хаду справы. Пра міравое пагадненьне, натуральна, гаварыць не прыходзіцца, аднак фактам застаецца наступнае. Міністэрства юстыцыі ня супраць адклікаць судовы пазоў, калі мы пададзім узор новага сяброўскага білету й здымем з Дому літаратара легендарную ўжо шыльду з “Пагоняй”. Але сваімі рукамі кіраўніцтва Саюзу пісьменьнікаў шыльду здымаць ня будзе, бо сьцяна, на якой яна вісіць, ужо не належыць нашай арганізацыі. На жаль, судовыя й пасьлясудовыя разборкі вымагаюць ня толькі маральных, але й фізычных высілкаў. Падчас згаданага візыту ў Міністэрства юстыцыі стала кепска з сэрцам паэту, ляўрэату Дзяржаўнай прэміі Беларусі Генадзю Бураўкіну. І мы былі змушаны выклікаць “хуткую дапамогу”.
(Скобла: ) “Пажадаем Генадзю Бураўкіну як найхутчэйшай папраўкі. Алесь, раней табою было заяўлена, што ў выпадку ліквідацыі Саюзу пісьменьнікаў у Беларусі ён можа быць зарэгістраваны за мяжой, у тым ліку, — у Маскве. На гэта ёсьць згода старшыні Міжнароднай супольнасьці пісьменьніцкіх саюзаў Сяргея Міхалкова. Але ж Міхалкоў у свой час служыў Сталіну, Хрушчову, Брэжневу, а цяпер падтрымлівае Пуціна, які, у сваю чаргу, падтрымлівае Лукашэнку. Ці не насьцярожвае цябе гэткі “ланцужок”?
(Пашкевіч: ) “Насьцярожвае ў нашым жыцьці шмат што. Але першыя прапановы дапамогі прыйшлі не з Масквы, а з Кіева. Кіраўнік Нацыянальнага саюзу ўкраінскіх пісьменьнікаў Уладзімер Яварыўскі прапанаваў нам зарэгістравацца ва Ўкраіне. Аднак я хачу канстатаваць наступнае: у эміграцыю Саюз беларускіх пісьменьнікаў не зьбіраецца — ні ў Маскву, ні ў Варшаву, ні ў Кіеў. Наша творчая арганізацыя патрэбна якраз на радзіме, у Беларусі”.
(Скобла: ) “На гэтым тыдні быў вызвалены Звон Свабоды, арыштаваны ў ноч з 20 на 21 сакавіка. Амаль два месяцы звон пратрымалі ў пастарунку. Але ж гэта тое самае, што арыштаваць карціну ці помнік, любы твор мастацтва. Ці магчыма “арыштаваць”, прыкладам, помнік Янку Купалу?”
(Пашкевіч: ) “Як сьведчыць сучасная беларуская практыка, — магчыма. І справа са Звонам Свабоды надзвычай сымбалічная. А ўсё-ткі Звон Свабоды, нават у пастарунку, званіў. Па кім ён званіў, — мабыць, здагадваліся тыя, хто яго арыштоўваў… Мне думаецца, невыпадкова супалі ў часе вызваленьне звону й гатовасьць Мінюсту адклікаць свой пазоў. Вясны не спыніць, як і не арыштаваць свабоды”.
(Скобла: ) “Нядаўна Інстытут літаратуры Нацыянальнай Акадэміі навук адзначыў сваё 75-годзьдзе. З гэтай нагоды выканаўца абавязкаў дырэктара Інстытуту Валеры Максімовіч заявіў у “Звяздзе” за 11 траўня, што “сапраўдную літаратуру губіць постмадэрнізм”. Ці не азначае гэта, што ў Беларусі ізноў пачынаецца змаганьне з “антынароднымі” літаратурнымі плынямі?”
