Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Ксёндз Уладыслаў Завальнюк: “Калі б мы ня верылі, то не пайшлі б на Стакгольм”


Міхась Скобла, Менск (эфір 12 лютага) Новая перадача сэрыі “Вольная студыя”.

Пры канцы студзеня ў Нобэлеўскі камітэт у Стакгольме перададзеныя ўсе неабходныя дакумэнты дзеля вылучэньня Рыгора Барадуліна на Нобэлеўскую прэмію. Да ўвагі швэдзкіх акадэмікаў літаратуры — кніга “Ксты” ў перакладзе на ангельскую мову, якую выдала Рымска-каталіцкая парафія сьвятых Сымона і Алены. Нобэлеўская прэмія і Беларусь: шанцы і тэхналёгія — тэма перадачы, у якой бяруць удзел ксёндз, магістар тэалёгіі Уладыслаў Завальнюк, загадчык катэдрай замежнай літаратуры Менскага лінгвістычнага ўнівэрсытэту прафэсар Юры Стулаў і дацэнт гэтага ж унівэрсытэту Ала Сакалоўская.

(Міхась Скобла: ) “І першае пытаньне ў мяне да ксяндза Ўладыслава Завальнюка. Чаму касьцёл узяўся за гэткую нязвыклую для сябе справу — выдаць паэтычную кнігу з прыцэлам на Нобэлеўскую прэмію?”

(Уладыслаў Завальнюк: ) “Наш касьцёл, наша сьвятыня — гэта носьбіт культуры, культуры духу. А культура адлюстроўваецца ў розных відах мастацтва і заўсёды там, дзе ёсьць Божае дабраславеньне. Задума выдаць падобную кнігу адразу захапіла. Таму што ў нас вельмі мала такіх выданьняў, каб ад першай да апошняй старонкі — для душы. Пасьля прэзэнтацыі кнігі “Ксты” ў нашым касьцёле мы адчулі імпульс — гэта добра. Натуральна, зьявілася думка: а як пранесьці гэты агеньчык, каб яго ўбачылі людзі і за мяжой? І мы вырашылі паспрабаваць…

Калі б мы ня верылі ў посьпех, мы не пайшлі б на Стакгольм, на прэмію. Мы верым. Калі б ня верылі, мы б і не распачыналі. Дзякаваць Богу, сёньня касьцёл стаў носьбітам паэзіі свайго вялікага суайчыньніка. Мы хочам узьнесьці яго на п’едэстал годнасьці паміж людзьмі, паміж народамі. Пра Беларусь ведаюць як пра краіну спартовую, сьпеўную. А чаму паэзія беларуская ня можа паўстаць на ўсясьветным узроўні? Можа! Таму мы зь вялікай радасьцю зробім усе намаганьні, каб пра Барадуліна даведаўся ўвесь сьвет”.

(Ала Сакалоўская: ) “Вы сказалі, што ад пачатку быў нейкі прыцэл. Не было яго. Мы проста хацелі выдаць цудоўную кнігу. Ідэя вылучыць Барадуліна на прэмію ўзьнікла спантанна, пасьля прэзэнтацыі ў касцёле сьвятых Сымона і Алены. Тут я хацела б працытаваць словы зь ліста ксяндза Ўладыслава Завальнюка, скіраванага разам зь лістом Саюзу беларускіх пісьменьнікаў у Нобэлеўскі камітэт: “Творчасьць Рыгора Барадуліна вырастае з клясычнай традыцыі агульнаэўрапейскай і беларускай паэзіі. Магістральная лінія беларускай літаратуры на працягу яе тысячагадовага разьвіцьця заўжды была зьвязана з напружаным этычным пошукам, духоўнасьцю, асьветніцкім патасам, філязофскасьцю. Гэтымі якасьцямі ў поўнай ступені надзелена творчасьць папярэднікаў Р.Барадуліна ў ХХ стагодзьдзі — Янкі Купалы, Васіля Быкава, Уладзімера Караткевіча. На жаль, войны, рэвалюцыі, рэпрэсіі, працяглае панаваньне таталітарнай сыстэмы, якой гэтыя майстры процістаялі, не спрыялі папулярызацыі іх мастацкіх адкрыцьцяў. Па аб’ектыўных абставінах ніводзін зь беларускіх пісьменьнікаў дагэтуль ня быў уганараваны Нобэлеўскай прэміяй у галіне літаратуры… Выдадзены пры апецы Касьцёлу зборнік “Ксты” ня мае аніякіх прыкметаў канфэсійнай або нацыянальнай абмежаванасьці. Трывожныя пытаньні пра лёс цывілізацыі і чалавека, якія ставіць аўтар, прадыктаваныя дысгарманічным ХХ стагодзьдзем, а стваральны патас і прадчуваньне адноўленай гармоніі існаваньня робяць гэтую кнігу адной з самых значных мастацкіх зьяваў ХХІ стагодзьдзя”.

