(Сурмач: ) “Чарнобыльская аварыя здарылася ў той час, калі ў Беларусі ўжо пачалося новае нацыянальнае Адраджэньне, калі пачалі выяўляцца прыкметы разбурэньня таталітарнай савецкай сыстэмы, калі “жалезная заслона”, якая аддзяляла Савецкі Саюз ад цэлага сьвету, паволі рушылася і кантакты з заходнім сьветам для савецкіх грамадзянаў ужо не лічыліся злачынствам.
Пасьляваенная беларуская эміграцыя, якая была ізаляваная ад краіны свайго паходжаньня больш за сорак гадоў, з усёй шчырасьцю адклікнулася на Чарнобыльскую трагедыю. Так сталася, што менавіта праз гэтую бяду эмігранты ўпершыню атрымалі магчымасьць легальна кантактаваць з Бацькаўшчынаю.
Адным зь першых беларусаў замежжа, хто прыехаў у Беларусь і прывёз гуманітарную дапамогу, быў айцец Аляксандр Надсан з Лёндану. Ён згадвае:”
(Надсан: ) “Весткі былі такія недакладныя, што мы проста не ведалі, што думаць – вялікая аварыя ці малая, улады хавалі ўсё. Недзе толькі праз два гады пасьля аварыі памалу пачалі ўяўляць, якая гэта вялікая трагедыя, і мы пастанавілі нешта зрабіць. Сабраліся разам беларусы і нашыя ангельскія сябры, кінулі лёзунг, прыйшлі грошы, але мы не ведалі, чым патрэбна дапамагчы. Я званіў у Менск, мне сказалі, што можам прывезьці шпрыцы і мульцівітаміны. Найбольш гэтага мы і прывезьлі першы раз.
На першым часе я вазіў сам, мяне падвезьлі машынай да карабля, я даехаў у Галяндыю, а там сеў на цягнік, меў з сабою дзьве вялізныя скрыні. Гэты цягнік ішоў з Заходняй Эўропы ў Маскву, там былі праваднікі, я папрасіў, каб гэтыя скрыні ўзялі. Яны бачылі, што я сьвятар, і кажуць: "Бацюшка, трэба блаславіць". Трэба было, праўда, “блаславіць” ня крыжам, а далярамі, безумоўна. Узялі гэтыя скрыні, схавалі ў цягніку, і такім чынам я даехаў да Менску. Я думаў, што ніхто ня ведае аб маім прыезьдзе, я толькі айцу Яну Матусевічу сказаў. Прыехаў, а на пэроне поўна людзей у 5 гадзін раніцы, мяне сустракалі. Для мяне гэта было вялікае зьдзіўленьне, я быў моцна ўзрушаны. Гэта было ў сакавіку 1990 году, гэта было маё першае падарожжа ў Беларусь”.
(Сурмач: ) “Дзе Вы тады пабывалі?”
(Надсан: ) “Адведалі шпіталі ў Менску, у Бараўлянах. Тады я пабачыў, якая гэта сапраўды вялікая бяда.
У наступны раз мы ўжо мелі свой маленькі грузавік, ужо больш лекаў прывезьлі, паехалі не толькі ў Менск, але і ў Гомель, Хойнікі, Брагін. Ведаеце, я быў захоплены беларускімі лекарамі. Яны сапраўды аддавалі і сэрца і жыцьцё і сілы, каб нешта зрабіць. Але былі бездапаможнымі, бо ня мелі ні лекаў, нічога напачатку. І добрыя лекары, маглі дапамагчы, але не маглі. У Гомельскім абласным шпіталі працавала лекарка Шуміхіна, яна ўсё аддавала дзецям, для яе кожная сьмерць дзіцяці была трагедыя.
А потым яшчэ езьдзілі ў Магілёў і іншыя месцы. Я зрабіў недзе 15 такіх паездак, па два-тры разы ў год вазіў. А далей знайшлі яшчэ ангельскіх прыяцеляў, каб браць дзяцей з Беларусі на аздараўленьне ў Англію на лета. Потым я прыяжджаў у Беларусь і сустракаўся з імі і зь іхнымі бацькамі.
Я маю шмат прыяцеляў па ўсёй Беларусі, часам іх сустракаю і тут на Захадзе. Адна дзяўчынка з Гомелю, ёй было тады 10 гадоў, я прыехаў у Бэльгію і сустрэў яе, яна ўжо скончыла ўнівэрсытэт і цяпер з мамаю жыве ў Бэльгіі”.
(Сурмач: ) “Наколькі я памятаю, Вы цесна супрацоўнічалі з Дзіцячым фондам "Сакавік", які стварыла ў Менску ўнучка Якуба Коласа Марыя Міцкевіч?”
(Надсан: ) “Так, Марыя Міцкевіч мне вельмі шмат дапамагала. Потым з нашай дапамогаю стварылася некалькі ангельскіх групаў, яны ўжо самі дапамагалі, гэта ва Ўэльсе, у Паўднёвай Англіі.
На жаль, пасьля вядомых прэзыдэнцкіх выбараў 1994 году стала цяжэй, паставілі столькі ўсялякіх новых умоваў, проста не хацелі дапускаць непасрэдна дапамагаць, хацелі, каб усё ішло праз афіцыйныя структуры. Але мы на гэта не былі згодныя.
Мне ўжо цяпер цяжка, маю каля 80 гадоў, ужо не магу. Дзякуй Богу за тое, што ўдалося зрабіць”.
