(Сурмач: ) "Першы нумар “Нівы” пабачыў сьвет 4 сакавіка 1956 году. Назва газэты працягвала традыцыю беларускага адраджэнскага друку, які быў запачаткаваны газэтаю “Наша Ніва” 100 гадоў таму ў Вільні.
Першы галоўны рэдактар “Нівы” сп. Георгі Валкавыцкі ўспамінае, што менавіта тая віленская “Наша Ніва” і навяла яго на думку даць назву газэце, якую вырашылі тады закласьці польскія ўлады для беларускай нацыянальнай меншыні на Беласточчыне".
(Валкавыцкі: ) “Я меў у думках "Нашу Ніву", хаця яе і не чытаў, бачыў нашу ролю падобнаю на яе. Тая была адзінаю беларускаю газэтаю і мела такі пазытыўны характар. Я трохі ведаў пра "Нашу Ніву", бо ведаў беларускую гісторыю і літаратуру”.
(Сурмач: ) “Аднак, і сёньня яшчэ можна зьдзіўляцца таму, як у савецкі час дазволілі такую назву, бо вядома, што назва “Наша Ніва”, як і любы напамінак пра газэту, былі забароненыя. Я памятаю, што нават архіў рэдакцыі “Нашай Нівы” быў засакрэчаны.
Сакрат Яновіч лічыць, што польскія ўлады проста ня ўсё ведалі пра ролю “Нашай Нівы” ў беларускім Адраджэньні”.
(Яновіч: ) “У Менску не дазволілі б, бо там ведалі”.
(Сурмач: ) “50-я гады, як можа падацца, былі ня надта спрыяльныя для таго, каб беларускай меншыні ў Польшчы далі магчымасьць мець сваё нацыянальнае жыцьцё. Але сп. Валкавыцкі лічыць, што гэта якраз наадварот”.
(Валкавыцкі: ) “Час якраз быў самы спрыяльны, бо гэта ўжо была адліга пасьля сьмерці Сталіна. 25 лютага 1956 году, як вядома, быў зачытаны даклад Хрушчова, падрыхтаваны да 20 зьезду партыі пра культ асобы Сталіна. Так што з гэтага можна зразумець, якая была атмасфэра.
У нас яшчэ ў 1955 годзе ішлі дыскусіі. Гэта тычылася ня толькі беларускіх справаў. Раней панавала толькі такая думка, што Польшча – адзінанацыянальная краіна, што тут няма ніякіх меншасьцяў. А потым раптам на хвалі гэтай адлігі адкрылася, што ёсьць, і пачалі цікавіцца гэтымі справамі.
Газэта "Трыбуна", цэнтральны орган, пісала ў артыкуле, што тут ёсьць беларусы, і трэба імі заняцца, яны маюць сваю культуру. І гэта стала такім стымулам. І людзі дамагаліся, актывісты, асабліва студэнты. Тады існавала габрэйскае таварыства ад 1945 году, і расейскае. А найбольшая нацыянальная меншыня, беларусы, ня мелі нічога, украінцы таксама. Людзі пачалі думаць і дамагацца. Раней беларусы далучаліся пераважна да расейскага таварыства”.
(Сурмач: ) “Вы былі першым рэдактарам – а хто вызначаў накірунак газэты, якім павінен быў быць яе зьмест?”
(Валкавыцкі: ) "Я рабіў цэлы гэты плян, бо я раней працаваў у польскай газэце ў Беластоку. Далі такі загад, зрабіць прапанову. Зацьвердзілі потым гэта ўсё, і была пакліканая рэдакцыя”.
(Сурмач: ) “Колькі людзей было тады ў рэдакцыі і які быў напачатку аб’ём і тыраж газэты?”
(Валкавыцкі: ) “Мелі 10 чалавек штату, разам з тэхнічнымі працаўнікамі. Выдавалі газэту на 12 старонках. Першы нумар, пробны, выйшаў тыражом 10 тыс. асобнікаў. Потым ён зьнізіўся. У 60-70 гадох быў 8,5 тыс. Падпісчыкаў было шмат, у Беларусь дасылалася, на Захад, у Амэрыку, у Аўстралію, недзе ў 13 краінаў ішла”.
(Сурмач: ) “Як успрыняло газэту беларускае грамадзтва на Беласточчыне?”
(Валкавыцкі: ) “Мы зрабілі абвестку ў польскай беластоцкай газэце, потым пачалі прыходзіць да нас лісты, людзі вельмі актыўна адгукнуліся, ня толькі зь Беласточчыны, але з цэлай Польшчы. Падказвалі нам, што трэба рабіць, як рабіць. На хвалі такога энтузіязму выйшаў першы нумар.
Нам было складана, трэба было лічыцца з умовамі, мы не маглі пісаць усё, што хацелі. Але, наколькі можна было, мы выконвалі, здаецца, усё, што можна было зрабіць тады”.
(Сурмач: ) “Сп. Валкавыцкі быў галоўным рэдактарам “Нівы” да выхаду на пенсію ў 1987 годзе. Цяпер ён застаецца пастаянным чытачом газэты і, па ягоных словах, заходзіць у рэдакцыю кожны тыдзень. Яшчэ і сёньня яму ня верыцца, што “Ніва” дачакалася 50-гадовага юбілею – ніхто з тых, хто распачынаў выданьне, не заглядалі тады ў такую далёкую пэрспэктыву”.
(Валкавыцкі: ) “Мы ня думалі, што 50 гадоў утрымаемся”.
(Сурмач: ) “Сярод пачынальнікаў быў знакаміты сёньня не толькі на Беласточчыне, але і сярод цэлай беларускай нацыі пісьменьнік Сакрат Яновіч”.
(Яновіч: ) “Ну так, паўстагодзьдзя, гэта ня жарты, аж не верыцца нам. Ні я не думаў, і ніхто іншы, але такая была воля ўлады”.
(Сурмач: ) “Сп. Яновічу па-свойму бачыцца гісторыя стварэньня “Нівы”, зь якою так цесна стаўся зьвязаным потым ягоны ўласны лёс”.
(Яновіч: ) “Улада ў той час мела абавязак нешта стварыць, народнага жаданьня тут не было, ані народнай барацьбы, бо ў той час беларускі нацыянальны рух не існаваў, ён быў затаптаны зусім падчас сталінізму. Раптам у 1955 годзе аказалася. што партыйна-дзяржаўныя ўлады на Беласточчыне хочуць стварыць нейкую беларускую культурна-асьветную структуру, хочуць стварыць нейкі беларускі часапіс. Калі з Варшавы прыйшоў катэгарычны наказ, што мае пашырацца навучаньне беларускай мове, мае быць створана беларускае грамадзка-культурнае таварыства, мае быць тыднёвік "Ніва", то ў гэту акцыю наперш было падключана польскае НКУС. Яны езьдзілі па вёсках, людзі іх проста баяліся. Яны стваралі гурткі беларускія, уводзілі беларускую мову ў школах.
Увогуле, не было жартаў. Таксама абавязалі партыйны актыў. Пачалі шукаць моладзь, якая магла пісаць па-беларуску, такія ў той час былі, бо ўжо на пару гадоў раней існавалі два беларускія ліцэі.
Я добра памятаю той час, бо я быў у "Ніве" ад пачатку, калі рыхтавалі самы першы нумар. Я быў у той "Ніве" амаль адзіным чалавекам, які даваў рады пісаць па-беларуску. Яшчэ была Вера Ляўчук, і мы ўдваіх перакладалі на беларускую мову ўсё, што пісалі іншыя, а іншыя пісалі па-польску”.
(Сурмач: ) “Незалежна ад таго, хто ініцыяваў стварэньне “Нівы”, беларусы, сярод якіх былі і Вы, сп. Сакрат, здолелі зрабіць газэту сапраўды беларускай”.
(Яновіч: ) “Ня хочучы, бо я, напрыклад, быў тады тэхнікам-электрыкам. Мяне адкапалі і накіравалі ў гэтую рэдакцыю. Я тады ня меў беларускай адукацыі. Я нават не падазраваў, што існаваў нейкі Янка Купала ці Якуб Колас. Будучы ў "Ніве", я пачаў даведвацца, што існуе нейкая беларуская літаратура.
У 1957 годзе ў Беластоку была адчынена беларуская філялёгія ў настаўніцкім інстытуце. І туды ўсіх нас пазапісвалі, нават не пытаючыся. Там не было каму выкладаць, прыслалі выкладчыкаў зь Менску. Памятаю, што быў Жураўскі. потым быў Булыка. Булыка ўсё хваліў расейкую мову, а беларускую мову ён нам выкладаў як бы пад прымусам. Памалу мы пачалі даведвацца, што існуе беларуская літаратура, беларуская нацыянальная мова”.
(Сурмач: ) “Як доўга Вы працавалі ў рэдакцыі?”
(Яновіч: ) “Я быў да восені 1970 году, потым мяне выгналі зь "Нівы" як беларускага нацыяналіста, словам, ворага народу”.
(Сурмач: ) “Але ж Вы менавіта ў "Ніве" сфармаваліся як беларускі нацыяналіст, так?”
(Яновіч: ) “Так, пэўна, бо як я пачаў даведвацца, што існуе беларуская нацыя, то ў мяне зьнікала любоў да "народнай улады", бо савецкая ўлада зьнішчала гэтую нацыю і зьнішчае яе па сёньняшні дзень. Калі я слухаю Лукашэнку, то адчуваю, што ён поўны нянавісьці да беларускай мовы”.
(Сурмач: ) “Як выплывае з нашай размовы, Ваша нацыянальнае і творчае станаўленьне адбылося ў "Ніве". Там былі апублікаваныя і Вашыя першыя творы?”
(Яновіч: ) “У адным зь першых нумароў я напісаў такое маральнае апавяданьне пад загалоўкам "Гнілое ў здаровым". Гэта было апавяданьне аб шкоднасьці алькагалізму. Наіўны быў чалавек! Мне тады здавалася, што калі напішу, то перастануць піць.
Потым яшчэ напісаў даўжэйшае апавяданьне "Родная глухамань". Гэта пра нянавісьць вёскі да вёскі. Я тады яшчэ не разумеў, што вясковыя людзі намагаюцца гэтую вёску зьнішчыць. Потым, калі я ўжо канчаў іншыя ўнівэрсытэты, то даведаўся, што існуе псыхічная хвароба пад нямецкай назваю selbs Hass – гэта значыць нянавісьць да самога сябе. Яна найперш датычыць сялян, сяляне ненавідзяць сваё сялянства, а гэта яшчэ асацыюецца зь беларускай моваю. Давай ім панскасьць, селянін хоча быць панам, і давай яму гэтыя панскія мовы – расейскую, польскую...”
(Сурмач: ) “Бязь "Нівы", выглядае, не было б і знанага беларускага пісьменьніка Сакрата Яновіча?”
(Яновіч: ) “Ну так, калі б ня "Ніва" то я, падобна, не дадумаўся б пісаць па-беларуску. Гэта ўсё заслуга цэнтральнага камітэта былой польскай кампартыі – каб не гэты ЦК, не было б Яновіча.
Я скажу, што я аўтар 32 кніжак, у іх ліку амаль палова выйшла на эўрапейскіх мовах”.
(Сурмач: ) “Ці падабаецца Вам сёньняшняя "Ніва"?”
(Яновіч: ) “Гэта зусім іншая газэта. Падабаецца, добра, што чытаюць. Толькі што гэтая "Ніва" зусім не падобная да той, якую я памятаю. Гэтая "Ніва" сталася такой інтэлігенцкай. А тая "Ніва" была народная”.
(Сурмач: ) “Ня толькі ў сп. Яновіча, але і шмат у каго з беларусаў Беласточчыны ўласны лёс зьвязаны зь “Ніваю”. Сп. Алена Глагоўская жыве ў Гданьску, але родам зь Беласточчыны, і таму газэта была вядомаю ёй з раньняга дзяцінства”.
(Глагоўская: ) “Калі я нарадзілася, то "Ніве" ўжо было тры гады. Але, "Ніва" была ў нашай хаце ад першага нумару, мой бацька яе выпісваў. Як памятаю, бацька мне чытаў "Зорку" зь "Нівы", наогул чытаў мне шмат розных беларускіх казак. Гэта было мае першае знаёмства з газэтаю, найперш з дадаткам у ёй для дзяцей, "Зорка", які выходзіць і да гэтага часу. Калі пайшла ў школу і пачала вывучаць беларускую мову, а ў той час яшчэ недастаткова было выдадзена падручнікаў, то вельмі часта мы карысталіся на уроках беларускай мовы тэкстамі з "Зоркі".
(Сурмач: ) “А потым Вы сталі ня толькі чытачкаю, але і пачалі пісаць, як аўтарка, у "Ніву"?
(Глагоўская: ) “Ня памятаю, калі гэта дакладна было, гэта недзе ў 1980-я гады, калі сама пачала пісаць у газэту. Першы допіс быў мой водгук на адзін артыкул. І з гэтага часу пачала пісаць на розныя іншыя тэмы”.
(Сурмач: ) “Калі Вы сталі вядомым гісторыкам і грамадзкай дзяячкаю, Вас абралі нават сябрам Рэдакцыйнай рады "Нівы"?”
(Глагоўская: ) “Я была сябрам Рэдакцыйнай рады да 2002 году”.
(Сурмач: ) “Ці задаволены Вы, цяпер як чытачка і аўтарка, зьместам газэты, якіх рубрыкаў Вам там не хапае?”
(Глагоўская: ) “Мне шмат чаго там не хапае. Напрыклад, заўчаснай інфармацыі пра імпрэзы, якія адбудуцца, каб можна было ведаць зараней, а ня толькі чытаць, што адбылося.
Я лічу таксама, што "Ніва" магла б быць больш такой актыўнаю, калі ідзе пра жыцьцё на самой Беласточчыне, мала там рэпартажаў цікавых з жыцьця Беласточчыны. Але гэта тлумачыцца коштамі на паездкі журналістаў у вёскі.
Але ўсё ж трэба ў пазытыўным сэнсе думаць і гаварыць, што гэта ёсьць такое вялікае дабрадзейства дзяржавы, бо выдаецца за дзяржаўныя сродкі. Добра, што дзяржава бачыць тую адметнасьць беларускую ў краіне. Ня ведаю, ці "Ніва" магла б выходзіць, каб не атрымлівала грошы ад дзяржавы. Важна таксама тое, што пры вялікай палянізацыі беларусаў ёсьць усё ж патэнцыял, пэўна, меншы, чым у 50-я гады, беларускамоўнай часткі беларусаў, якія ў стане пісаць тэксты на беларускай мове і чытаць таксама”.
(Сурмач: ) “Сп. Алена, Вы беларускі гісторык – як Вы ацэньваеце ролю “Нівы” ў агульнабеларускім кантэксьце?”
(Глагоўская: ) “Я лічу, што "Ніва" – гэта цэлая эпоха ў беларускім руху на Беласточчыне, падобная на тое, як некалі быў у Вільні "нашаніўскі пэрыяд". Думаю, што ў гісторыю культуры беларусаў на Беласточчыне газэта таксама ўвойдзе пад такой жа назваю – "ніўскі пэрыяд". Яна вельмі шмат у чым стымулявала беларускі рух на Беласточчыне. Гэта таксама дзякуючы першаму галоўнаму рэдактару Георгі Ваўкавыцкаму, дзякуючы яму фармавалася журналісцкае асяродзьдзе, літаратурнае асяродзьдзе, пісалі гісторыкі на старонках "Нівы", як Юры Туронак, Аляксандра Бэргман.
Вядома, што кожны галоўны рэдактар меў свой стыль і нешта ўдасканальваў. Але я па сёньняшні дзень "Ніву" чытаю, пішу туды час ад часу, і ў маёй бацькоўскай хаце да гэтага часу "Ніва" ёсьць, гэта газэта, якая чытаецца”.
(Сурмач: ) “Беларускі гісторык Юры Туронак з Варшавы таксама высока ацэньвае ролю “Нівы” для беларусаў у Польшчы. Сам ён апублікаваў на старонках газэты больш сотні артыкулаў”.
(Туронак: ) “Мне ўсё яшчэ ўспамінаецца той дзень, калі польскае радыё паведаміла пра заснаваньне Беларускага грамадзка-культурнага таварыства ў Беластоку і рэдакцыі "Нівы". "Ніва" адразу стала форумам для абмеркаваньня найважнейшых пытаньняў для нашай нацыянальнай меншасьці на Беласточчыне. Галоўны рэдактар Валкавыцкі вельмі прыхільна ставіўся да супрацоўніцтва з аўтарамі. У "Ніве" зьяўляліся вершы, гэта былі першыя крокі нашых беластоцкіх літаратараў, якія пазьней расьлі, удасканальваліся і стварылі пры гэтай самай "Ніве" літаратурнае аб''яднаньне”.
(Сурмач: ) “Адзін зь сяброў літаратурнага аб’яднаньня “Белавежа”, пісьменьнік Віктар Швэд таксама быў сярод першых супрацоўнікаў рэдакцыі “Нівы”.
(Швэд: ) “Хачу сказаць, што ад выхаду "Нівы" пачаўся мой літаратурны творчы шлях. На пачатку 1957 году я стаў штатным супрацоўнікам газэты. У "Ніве" адбыўся мой паэтычны дэбют вершам "Я – беларус".
Я апублікаваў на старонках "Нівы" звыш 2500 вершаў для дарослых і дзяцей. Там існуе мая пастаянная аўтарская рубрыка "Вершы беларускага Швэда". У газэце друкаваўся таксама цыкл маёй прозы "Апавяданьні з маёй маладосьці". Даўжэйшы час у "Ніве" існавала таксама "Арцель Андрэя Самасея". Андрэй Самасей – гэта мой сатырычны псэўданім.
На сьвята, якое адбудзецца ў "Ніве", пайду да іх з новым вершам, але тут пакуль што прачытаю раней напісаны верш:
У ральлю, якую ўзварушыў араты І сваім горкім потам арасіў, Рукою сейбіта кідаем зярняты Чакаем, каб палетак наш расьцьвіў.
Нас смуціць, што зярнятак яшчэ многа Ў зямлю ўзараную ўпадзе, На цаліну, мяжу, ці край дарогі І ў пустазельлі дзікім прападзе.
Хай нас ад працы гэта не адстрашыць, Нямала трэба нам яшчэ гадоў, Каб першыя ўсходы "Нівы" нашай Шумелі гукам поўных каласоў.
Сёйбіт, ты зможаш многага дабіцца, Зярняты поўнай жменяй расьсявай, А "Ніва" нам, павер, закаласіцца І прынясе багаты ўраджай".
(Сурмач: ) “На завяршэньне перадачы дамо слова сёньняшняму рэдактару “Нівы” сп. Яўгену Вапу”.
(Вапа: ) “"Ніва" зараз мае звыш 2 тыс. тыражу. Працуе калектыў, у якім ёсьць 6 журналістаў, ёсьць супрацоўнікі і карэспандэнты разам з адміністрацыйнай часткаю, так што склад наш невялікі, але бадзёры. Думаю, што тое, што мы робім, папаўняе інфармацыю пра беларусаў у Польшчы на фоне агульнабеларускай прасторы. Такая нашая задача і на наступныя гады”.
(Сурмач: ) “Колькасьць падпісчыкаў не скарачаецца?”
(Вапа: ) “На працягу апошніх чатырох гадоў маем стабільнасьць нават з тэндэнцыяй да ўзросту”.
(Сурмач: ) “Будуць нейкія зьмены ў зьмесьце газэты ў бліжэйшы час, напрыклад, ці ня зьявяцца новыя рубрыкі?”
(Вапа: ) “Зьмены ўжо адбываюцца з улікам пэўных сёньняшніх момантаў. У нас зьявілася аўтарская публіцыстыка, адводзіцца месца тэме памежнага супрацоўніцтва Беласточчыны з Гарадзеншчынаю”.
(Сурмач: ) “Калі будзеце ўрачыста адзначаць юбілей, нешта плянуеце?”