(Скобла: ) “Усімі вамі зробленая вялікая праца. Дакумэнты накіраваныя ў Стакгольм. Чым цяпер будзе займацца ініцыятыўная група?”

(Завальнюк: ) “Падрыхтоўчая праца сапраўды адабрала шмат часу і сілаў. Але мы і ня думаем спыняцца. З шаноўным спадаром Рыгорам Барадуліным мы езьдзім па Беларусі. Мы ладзім сустрэчы-прэзэнтацыі ў розных гарадах і мястэчках”.

(Скобла: ) “І колькі іх ужо адбылося?”

(Завальнюк: ) “Шмат. Больш за дзясятак”.

(Сакалоўская: ) “Калі палічыць усе, то недзе каля дваццаці. Бо мы часам за адзін выезд ладзім некалькі сустрэчаў. Прычым, ня толькі ў Беларусі. Мы былі ўжо ў Польшчы — у Беластоку, у Гайнаўцы, у Бельску. Вялікая прэзэнтацыя адбылася ў Кіеве, куды выяжджалі Рыгор Барадулін, Сяргей Законьнікаў і Генадзь Бураўкін. У красавіку ў нас заплянаваная прэзэнтацыя ў Латвіі, мы паедзем у Варшаву. І далей на Захад, у Стакгольм, каб і швэды даведаліся пра нашага Рыгора Барадуліна”.

(Скобла: ) “На жаль, швэдзкія акадэмікі не чытаюць па-беларуску. Патрэбен пераклад. І вось зьявілася кніга “Ксты” па-ангельску. Хто перакладаў паэзію Барадуліна?”

(Юры Стулаў: ) “Вядома, найаптымальнейшы варыянт — каб перакладалі носьбіты мовы, ангельцы ці амэрыканцы. Але, па-першае, пераклады Барадуліна былі патрэбныя тэрмінова, па-другое, замежныя перакладчыкі за сваю працу патрабуюць шмат грошай. Таму мы абышліся сваімі сіламі, знайшлі кваліфікаваных спэцыялістаў у Беларусі. Найбольшую працу выканаў дацэнт Гарадзенскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту Іван Бурлыка. Шмат зрабілі выкладчыкі зь Менскага лінгвістычнага ўнівэрсытэту Алена Шчука, Алена Таболіч, выпускнікі гэтага ўнівэрсытэту Зьміцер Занеўскі, Мікола Савіцкі, Вольга Гапеева. Кожны зь іх стараўся ня толькі перадаць дух барадулінскай паэзіі, але таксама захаваць і форму ягоных вершаў. І на мой погляд, ім гэта ўдалося зрабіць”.

(Скобла: ) “А ці праходзілі пераклады літаратурную экспэртызу? У мяне, напрыклад, узьніклі сумневы ў іх якасьці”.

(Стулаў: ) “Адэкватна перакласьці паэзію проста немагчыма. Тым больш Барадуліна. І калі мы чытаем Шэксьпіра па-беларуску, то гэта ня толькі Шэксьпір, але і перакладчык Уладзімер Дубоўка. Мы запрасілі ў якасьці кансультантаў і рэдактараў ангельскага перакладу прафэсара Джэймса Торсана, які сам зьяўляецца філёлягам і паэтам, і дацэнта, выкладчыка ангельскай мовы Ст’юарта Артура Рэкса з ЗША і Джыма Данавана зь Вялікабрытаніі”.

(Скобла: ) “Зразумела, што схіліць на беларускі бок швэдзкіх акадэмікаў можа зразуметы імі талент паэта і міжнародны розгалас. Часу мала. Якім чынам як мага шырэй увядоміць Барадуліна ў замежжы?”

(Завальнюк: ) “Пэўна, часу сапраўды мала. Але сёе-тое зроблена. Кніга “Ксты” ўжо перакладаецца на польскую, украінскую, нямецкую і італьянскую мовы. Нядаўна ў нас быў прафэсар зь японскага гораду Нагасакі Шунічы Ямашыта, ён таксама павёз у Японію тры асобнікі кнігі. І паабяцаў, што цягам трох месяцаў яны пастараюцца зрабіць з ангельскай вэрсіі пераклад на японскую мову. Да жніўня, да 20-й гадавіны Чарнобыльскай трагедыі, зборнік “Ксты” павінен будзе выйсьці і па-японску”.

(Скобла: ) “Наколькі я ведаю, у Стакгольме прыслухоўваюцца да тых, хто ўжо мае Нобэля. Ці ўдалося вам заручыцца падтрымкай якога-небудзь нобэлеўскага ляўрэата?”