(Пашкевіч: ) “Застаецца фактам — падобнае манкурцкае змаганьне працягваецца. Аднак тут можна сказаць пра іншае. Якраз ідэалягічныя ўстаноўкі, імкненьне выслужыцца перад уладай, падначаліцца не літаратуру сучасную вынішчаюць, а губяць саму літаратуразнаўчую навуку. У літаратуры павінны быць розныя плыні. І літаратура, як паказваюць стагодзьдзі ейнага разьвіцьця, не падпарадкоўваецца ідэалягічным устаноўкам, а тым больш — указаньням літаратуразнаўцаў, пастаўленых з пугаю, з нажом ці з нажніцамі кіраваць літаратурным працэсам. Калі ўжо гаварыць пра юбілеі, то варта згадаць, што ў траўні спаўняецца 30 гадоў Дому літаратара па адрасе Фрунзэ, 5. На жаль, сёньня гэта не зусім наш Дом. І мне ўцешна, што культурніцкую эстафэту ад яго пераняў другі “Дом літаратара” — на хвалях Беларускай Свабоды”.
Алесь Пашкевіч. З новых твораў
Лебяда
Адцьвілі васількі на пожні — лебяда ля хат, у краіне, дзе кожны ці вораг, ці раб.
І ні радасьці, і ні хлеба, ні вады жывой. паміраем пад сонным небам на зямлі зь лебядой,
дзе і пан, і прарок найпершы — збродны зяць. Загадаць можа й вершы не пісаць…
А яны ў нас і так бяз рыфмаў, — нібы сэрцы бяз пульсу-біцьця, нібы сьцежкі марскія бяз рыфаў, быццам сьмерць — без жыцьця.
***
У срэбры сьнежнага раздольля прыйшла, нібыта Каляда, — мая крыклівая нядоля, мая маўклівая бяда.
Я на журбы тваёй парадзе вандроўнік вечны й першы госьць, маё чароўнае бязладзьдзе, маё суладзьдзе-прыгажосьць.
Мне сьніўся голас твой вітальны на нізкім ложку з крышталю: — Штоноч падманваючы тайна, я і кахаю, і люблю…
Каханьню й ноччу нашай цесна: мы высьнім раніцай яшчэ, як сакавік са сьнегу-цеста калюгаў дранікі пячэ…
і (Эсэ)
Усё, як вядома, некалі пачалося са слова. Затым былі сказы, летапісы, кнігі. А цяпер беларусы становяцца нацыяй літары: бяз кнігі, безь летапісаў, бяз сказаў, бяз слова. Хоць і з паўмільённымі накладамі дзяржаўных газэт, і зь нястомным вяшчаньнем «нацыянальных», і з ажно дзьвюма дзяржаўнымі мовамі…
Мы — нацыя, сьціснутая да гуку, мы — абрэзаныя да літары!
Забываючы сваю мову, губляючы сваё слова, зьнікаючы, мы, як даўнія інкі ці ацтэкі, адчуваем генную прагу да ўвекавечаньня: складаем паэмы пра свае літары («Ь») і ставім ім помнікі («Ў»).
Па сакральным стаўленьні да графічных сымбаляў мы можам раўняцца толькі з ярогліфнымі японцамі ці кітайцамі.
Паняткі мы замяняем літарамі (М, Ж), падборам літар — спаміны (ЧК, СССР) або сродкі перамяшчэньня (ЗАЗ, МАЗ). Урэшце — і корань слова «літаратура» ў беларусаў — ад літары (у суседзяў расейцаў мусіла б ужывацца слова букватура — на ўзор буквара, які савецкая пэдагогіка прапісала і ў беларускія слоўнікі…).
Нашы продкі перадавалі літарамі лікі. Яшчэ 80 гадоў назад у літары спрабавалі адлюстраваць «дух эпохі» — і ўводзілі замест дж графічную выяву сярпа й молата. Сёньня ж некаторыя абазначаюць літарай сваю грамадзянскую пазыцыю — праз ь. У сучасным беларускім жыцьці нястомна выслаўляецца вялікая літара Я: «Я дал…», «Я построил».