(Сурмач: ) “У 1989 годзе ў Атаве беларускімі эмігрантамі быў заснаваны Канадзкі фонд дапамогі ахвярам Чарнобыля ў Беларусі. Яго ўзначаліла спадарыня Івонка Сурвіла, цяперашняя старшыня Рады БНР”.
(Сурвіла: ) “З усяго, што ў той час сталася, дзьве рэчы мяне моцна абураюць, што не была сказана адразу праўда пра радыяцыю і што быў справакаваны дождж над Магілёўшчынай, каб радыяцыйная хмара не дайшла да Масквы, або нават да Расеі. І адно і другое былі злачынствам супроць беларускага народу. Хацела б, каб наш народ гэта памятаў”.
(Сурмач: ) “Вы ачольвалі Фонд цягам васьмі гадоў, да абраньня Вас старшынёю Рады БНР, што за гэты час удалося зрабіць?”
(Сурвіла: ) “Нам удалося прывезьці на аздараўленьне ў Канаду тысячы беларускіх дзетак і выслаць тоны лекаў і іншых матэрыялаў у Беларусь, і таксама мы прымалі тут у Канадзе лекараў з Беларусі, якія абменьваліся вопытам, і цяпер гэта прадаўжаецца, прыяжджаюць кожны год 1-2 лекары ва ўнівэрсытэт у Лёндане, у Антарыё. Таксама высылаліся пасылкі, пакуль Лукашэнка не забараніў непасрэдна дапамагаць ахвярам Чарнобылю. Мы вельмі шмат рабілі. Таксама прывозілі сюды дзяцей з дзіцячых дамоў на 10 тыдняў, а іншых на 6 тыдняў. Быў час, калі мы мелі ў Канадзе 42 групы ў розных частках Канады. У 1996-97 гадох, калі я была апошнія гады старшынёю, мы прывозілі больш за 600 дзяцей на год”.
(Сурмач: ) “А як цяпер гэты фонд?”
(Сурвіла: ) “Ён існуе, яны прывозяць цяпер дзяцей. Таксама ёсьць сэкцыі фонду, якія адышлі, каб быць самастойнымі, гэтыя арганізацыі працягваюць дапамагаць Беларусі. Так што мы былі заснавальнікамі арганізацыі сапраўдных прыяцеляў Беларусі. Гэтыя людзі езьдзілі ў Беларусь, адведвалі бацькоў гэтых дзяцей і вярталіся заўсёды абсалютна закаханыя ў беларускі народ”.
(Сурмач: ) “Якія ёсьць цяпер праблемы ў фонду з аказаньнем гуманітарнай дапамогі?”
(Сурвіла: ) “Цяпер усе баяцца, каб хаця Лукашэнка не забараніў прывозіць сюды дзяцей. Гэтыя людзі вельмі шчыра разумеюць праблему і хочуць дапамагчы Беларусі і любяць гэтых дзетак”.
(Сурмач: ) “Але, фактычна, гэтая забарона ўжо амаль існуе?”
(Сурвіла: ) “Так, але, людзі спадзяюцца, што яшчэ будзе магчымасьць нейкім чынам атрымаць дазвол. Гэта сапраўды была б вялікая праблема і ізноў вялікае злачынства супроць беларускага народу.
Беларускія ўлады стараюцца пра гэта забыцца, каб менш было выдаткаў, каб менш было праблемаў і асабліва, каб менш езьдзілі на аздараўленьне, бо, як сказаў сам Лукашэнка, гэта заражае дзяцей, заражае вольным духам. Каб свой уласны ўрад да такой ступені не турбаваўся доляю свайго народу, гэта цяжка сабе ўявіць”.
(Сурмач: ) “У той час, калі людзі з чужых краінаў турбуюцца”.
(Сурвіла: ) “Абсалютна, тады, калі іншыя людзі ва ўсім сьвеце разумеюць гэтую праблему і вельмі ёю пранятыя. Вельмі шмат людзей маглі б не памерці, не захварэць, калі б было абвешчана пра небясьпеку адразу, каб яны бралі лекі супроць радыяцыйнага ёду. Народ наш заўсёды трактаваўся як другарадны ў рамках савецкай імпэрыі, і цяпер таксама трактуецца спадкаемцамі гэтай імпэрыі”.
(Сурмач: ) “Спадарыня Івонка абураная таксама і той непраўдзівай інфармацыяй, якая была пададзена ў апошняй, мінулагодняй Справаздачы ААН “Спадчына Чарнобыля: узьдзеяньне на здароўе, навакольле і сацыяльна-эканамічныя наступствы”.
(Сурвіла: ) “Я не спэцыяліст, але некалі займалася дэмаграфіяй. Доўгі час статыстыкі адносна самагубстваў вельмі розьніліся між краінамі, Аказалася, што там, дзе ўважалася, што самагубства – непрыстойная зьява, у статыстыках пра сьмяротнасьць гэтая прычына не ўказвалася, а толькі запісваўся спосаб, якім яно было выкананае. У іншых краінах проста і зразумела запісвалася, што чалавек пакончыў з жыцьцём. Тады ўважалася, прыкладам, у Швэцыі паміраюць шмат больш людзей па сваёй уласнай волі, чым, скажам, у Італіі. На гэтых дадзеных асноўваліся і розныя высновы.
