Нядаўна ў Менску выйшаў з друку чарговы нумар альманаху сучаснае беларускае культуры “p ART isan”. Асноўная тэма нумару – вайна. Вайна ці дыялёг на павышаных танах адбываецца паміж беларускай і расейскай культурамі? Ці ёсьць ахвяры ў гэтай вайне-дыялёгу? Якія падставы ёсьць для таго, каб беларуская культура апынулася ў стане пераможцаў? Пра гэта ды іншае – у гутарцы з Максімам Жбанковым.
Міхась Скобла: “Максім, штораніцы Беларусь прачынаецца й штоночы кладзецца спаць пад харавы сьпеў: “Мы беларусы – мірныя людзі...” Двойчы на дзень паўтараецца гэты заклён. І пасеянае ўзыходзіць. Галоўнай каштоўнасьцю чалавека паспалітага становіцца: “Абы не было вайны”. Дык чаму вы ў “p ART isan’е” вырашылі дасьледаваць менавіта вайну?”
Максім Жбанкоў: “Тут абавязкова трэба ўдакладніць: калі мы рабілі нумар альманаху, прысьвечаны вайне, мы мелі на ўвазе ня нейкія ўзброеныя канфлікты, паўстаньні й г.д. Мы мелі на ўвазе перадусім вайну культураў, то бок пэўны канфлікт зьместаў, пэўны канфлікт падыходаў да рэчаіснасьці. А яны, пагадзіцеся, маюць месца, і яны гэткім ці іншым чынам уплываюць на кожнага з нас. Таму – ёсьць праблемы, ёсьць канфлікты, калі заўгодна – ёсьць вайна культураў”.
Скобла: “Вайна культураў – гэта насамперш вайна народаў, паколькі культуру прадукуюць народы. Чаму культуры, як і этнасу, часам бракуе жыцьцёвай прасторы, і яна распачынае экспансію?”
Жбанкоў: “Тут я абсалютна з вамі ня згодны. Я не рызыкну сьцьвярджаць, што этнасы абавязкова агрэсіўныя, калі ім чагосьці не хапае. Хутчэй, справы выглядаюць іншым чынам. З аднаго боку, мы маем нармальныя альбо ненармальныя ўзаемаадносіны этнасаў – мірныя альбо ваенныя. З другога боку, мы маем культурніцкія камунікацыі, мы маем дыялёг культураў. І гэтыя два тыпы ўзаемаадносінаў этнасаў не абавязкова шчыльна ўзаемазьвязаныя. Таму што ёсьць войны без культурніцкай экспансіі, калі вырашаюцца перадусім эканамічна-палітычныя праблемы. Але мы можам мець культурніцкую інтэрвэнцыю ў мірныя часы, як гэта мы назіраем у выпадку экспансіі амэрыканскай культуры. Таму, відаць, пытаньне ня ў тым, чаго не хапае этнасам. Пытаньне ў тым, ці здольныя этнасы канструктыўна ўзаемадзейнічаць з іншымі культурамі, з іншымі культурніцкімі трэндамі. І вось тут зьяўляецца зусім іншая сытуацыя. Калі культура моцная, яна выкарыстоўвае вонкавы ўплыў у сваіх мэтах і адбудоўвае ўласную сутнасьць. Калі культура слабая, яна проста зьнікае”.
Скобла: “Калі гаварыць пра вайну культураў – беларускай і расейскай. Мне, здаецца, што з боку Расеі – гэта адна вайна, а з боку Беларусі – другая. Бо войны гэтыя ад пачатку вяліся рознымі відамі зброі. Умоўна кажучы, для аднаго войска ўральскія заводы штампавалі стрэльбы й гарматы, для другога – кракаўская й пецярбурская друкарні выпускалі “Дудку беларускую” ды “Жалейку”. Маю на ўвазе кнігі Багушэвіча й Купалы. А наколькі эфэктыўнае “змаганьне культурай” у сапраўднай каляніяльнай вайне?”
Жбанкоў: “Калі мы гаворым пра вайну з расейскай культурай, гэта ніякім чынам не вайна супраць Іосіфа Бродзкага, Льва Талстога альбо Юр’я Шаўчука. Мы да іх ставімся з павагай. Справа ў тым, што нашы магчымасьці адбудовы нацыянальнай беларускай культуры проста несумяшчальныя з тэхналягічнымі магчымасьцямі расейскай культуры. Мы тут відавочна саступаем. Калі з аднаго боку стос тэлеканалаў, а з другога – Адам Глёбус ці Андрэй Хадановіч, натуральна, гэта рэчы несумяшчальныя. Але я не пагаджуся, што мы ў гэтай вайне абавязкова прайграем, альбо што мы страчваем ініцыятыву. Хаця, ініцыятыву мы, можа, й страчваем... Але справа ня ў тым, каб авалодаць тэхналёгіямі. У вайне культураў найбольш істотнае – гэта адбудова пэўных канцэптаў, пэўных падыходаў да рэчаў. І вось чаго нам насамперш не хапае! Мы маем шмат таленавітых аўтараў, але калі б гэтым аўтарам заўтра даць тэхналёгіі накшталт расейскіх, я, на жаль, упэўнены, усё роўна не атрымалася б роўнай па важкасьці хвалі ўплыву. Таму што мы існуем паасобку. У нас няма адметнай, адбудаванай з нацыянальнага гледзішча культурнай прасторы. Вось у чым галоўная праблема”.
Скобла: “У польскага паэта Адама Загаеўскага ёсьць верш “Расея ўваходзіць у Польшчу”, прысьвечаны якраз згаданаму вамі Бродзкаму. Давайце паслухаем фрагмэнт зь яго ў перакладзе Яна Чыквіна.
Скрозь нівы й межы, лясы й мястэчкі, суне конная армія, пешыя, цокаюць коні, едуць гарматы, хлопцы ідуць, ваякі старыя, дзеці, сьледам сані, кібіткі, фіякры, пабеды, плывуць караблі, плыты й пантоны, лодкі й судны, і душагубкі, аэрастаты ляцяць, ракеты, бомбаскідальнікі, снарады марціраў сьвішчуць модныя арыі, чуваць енкі лупцоўкі, крутасьць загадаў, песьні едуць паветрам, як сталёвыя ноты, цягнуць юрты, палаткі, напінаюць вяроўкі, дрыжаць угары ільняныя харугвы, шэпчуць малітвы папы вернападданыя, і месяц таксама ідзе ў жалезным паходзе, танкі ідуць, корцікі, едуць шаблі, сьвішчуць кацюшы, як імгненныя камэты, ідуць сыны стэпу, нашчадкі Азіі, кульгае Сувораў, цячэ жоўтая Волга, бурляць рэкі Сыбіры, крочаць вярблюды паволі, у задуменьні, за імі школы, настаўнікі, паэты й мовы, як леднікі, сунуцца драўляныя сядзібы, палкі ідуць, дывізіі, конныя арміі, пешыя, Расея ўваходзіць у Польшчу, зрываючы лісьце, істужкі бабіна лета й павуціньне, сухажыльле, дамовы, граніцы, сяброўства, масты, сувязі, ніці, вяроўкі з прасохлай бялізнаю, брамы, злучнікі, бінты, аорты, будучыню й надзею, кастры раскладае, муціць чыстыя воды, зьнішчае касьцёлы, ратушы й бібліятэкі, Расея ўваходзіць у маё існаваньне, Расея ўваходзіць у думкі мае, у вершы мае ўваходзіць Расея.
Гэткае татальнае фантасмагарычнае нашэсьце... Максім, за гады незалежнасьці ў нас зьявілася паўнацэнная мяжа з Польшчай, Літвой, Украінай. Пазьней-раней будзе дэмаркаваная й мяжа з Расеяй. А як узьвесьці мяжу паміж культурамі? Шлягбаўм паласаты, хай сабе й бела-чырвона-белы, тут не дапаможа...”
Жбанкоў: “Натуральна, не дапаможа. Больш за тое, я лічу, што любая штучная спроба пабудаваць мяжу паміж культурамі ёсьць лухтой і правакацыяй. Таму што, як слушна заўважыў Валянцін Акудовіч, мяжы паміж культурамі ў фармальным сэнсе проста ня можа быць. Мяжа там, дзе пэўная культура губляе свой уплыў. І ў гэтым сэнсе, мы, беларусы як нацыя, што існуе на ростанях, на скрыжаваньнях эўрапейскіх шляхоў, мы ня можам адмежавацца ад іншых культурных уплываў. Усе спробы адмежавацца я лічу шкоднымі. Юры Лотман у свой час пісаў, што кожная культура існуе й разьвіваецца акурат на мяжы, акурат на перакрыжаваньні культурніцкіх сэнсаў, праграмаў і г.д. То бок, каб культура жыла, яна мусіць існаваць у фармаце дыялёгу зь іншымі культурамі. Іначай яна проста загіне. Таму ня трэба палохацца дыялёгаў. Але адначасова ня трэба губляць сябе. Ня трэба хавацца ад расейскай, польскай ці яшчэ якой заўгодна культуры! Трэба яе засвойваць, трэба на падставе ўплываў адбудоўваць сваё”.
Скобла: “Вы ўжо двойчы ўжылі слова “дыялёг”, паступова адыходзячы ад слова “вайна”. Ці можна назваць дыялёгам той стан рэчаў, які існуе паміж беларускай і расейскай культурамі?”
Жбанкоў: “Нельга адмаўляць нармальныя інтэлектуальныя кантакты, трэба спакойна ставіцца ды тых культуралягічных тэкстаў, якія зьяўляюцца ў Расеі. Чаму мы мусім ад іх адмаўляцца? Іншая справа – расейскі шоў-бізнэс. Калі ўзьнікае пытаньне ўлады, а шоў-бізнэс – гэта таксама ўлада, то тут з Расеяй немагчыма размаўляць на роўных. Тут яна, відавочна, адціскае нас. Вайна культураў пачынаецца тады, калі яны існуюць у сытуацыі непаразуменьня. Андрэй Расінскі ў “p ART isan’е” пазначыў, што “вайна культураў – гэта дыялёг культураў на павышаных танах”. Сёньня ў адносінах з Расеяй мы маем менавіта гэтую сытуацыю”.
Скобла: “Асаблівасьць любой вайны ў Беларусі ў тым, што беларусы, як правіла, ваююць па абодва бакі фронту. У нас што ні вайна – то грамадзянская. Як у тым анэкдатычным выпадку: прыйшоў “вэтэран вайны” ў школу й захоплена расказвае, як ён падлеткам падносіў снарады артылерыстам, а тыя яму дзякавалі: “Danke”... Як вы лічыце, чым ёсьць удзел беларусаў у вайне на баку чужое культуры?”
Жбанкоў: “Калі размова ідзе пра расейскамоўных дзеячаў культуры, якія пазыцыянуюць сябе як частку расейскай культуры, мне падаецца, што гэта насамрэч – пытаньне іх сумленьня, іх асабістага выбару. Я супраць татальнай мабілізацыі культуры, хай сабе й пад маім улюбёным бела-чырвона-белым сьцягам. Кожная мабілізацыя – гэта ўціск, гэта прымус. А творчасьць і нейкія палітычныя ці ідэалягічныя прымусы прынцыпова несумяшчальныя. Таму варта гэтых людзей (я, дарэчы, ім не судзьдзя) разглядаць, як ахвяраў вайны культураў. Гэта не калябарацыяністы, гэта тыя, хто “паў ахвярай” расейскага каляніяльнага культурніцкага ўціску. ”.
Скобла: “Вы не хацелі б мабілізацыі культуры пад бела-чырвона-белым сьцягам... Але мабілізацыя гэтая адбываецца – пад сьцягам чырвона-зялёным. І сёй-той з дзеячаў культуры ўжо залез у акоп, гатовы страляць у той бок, куды скажуць. А як павінна паводзіць сябе культура ва ўмовах “мабілізацыі”?”
Жбанкоў: “Кожны павінен вырашаць сам за сябе. На мой погляд, падобная мабілізацыя – гэта дамова зь д’яблам. Яна можа прынесьці нейкія часовыя дывідэнты ў выглядзе прэзыдэнцкай прэміі і г.д. Але, з іншага боку, гэта не праходзіць бясьсьледна для самога творцы. Кожная праца на замову – гэта здрада, але не краіне, а свайму таленту”.
Скобла: “У палітычнай ці нават геапалітычнай вайне Беларусь атрымала перамогу: на мапах сьвету зьявілася краіна Рэспубліка Беларусь. А ці апынецца ў стане пераможцаў беларуская культура? Ці вытрымае яна вайну з больш магутнымі культурамі?”