(Завальнюк: ) “Спэцыяльна я пакуль ні з кім не размаўляў. Але мне здаецца, тут падтрымка можа быць заўсёды. Паехаў да канкрэтнага чалавека, паразмаўляў, папрасіў, і адпаведны ліст будзе накіраваны. Але цяпер наша асноўная мэта — папулярызаваць творчасьць Барадуліна. Каб людзі як мага больш і ў нас, і па ўсім сьвеце пра яго ведалі”.

(Скобла: ) “Спадарства, за сто гадоў існаваньня Нобэлеўскай прэміі яе ляўрэатамі сталі больш за сто чалавек. Прычым, разьмеркаваньне яе часам нагадвае лятарэю: каму шанцуе двойчы, а каму — ні разу. Скажам, немалая Ўкраіна прэміі ня мае. А Трынідад (30 тысяч насельніцтва) мае два нобэлеўскіх ляўрэаты. Дык чым ёсьць гэтая прэмія — выпадковасьцю ці здарэньнем, якое можна падкарэктаваць?”

(Стулаў: ) “Нобэлеўская прэмія ў шырокім значэньні для мяне — прызнаньне нацыі, прызнаньне тых культурных здабыткаў, якія нацыя займела за стагодзьдзі. Прысуджэньне прэміі вельмі важнае для народу. Нават не для самога паэта, ён тварыў і далей будзе тварыць, пакуль Бог сілы дае. Падзея гэтая, паўтаруся, найперш важная для народу, які шукае свой шлях. Я ўжо немалады чалавек. Але кніга “Ксты” прымусіла і мяне паглядзець сабе ў душу, шукаць у сабе пытаньні ў маёй размове з Богам. Гэта для мяне найважнейшае”.

(Завальнюк: ) “Гэта вельмі мабілізуе сілы. Паглядзіце, калі адбываюцца спартовыя спаборніцтвы, перажывае ўся краіна. Здаецца, што тут такога — ну, паехаў спартсмэн, прывязе мэдаль ці не прывязе, а мандраж перажываюць усе. І калі прыяжджае дамоў хоць са срэбрам, я ўжо не кажу пра золата, ну то сьвята! Дык у дадзеным выпадку не ідзе пра мэдаль, пра некалькі грамаў каштоўнага мэталу, ідзе пра прэстыж нацыі! Калі народ выдае такі самародак, такую пэрліну, як паэзія Барадуліна, то народ гэты мае жывы арганізм. А калі арганізм народу кволы, хворы, слабы, то нічога падобнага адбыцца ня можа. Так што там, дзе 30 тысяч людзей, арганізм — анёльскі! Падкрэсьлю: ідзе не пра нейкую прыватную ідэю. Вось у нас пры касьцёле існуе цэнтар “Пілігрым”. Дык я заўсёды кажу тым, хто ад’яжджае ў пілігрымку: “Едзеце, каб паглядзець, як у сьвеце людзі жывуць і славяць Бога, і — паказаць сябе”. І яны задумваюцца — як сярод іншых умець паказаць сябе. Так і ў выпадку з Барадуліным”.

(Скобла: ) “Айцец Уладыслаў, днямі вы вярнуліся з Ватыкану. Вашая паездка таксама зьвязаная з вылучэньнем на прэмію?”

(Завальнюк: ) “Многа працэнтаў — так, вы амаль правільна сказалі. Кніга “Ксты” будзе ў бібліятэцы Ватыкану, гэта ўжо немалаважна. Трэба маліцца”.

(Скобла: ) “Ксёндз Уладыслаў слушна гаварыў пра кансалідацыю грамадзкіх сілаў. Але некаторыя СМІ паставіліся да вашай ідэі іранічна. І я не магу зразумець, чаму?”

(Сакалоўская: ) “Комсомолькая правда” надрукавала артыкул пад назвай “Дзядзьку Рыгора вылучылі на Нобэлеўскую прэмію”. Вялізнымі літарамі. Мы вылучылі не “дзядзьку Рыгора”, а народнага паэта Беларусі, геніяльнага паэта! Дзядзька Рыгор сядзіць на прызьбе дзе-небудзь у вёсцы. Так сапраўды зьвяртаюцца да старэйшых людзей. Але ў дадзеным выпадку — дзеля чаго гэта? А каб паказаць, што, маўляў, я сябрую з Барадуліным, як той Хлестакоў з Пушкіным — “на адной назе”. Вельмі нядобры артыкул дала “Наша Ніва” пад назвай “Ксты і дуліна ў кішэні”. Так, Барадулін рознабаковы. Ён жывы чалавек. Але ж мы гаворым пра высокую паэзію. І Пушкін пісаў фрывольныя эпіграмы. А Барадулін у сваёй “Дуліне…” дае не сваё, а запісы народных прыпевак, фальклёр па сутнасьці. Я вельмі прашу, я зьвяртаюся да ўсіх журналістаў: давайце мы падымем Рыгора Барадуліна на п’едэстал не як “дзядзьку Рыгора”. Ён — вялікі паэт. Ён ужо ў дадзеным выпадку не належыць самому сабе, ён належыць усяму народу, нацыі. Што ж мы хочам, каб за мяжой яго “раскручвалі”. А тут у нас ён хто? “Дзядзька Рыгор”? Не. Барадулін — ёсьць, і мы павінны ўсьведамляць, што мы жывём у эпоху Барадуліна. Усё астатняе забудзецца, як забывалася неаднойчы. Усе забываюцца, а памятаюць паэтаў”.