Я падаю як прыклад з гэтымі самагубствамі, як можна падлічваць. Тое самае адносіцца да падліку ахвяраў Чарнобылю. Навукоўцы апіраюцца на крытэрыі, якія яны самі выбіраюць. А Міжнароднае атамнае агенцтва, безумоўна, карыстаецца тымі высновамі, якія для яго больш выгадныя. Не бяруцца пад увагу факты, калі ёсьць магчымасьць іх абыйсьці.
У справаздачы ААН гаворыцца, што быў выкліканы вялікі страх, але нічога не адбылося, не было катастрофы, што нельга назваць Чарнобыль катастрофаю. Адносна Беларусі ў гэтай справаздачы не бяруцца пад увагу факты, калі ёсьць магчымасьць іх абыйсьці. Нават лейкемія не прызнаецца, пішуць, што гэтая хвароба не зьвязаная з Чарнобылем. Вельмі цынічны падыход”.
(Сурмач: ) “Спадарыня Івонка паведаміла, што канадзкая грамадзкасьць рыхтуецца шырока адзначыць Чарнобыльскую гадавіну”.
(Сурвіла: ) “У Канадзе плянуецца шмат чаго. У Атаве арганізуюць адзначэньне гадавіны Чарнобылю ўкраінцы і, безумоўна, у гэтым будуць браць удзел і беларусы.
Я сама буду ў Монтрэалі, там будзе цэлая сэрыя розных мерапрыемстваў, пачынаючы ад канфэрэнцыі, далей будзе фотавыстава, у хуткім часе будзе таксама паказаны фільм і магчыма адна з найцікавейшых рэчаў – спэктакль па кнізе Сьвятланы Алексіевіч "Чарнобыльская малітва", над гэтым працуе вядомая канадзкая рэжысэрка”.
(Сурмач: ) “У 1992 годзе ўпершыню пасьля ад’езду на эміграцыю наведала Радзіму беларуска Ірэна Каляда з амэрыканскага Кліўлэнду. У адным са шпіталяў яна пабачыла дзяцей, пацярпелых ад радыяцыі. Па прыезьдзе ў Амэрыку спадарыня Ірэна вырашыла дапамагаць беларускім дзецям і заклала адмысловы Фонд “Інтэрнацыянальны голас Амэрыкі”, які ўжо больш 12 гадоў займаецца гуманітарнай дапамогаю Беларусі. Яна супрацоўнічае з некалькімі арганізацыямі ў Беларусі, у тым ліку са Згуртаваньнем беларусаў сьвету “Бацькаўшчына”. Старшыня Рады Згуртаваньня спадарыня Алена Макоўская так падсумоўвае вынікі дзейнасьці Фонду спадарыні Ірэны на сёньняшні дзень:”
(Макоўская: ) “За час, які прайшоў ад заснаваньня Фонду, можна сказаць, што каля 12 тыс. беларускіх дзяцей прайшлі аздараўленьне ў Баўгарыі, Турцыі, Чэхіі, Славеніі, Польшчы, Малдове. Дзякуючы яе клопату ў Беларусь накіроўваліся кантэйнэры з мэдыкамэнтамі, абсталяваньнем для шпіталяў, дзіцячых дамоў. Пры яе дапамозе наша Згуртаваньне беларусаў сьвету "Бацькаўшчына" змагло арганізаваць аздараўленчы адпачынак больш чым для 1 тыс. дзяцей зь Беларусі цягам некалькі гадоў. Аказвалася падтрымка асобным сем''ям, цяжка хворым дзецям”.
(Сурмач: ) “У гэтым годзе плянуеце паслаць дзяцей на адпачынак?”
(Макоўская: ) “У гэтым годзе таксама плянуецца адпраўка групаў на аздараўленьне”.
(Сурмач: ) “Маеце нейкія цяжкасьці ў гэтай справе?”
(Макоўская: ) “Дастаткова цяжка зараз працаваць з гуманітарнаю дапамогаю, з аздараўленьнем дзяцей таму, што ёсьць абмежаваньні на дзяржаўным узроўні. Дзяржава імкнецца ўзяць гэта пад свой манапольны кантроль. Аднак, гуманітарная дапамога працягвае паступаць у Беларусь, арганізацыі і фонды знаходзяць магчымасьць працаваць у гэтым накірунку”.
(Сурмач: ) “Сама спадарыня Ірэна Каляда таксама гаворыць, што ёй стала цяжэй працаваць”.
(Каляда: ) “Многа праблемаў я мела, але неяк выкручваюся. Я цяпер хачу больш дапамагаць сіротам. Я хачу яшчэ пабудаваць Дом – сірацінец. І мы ўжо пачалі займацца гэтым, але яшчэ ідзе гэта памалу”.
(Сурмач: ) “Для сіротаў з Чарнобыльскіх раёнаў?”
(Каляда: ) “Так, так”.
(Сурмач: ) “Якое маеце адчуваньне: Вашыя клопаты не былі дарэмнымі, дзеці ведаюць ад каго дапамога і далучаюцца да беларускасьці, якую Вы на чужыне пранесьлі праз усё жыцьцё?”
(Каляда: ) “У маім офісе вісіць бел-чырвона-белы сьцяг. І я спадзяюся, што гэтыя дзеці, якія былі на дэманстрацыі, я думаю, што там была частачка маіх. Якраз я пачынала дзесяць гадоў таму, а ім было недзе тады 9-10 гадоў. І так вось пакрыху... Мы сваё не пакідаем. Я думаю, што ўсё будзе добра”.
(Сурмач: ) “У першыя гады, калі спадарыня Ірэна стварыла свой Фонд, яна актыўна супрацоўнічала са сп. Міколам Прускім з гораду Грэнд-Рэпідс. Менавіта там знаходзіцца буйная дабрачынная амэрыканская фірма, якая аказвае гуманітарную дапамогу па цэлым сьвеце. Вялізныя кантэйнэры шмат разоў адтуль з дапамогаю сп. Прускага адпраўляліся ў пацярпелыя ад Чарнобылю раёны Беларусі.
Алена Макоўская нагадала і пра тое, як шмат дапамаглі Беларусі вернікі Беларускай праваслаўнай аўтакефальнай царквы з Амэрыкі”.
(Макоўская: ) “Вернікі беларускай праваслаўнай аўтакефальнай царквы, вось Аляксандр Сільвановіч арганізаваў дастаўку ў Беларусь чатыры разы гуманітарнай дапамогі на агульны кошт каля 6 млн. даляраў. Гэта адбылося пасьля таго, як сьветлай памяці Ўладыка Мікалай – першагерарх Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы, наведаў Беларусь і пазнаёміўся з тымі праблемамі, якія паўсталі пасьля Чарнобыльскай катастрофы”.
(Сурмач: ) “Згадаем Анатоля Лук’янчыка з Кліўлэнда, Жоржа Навумчыка і ўсю беларускую грамаду з Саўт-Рывера, якія таксама не засталіся ўбаку ад справы дапамогі Бацькаўшчыне.
Яўген Груша – старшыня Фэдэральнай Рады беларусаў Аўстраліі гаворыць, што і яны прымалі дзяцей з Беларусі на аздараўленьне і дасылалі гуманітарную дапамогу”.
Груша: ) “Так, з Магілёва пазваніў мне доктар Лісіцын. Ён арганізаваў групу, прыехала 10 дзяцей і доктар. Мы разьдзялілі іх па сем''ях, яны тут былі недзе 8 ці 9 тыдняў, мы іх вазілі ўсюды, гэта было летам, сонца ім хапала.
Фэдэральная рада сабрала па цэлай Аўстраліі 48 тыс. аўстралійскіх даляраў. Мы два разы пасылалі аднаразовыя шпрыцы. Я тады завёз усё ў Гомельскі абласны шпіталь”.
(Сурмач: ) “Сп-ня Ірына Курапаткіна з Вашынгтону паведаміла нам пра тое, што зараз беларусы ў Амэрыцы клапоцяцца пра тое, каб з нагоды Чарнобыльскай гадавіны яшчэ больш шырока прыцягнуць увагу грамадзкасьці іншых краінаў да гэтай бяды, каб прыцягнуць больш дапамогі для Беларусі. З гэтай мэтаю яны прымаюць удзел у мерапрыемствах, якія праводзяцца ў Амэрыцы”.
(Курапаткіна: ) “Праграма вельмі шырокая, шмат арганізацый дабрачынных аб''ядналіся ў такі фронт – украінскія, беларускія, расейскія, таксама міжнародныя арганізацыі, каб адзначыць гэтую гадавіну. І сярод іх такія маленькія арганізацыі, як наша група, гэта проста група сяброў, якія сабраліся і вырашылі, што трэба таксама нешта зрабіць. Гэта і беларусы, і таксама нашыя амэрыканскія сябры. Мы ведалі пра такую міжнародную арганізацыю, як "Чарнобыльскі праект" з Ірляндыі.
Мы пазнаёміліся з Кэці Раен, жанчынаю, якая ўзначальвае міжнародны Чарнобыльскі праект. Мы падумалі, што мы таксама можам нешта зрабіць. Адзін з нашых сяброў, Білл Крэнтал, ён фатограф і ведае шмат мастакоў і фатографаў тут і ў Беларусі, а таксама ў Эўропе. Узьнікла такая ідэя – арганізаваць фотавыставу. Такая выстава падрыхтаваная. адкрыцьцё яе адбудзецца 26 красавіка ў будынку Кангрэсу ў Вашынгтоне. На адкрыцьцё запрошаныя прадстаўнікі Кангрэсу, прадстаўнікі сродкаў масавай інфармацыі і другіх арганізацый, дыпляматы. Фатографы, якія прапанавалі свае працы на тэму Чарнобыля, гэта вельмі вядомыя майстры.
Таксама адзін наш знаёмы музыка прапанаваў арганізаваць музыкаў з розных краінаў сьвету і выдаць такі кампакт-дыск рознай музыкі, сродкі ад продажу якога пойдуць у Чарнобыльскі фонд. Аб''ява пра гэты дыск будзе зроблена афіцыйна ў Арганізацыі Аб''яднаных нацыяў 28 красавіка”.
(Сурмач: ) “А што там будзе?”
(Курапаткіна: ) “Будзе афіцыйнае паседжаньне Генэральнай Асамблеі, прысьвечанае тэме Чарнобыля. А таксама будзе адкрыцьцё гэтай нашай выставы, якая пераедзе з Вашынгтону ў Нью-Ёрк.
Пройдзе шмат мерапрыемстваў у Вашынгтоне, у Нью-Ёрку – вялікая канфэрэнцыя, паседжаньне ў Кангрэсе, заявы палітыкаў. Бела дом ужо выступіў з заяваю да 20 гадавіны Чарнобылю пра значэньне гэтай падзеі для міжнароднай супольнасьці. Здаецца, што прайшло ўжо 20 гадоў, але чарнобыльскія праблемы далёка не вырашаныя і гэта важна, каб не забываліся, што Чарнобыльская тэма актуальная і сёньня”.
(Сурмач: ) “Яна можа ўзьнікнуць дзе хочаш у сьвеце?”
(Курапаткіна: ) “Канечне, у любым кутку сьвету яна можа зрабіцца рэальнасьцю ў адзін дзень”.
Пасьляваенная беларуская эміграцыя, якая была ізаляваная ад краіны свайго паходжаньня больш за сорак гадоў, з усёй шчырасьцю адклікнулася на Чарнобыльскую трагедыю. Так сталася, што менавіта праз гэтую бяду эмігранты ўпершыню атрымалі магчымасьць легальна кантактаваць з Бацькаўшчынаю.
Адным зь першых беларусаў замежжа, хто прыехаў у Беларусь і прывёз гуманітарную дапамогу, быў айцец Аляксандр Надсан з Лёндану. Ён згадвае:”
(Надсан: ) “Весткі былі такія недакладныя, што мы проста не ведалі, што думаць – вялікая аварыя ці малая, улады хавалі ўсё. Недзе толькі праз два гады пасьля аварыі памалу пачалі ўяўляць, якая гэта вялікая трагедыя, і мы пастанавілі нешта зрабіць. Сабраліся разам беларусы і нашыя ангельскія сябры, кінулі лёзунг, прыйшлі грошы, але мы не ведалі, чым патрэбна дапамагчы. Я званіў у Менск, мне сказалі, што можам прывезьці шпрыцы і мульцівітаміны. Найбольш гэтага мы і прывезьлі першы раз.
На першым часе я вазіў сам, мяне падвезьлі машынай да карабля, я даехаў у Галяндыю, а там сеў на цягнік, меў з сабою дзьве вялізныя скрыні. Гэты цягнік ішоў з Заходняй Эўропы ў Маскву, там былі праваднікі, я папрасіў, каб гэтыя скрыні ўзялі. Яны бачылі, што я сьвятар, і кажуць: "Бацюшка, трэба блаславіць". Трэба было, праўда, “блаславіць” ня крыжам, а далярамі, безумоўна. Узялі гэтыя скрыні, схавалі ў цягніку, і такім чынам я даехаў да Менску. Я думаў, што ніхто ня ведае аб маім прыезьдзе, я толькі айцу Яну Матусевічу сказаў. Прыехаў, а на пэроне поўна людзей у 5 гадзін раніцы, мяне сустракалі. Для мяне гэта было вялікае зьдзіўленьне, я быў моцна ўзрушаны. Гэта было ў сакавіку 1990 году, гэта было маё першае падарожжа ў Беларусь”.
(Сурмач: ) “Дзе Вы тады пабывалі?”
(Надсан: ) “Адведалі шпіталі ў Менску, у Бараўлянах. Тады я пабачыў, якая гэта сапраўды вялікая бяда.
У наступны раз мы ўжо мелі свой маленькі грузавік, ужо больш лекаў прывезьлі, паехалі не толькі ў Менск, але і ў Гомель, Хойнікі, Брагін. Ведаеце, я быў захоплены беларускімі лекарамі. Яны сапраўды аддавалі і сэрца і жыцьцё і сілы, каб нешта зрабіць. Але былі бездапаможнымі, бо ня мелі ні лекаў, нічога напачатку. І добрыя лекары, маглі дапамагчы, але не маглі. У Гомельскім абласным шпіталі працавала лекарка Шуміхіна, яна ўсё аддавала дзецям, для яе кожная сьмерць дзіцяці была трагедыя.
А потым яшчэ езьдзілі ў Магілёў і іншыя месцы. Я зрабіў недзе 15 такіх паездак, па два-тры разы ў год вазіў. А далей знайшлі яшчэ ангельскіх прыяцеляў, каб браць дзяцей з Беларусі на аздараўленьне ў Англію на лета. Потым я прыяжджаў у Беларусь і сустракаўся з імі і зь іхнымі бацькамі.
Я маю шмат прыяцеляў па ўсёй Беларусі, часам іх сустракаю і тут на Захадзе. Адна дзяўчынка з Гомелю, ёй было тады 10 гадоў, я прыехаў у Бэльгію і сустрэў яе, яна ўжо скончыла ўнівэрсытэт і цяпер з мамаю жыве ў Бэльгіі”.
(Сурмач: ) “Наколькі я памятаю, Вы цесна супрацоўнічалі з Дзіцячым фондам "Сакавік", які стварыла ў Менску ўнучка Якуба Коласа Марыя Міцкевіч?”
(Надсан: ) “Так, Марыя Міцкевіч мне вельмі шмат дапамагала. Потым з нашай дапамогаю стварылася некалькі ангельскіх групаў, яны ўжо самі дапамагалі, гэта ва Ўэльсе, у Паўднёвай Англіі.
На жаль, пасьля вядомых прэзыдэнцкіх выбараў 1994 году стала цяжэй, паставілі столькі ўсялякіх новых умоваў, проста не хацелі дапускаць непасрэдна дапамагаць, хацелі, каб усё ішло праз афіцыйныя структуры. Але мы на гэта не былі згодныя.
Мне ўжо цяпер цяжка, маю каля 80 гадоў, ужо не магу. Дзякуй Богу за тое, што ўдалося зрабіць”.
(Сурмач: ) “У 1989 годзе ў Атаве беларускімі эмігрантамі быў заснаваны Канадзкі фонд дапамогі ахвярам Чарнобыля ў Беларусі. Яго ўзначаліла спадарыня Івонка Сурвіла, цяперашняя старшыня Рады БНР”.