Жбанкоў: “Беларуская культура , як і беларуская дзяржаўнасьць, у пэўным сэнсе перамагла. Той самы “p ART isan” – чым не падстава для такога сьцьверджаньня? На сёньня мы маем абсалютна канкурэнтаздольных, на эўрапейскім узроўні, аўтараў. А вазьміце той самы тэатар “Інжэст” Славы Іназемцава. Гэта шыкоўны праект, незаслужана невядомы ў нашай краіне. У нас ёсьць выдатныя музычныя праекты. Напрыклад, мы маем ды-джэя эўрапейскага ўзроўню Лаўра Бяржаніна. Дарэчы, ягоныя міксы гучалі падчас апошняга канцэрту “Ролінг стоўнз” у Варшаве. Мы маем сур’ёзных інтэлектуалаў. Скажам, лёгік Андрэй Шуман зусім нядаўна ў ЗША выдаў кнігу – супольна з амэрыканскім лёгікам. Гэта таксама частка беларускай культуры, бо гэта тое, што адлюстроўвае душу краіны. Таму -- ёсьць вынікі, ёсьць плён. Але беларуская культура, на маю думку, пераможа тады, калі яна перастане палохацца іншых культураў, калі яна будзе ставіцца да іх, як да роўні. І тады яна распачне нармальны дыялёг, але ён мусіць пачацца з павагі беларусаў да саміх сябе”.
Міхась Скобла: “Максім, штораніцы Беларусь прачынаецца й штоночы кладзецца спаць пад харавы сьпеў: “Мы беларусы – мірныя людзі...” Двойчы на дзень паўтараецца гэты заклён. І пасеянае ўзыходзіць. Галоўнай каштоўнасьцю чалавека паспалітага становіцца: “Абы не было вайны”. Дык чаму вы ў “p ART isan’е” вырашылі дасьледаваць менавіта вайну?”
Максім Жбанкоў: “Тут абавязкова трэба ўдакладніць: калі мы рабілі нумар альманаху, прысьвечаны вайне, мы мелі на ўвазе ня нейкія ўзброеныя канфлікты, паўстаньні й г.д. Мы мелі на ўвазе перадусім вайну культураў, то бок пэўны канфлікт зьместаў, пэўны канфлікт падыходаў да рэчаіснасьці. А яны, пагадзіцеся, маюць месца, і яны гэткім ці іншым чынам уплываюць на кожнага з нас. Таму – ёсьць праблемы, ёсьць канфлікты, калі заўгодна – ёсьць вайна культураў”.
Скобла: “Вайна культураў – гэта насамперш вайна народаў, паколькі культуру прадукуюць народы. Чаму культуры, як і этнасу, часам бракуе жыцьцёвай прасторы, і яна распачынае экспансію?”
Жбанкоў: “Тут я абсалютна з вамі ня згодны. Я не рызыкну сьцьвярджаць, што этнасы абавязкова агрэсіўныя, калі ім чагосьці не хапае. Хутчэй, справы выглядаюць іншым чынам. З аднаго боку, мы маем нармальныя альбо ненармальныя ўзаемаадносіны этнасаў – мірныя альбо ваенныя. З другога боку, мы маем культурніцкія камунікацыі, мы маем дыялёг культураў. І гэтыя два тыпы ўзаемаадносінаў этнасаў не абавязкова шчыльна ўзаемазьвязаныя. Таму што ёсьць войны без культурніцкай экспансіі, калі вырашаюцца перадусім эканамічна-палітычныя праблемы. Але мы можам мець культурніцкую інтэрвэнцыю ў мірныя часы, як гэта мы назіраем у выпадку экспансіі амэрыканскай культуры. Таму, відаць, пытаньне ня ў тым, чаго не хапае этнасам. Пытаньне ў тым, ці здольныя этнасы канструктыўна ўзаемадзейнічаць з іншымі культурамі, з іншымі культурніцкімі трэндамі. І вось тут зьяўляецца зусім іншая сытуацыя. Калі культура моцная, яна выкарыстоўвае вонкавы ўплыў у сваіх мэтах і адбудоўвае ўласную сутнасьць. Калі культура слабая, яна проста зьнікае”.