(Вапа: ) “Сьвяткаваць будзем урачыста трохі пазьней, улетку, калі будзе цяплей”.
Першы галоўны рэдактар “Нівы” сп. Георгі Валкавыцкі ўспамінае, што менавіта тая віленская “Наша Ніва” і навяла яго на думку даць назву газэце, якую вырашылі тады закласьці польскія ўлады для беларускай нацыянальнай меншыні на Беласточчыне".
(Валкавыцкі: ) “Я меў у думках "Нашу Ніву", хаця яе і не чытаў, бачыў нашу ролю падобнаю на яе. Тая была адзінаю беларускаю газэтаю і мела такі пазытыўны характар. Я трохі ведаў пра "Нашу Ніву", бо ведаў беларускую гісторыю і літаратуру”.
(Сурмач: ) “Аднак, і сёньня яшчэ можна зьдзіўляцца таму, як у савецкі час дазволілі такую назву, бо вядома, што назва “Наша Ніва”, як і любы напамінак пра газэту, былі забароненыя. Я памятаю, што нават архіў рэдакцыі “Нашай Нівы” быў засакрэчаны.
Сакрат Яновіч лічыць, што польскія ўлады проста ня ўсё ведалі пра ролю “Нашай Нівы” ў беларускім Адраджэньні”.
(Яновіч: ) “У Менску не дазволілі б, бо там ведалі”.
(Сурмач: ) “50-я гады, як можа падацца, былі ня надта спрыяльныя для таго, каб беларускай меншыні ў Польшчы далі магчымасьць мець сваё нацыянальнае жыцьцё. Але сп. Валкавыцкі лічыць, што гэта якраз наадварот”.
(Валкавыцкі: ) “Час якраз быў самы спрыяльны, бо гэта ўжо была адліга пасьля сьмерці Сталіна. 25 лютага 1956 году, як вядома, быў зачытаны даклад Хрушчова, падрыхтаваны да 20 зьезду партыі пра культ асобы Сталіна. Так што з гэтага можна зразумець, якая была атмасфэра.
У нас яшчэ ў 1955 годзе ішлі дыскусіі. Гэта тычылася ня толькі беларускіх справаў. Раней панавала толькі такая думка, што Польшча – адзінанацыянальная краіна, што тут няма ніякіх меншасьцяў. А потым раптам на хвалі гэтай адлігі адкрылася, што ёсьць, і пачалі цікавіцца гэтымі справамі.
Газэта "Трыбуна", цэнтральны орган, пісала ў артыкуле, што тут ёсьць беларусы, і трэба імі заняцца, яны маюць сваю культуру. І гэта стала такім стымулам. І людзі дамагаліся, актывісты, асабліва студэнты. Тады існавала габрэйскае таварыства ад 1945 году, і расейскае. А найбольшая нацыянальная меншыня, беларусы, ня мелі нічога, украінцы таксама. Людзі пачалі думаць і дамагацца. Раней беларусы далучаліся пераважна да расейскага таварыства”.
(Сурмач: ) “Вы былі першым рэдактарам – а хто вызначаў накірунак газэты, якім павінен быў быць яе зьмест?”
(Валкавыцкі: ) "Я рабіў цэлы гэты плян, бо я раней працаваў у польскай газэце ў Беластоку. Далі такі загад, зрабіць прапанову. Зацьвердзілі потым гэта ўсё, і была пакліканая рэдакцыя”.
(Сурмач: ) “Колькі людзей было тады ў рэдакцыі і які быў напачатку аб’ём і тыраж газэты?”
(Валкавыцкі: ) “Мелі 10 чалавек штату, разам з тэхнічнымі працаўнікамі. Выдавалі газэту на 12 старонках. Першы нумар, пробны, выйшаў тыражом 10 тыс. асобнікаў. Потым ён зьнізіўся. У 60-70 гадох быў 8,5 тыс. Падпісчыкаў было шмат, у Беларусь дасылалася, на Захад, у Амэрыку, у Аўстралію, недзе ў 13 краінаў ішла”.
(Сурмач: ) “Як успрыняло газэту беларускае грамадзтва на Беласточчыне?”
(Валкавыцкі: ) “Мы зрабілі абвестку ў польскай беластоцкай газэце, потым пачалі прыходзіць да нас лісты, людзі вельмі актыўна адгукнуліся, ня толькі зь Беласточчыны, але з цэлай Польшчы. Падказвалі нам, што трэба рабіць, як рабіць. На хвалі такога энтузіязму выйшаў першы нумар.
Нам было складана, трэба было лічыцца з умовамі, мы не маглі пісаць усё, што хацелі. Але, наколькі можна было, мы выконвалі, здаецца, усё, што можна было зрабіць тады”.
(Сурмач: ) “Сп. Валкавыцкі быў галоўным рэдактарам “Нівы” да выхаду на пенсію ў 1987 годзе. Цяпер ён застаецца пастаянным чытачом газэты і, па ягоных словах, заходзіць у рэдакцыю кожны тыдзень. Яшчэ і сёньня яму ня верыцца, што “Ніва” дачакалася 50-гадовага юбілею – ніхто з тых, хто распачынаў выданьне, не заглядалі тады ў такую далёкую пэрспэктыву”.