(Сурвіла: ) “З усяго, што ў той час сталася, дзьве рэчы мяне моцна абураюць, што не была сказана адразу праўда пра радыяцыю і што быў справакаваны дождж над Магілёўшчынай, каб радыяцыйная хмара не дайшла да Масквы, або нават да Расеі. І адно і другое былі злачынствам супроць беларускага народу. Хацела б, каб наш народ гэта памятаў”.
(Сурмач: ) “Вы ачольвалі Фонд цягам васьмі гадоў, да абраньня Вас старшынёю Рады БНР, што за гэты час удалося зрабіць?”
(Сурвіла: ) “Нам удалося прывезьці на аздараўленьне ў Канаду тысячы беларускіх дзетак і выслаць тоны лекаў і іншых матэрыялаў у Беларусь, і таксама мы прымалі тут у Канадзе лекараў з Беларусі, якія абменьваліся вопытам, і цяпер гэта прадаўжаецца, прыяжджаюць кожны год 1-2 лекары ва ўнівэрсытэт у Лёндане, у Антарыё. Таксама высылаліся пасылкі, пакуль Лукашэнка не забараніў непасрэдна дапамагаць ахвярам Чарнобылю. Мы вельмі шмат рабілі. Таксама прывозілі сюды дзяцей з дзіцячых дамоў на 10 тыдняў, а іншых на 6 тыдняў. Быў час, калі мы мелі ў Канадзе 42 групы ў розных частках Канады. У 1996-97 гадох, калі я была апошнія гады старшынёю, мы прывозілі больш за 600 дзяцей на год”.
(Сурмач: ) “А як цяпер гэты фонд?”
(Сурвіла: ) “Ён існуе, яны прывозяць цяпер дзяцей. Таксама ёсьць сэкцыі фонду, якія адышлі, каб быць самастойнымі, гэтыя арганізацыі працягваюць дапамагаць Беларусі. Так што мы былі заснавальнікамі арганізацыі сапраўдных прыяцеляў Беларусі. Гэтыя людзі езьдзілі ў Беларусь, адведвалі бацькоў гэтых дзяцей і вярталіся заўсёды абсалютна закаханыя ў беларускі народ”.
(Сурмач: ) “Якія ёсьць цяпер праблемы ў фонду з аказаньнем гуманітарнай дапамогі?”
(Сурвіла: ) “Цяпер усе баяцца, каб хаця Лукашэнка не забараніў прывозіць сюды дзяцей. Гэтыя людзі вельмі шчыра разумеюць праблему і хочуць дапамагчы Беларусі і любяць гэтых дзетак”.
(Сурмач: ) “Але, фактычна, гэтая забарона ўжо амаль існуе?”
(Сурвіла: ) “Так, але, людзі спадзяюцца, што яшчэ будзе магчымасьць нейкім чынам атрымаць дазвол. Гэта сапраўды была б вялікая праблема і ізноў вялікае злачынства супроць беларускага народу.
Беларускія ўлады стараюцца пра гэта забыцца, каб менш было выдаткаў, каб менш было праблемаў і асабліва, каб менш езьдзілі на аздараўленьне, бо, як сказаў сам Лукашэнка, гэта заражае дзяцей, заражае вольным духам. Каб свой уласны ўрад да такой ступені не турбаваўся доляю свайго народу, гэта цяжка сабе ўявіць”.
(Сурмач: ) “У той час, калі людзі з чужых краінаў турбуюцца”.
(Сурвіла: ) “Абсалютна, тады, калі іншыя людзі ва ўсім сьвеце разумеюць гэтую праблему і вельмі ёю пранятыя. Вельмі шмат людзей маглі б не памерці, не захварэць, калі б было абвешчана пра небясьпеку адразу, каб яны бралі лекі супроць радыяцыйнага ёду. Народ наш заўсёды трактаваўся як другарадны ў рамках савецкай імпэрыі, і цяпер таксама трактуецца спадкаемцамі гэтай імпэрыі”.
(Сурмач: ) “Спадарыня Івонка абураная таксама і той непраўдзівай інфармацыяй, якая была пададзена ў апошняй, мінулагодняй Справаздачы ААН “Спадчына Чарнобыля: узьдзеяньне на здароўе, навакольле і сацыяльна-эканамічныя наступствы”.
(Сурвіла: ) “Я не спэцыяліст, але некалі займалася дэмаграфіяй. Доўгі час статыстыкі адносна самагубстваў вельмі розьніліся між краінамі, Аказалася, што там, дзе ўважалася, што самагубства – непрыстойная зьява, у статыстыках пра сьмяротнасьць гэтая прычына не ўказвалася, а толькі запісваўся спосаб, якім яно было выкананае. У іншых краінах проста і зразумела запісвалася, што чалавек пакончыў з жыцьцём. Тады ўважалася, прыкладам, у Швэцыі паміраюць шмат больш людзей па сваёй уласнай волі, чым, скажам, у Італіі. На гэтых дадзеных асноўваліся і розныя высновы.
Я падаю як прыклад з гэтымі самагубствамі, як можна падлічваць. Тое самае адносіцца да падліку ахвяраў Чарнобылю. Навукоўцы апіраюцца на крытэрыі, якія яны самі выбіраюць. А Міжнароднае атамнае агенцтва, безумоўна, карыстаецца тымі высновамі, якія для яго больш выгадныя. Не бяруцца пад увагу факты, калі ёсьць магчымасьць іх абыйсьці.