(Скобла: ) “Пра гэта ў самога Барадуліна добра сказана: “Спытаюць людзі: “Быў кароль які, калі пісаў паэт: “Ojczyzno moja”... Айцец Уладыслаў, я ўпэўнены, у многіх у памяці застаўся ваш бліскучы выступ на прэзэнтацыі кнігі “Ксты” ў вушацкім касьцёле. Вобразны, пераканаўчы, з рытарычнага гледзішча — проста ўзорны. Выступ ня толькі ў падтрымку Барадуліна, але і ў абарону беларускай мовы. Вы служыце Богу, а як часта вам даводзіцца быць адвакатам мовы?”

(Завальнюк: ) “Мова ў народзе павінна быць на найвышэйшым узроўні. У любым народзе. Чалавек, які выракаецца сваёй мовы, ён выракаецца сваіх бацькоў, сваіх гістарычных каранёў, сваёй духоўнай культуры. І гэта грэх, гэта цяжкі грэх! Што датычыцца прэзэнтацыі ў Вушачах. Ня толькі там, а паўсюль я зьвяртаюся да людзей і тлумачу, з кім мы прыехалі, якую радасьць прывезьлі. Каб людзей падрыхтаваць, каб яны атрымалі падтрымку духоўную. Кожнага разу пасьля набажэнства паэзія неяк па-новаму адкрывае людзей. Мы заўсёды цытуем вершы, робім паэтычную выбарку. І я думаў, што паэзія Барадуліна будзе навіной для людзей, але пераканаўся, наколькі ён папулярны ў народзе. Яго цытуюць на памяць! Проста выходзяць і чытаюць вершы Рыгора Барадуліна. Ён сам зьдзіўляецца: “А я ўжо забыўся, калі такія пісаў”. І ведаеце — распачынаецца зусім іншы кантакт. І я вельмі ўдзячны тым суайчыньнікам, якія носяць у сваіх сэрцах нашага паэта”.

(Скобла: ) “Цікавасьць да літаратуры сёньня ў сьвеце падае. Як прымусіць моладзь не глядзець баевікі, а чытаць Шэксьпіра і Барадуліна?”

(Стулаў: ) “Сёньня людзі амаль перасталі чытаць кнігі. А літаратура — гэта культурны код нацыі. Безь літаратуры немагчыма зразумець мэнталітэт нацыі. І калі мы адвернемся ад кнігі, мы ўбачым тое, што бачым цяпер: гэтыя бясконцыя танцы-песьні, у якіх няма ніякага сэнсу. І гэта аддаляе нас ад нас саміх, ад таго, што нам дадзена нашымі продкамі. Бяз кніг мы апынемся ў барбарскім стане. А кніга “Ксты” вяртае нас у сфэру духоўнасьці”.

(Сакалоўская: ) “Я аптыміст і лічу, што дзякуючы менавіта літаратуры выжыве наша нацыя, мова. Але дзеля гэтага трэба прыкласьці намаганьні. Я працую са студэнтамі, расказваю ім пра кнігу “Ксты”, і яны зацікаўлена ўсё ўспрымаюць. А нядаўна я арганізавала гурток для стварэньня слоўніка мовы Рыгора Барадуліна. І ў яго запісалася каля сарака чалавек! Так што давайце не сядзець склаўшы рук. Праца наша вялікая, патрэбная і беларусам, і чалавецтву, і Богу”.

(Завальнюк: ) “Ці свабодны народ, ці не зусім свабодны, — паэзія, як зерне ў зямлі, яна павінна прарастаць, прабівацца на сьвятло. І калі ў народзе будзе абуджаная духоўнасьць, тады чалавек пацягнецца за вечнымі ідэаламі. І я вельмі заахвочваю ўсіх суайчыньнікаў маліць Бога за нашага славутага паэта Рыгора Барадуліна і дзе толькі магчыма гаварыць пра яго, цытаваць яго вершы. Асабліва калі зьбіраецеся за мяжу, не забудзьце прыхапіць з сабой яго кнігі”.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG