(Валер Карбалевіч: ) “У апазыцыйным асяродзьдзі існуюць тры праекты дзеяньняў падчас прэзыдэнцкай кампаніі 2006 году. Першы варыянт прадугледжвае паўнавартасны ўдзел у выбарах. Гэтым шляхам ідзе аб’яднаная апазыцыйная кааліцыя, якая ажыцьцяўляе праект пад умоўнай назвай “адзіны кандыдат”, а таксама сацыял-дэмакраты. Другі варыянт быў прапанаваны шэрагам палітыкаў яшчэ летам, ён прадугледжвае байкот выбараў.
Нарэшце нядаўна, у сьнежні, лідэр Кансэрватыўна-хрысьціянскай партыі БНФ Зянон Пазьняк выступіў з праектам “народнае галасаваньне”. Паводле яго, усе выбаршчыкі, якія зьбіраюцца галасаваць супраць Лукашэнкі, павінны забраць з сабой выбарчы бюлетэнь, замест яго ўкінуць у скрыню свой умоўны бюлетэнь. А афіцыйны бюлетэнь трэба прынесьці і перадаць Нацыянальнай грамадзкай камісіі, якая прад’явіць іх грамадзкасьці і тым самым дакажа, што ўлады сфальсыфікавалі вынікі выбараў. А вось што павінна адбыцца далей паводле гэтага сцэнару? Якім чынам паводле праекту “народнае галасаваньне” можна атрымаць перамогу і ажыцьцявіць пераход да дэмакратыі? Які мэханізм такога пераходу, спадар Беленькі?”
(Юрась Беленькі: ) “Гэтая ідэя заснаваная на тым, што ў Беларусі не існуе ніякіх умоваў для паўнавартаснага выбарчага працэсу. У такой сытуацыі ёсьць толькі адзін варыянт для беларусаў, выбаршчыкаў ажыцьцявіць сваю волю, сваё права, зафіксаванае ў Канстытуцыі. Дзейная Канстытуцыя і Выбарчы кодэкс дазваляюць рабіць такія формы галасаваньня. Нават сакратар Цэнтравыбаркаму спадар Лазавік на Радыё Свабода сказаў, што выбары ў нас свабодныя, і кожны грамадзянін мае права галасаваць ці не галасаваць, кідаць у скрыню бюлетэнь ці ня кідаць.
Прапануецца наступны мэханізм рэалізацыі “народнага галасаваньня”. Мусіць быць створаная нацыянальная грамадзкая камісія, якая павінна сабраць гэтыя бюлетэні. Прычым, яна павінна быць максымальна шырокай. Трэба, каб у яе ўвайшлі ня толькі прадстаўнікі апазыцыйных палітычных партыяў, але і прадстаўнікі ўсяго беларускага грамадзтва”.
(Карбалевіч: ) “Пакуль усё зразумела. Бюлетэні мусяць быць здадзены ў Нацыянальную грамадзкую камісію. Што далей?”
(Беленькі: ) “Нацыянальная грамадзкая камісія, сабраўшы бюлетэні, мае магчымасьць даказаць, што спадар Лукашэнка ня быў абраны. Гэта будзе азначаць юрыдычную нікчэмнасьць усёй гэтай акцыі. Ёсьць такое прававое паняцьце. Яно ўступае ў дзеяньне, калі ў аснове акцыі закладзеная нейкая хлусьня. Калі мы зьбіраем і паказваем бюлетэні, то гэтая псэўдалегітымізацыя Лукашэнкі адразу абвальваецца. Беларускае грамадзтва атрымлівае аргумэнт, што спадар Лукашэнка скончыў свае паўнамоцтвы.
Пасьля гэтага павінны быць праведзеныя сапраўдныя дэмакратычныя выбары з сапраўдным спаборніцтвам кандыдатаў, праграмаў і іншым. Тут узьнікае важны момант: наколькі беларускае грамадзтва, атрымаўшы інфармацыю ад Нацыянальнай грамадзкай камісіі, здольнае рэалізаваць сваё права, закладзенае ў Канстытуцыі? Ці здольнае беларускае грамадзтва выйсьці на вуліцу? Гэтае пытаньне даволі спрэчнае. Але патрэбныя дзеяньні, якія б падрыхтавалі, падвялі да такой сытуацыі. Такімі дзеяньнямі і зьяўляецца кампанія “народнае галасаваньне”.
(Карбалевіч: ) “З гэтага можна зразумець, што калі Нацыянальная грамадзкая камісія прадставіць грамадзянам доказы фальсыфікацыі, гэта будзе элемэнтам мабілізацыі для таго, каб людзі выйшлі на Майдан, умоўна кажучы. Калі казаць пра праект аб’яднанай апазыцыі “адзіны кандыдат”, то ў ім ёсьць шмат хібаў — напрыклад, існуе сумненьне, што ён можа забясьпечыць перамогу, але ён просты і зразумелы для звычайнага выбаршчыка: галасаваць за адзінага кандыдата. А калі экзыт-пол пакажа, што ўлады сфальсыфікавалі выбары, то — Майдан, як ва Ўкраіне. А вось адносна праекту “народнае галасаваньне” ўзьнікае шмат пытаньняў, найперш наконт яго зразумеласьці і рэалістычнасьці. Што вы можаце сказаць наконт яго, спадар Івашкевіч?”
(Віктар Івашкевіч: ) “Па-першае, тут ёсьць некалькі тэхнічных момантаў. Калі іх ня вырашыць, то ставіцца пад сумненьне ўвогуле рэалістычнасьць гэтага праекту “народнае галасаваньне”. Напрыклад, куды людзям несьці бюлетэні? Мы павінны ўказаць нейкія пункты, кватэры ў кожным райцэнтры, як мінімум. Я сумняваюся, што мы зможам гэта зрабіць. Калі мы арганізоўвалі штабы пад сваю кампанію, было цяжка знайсьці людзей, якія б маглі даць свой адрас пад легальную выбарчую кампанію. А калі гэтая дзейнасьць будзе ўспрымацца як нелегальная, то малаверагодна, што можна знайсьці такія адрасы і сабраць бюлетэні, нават калі людзі іх вынесуць.
Па-другое. Стварыць Нацыянальную грамадзкую камісію не праблема. Напрыклад, Івашкевіч, Беленькі, Вайтовіч абвясьцяць сябе такой камісіяй. Зьбяром мы гэтыя бюлетэні, прад’явім іх грамадзтву. Што далей? У звароце спадара Пазьняка адзначаецца, што пасьля гэтага “ўлада будзе перададзена Часоваму ўраду”. Узьнікае пытаньне: кім перададзена? Хто той дзядзька, які возьме ўладу ў Лукашэнкі і перадасьць нам? Такога дзядзькі няма. Уся роўна гэтую ўладу патрэбна будзе нам самім выбіваць у Лукашэнкі.
І ў гэтым сэнсе галоўнае не наяўнасьць доказаў фальсыфікацыяў, якім бы чынам яны ні былі атрыманыя (альбо з дапамогай экзыт-полу, альбо з дапамогай “народнага галасаваньня”). Захад так ці інакш не прызнае гэтых выбараў дэмакратычнымі. А Расея ў любым выпадку прызнае іх дэмакратычнымі. У гэтай сытуацыі галоўнае не юрыдычныя моманты доказу легітымнасьці, а рэальная падтрымка апазыцыі з боку грамадзтва. А такая падтрымка можа быць, калі мы адкажам на некалькі пытаньняў. Першае, што апазыцыя аб’яднаная. Другое — хто замест Лукашэнкі. Трэцяе — якая праграма і як яе падтрымліваюць людзі.
У гэтай сытуацыі ключавое пытаньне — рост рэйтынга кандыдата, які аб’яўлены пэрсанальнай альтэрнатывай Лукашэнку. Калі мы перавалім за 50%, то будуць у нас сабраныя бюлетэні ці ня будуць, сіла салому ломіць. Тады мы папёрлі наперад. А калі няма грамадзкай падтрымкі, то няхай у нас будуць тамы юрыдычных аргумэнтаў нелегітымнасьці Лукашэнкі, ён усё роўна будзе кіраваць. Вынас бюлетэняў іх збор не ствараюць пэрсаніфікаванай рэйтынгавай альтэрнатывы. Таму я лічу, што ідэя “народнага галасаваньня” прыдуманая не зусім зыходзячы зь беларускіх рэаліяў”.
(Карбалевіч: ) “Праект “народнае галасаваньне” не арыентаваны на перамогу на выбарах у сакавіку 2006 году. Ён зарыентаваны на перамогу на нейкіх наступных выбарах, якія павінны адбыцца некалі пазьней. То бок, ён з самага пачатку даводзіць сваім прыхільнікам, што пасьля сакавіка 2006 году ўлада застанецца ў руках Лукашэнкі. Але тут узьнікае пытаньне: калі апазыцыя мае падтрымку звыш як 50% электарату, то навошта рабіць нейкую адтэрміноўку, трэба ўсё вырашаць цяпер? А калі апазыцыю падтрымлівае меншасьць, то яна прайграе і наступныя выбары, якія мусяць быць дэмакратычнымі”.
(Беленькі: ) “Спачатку наконт пэрсаніфікацыі альтэрнатывы. Беларускае грамадзтва паглядзела тую альтэрнатыву, якую прапануе аб’яднаная апазыцыя. Маецца на ўвазе выступ спадара Мілінкевіча на “Эўраньюс”. Я бачыў рэакцыю людзей і чытаў у Інтэрнэце. Расчараваньне было вельмі глыбокае. Пасьля гэтага інтэрвію ў грамадзтве вітаў дух, што гэта “Ганчарык нумар два”. Таму калі ўжо казаць пра моцную пэрсаніфікацыю, то можна казаць пра Зянона Пазьняка. Гэта першае.
Другое, калі мы гаворым пра крытычную масу выбаршчыкаў, якія мусяць вырашыць сытуацыю на Майдане, то яны павінны псыхалягічна сасьпець да гэтага выхаду. Давайце прапануем выбаршчыку зрабіць першы крок, зрабіць учынак, узяць гэты бюлетэнь, пакласьці ў кішэню, вынесьці і іншае.
Сёньня аб’яднаная апазыцыя прапануе ўдзельнічаць у сцэнары Лукашэнкі, як яна прапанавала, і ўдзельнічала, і фактычна дапамагла прыцягнуць людзей на рэфэрэндуме”.
(Карбалевіч: ) “Можна я ўдакладню? Праект “адзіны кандыдат” вам не падабаецца і таму, што вас не задавальняе асоба чалавека, які выбраны на гэтага кандыдата?”
(Беленькі: ) “Не. Толькі ў адказ на аргумэнт спадара Івашкевіча, што без пэрсаніфікацыі альтэрнатывы Лукашэнку нічога не атрымаецца, я адказаў, што выбраная аб’яднанай апазыцыяй пэрсона ня вельмі моцная. Таму гэты аргумэнт адпадае”.
(Карбалевіч: ) “Дык, можа, узяць гэты самы праект “адзіны кандыдат” і замест асобы Мілінкевіча паставіць Пазьняка? І тады замест праекту “народнае галасаваньне” паўстане праект “адзіны кандыдат” у новым выглядзе”.
(Беленькі: ) “Не, тут гаворка не пра пэрсаналіі. Гаворка ідзе пра мэханізм, які можа прывесьці да пэўных вынікаў. Павінен быць свой праект, свой сцэнар, а не працаваць па сцэнары Лукашэнкі. І наш праект разбурае сцэнар фальсыфікацыяў Лукашэнкі. Вось мы яго і прапанавалі. І я ня згодны з вамі, што паводле нашага сцэнару 19 сакавіка не атрымаецца перамогі. Праблема можа быць вырашаная і 19 сакавіка, калі за гэтыя два месяцы беларускае грамадзтва будзе добра паінфармавана і сасьпее да пэўных крокаў”.
(Карбалевіч: ) “Галоўная праблема праекту “народнае галасаваньне” палягае ў тым, што ён арыентаваны не на абывацеля, які гатовы з самых розных прычынаў прагаласаваць за апанэнта Лукашэнкі, а на людзей з высокай грамадзянскай сьвядомасьцю, якія сасьпелі на адкрыты пратэст, якія ня толькі гатовыя вынесьці ў кішэні бюлетэнь з выбарчага ўчастку, але потым нейкімі тайнымі сьцяжынкамі даставіць яго ў Нацыянальную грамадзкую камісію. Таму што трэба ўлічваць, у якой палітычнай атмасфэры гэта будзе адбывацца.
Падчас прэзыдэнцкіх выбараў 2001 году Міністэрства юстыцыі аб’явіла незалежнае назіраньне і экзыт-пол злачынствам. Напярэдадні рэфэрэндуму 2004 году з прапановай, у нечым падобнай да ідэі спадара Пазьняка, выступіў вядомы адвакат Паганяйла. Ён прапанаваў адарваць кавалак бюлетэня і забраць яго з сабой. У адказ на гэта спадарыня Ярмошына пагражала прыхільнікам такой ідэі пракуратурай. І нават была заведзена адна справа па артыкуле псаваньня дзяржаўнай маёмасьці.
Відавочна, што як толькі праект Пазьняка пачне актыўна прапагандавацца, улада прыме актыўныя контразахады, будзе пужаць крымінальнай справаю і іншым. У такой атмасфэры страху ці можна разьлічваць на масавасьць у рэалізацыі гэтай ідэі? Калі б у краіне было шмат людзей з грамадзянскай пазыцыяй, здольных на актыўны пратэст, на ўчынак, то Беларусь даўно б жыла без Лукашэнкі”.