(Валкавыцкі: ) “Мы ня думалі, што 50 гадоў утрымаемся”.
(Сурмач: ) “Сярод пачынальнікаў быў знакаміты сёньня не толькі на Беласточчыне, але і сярод цэлай беларускай нацыі пісьменьнік Сакрат Яновіч”.
(Яновіч: ) “Ну так, паўстагодзьдзя, гэта ня жарты, аж не верыцца нам. Ні я не думаў, і ніхто іншы, але такая была воля ўлады”.
(Сурмач: ) “Сп. Яновічу па-свойму бачыцца гісторыя стварэньня “Нівы”, зь якою так цесна стаўся зьвязаным потым ягоны ўласны лёс”.
(Яновіч: ) “Улада ў той час мела абавязак нешта стварыць, народнага жаданьня тут не было, ані народнай барацьбы, бо ў той час беларускі нацыянальны рух не існаваў, ён быў затаптаны зусім падчас сталінізму. Раптам у 1955 годзе аказалася. што партыйна-дзяржаўныя ўлады на Беласточчыне хочуць стварыць нейкую беларускую культурна-асьветную структуру, хочуць стварыць нейкі беларускі часапіс. Калі з Варшавы прыйшоў катэгарычны наказ, што мае пашырацца навучаньне беларускай мове, мае быць створана беларускае грамадзка-культурнае таварыства, мае быць тыднёвік "Ніва", то ў гэту акцыю наперш было падключана польскае НКУС. Яны езьдзілі па вёсках, людзі іх проста баяліся. Яны стваралі гурткі беларускія, уводзілі беларускую мову ў школах.
Увогуле, не было жартаў. Таксама абавязалі партыйны актыў. Пачалі шукаць моладзь, якая магла пісаць па-беларуску, такія ў той час былі, бо ўжо на пару гадоў раней існавалі два беларускія ліцэі.
Я добра памятаю той час, бо я быў у "Ніве" ад пачатку, калі рыхтавалі самы першы нумар. Я быў у той "Ніве" амаль адзіным чалавекам, які даваў рады пісаць па-беларуску. Яшчэ была Вера Ляўчук, і мы ўдваіх перакладалі на беларускую мову ўсё, што пісалі іншыя, а іншыя пісалі па-польску”.
(Сурмач: ) “Незалежна ад таго, хто ініцыяваў стварэньне “Нівы”, беларусы, сярод якіх былі і Вы, сп. Сакрат, здолелі зрабіць газэту сапраўды беларускай”.
(Яновіч: ) “Ня хочучы, бо я, напрыклад, быў тады тэхнікам-электрыкам. Мяне адкапалі і накіравалі ў гэтую рэдакцыю. Я тады ня меў беларускай адукацыі. Я нават не падазраваў, што існаваў нейкі Янка Купала ці Якуб Колас. Будучы ў "Ніве", я пачаў даведвацца, што існуе нейкая беларуская літаратура.
У 1957 годзе ў Беластоку была адчынена беларуская філялёгія ў настаўніцкім інстытуце. І туды ўсіх нас пазапісвалі, нават не пытаючыся. Там не было каму выкладаць, прыслалі выкладчыкаў зь Менску. Памятаю, што быў Жураўскі. потым быў Булыка. Булыка ўсё хваліў расейкую мову, а беларускую мову ён нам выкладаў як бы пад прымусам. Памалу мы пачалі даведвацца, што існуе беларуская літаратура, беларуская нацыянальная мова”.
(Сурмач: ) “Як доўга Вы працавалі ў рэдакцыі?”
(Яновіч: ) “Я быў да восені 1970 году, потым мяне выгналі зь "Нівы" як беларускага нацыяналіста, словам, ворага народу”.
(Сурмач: ) “Але ж Вы менавіта ў "Ніве" сфармаваліся як беларускі нацыяналіст, так?”
(Яновіч: ) “Так, пэўна, бо як я пачаў даведвацца, што існуе беларуская нацыя, то ў мяне зьнікала любоў да "народнай улады", бо савецкая ўлада зьнішчала гэтую нацыю і зьнішчае яе па сёньняшні дзень. Калі я слухаю Лукашэнку, то адчуваю, што ён поўны нянавісьці да беларускай мовы”.
(Сурмач: ) “Як выплывае з нашай размовы, Ваша нацыянальнае і творчае станаўленьне адбылося ў "Ніве". Там былі апублікаваныя і Вашыя першыя творы?”
(Яновіч: ) “У адным зь першых нумароў я напісаў такое маральнае апавяданьне пад загалоўкам "Гнілое ў здаровым". Гэта было апавяданьне аб шкоднасьці алькагалізму. Наіўны быў чалавек! Мне тады здавалася, што калі напішу, то перастануць піць.
Потым яшчэ напісаў даўжэйшае апавяданьне "Родная глухамань". Гэта пра нянавісьць вёскі да вёскі. Я тады яшчэ не разумеў, што вясковыя людзі намагаюцца гэтую вёску зьнішчыць. Потым, калі я ўжо канчаў іншыя ўнівэрсытэты, то даведаўся, што існуе псыхічная хвароба пад нямецкай назваю selbs Hass – гэта значыць нянавісьць да самога сябе. Яна найперш датычыць сялян, сяляне ненавідзяць сваё сялянства, а гэта яшчэ асацыюецца зь беларускай моваю. Давай ім панскасьць, селянін хоча быць панам, і давай яму гэтыя панскія мовы – расейскую, польскую...”
(Сурмач: ) “Бязь "Нівы", выглядае, не было б і знанага беларускага пісьменьніка Сакрата Яновіча?”
(Яновіч: ) “Ну так, калі б ня "Ніва" то я, падобна, не дадумаўся б пісаць па-беларуску. Гэта ўсё заслуга цэнтральнага камітэта былой польскай кампартыі – каб не гэты ЦК, не было б Яновіча.
Я скажу, што я аўтар 32 кніжак, у іх ліку амаль палова выйшла на эўрапейскіх мовах”.
(Сурмач: ) “Ці падабаецца Вам сёньняшняя "Ніва"?”
(Яновіч: ) “Гэта зусім іншая газэта. Падабаецца, добра, што чытаюць. Толькі што гэтая "Ніва" зусім не падобная да той, якую я памятаю. Гэтая "Ніва" сталася такой інтэлігенцкай. А тая "Ніва" была народная”.
(Сурмач: ) “Ня толькі ў сп. Яновіча, але і шмат у каго з беларусаў Беласточчыны ўласны лёс зьвязаны зь “Ніваю”. Сп. Алена Глагоўская жыве ў Гданьску, але родам зь Беласточчыны, і таму газэта была вядомаю ёй з раньняга дзяцінства”.
(Глагоўская: ) “Калі я нарадзілася, то "Ніве" ўжо было тры гады. Але, "Ніва" была ў нашай хаце ад першага нумару, мой бацька яе выпісваў. Як памятаю, бацька мне чытаў "Зорку" зь "Нівы", наогул чытаў мне шмат розных беларускіх казак. Гэта было мае першае знаёмства з газэтаю, найперш з дадаткам у ёй для дзяцей, "Зорка", які выходзіць і да гэтага часу. Калі пайшла ў школу і пачала вывучаць беларускую мову, а ў той час яшчэ недастаткова было выдадзена падручнікаў, то вельмі часта мы карысталіся на уроках беларускай мовы тэкстамі з "Зоркі".
(Сурмач: ) “А потым Вы сталі ня толькі чытачкаю, але і пачалі пісаць, як аўтарка, у "Ніву"?
(Глагоўская: ) “Ня памятаю, калі гэта дакладна было, гэта недзе ў 1980-я гады, калі сама пачала пісаць у газэту. Першы допіс быў мой водгук на адзін артыкул. І з гэтага часу пачала пісаць на розныя іншыя тэмы”.
(Сурмач: ) “Калі Вы сталі вядомым гісторыкам і грамадзкай дзяячкаю, Вас абралі нават сябрам Рэдакцыйнай рады "Нівы"?”
(Глагоўская: ) “Я была сябрам Рэдакцыйнай рады да 2002 году”.
(Сурмач: ) “Ці задаволены Вы, цяпер як чытачка і аўтарка, зьместам газэты, якіх рубрыкаў Вам там не хапае?”
(Глагоўская: ) “Мне шмат чаго там не хапае. Напрыклад, заўчаснай інфармацыі пра імпрэзы, якія адбудуцца, каб можна было ведаць зараней, а ня толькі чытаць, што адбылося.
Я лічу таксама, што "Ніва" магла б быць больш такой актыўнаю, калі ідзе пра жыцьцё на самой Беласточчыне, мала там рэпартажаў цікавых з жыцьця Беласточчыны. Але гэта тлумачыцца коштамі на паездкі журналістаў у вёскі.
Але ўсё ж трэба ў пазытыўным сэнсе думаць і гаварыць, што гэта ёсьць такое вялікае дабрадзейства дзяржавы, бо выдаецца за дзяржаўныя сродкі. Добра, што дзяржава бачыць тую адметнасьць беларускую ў краіне. Ня ведаю, ці "Ніва" магла б выходзіць, каб не атрымлівала грошы ад дзяржавы. Важна таксама тое, што пры вялікай палянізацыі беларусаў ёсьць усё ж патэнцыял, пэўна, меншы, чым у 50-я гады, беларускамоўнай часткі беларусаў, якія ў стане пісаць тэксты на беларускай мове і чытаць таксама”.
(Сурмач: ) “Сп. Алена, Вы беларускі гісторык – як Вы ацэньваеце ролю “Нівы” ў агульнабеларускім кантэксьце?”
(Глагоўская: ) “Я лічу, што "Ніва" – гэта цэлая эпоха ў беларускім руху на Беласточчыне, падобная на тое, як некалі быў у Вільні "нашаніўскі пэрыяд". Думаю, што ў гісторыю культуры беларусаў на Беласточчыне газэта таксама ўвойдзе пад такой жа назваю – "ніўскі пэрыяд". Яна вельмі шмат у чым стымулявала беларускі рух на Беласточчыне. Гэта таксама дзякуючы першаму галоўнаму рэдактару Георгі Ваўкавыцкаму, дзякуючы яму фармавалася журналісцкае асяродзьдзе, літаратурнае асяродзьдзе, пісалі гісторыкі на старонках "Нівы", як Юры Туронак, Аляксандра Бэргман.
Вядома, што кожны галоўны рэдактар меў свой стыль і нешта ўдасканальваў. Але я па сёньняшні дзень "Ніву" чытаю, пішу туды час ад часу, і ў маёй бацькоўскай хаце да гэтага часу "Ніва" ёсьць, гэта газэта, якая чытаецца”.
(Сурмач: ) “Беларускі гісторык Юры Туронак з Варшавы таксама высока ацэньвае ролю “Нівы” для беларусаў у Польшчы. Сам ён апублікаваў на старонках газэты больш сотні артыкулаў”.
(Туронак: ) “Мне ўсё яшчэ ўспамінаецца той дзень, калі польскае радыё паведаміла пра заснаваньне Беларускага грамадзка-культурнага таварыства ў Беластоку і рэдакцыі "Нівы". "Ніва" адразу стала форумам для абмеркаваньня найважнейшых пытаньняў для нашай нацыянальнай меншасьці на Беласточчыне. Галоўны рэдактар Валкавыцкі вельмі прыхільна ставіўся да супрацоўніцтва з аўтарамі. У "Ніве" зьяўляліся вершы, гэта былі першыя крокі нашых беластоцкіх літаратараў, якія пазьней расьлі, удасканальваліся і стварылі пры гэтай самай "Ніве" літаратурнае аб''яднаньне”.
(Сурмач: ) “Адзін зь сяброў літаратурнага аб’яднаньня “Белавежа”, пісьменьнік Віктар Швэд таксама быў сярод першых супрацоўнікаў рэдакцыі “Нівы”.
(Швэд: ) “Хачу сказаць, што ад выхаду "Нівы" пачаўся мой літаратурны творчы шлях. На пачатку 1957 году я стаў штатным супрацоўнікам газэты. У "Ніве" адбыўся мой паэтычны дэбют вершам "Я – беларус".
Я апублікаваў на старонках "Нівы" звыш 2500 вершаў для дарослых і дзяцей. Там існуе мая пастаянная аўтарская рубрыка "Вершы беларускага Швэда". У газэце друкаваўся таксама цыкл маёй прозы "Апавяданьні з маёй маладосьці". Даўжэйшы час у "Ніве" існавала таксама "Арцель Андрэя Самасея". Андрэй Самасей – гэта мой сатырычны псэўданім.
На сьвята, якое адбудзецца ў "Ніве", пайду да іх з новым вершам, але тут пакуль што прачытаю раней напісаны верш:
У ральлю, якую ўзварушыў араты І сваім горкім потам арасіў, Рукою сейбіта кідаем зярняты Чакаем, каб палетак наш расьцьвіў.
Нас смуціць, што зярнятак яшчэ многа Ў зямлю ўзараную ўпадзе, На цаліну, мяжу, ці край дарогі І ў пустазельлі дзікім прападзе.
Хай нас ад працы гэта не адстрашыць, Нямала трэба нам яшчэ гадоў, Каб першыя ўсходы "Нівы" нашай Шумелі гукам поўных каласоў.
Сёйбіт, ты зможаш многага дабіцца, Зярняты поўнай жменяй расьсявай, А "Ніва" нам, павер, закаласіцца І прынясе багаты ўраджай".
(Сурмач: ) “На завяршэньне перадачы дамо слова сёньняшняму рэдактару “Нівы” сп. Яўгену Вапу”.
(Вапа: ) “"Ніва" зараз мае звыш 2 тыс. тыражу. Працуе калектыў, у якім ёсьць 6 журналістаў, ёсьць супрацоўнікі і карэспандэнты разам з адміністрацыйнай часткаю, так што склад наш невялікі, але бадзёры. Думаю, што тое, што мы робім, папаўняе інфармацыю пра беларусаў у Польшчы на фоне агульнабеларускай прасторы. Такая нашая задача і на наступныя гады”.
(Сурмач: ) “Колькасьць падпісчыкаў не скарачаецца?”
(Вапа: ) “На працягу апошніх чатырох гадоў маем стабільнасьць нават з тэндэнцыяй да ўзросту”.
(Сурмач: ) “Будуць нейкія зьмены ў зьмесьце газэты ў бліжэйшы час, напрыклад, ці ня зьявяцца новыя рубрыкі?”
(Вапа: ) “Зьмены ўжо адбываюцца з улікам пэўных сёньняшніх момантаў. У нас зьявілася аўтарская публіцыстыка, адводзіцца месца тэме памежнага супрацоўніцтва Беласточчыны з Гарадзеншчынаю”.
(Сурмач: ) “Калі будзеце ўрачыста адзначаць юбілей, нешта плянуеце?”
(Вапа: ) “Сьвяткаваць будзем урачыста трохі пазьней, улетку, калі будзе цяплей”.