У справаздачы ААН гаворыцца, што быў выкліканы вялікі страх, але нічога не адбылося, не было катастрофы, што нельга назваць Чарнобыль катастрофаю. Адносна Беларусі ў гэтай справаздачы не бяруцца пад увагу факты, калі ёсьць магчымасьць іх абыйсьці. Нават лейкемія не прызнаецца, пішуць, што гэтая хвароба не зьвязаная з Чарнобылем. Вельмі цынічны падыход”.
(Сурмач: ) “Спадарыня Івонка паведаміла, што канадзкая грамадзкасьць рыхтуецца шырока адзначыць Чарнобыльскую гадавіну”.
(Сурвіла: ) “У Канадзе плянуецца шмат чаго. У Атаве арганізуюць адзначэньне гадавіны Чарнобылю ўкраінцы і, безумоўна, у гэтым будуць браць удзел і беларусы.
Я сама буду ў Монтрэалі, там будзе цэлая сэрыя розных мерапрыемстваў, пачынаючы ад канфэрэнцыі, далей будзе фотавыстава, у хуткім часе будзе таксама паказаны фільм і магчыма адна з найцікавейшых рэчаў – спэктакль па кнізе Сьвятланы Алексіевіч "Чарнобыльская малітва", над гэтым працуе вядомая канадзкая рэжысэрка”.
(Сурмач: ) “У 1992 годзе ўпершыню пасьля ад’езду на эміграцыю наведала Радзіму беларуска Ірэна Каляда з амэрыканскага Кліўлэнду. У адным са шпіталяў яна пабачыла дзяцей, пацярпелых ад радыяцыі. Па прыезьдзе ў Амэрыку спадарыня Ірэна вырашыла дапамагаць беларускім дзецям і заклала адмысловы Фонд “Інтэрнацыянальны голас Амэрыкі”, які ўжо больш 12 гадоў займаецца гуманітарнай дапамогаю Беларусі. Яна супрацоўнічае з некалькімі арганізацыямі ў Беларусі, у тым ліку са Згуртаваньнем беларусаў сьвету “Бацькаўшчына”. Старшыня Рады Згуртаваньня спадарыня Алена Макоўская так падсумоўвае вынікі дзейнасьці Фонду спадарыні Ірэны на сёньняшні дзень:”
(Макоўская: ) “За час, які прайшоў ад заснаваньня Фонду, можна сказаць, што каля 12 тыс. беларускіх дзяцей прайшлі аздараўленьне ў Баўгарыі, Турцыі, Чэхіі, Славеніі, Польшчы, Малдове. Дзякуючы яе клопату ў Беларусь накіроўваліся кантэйнэры з мэдыкамэнтамі, абсталяваньнем для шпіталяў, дзіцячых дамоў. Пры яе дапамозе наша Згуртаваньне беларусаў сьвету "Бацькаўшчына" змагло арганізаваць аздараўленчы адпачынак больш чым для 1 тыс. дзяцей зь Беларусі цягам некалькі гадоў. Аказвалася падтрымка асобным сем''ям, цяжка хворым дзецям”.
(Сурмач: ) “У гэтым годзе плянуеце паслаць дзяцей на адпачынак?”
(Макоўская: ) “У гэтым годзе таксама плянуецца адпраўка групаў на аздараўленьне”.
(Сурмач: ) “Маеце нейкія цяжкасьці ў гэтай справе?”
(Макоўская: ) “Дастаткова цяжка зараз працаваць з гуманітарнаю дапамогаю, з аздараўленьнем дзяцей таму, што ёсьць абмежаваньні на дзяржаўным узроўні. Дзяржава імкнецца ўзяць гэта пад свой манапольны кантроль. Аднак, гуманітарная дапамога працягвае паступаць у Беларусь, арганізацыі і фонды знаходзяць магчымасьць працаваць у гэтым накірунку”.
(Сурмач: ) “Сама спадарыня Ірэна Каляда таксама гаворыць, што ёй стала цяжэй працаваць”.
(Каляда: ) “Многа праблемаў я мела, але неяк выкручваюся. Я цяпер хачу больш дапамагаць сіротам. Я хачу яшчэ пабудаваць Дом – сірацінец. І мы ўжо пачалі займацца гэтым, але яшчэ ідзе гэта памалу”.
(Сурмач: ) “Для сіротаў з Чарнобыльскіх раёнаў?”
(Каляда: ) “Так, так”.
(Сурмач: ) “Якое маеце адчуваньне: Вашыя клопаты не былі дарэмнымі, дзеці ведаюць ад каго дапамога і далучаюцца да беларускасьці, якую Вы на чужыне пранесьлі праз усё жыцьцё?”
(Каляда: ) “У маім офісе вісіць бел-чырвона-белы сьцяг. І я спадзяюся, што гэтыя дзеці, якія былі на дэманстрацыі, я думаю, што там была частачка маіх. Якраз я пачынала дзесяць гадоў таму, а ім было недзе тады 9-10 гадоў. І так вось пакрыху... Мы сваё не пакідаем. Я думаю, што ўсё будзе добра”.
(Сурмач: ) “У першыя гады, калі спадарыня Ірэна стварыла свой Фонд, яна актыўна супрацоўнічала са сп. Міколам Прускім з гораду Грэнд-Рэпідс. Менавіта там знаходзіцца буйная дабрачынная амэрыканская фірма, якая аказвае гуманітарную дапамогу па цэлым сьвеце. Вялізныя кантэйнэры шмат разоў адтуль з дапамогаю сп. Прускага адпраўляліся ў пацярпелыя ад Чарнобылю раёны Беларусі.