(Беленькі: ) “Гаворка ідзе пра тых людзей, якія сасьпелі і ўжо сёньня сасьпяваюць. Гэтых людзей трэба аб’яднаць, даць ім выхад, паказаць што рабіць. Хто там чым будзе палохаць, гэтае пытаньне ў дадзенай сытуацыі дваццатае. Ёсьць Канстытуцыя, ёсьць закон. Вось хто робіць фальсыфікацыі, будзе перашкаджаць гэтаму праекту, той якраз робіць парушэньне заканадаўства і павінен будзе адказваць за гэта”.
(Івашкевіч: ) “Грамадзяне павінны давяраць тым людзям, якім яны панясуць гэтыя бюлетэні. Нейкая абстрактная Нацыянальная грамадзкая камісія, якая ня будзе мець аўтарытэту, ня зможа падняць людзей на нейкія ўчынкі. Усё роўна галоўнае сёньня — гэта павышэньне рэйтынгу альтэрнатывы. Паводле дасьледаваньняў балтыйскай філіі Інстытуту Гэлапа, у студзені 2006 году гатовыя галасаваць за Мілінкевіча 16,8% электарату, за Пазьняка — 2,2%, за Казуліна — 2,9%. Відавочна, што Мілінкевіч вырваўся з гэтай рэзэрвацыі, у якой рэйтынгі знаходзяцца ў межах статыстычнай памылкі, і ў разы апярэджвае іншых кандыдатаў. Стратэгічна без раскруткі альтэрнатыўнага лідэра, альтэрнатыўнай палітычнай кааліцыі ня будзе народнай падтрымкі ніякім нашым прапановам”.
(Карбалевіч: ) “Спадар Івашкевіч, пытаньне да вас. Вы назвалі праект “народнае галасаваньне” нерэалістычным. Але сярод грамадзтва, палітыкаў, экспэртаў існуе вялікае сумненьне і ў рэалістычнасьці праекту “адзіны кандыдат” у сэнсе дасягненьня перамогі ў сакавіку 2006 году. І той рэйтынг, які вы назвалі, далёкі ад жаданага вамі. Дык калі спрэчка ідзе паміж двума, скажам так, ня вельмі рэалістычнымі праектамі, то ці мае сэнс увогуле такая спрэчка?”
(Івашкевіч: ) “Толькі электаральная падтрымка, якая перавышае 50%, стварае ўмовы для пераменаў. Так, цяперашні рэйтынг, адносна задачаў, якія пастаўлены, маленькі. Аднак іншага шляху, акрамя прапаганды праграмы, пэрсоны, кааліцыі — няма. Пасьпеем мы да выбараў выйсьці на 50%, то тады рэалізуем праект. А калі не пасьпеем, то той здабытак, які мы цяпер атрымаем, будзем нарошчваць далей пасьля выбараў. Але раскручваць можна ня нейкія абстрактныя мэханізмы, а канкрэтнага лідэра, каманду, праграму”.
(Карбалевіч: ) “Яшчэ адно пытаньне тэхнічнага кшталту. Відавочна, паколькі ідэя разьлічана на тое, што ў яе рэалізацыі возьме ўдзел вялікая колькасьць людзей, то захаваць кансьпірацыю, схаваць месца знаходжаньня Нацыянальнай грамадзкай камісіі будзе амаль немагчыма. Але ў такім разе спэцслужбам будзе няцяжка нэўтралізаваць усю працэдуру збору бюлетэняў, іх прадстаўленьне грамадзкасьці, арыштаваць, канфіскаваць, ізаляваць і іншае”.
(Беленькі: ) “А вы ўпэўнены, што спэцслужбы так адкрыта, брутальна пойдуць на парушэньне Канстытуцыі і законаў у гэтай сытуацыі? Я ня ўпэўнены. Грамадзтва мяняецца”.
(Карбалевіч: ) “Спадар Івашкевіч, пытаньне да вас. Уявім сытуацыю, што пасьля рэгістрацыі кандыдатаў у прэзыдэнты застануцца толькі два палітыкі: Лукашэнка і Гайдукевіч. А ўсіх астатніх не зарэгіструюць. Тады перад апазыцыяй паўстануць два варыянты: байкот альбо “народнае галасаваньне”. Прычым, ня трэба зьбіраць 50% бюлетэняў. Дастаткова сабраць і прад’явіць 10% бюлетэняў, каб даказаць, што фальсыфікацыі адбыліся. Што вы можаце сказаць на гэты конт?”
(Івашкевіч: ) “У якасьці элемэнтаў кампаніі байкоту і для дадатковых доказаў фальсыфікацыі выбараў праект “народнае галасаваньне” можа быць выкарыстаны. Але гэта носіць тэхнічны характар, а не стратэгічны”.
(Карбалевіч: ) “Такім чынам, праект “народнае галасаваньне” абмяркоўваецца ў штабах іншых прэтэндэнтаў на пасаду прэзыдэнта. Палітычны малюнак будзе больш зразумелы пасьля этапу рэгістрацыі кандыдатаў. Магчыма, тады гэтая ідэя набудзе большую актуальнасьць”.
Нарэшце нядаўна, у сьнежні, лідэр Кансэрватыўна-хрысьціянскай партыі БНФ Зянон Пазьняк выступіў з праектам “народнае галасаваньне”. Паводле яго, усе выбаршчыкі, якія зьбіраюцца галасаваць супраць Лукашэнкі, павінны забраць з сабой выбарчы бюлетэнь, замест яго ўкінуць у скрыню свой умоўны бюлетэнь. А афіцыйны бюлетэнь трэба прынесьці і перадаць Нацыянальнай грамадзкай камісіі, якая прад’явіць іх грамадзкасьці і тым самым дакажа, што ўлады сфальсыфікавалі вынікі выбараў. А вось што павінна адбыцца далей паводле гэтага сцэнару? Якім чынам паводле праекту “народнае галасаваньне” можна атрымаць перамогу і ажыцьцявіць пераход да дэмакратыі? Які мэханізм такога пераходу, спадар Беленькі?”
(Юрась Беленькі: ) “Гэтая ідэя заснаваная на тым, што ў Беларусі не існуе ніякіх умоваў для паўнавартаснага выбарчага працэсу. У такой сытуацыі ёсьць толькі адзін варыянт для беларусаў, выбаршчыкаў ажыцьцявіць сваю волю, сваё права, зафіксаванае ў Канстытуцыі. Дзейная Канстытуцыя і Выбарчы кодэкс дазваляюць рабіць такія формы галасаваньня. Нават сакратар Цэнтравыбаркаму спадар Лазавік на Радыё Свабода сказаў, што выбары ў нас свабодныя, і кожны грамадзянін мае права галасаваць ці не галасаваць, кідаць у скрыню бюлетэнь ці ня кідаць.
Прапануецца наступны мэханізм рэалізацыі “народнага галасаваньня”. Мусіць быць створаная нацыянальная грамадзкая камісія, якая павінна сабраць гэтыя бюлетэні. Прычым, яна павінна быць максымальна шырокай. Трэба, каб у яе ўвайшлі ня толькі прадстаўнікі апазыцыйных палітычных партыяў, але і прадстаўнікі ўсяго беларускага грамадзтва”.
(Карбалевіч: ) “Пакуль усё зразумела. Бюлетэні мусяць быць здадзены ў Нацыянальную грамадзкую камісію. Што далей?”
(Беленькі: ) “Нацыянальная грамадзкая камісія, сабраўшы бюлетэні, мае магчымасьць даказаць, што спадар Лукашэнка ня быў абраны. Гэта будзе азначаць юрыдычную нікчэмнасьць усёй гэтай акцыі. Ёсьць такое прававое паняцьце. Яно ўступае ў дзеяньне, калі ў аснове акцыі закладзеная нейкая хлусьня. Калі мы зьбіраем і паказваем бюлетэні, то гэтая псэўдалегітымізацыя Лукашэнкі адразу абвальваецца. Беларускае грамадзтва атрымлівае аргумэнт, што спадар Лукашэнка скончыў свае паўнамоцтвы.
Пасьля гэтага павінны быць праведзеныя сапраўдныя дэмакратычныя выбары з сапраўдным спаборніцтвам кандыдатаў, праграмаў і іншым. Тут узьнікае важны момант: наколькі беларускае грамадзтва, атрымаўшы інфармацыю ад Нацыянальнай грамадзкай камісіі, здольнае рэалізаваць сваё права, закладзенае ў Канстытуцыі? Ці здольнае беларускае грамадзтва выйсьці на вуліцу? Гэтае пытаньне даволі спрэчнае. Але патрэбныя дзеяньні, якія б падрыхтавалі, падвялі да такой сытуацыі. Такімі дзеяньнямі і зьяўляецца кампанія “народнае галасаваньне”.
(Карбалевіч: ) “З гэтага можна зразумець, што калі Нацыянальная грамадзкая камісія прадставіць грамадзянам доказы фальсыфікацыі, гэта будзе элемэнтам мабілізацыі для таго, каб людзі выйшлі на Майдан, умоўна кажучы. Калі казаць пра праект аб’яднанай апазыцыі “адзіны кандыдат”, то ў ім ёсьць шмат хібаў — напрыклад, існуе сумненьне, што ён можа забясьпечыць перамогу, але ён просты і зразумелы для звычайнага выбаршчыка: галасаваць за адзінага кандыдата. А калі экзыт-пол пакажа, што ўлады сфальсыфікавалі выбары, то — Майдан, як ва Ўкраіне. А вось адносна праекту “народнае галасаваньне” ўзьнікае шмат пытаньняў, найперш наконт яго зразумеласьці і рэалістычнасьці. Што вы можаце сказаць наконт яго, спадар Івашкевіч?”
(Віктар Івашкевіч: ) “Па-першае, тут ёсьць некалькі тэхнічных момантаў. Калі іх ня вырашыць, то ставіцца пад сумненьне ўвогуле рэалістычнасьць гэтага праекту “народнае галасаваньне”. Напрыклад, куды людзям несьці бюлетэні? Мы павінны ўказаць нейкія пункты, кватэры ў кожным райцэнтры, як мінімум. Я сумняваюся, што мы зможам гэта зрабіць. Калі мы арганізоўвалі штабы пад сваю кампанію, было цяжка знайсьці людзей, якія б маглі даць свой адрас пад легальную выбарчую кампанію. А калі гэтая дзейнасьць будзе ўспрымацца як нелегальная, то малаверагодна, што можна знайсьці такія адрасы і сабраць бюлетэні, нават калі людзі іх вынесуць.
Па-другое. Стварыць Нацыянальную грамадзкую камісію не праблема. Напрыклад, Івашкевіч, Беленькі, Вайтовіч абвясьцяць сябе такой камісіяй. Зьбяром мы гэтыя бюлетэні, прад’явім іх грамадзтву. Што далей? У звароце спадара Пазьняка адзначаецца, што пасьля гэтага “ўлада будзе перададзена Часоваму ўраду”. Узьнікае пытаньне: кім перададзена? Хто той дзядзька, які возьме ўладу ў Лукашэнкі і перадасьць нам? Такога дзядзькі няма. Уся роўна гэтую ўладу патрэбна будзе нам самім выбіваць у Лукашэнкі.
І ў гэтым сэнсе галоўнае не наяўнасьць доказаў фальсыфікацыяў, якім бы чынам яны ні былі атрыманыя (альбо з дапамогай экзыт-полу, альбо з дапамогай “народнага галасаваньня”). Захад так ці інакш не прызнае гэтых выбараў дэмакратычнымі. А Расея ў любым выпадку прызнае іх дэмакратычнымі. У гэтай сытуацыі галоўнае не юрыдычныя моманты доказу легітымнасьці, а рэальная падтрымка апазыцыі з боку грамадзтва. А такая падтрымка можа быць, калі мы адкажам на некалькі пытаньняў. Першае, што апазыцыя аб’яднаная. Другое — хто замест Лукашэнкі. Трэцяе — якая праграма і як яе падтрымліваюць людзі.
У гэтай сытуацыі ключавое пытаньне — рост рэйтынга кандыдата, які аб’яўлены пэрсанальнай альтэрнатывай Лукашэнку. Калі мы перавалім за 50%, то будуць у нас сабраныя бюлетэні ці ня будуць, сіла салому ломіць. Тады мы папёрлі наперад. А калі няма грамадзкай падтрымкі, то няхай у нас будуць тамы юрыдычных аргумэнтаў нелегітымнасьці Лукашэнкі, ён усё роўна будзе кіраваць. Вынас бюлетэняў іх збор не ствараюць пэрсаніфікаванай рэйтынгавай альтэрнатывы. Таму я лічу, што ідэя “народнага галасаваньня” прыдуманая не зусім зыходзячы зь беларускіх рэаліяў”.
(Карбалевіч: ) “Праект “народнае галасаваньне” не арыентаваны на перамогу на выбарах у сакавіку 2006 году. Ён зарыентаваны на перамогу на нейкіх наступных выбарах, якія павінны адбыцца некалі пазьней. То бок, ён з самага пачатку даводзіць сваім прыхільнікам, што пасьля сакавіка 2006 году ўлада застанецца ў руках Лукашэнкі. Але тут узьнікае пытаньне: калі апазыцыя мае падтрымку звыш як 50% электарату, то навошта рабіць нейкую адтэрміноўку, трэба ўсё вырашаць цяпер? А калі апазыцыю падтрымлівае меншасьць, то яна прайграе і наступныя выбары, якія мусяць быць дэмакратычнымі”.
(Беленькі: ) “Спачатку наконт пэрсаніфікацыі альтэрнатывы. Беларускае грамадзтва паглядзела тую альтэрнатыву, якую прапануе аб’яднаная апазыцыя. Маецца на ўвазе выступ спадара Мілінкевіча на “Эўраньюс”. Я бачыў рэакцыю людзей і чытаў у Інтэрнэце. Расчараваньне было вельмі глыбокае. Пасьля гэтага інтэрвію ў грамадзтве вітаў дух, што гэта “Ганчарык нумар два”. Таму калі ўжо казаць пра моцную пэрсаніфікацыю, то можна казаць пра Зянона Пазьняка. Гэта першае.
Другое, калі мы гаворым пра крытычную масу выбаршчыкаў, якія мусяць вырашыць сытуацыю на Майдане, то яны павінны псыхалягічна сасьпець да гэтага выхаду. Давайце прапануем выбаршчыку зрабіць першы крок, зрабіць учынак, узяць гэты бюлетэнь, пакласьці ў кішэню, вынесьці і іншае.
Сёньня аб’яднаная апазыцыя прапануе ўдзельнічаць у сцэнары Лукашэнкі, як яна прапанавала, і ўдзельнічала, і фактычна дапамагла прыцягнуць людзей на рэфэрэндуме”.
(Карбалевіч: ) “Можна я ўдакладню? Праект “адзіны кандыдат” вам не падабаецца і таму, што вас не задавальняе асоба чалавека, які выбраны на гэтага кандыдата?”
(Беленькі: ) “Не. Толькі ў адказ на аргумэнт спадара Івашкевіча, што без пэрсаніфікацыі альтэрнатывы Лукашэнку нічога не атрымаецца, я адказаў, што выбраная аб’яднанай апазыцыяй пэрсона ня вельмі моцная. Таму гэты аргумэнт адпадае”.
(Карбалевіч: ) “Дык, можа, узяць гэты самы праект “адзіны кандыдат” і замест асобы Мілінкевіча паставіць Пазьняка? І тады замест праекту “народнае галасаваньне” паўстане праект “адзіны кандыдат” у новым выглядзе”.
(Беленькі: ) “Не, тут гаворка не пра пэрсаналіі. Гаворка ідзе пра мэханізм, які можа прывесьці да пэўных вынікаў. Павінен быць свой праект, свой сцэнар, а не працаваць па сцэнары Лукашэнкі. І наш праект разбурае сцэнар фальсыфікацыяў Лукашэнкі. Вось мы яго і прапанавалі. І я ня згодны з вамі, што паводле нашага сцэнару 19 сакавіка не атрымаецца перамогі. Праблема можа быць вырашаная і 19 сакавіка, калі за гэтыя два месяцы беларускае грамадзтва будзе добра паінфармавана і сасьпее да пэўных крокаў”.
(Карбалевіч: ) “Галоўная праблема праекту “народнае галасаваньне” палягае ў тым, што ён арыентаваны не на абывацеля, які гатовы з самых розных прычынаў прагаласаваць за апанэнта Лукашэнкі, а на людзей з высокай грамадзянскай сьвядомасьцю, якія сасьпелі на адкрыты пратэст, якія ня толькі гатовыя вынесьці ў кішэні бюлетэнь з выбарчага ўчастку, але потым нейкімі тайнымі сьцяжынкамі даставіць яго ў Нацыянальную грамадзкую камісію. Таму што трэба ўлічваць, у якой палітычнай атмасфэры гэта будзе адбывацца.
Падчас прэзыдэнцкіх выбараў 2001 году Міністэрства юстыцыі аб’явіла незалежнае назіраньне і экзыт-пол злачынствам. Напярэдадні рэфэрэндуму 2004 году з прапановай, у нечым падобнай да ідэі спадара Пазьняка, выступіў вядомы адвакат Паганяйла. Ён прапанаваў адарваць кавалак бюлетэня і забраць яго з сабой. У адказ на гэта спадарыня Ярмошына пагражала прыхільнікам такой ідэі пракуратурай. І нават была заведзена адна справа па артыкуле псаваньня дзяржаўнай маёмасьці.
Відавочна, што як толькі праект Пазьняка пачне актыўна прапагандавацца, улада прыме актыўныя контразахады, будзе пужаць крымінальнай справаю і іншым. У такой атмасфэры страху ці можна разьлічваць на масавасьць у рэалізацыі гэтай ідэі? Калі б у краіне было шмат людзей з грамадзянскай пазыцыяй, здольных на актыўны пратэст, на ўчынак, то Беларусь даўно б жыла без Лукашэнкі”.
(Беленькі: ) “Гаворка ідзе пра тых людзей, якія сасьпелі і ўжо сёньня сасьпяваюць. Гэтых людзей трэба аб’яднаць, даць ім выхад, паказаць што рабіць. Хто там чым будзе палохаць, гэтае пытаньне ў дадзенай сытуацыі дваццатае. Ёсьць Канстытуцыя, ёсьць закон. Вось хто робіць фальсыфікацыі, будзе перашкаджаць гэтаму праекту, той якраз робіць парушэньне заканадаўства і павінен будзе адказваць за гэта”.
(Івашкевіч: ) “Грамадзяне павінны давяраць тым людзям, якім яны панясуць гэтыя бюлетэні. Нейкая абстрактная Нацыянальная грамадзкая камісія, якая ня будзе мець аўтарытэту, ня зможа падняць людзей на нейкія ўчынкі. Усё роўна галоўнае сёньня — гэта павышэньне рэйтынгу альтэрнатывы. Паводле дасьледаваньняў балтыйскай філіі Інстытуту Гэлапа, у студзені 2006 году гатовыя галасаваць за Мілінкевіча 16,8% электарату, за Пазьняка — 2,2%, за Казуліна — 2,9%. Відавочна, што Мілінкевіч вырваўся з гэтай рэзэрвацыі, у якой рэйтынгі знаходзяцца ў межах статыстычнай памылкі, і ў разы апярэджвае іншых кандыдатаў. Стратэгічна без раскруткі альтэрнатыўнага лідэра, альтэрнатыўнай палітычнай кааліцыі ня будзе народнай падтрымкі ніякім нашым прапановам”.
(Карбалевіч: ) “Спадар Івашкевіч, пытаньне да вас. Вы назвалі праект “народнае галасаваньне” нерэалістычным. Але сярод грамадзтва, палітыкаў, экспэртаў існуе вялікае сумненьне і ў рэалістычнасьці праекту “адзіны кандыдат” у сэнсе дасягненьня перамогі ў сакавіку 2006 году. І той рэйтынг, які вы назвалі, далёкі ад жаданага вамі. Дык калі спрэчка ідзе паміж двума, скажам так, ня вельмі рэалістычнымі праектамі, то ці мае сэнс увогуле такая спрэчка?”
(Івашкевіч: ) “Толькі электаральная падтрымка, якая перавышае 50%, стварае ўмовы для пераменаў. Так, цяперашні рэйтынг, адносна задачаў, якія пастаўлены, маленькі. Аднак іншага шляху, акрамя прапаганды праграмы, пэрсоны, кааліцыі — няма. Пасьпеем мы да выбараў выйсьці на 50%, то тады рэалізуем праект. А калі не пасьпеем, то той здабытак, які мы цяпер атрымаем, будзем нарошчваць далей пасьля выбараў. Але раскручваць можна ня нейкія абстрактныя мэханізмы, а канкрэтнага лідэра, каманду, праграму”.
(Карбалевіч: ) “Яшчэ адно пытаньне тэхнічнага кшталту. Відавочна, паколькі ідэя разьлічана на тое, што ў яе рэалізацыі возьме ўдзел вялікая колькасьць людзей, то захаваць кансьпірацыю, схаваць месца знаходжаньня Нацыянальнай грамадзкай камісіі будзе амаль немагчыма. Але ў такім разе спэцслужбам будзе няцяжка нэўтралізаваць усю працэдуру збору бюлетэняў, іх прадстаўленьне грамадзкасьці, арыштаваць, канфіскаваць, ізаляваць і іншае”.
(Беленькі: ) “А вы ўпэўнены, што спэцслужбы так адкрыта, брутальна пойдуць на парушэньне Канстытуцыі і законаў у гэтай сытуацыі? Я ня ўпэўнены. Грамадзтва мяняецца”.
(Карбалевіч: ) “Спадар Івашкевіч, пытаньне да вас. Уявім сытуацыю, што пасьля рэгістрацыі кандыдатаў у прэзыдэнты застануцца толькі два палітыкі: Лукашэнка і Гайдукевіч. А ўсіх астатніх не зарэгіструюць. Тады перад апазыцыяй паўстануць два варыянты: байкот альбо “народнае галасаваньне”. Прычым, ня трэба зьбіраць 50% бюлетэняў. Дастаткова сабраць і прад’явіць 10% бюлетэняў, каб даказаць, што фальсыфікацыі адбыліся. Што вы можаце сказаць на гэты конт?”
(Івашкевіч: ) “У якасьці элемэнтаў кампаніі байкоту і для дадатковых доказаў фальсыфікацыі выбараў праект “народнае галасаваньне” можа быць выкарыстаны. Але гэта носіць тэхнічны характар, а не стратэгічны”.
(Карбалевіч: ) “Такім чынам, праект “народнае галасаваньне” абмяркоўваецца ў штабах іншых прэтэндэнтаў на пасаду прэзыдэнта. Палітычны малюнак будзе больш зразумелы пасьля этапу рэгістрацыі кандыдатаў. Магчыма, тады гэтая ідэя набудзе большую актуальнасьць”.