Беларускія інтэлектуалы асобны статус надаюць дзьвюм літарам: ь і ў. А я прапаную асобна ўганараваць тую, што запісалася паміж імі, — літару і.
Прапаную ўганараваць літару, зь якой пачынаецца Беларусь: тапаграфічнае абазначэньне мяжы на картах — палачка, кропачка; палачка, кропачка…
Прапаную ўганараваць літару-працаўніцу: пасьля а яна сустракаецца найчасьцей.
Прапаную ўганараваць найбольш праінфармаваную літару, якая здольна выказваць неахопную шматзначнасьць гуку і — гуку зьдзіўленьня, спалоху, ікоты…
Літару, помнікамі якой — старадаўнія рымскія й атэнскія калюмны з кропкамі ўзыходнага сонца.
Літару-сашчэпку, літару-зьвязку, самы кампанейскі знак алфавіту, які злучае: Ясь і Яніна.
Літару, што нагадвае фігурку пінгвінавіднага чалавека — той нават нешта паказвае кароткай рукой.
Літару, якая хоць і падобна да шахматнай пешкі, але годна ўзьнімаецца ў радку над іншымі.
Літару з па-беларуску сымбалічным лёсам: калі яна апынаецца заціснутай паміж галоснымі, над і навісае сякера — абазначэньне націску папярэдняга складу, — і ёй адсякаюць галаву.
Літару-паходню.
Літару-перакулены клічнік.
Літару — выяву мужчынскай годнасьці ў спрадвечны момант працягу чалавечага роду. Урэшце — вынік шлюбу заходняга і ўсходняга пісьменства, спэрматазоід лацінкі, які навечна пасяліўся ў беларускай кірыліцы.
І няхай жыве й плодзіцца беларуская літара і — амаль адзінае, што захавалася ў нашай цяпершчыне ад эўрапейскасьці, — акрамя парэшткаў старадаўніх замкаў і надзеі!
Нам наканавана ставіць над і кропку!
Авансцэна
Андрэй Расінскі: “Беларускі тэатар назапашвае сілу для новага жыцьця”
На тэатральных пляцоўках краіны заканчваецца чарговы тэатральны сэзон. Чым парадаваў ён гледачоў і адмыслоўцаў? Якімі новымі імёнамі, зьявамі, працэсамі адзначыўся? На гэтыя ды іншыя пытаньні Валянціны Аксак адказвае незалежны мастацкі крытык і культуроляг Андрэй Расінскі.
(Валянціна Аксак: ) “У адным з інтэрвію нашаму “Дому літаратара” вядомы рэжысэр, стваральнік і мастацкі кіраўнік тэатру “Вольная сцэна”, звольнены зь яго Міністэрствам культуры ў 2000-м годзе Валеры Мазынскі сказаў (цытую): “Ні тады, ні цяпер наш тэатар, на жаль, нічога ня можа прапанаваць цікавага. Тым больш, сытуацыя, у якой мы сёньня жывём... — да яе тэатар наш ня мае ніякага дачыненьня. Ён — мёртвы, ён гаворыць пра што заўгодна, толькі не пра тое жыцьцё, якім мы жывём”. Ці згодны вы з такою высноваю?”
(Андрэй Расінскі: ) “Я з такою высноваю ня згодзен, таму што зьявіліся новыя моцныя маладыя драматургі — вельмі цікавыя й самыя розныя, ідуць даволі цікавыя творчыя працэсы. Напрыклад, зьявіўся драматург Анатоль Шурпін з канцэпцыяй тэатру “Блеф”. Гэта вельмі незвычайная канцэпцыя, і калі яе атрымаецца рэалізаваць, то будзем мець сапраўды новы тып тэатру. Зьявіўся такі буржуазны — у добрым сэнсе — аўтар Андрэй Курэйчык, творы якога скіраваны на масавую аўдыторыю, і гэта таксама радуе. Урэшце зьявіўся радыкальны “Свабодны тэатар”, такі вельмі ранны, вельмі жывы, ён б’е па нэрвах, ён дзейнічае. З іншага боку, канечне, ёсьць такая акадэмічная закасьцянеласьць. Але працэсы рухаюцца, і працэсы вельмі цікавыя”.
(Аксак: ) “Некаторыя адмыслоўцы, гаворачы пра несумненныя зьявы прамінанага тэатральнага сэзону, называюць пастаўленага Пінігіным на купалаўскай сцэне “Сымона-музыку”, “Дзікае паляваньне караля Стаха”, якое там жа ж зьдзейсьніў Савіцкі, “Ладзьдзю роспачы” Баркоўскага ў коласаўцаў. Што вы запісалі б у аналы беларускага тэатру сэзону 2005-2006?”
(Расінскі: ) “Асабіста на мяне ў гэтым сэзоне вельмі моцнае ўражаньне зрабіў “Свабодны тэатар”. Гэта было нешта такое, з чым я раней ніколі не сутыкаўся. Гэта быў адмысловы фармат падпольных спэктакляў, якія вельмі моцна дзейнічаюць на гледача. Спачатку я паставіўся зь вялікай насьцярогай і да самой ідэі такога тэатру і да выбару п’ес для пастаноўкі. Аднак тое, што зрабілі рэжысэры, тое, што зрабілі акторы, — выбітнае відовішча. Гэта вельмі сучасны тэатар, гуманны тэатар”.
(Аксак: ) “Я яшчэ раз упэўнілася, што сёньня “Свабодны тэатар” знаходзіцца на самай высокай прыступцы ў прафэсійнай герархіі беларускіх тэатральных калектываў”. Ці далучаецеся вы да такое самаацэнкі дырэктара “Свабоднага тэатру” Наталі Каляды, якую яна зрабіла днямі пасьля вяртаньня гэтага новага беларускага тэатральнага калектыву з кароткачасовага туру ў Польшчу й Фінляндыю?”
(Расінскі: ) “Што “Свабодны тэатар” займае вельмі высокую прыступку, — гэта праўда. Іншая справа, што многія могуць не пагаджацца зь ягонай эстэтыкай, якая падчас шакуе. І нават мне шмат што ў ёй цяжка прыняць. Але што гэта вельмі цікавая мастацкая зьява — безумоўна, так”.
(Аксак: ) “Уявім сабе, што сёньня рассыпалася дзяржаўная манаполія на ўсю культуру. Якое месца вы прадказваеце цяпер фактычна падпольнаму “Свабоднаму тэатру” ў такой новай дэмакратычнай Беларусі?”
(Расінскі: ) “Ён можа тады набыць своеасаблівы статус авангарднай пляцоўкі для моладзі, для такіх радыкальных сацыяльна-эстэтычных пратэстаў, скажам так, якія будуць запатрабаваны ў любым грамадзтве. Але будзе ня толькі “Свабодны тэатар”, будзе мноства тэатраў. Будзе тэатар Курэйчыка — гэта абсалютна натуральна, — тэатар, разьлічаны на сярэднюю клясу, якая складацьме масавую аўдыторыю, бо крыху мэлядраматычны, крыху пацешніцкі й забаўляльны адначасна. Будзе тэатар Пінігіна — адначасна і акадэмічны, і экспэрымэнтальны. Ня будзе адной аднастайнай плыні. Будзе разнастайнае мноства… Працэсы ідуць, яны ўжо закладаюцца… І потым мы самі будзем зьдзіўляцца гэтай разнастайнасьці”.
(Аксак: ) “А ці застанецца акадэмічны тэатар?”
(Расінскі: ) “Канечне, ён застанецца. Але каб выжыць, ён будзе змушаны рэцэптаваць экспэрымэнтальныя, авангардовыя напрацоўкі вольных пляцовак — з аднаго боку; з другога ж боку, ён мусіць засвойваць элемэнты масавасьці”.