Алена Макоўская нагадала і пра тое, як шмат дапамаглі Беларусі вернікі Беларускай праваслаўнай аўтакефальнай царквы з Амэрыкі”.
(Макоўская: ) “Вернікі беларускай праваслаўнай аўтакефальнай царквы, вось Аляксандр Сільвановіч арганізаваў дастаўку ў Беларусь чатыры разы гуманітарнай дапамогі на агульны кошт каля 6 млн. даляраў. Гэта адбылося пасьля таго, як сьветлай памяці Ўладыка Мікалай – першагерарх Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы, наведаў Беларусь і пазнаёміўся з тымі праблемамі, якія паўсталі пасьля Чарнобыльскай катастрофы”.
(Сурмач: ) “Згадаем Анатоля Лук’янчыка з Кліўлэнда, Жоржа Навумчыка і ўсю беларускую грамаду з Саўт-Рывера, якія таксама не засталіся ўбаку ад справы дапамогі Бацькаўшчыне.
Яўген Груша – старшыня Фэдэральнай Рады беларусаў Аўстраліі гаворыць, што і яны прымалі дзяцей з Беларусі на аздараўленьне і дасылалі гуманітарную дапамогу”.
Груша: ) “Так, з Магілёва пазваніў мне доктар Лісіцын. Ён арганізаваў групу, прыехала 10 дзяцей і доктар. Мы разьдзялілі іх па сем''ях, яны тут былі недзе 8 ці 9 тыдняў, мы іх вазілі ўсюды, гэта было летам, сонца ім хапала.
Фэдэральная рада сабрала па цэлай Аўстраліі 48 тыс. аўстралійскіх даляраў. Мы два разы пасылалі аднаразовыя шпрыцы. Я тады завёз усё ў Гомельскі абласны шпіталь”.
(Сурмач: ) “Сп-ня Ірына Курапаткіна з Вашынгтону паведаміла нам пра тое, што зараз беларусы ў Амэрыцы клапоцяцца пра тое, каб з нагоды Чарнобыльскай гадавіны яшчэ больш шырока прыцягнуць увагу грамадзкасьці іншых краінаў да гэтай бяды, каб прыцягнуць больш дапамогі для Беларусі. З гэтай мэтаю яны прымаюць удзел у мерапрыемствах, якія праводзяцца ў Амэрыцы”.
(Курапаткіна: ) “Праграма вельмі шырокая, шмат арганізацый дабрачынных аб''ядналіся ў такі фронт – украінскія, беларускія, расейскія, таксама міжнародныя арганізацыі, каб адзначыць гэтую гадавіну. І сярод іх такія маленькія арганізацыі, як наша група, гэта проста група сяброў, якія сабраліся і вырашылі, што трэба таксама нешта зрабіць. Гэта і беларусы, і таксама нашыя амэрыканскія сябры. Мы ведалі пра такую міжнародную арганізацыю, як "Чарнобыльскі праект" з Ірляндыі.
Мы пазнаёміліся з Кэці Раен, жанчынаю, якая ўзначальвае міжнародны Чарнобыльскі праект. Мы падумалі, што мы таксама можам нешта зрабіць. Адзін з нашых сяброў, Білл Крэнтал, ён фатограф і ведае шмат мастакоў і фатографаў тут і ў Беларусі, а таксама ў Эўропе. Узьнікла такая ідэя – арганізаваць фотавыставу. Такая выстава падрыхтаваная. адкрыцьцё яе адбудзецца 26 красавіка ў будынку Кангрэсу ў Вашынгтоне. На адкрыцьцё запрошаныя прадстаўнікі Кангрэсу, прадстаўнікі сродкаў масавай інфармацыі і другіх арганізацый, дыпляматы. Фатографы, якія прапанавалі свае працы на тэму Чарнобыля, гэта вельмі вядомыя майстры.
Таксама адзін наш знаёмы музыка прапанаваў арганізаваць музыкаў з розных краінаў сьвету і выдаць такі кампакт-дыск рознай музыкі, сродкі ад продажу якога пойдуць у Чарнобыльскі фонд. Аб''ява пра гэты дыск будзе зроблена афіцыйна ў Арганізацыі Аб''яднаных нацыяў 28 красавіка”.
(Сурмач: ) “А што там будзе?”
(Курапаткіна: ) “Будзе афіцыйнае паседжаньне Генэральнай Асамблеі, прысьвечанае тэме Чарнобыля. А таксама будзе адкрыцьцё гэтай нашай выставы, якая пераедзе з Вашынгтону ў Нью-Ёрк.
Пройдзе шмат мерапрыемстваў у Вашынгтоне, у Нью-Ёрку – вялікая канфэрэнцыя, паседжаньне ў Кангрэсе, заявы палітыкаў. Бела дом ужо выступіў з заяваю да 20 гадавіны Чарнобылю пра значэньне гэтай падзеі для міжнароднай супольнасьці. Здаецца, што прайшло ўжо 20 гадоў, але чарнобыльскія праблемы далёка не вырашаныя і гэта важна, каб не забываліся, што Чарнобыльская тэма актуальная і сёньня”.
(Сурмач: ) “Яна можа ўзьнікнуць дзе хочаш у сьвеце?”
(Курапаткіна: ) “Канечне, у любым кутку сьвету яна можа зрабіцца рэальнасьцю ў адзін дзень”.