(Аксак: ) “Зрабіце некаторыя высновы пра тое, што цяпер маем. Каротка, калі ласка”.
(Расінскі: ) “Ёсьць вельмі моцныя пастаноўкі Пінігіна, які не губляе свайго ўзроўню. Маюцца маладыя аўтары, п’есы якіх не ажылі яшчэ на сцэнах, але ў іх закладзены калясальны патэнцыял. Ёсьць энэргічны “Свабодны тэатар”. І ёсьць пазатэатральныя зьявы, якія могуць быць злучаны з усім гэтым, — тыя ж клюбы, кавярні, палітычная актыўнасьць на вуліцах кшталту флэш-мобаў. Гэта ўсё жыве, разьвіваецца і ўсё больш і больш назапашвае сілу для яшчэ мацнейшай праявы ў будучыні”.
Нотны сшытак
Усё больш актыўнымі робяцца творчыя сувязі беларускіх і ўкраінскіх рок-музыкаў. Яшчэ адным сьведчаньнем таго падаецца зборнік “Чарнобыльскі вецер”. У гэтым альбоме песьня гомельскай групы “Gods Tower” выконваецца ўкраінскімі музыкамі па-беларуску. З падрабязнасьцямі — Дзьмітры Падбярэзскі.
(Падбярэзскі: ) “Кіеўская група “Цінь Сонца” й ейны лідэр Сяргей Васілюк трымаюцца стылістыкі фолк-мэтал, што, дарэчы, было характэрна й для музыкі “Gods Tower”. Напачатку ўкраінцы пад назвай “Песьня Чугайстра” стварылі ўласную ўкраінамоўную вэрсію англамоўнай “Twilight Sun” для трыб’юту “Gods Tower”, а потым перасьпявалі яе ж па-беларуску й прысьвяцілі песьню 20-й гадавіне Чарнобыльскай аварыі.
Я пазваніў Сяргею Васілюку ў Кіеў і напачатку пацікавіўся, як жа адбылося ягонае знаёмства з творчасьцю “Gods Tower”?”
(Васілюк: ) “З творчасьцю “Gods Tower” я пазнаёміўся, на жаль, толькі ў 2002 годзе. Наагул, мэтал-культуру я палюбіў адно гадоў з шэсьць таму, і “Gods Tower” для мяне зрабіліся такім вельмі прыемным адкрыцьцём. Я адразу ж вельмі захапіўся тым, што рабілі “Gods Tower”.
(Падбярэзскі: ) “Як жа нараджаюцца творчыя сувязі музыкаў розных краінаў? Якім чынам песьня гамяльчан патрапіла ў рэпэртуар украінскіх музыкаў?”
(Васілюк: ) “Пасьля таго, як мы запісалі наш першы альбом “Над Диким Полем”, я намагаўся неяк супрацоўнічаць з усімі патрыятычнымі арганізацыямі, і ня толькі ва Ўкраіне. І нейкім такім чынам — ці то ў форумах, ці то яшчэ дзе — я выйшаў на “Metalaction”. І мы зь імі абгаворвалі песьні з нашага першага альбому. А потым праз паўгоду раптам мне Віталь Супрановіч піша: ці не хацелі б мы ўзяць удзел у трыб’юце “Gods Tower”. Гэта было для нас вельмі нечакана, таму што гэтай песьні мы ніколі не выконвалі. То бок, ідэю я выношваў перад гэтым недзе два-тры гады, але, напэўна, добра, што мы зрабілі яе толькі ў цяперашнім складзе. Таму што раней, на маю думку, гэтак зрабіць яскрава ў нас не атрымалася б. Мы практычна за тыдзень зьвялі ўсю песьню, і цяпер вельмі рады, што ўсё так склалася”.
(Падбярэзскі: ) “І гэтак, можна казаць, што “Песьня Чугайстра” зьявілася ў рэпэртуары групы “Цінь Сонца” невыпадкова. Сяргей Васілюк тлумачыць”.
(Васілюк: ) “Ужо два гады таму, яшчэ да таго, як Віталь нам зрабіў прапанову, я ўжо ў нейкіх такіх прыяцельскіх колах гэтую песьню сьпяваў. І засталося толькі ўсё гэта зьвесьці з сучаснымі інструмэнтамі. То бок песьня выконвалася, але толькі ў акустыцы. Яна ўжо была практычна гатова, і таму я адразу спытаў, ці можна яе зрабіць на ўкраінскай мове. Віталь адказаў, што можна. І мы былі вельмі задаволены, што маем мажлівасьць прасьпяваць па-ўкраінску. А потым я наагул быў вельмі зьдзіўлены, што большасьць гуртоў сьпявала на роднай мове. Гэта вельмі добра. Увогуле “Gods Tower” арыентаваліся найперш на ўсёэўрапейскі ўзровень. І, вы ведаеце, — як ні парадаксальна, але ангельская мова ў іхным выкананьні — яна не раздражняе, хоць зазвычай украінская й беларуская мовы для мяне — найродныя. Таму што мы — русічы, і гэта — нашы мовы”.
(Падбярэзскі: ) “Другая вэрсія “Песьні Чугайстра” ў выкананьні “Ціні Сонца” (гэтым разам для зборніка “Чарнобыльскі вецер”) прагучала ўжо па-беларуску. Дарэчы, практычна без акцэнту. І я пацікавіўся ў Сяргея, ці ня было з гэтым праблем?”
(Васілюк: ) “Я ня ведаю, як гэта ў мяне атрымалася без акцэнту прасьпяваць. Я вельмі цешуся. У мяне, напрыклад, бабуля з Чарнігаўскай вобласьці, і, магчыма, неяк генэтычна гэта мне перадалося. Там вельмі падобная да беларускай мовы гаворка, то бок, там перасякаюцца этнасы. Я сам вельмі этналёгію люблю, І вось поўнач Чарнігаўскай вобласьці гэтак плаўна пераходзіць ад украінскага этнасу да беларускага. Таму, мажліва, на такім вось узроўні неяк перадалося. І мне вельмі прыемна, што так атрымалася ў мяне прасьпяваць — даволі блізка да беларускай мовы”.
(Падбярэзскі: ) “Напрыканцы гутаркі я зьвярнуў увагу Сяргея Васілюка на тое, што ў апошні час творчыя кантакты паміж музыкамі Ўкраіны й Беларусі ўсё больш актывізуюцца, між тым жа, такой актыўнасьці музыкаў Беларусі й Расеі амаль не назіраецца. Чым гэткае можа патлумачыць музыка з Украіны?”
(Васілюк: ) “Я яшчэ раз шчыра скажу, што ў нас агульная прабацькаўшчына, і гісторыя Ўкраіны й Беларусі — яна, канечне ж, розная, але яна нашмат бліжэйшая й падобная, чым расейская. То бок, Расея — гэта былая імпэрыя, хоць я ні ў якім разе не хачу сказаць, быццам усе расейцы — імпэрыялісты. Там вельмі шмат ёсьць добрых людзей, але ўсё ж такі ў гэтым пляне ўкраінцы й беларусы адназначна больш блізкія. Здаралася, прыяжджалі да нас беларускія студэнты, і мы заўсёды зь імі з задавальненьнем тусуемся, потым там шмат розных сумесных акцыяў рабілі, у тым ліку, — і палітычных. І беларусы нам дапамагалі, калі нашых хлопцаў затрымлівалі ў Менску. Мы папросту насамрэч — братнія народы. І гэта зусім не таму, што ў нас там колісь быў Савецкі Саюз, а таму, што ў нас была Русь. Прынамсі, у мяне такі погляд”.