Скобла: “Калі гаварыць пра вайну культураў – беларускай і расейскай. Мне, здаецца, што з боку Расеі – гэта адна вайна, а з боку Беларусі – другая. Бо войны гэтыя ад пачатку вяліся рознымі відамі зброі. Умоўна кажучы, для аднаго войска ўральскія заводы штампавалі стрэльбы й гарматы, для другога – кракаўская й пецярбурская друкарні выпускалі “Дудку беларускую” ды “Жалейку”. Маю на ўвазе кнігі Багушэвіча й Купалы. А наколькі эфэктыўнае “змаганьне культурай” у сапраўднай каляніяльнай вайне?”
Жбанкоў: “Калі мы гаворым пра вайну з расейскай культурай, гэта ніякім чынам не вайна супраць Іосіфа Бродзкага, Льва Талстога альбо Юр’я Шаўчука. Мы да іх ставімся з павагай. Справа ў тым, што нашы магчымасьці адбудовы нацыянальнай беларускай культуры проста несумяшчальныя з тэхналягічнымі магчымасьцямі расейскай культуры. Мы тут відавочна саступаем. Калі з аднаго боку стос тэлеканалаў, а з другога – Адам Глёбус ці Андрэй Хадановіч, натуральна, гэта рэчы несумяшчальныя. Але я не пагаджуся, што мы ў гэтай вайне абавязкова прайграем, альбо што мы страчваем ініцыятыву. Хаця, ініцыятыву мы, можа, й страчваем... Але справа ня ў тым, каб авалодаць тэхналёгіямі. У вайне культураў найбольш істотнае – гэта адбудова пэўных канцэптаў, пэўных падыходаў да рэчаў. І вось чаго нам насамперш не хапае! Мы маем шмат таленавітых аўтараў, але калі б гэтым аўтарам заўтра даць тэхналёгіі накшталт расейскіх, я, на жаль, упэўнены, усё роўна не атрымалася б роўнай па важкасьці хвалі ўплыву. Таму што мы існуем паасобку. У нас няма адметнай, адбудаванай з нацыянальнага гледзішча культурнай прасторы. Вось у чым галоўная праблема”.
Скобла: “У польскага паэта Адама Загаеўскага ёсьць верш “Расея ўваходзіць у Польшчу”, прысьвечаны якраз згаданаму вамі Бродзкаму. Давайце паслухаем фрагмэнт зь яго ў перакладзе Яна Чыквіна.
Скрозь нівы й межы, лясы й мястэчкі, суне конная армія, пешыя, цокаюць коні, едуць гарматы, хлопцы ідуць, ваякі старыя, дзеці, сьледам сані, кібіткі, фіякры, пабеды, плывуць караблі, плыты й пантоны, лодкі й судны, і душагубкі, аэрастаты ляцяць, ракеты, бомбаскідальнікі, снарады марціраў сьвішчуць модныя арыі, чуваць енкі лупцоўкі, крутасьць загадаў, песьні едуць паветрам, як сталёвыя ноты, цягнуць юрты, палаткі, напінаюць вяроўкі, дрыжаць угары ільняныя харугвы, шэпчуць малітвы папы вернападданыя, і месяц таксама ідзе ў жалезным паходзе, танкі ідуць, корцікі, едуць шаблі, сьвішчуць кацюшы, як імгненныя камэты, ідуць сыны стэпу, нашчадкі Азіі, кульгае Сувораў, цячэ жоўтая Волга, бурляць рэкі Сыбіры, крочаць вярблюды паволі, у задуменьні, за імі школы, настаўнікі, паэты й мовы, як леднікі, сунуцца драўляныя сядзібы, палкі ідуць, дывізіі, конныя арміі, пешыя, Расея ўваходзіць у Польшчу, зрываючы лісьце, істужкі бабіна лета й павуціньне, сухажыльле, дамовы, граніцы, сяброўства, масты, сувязі, ніці, вяроўкі з прасохлай бялізнаю, брамы, злучнікі, бінты, аорты, будучыню й надзею, кастры раскладае, муціць чыстыя воды, зьнішчае касьцёлы, ратушы й бібліятэкі, Расея ўваходзіць у маё існаваньне, Расея ўваходзіць у думкі мае, у вершы мае ўваходзіць Расея.
Гэткае татальнае фантасмагарычнае нашэсьце... Максім, за гады незалежнасьці ў нас зьявілася паўнацэнная мяжа з Польшчай, Літвой, Украінай. Пазьней-раней будзе дэмаркаваная й мяжа з Расеяй. А як узьвесьці мяжу паміж культурамі? Шлягбаўм паласаты, хай сабе й бела-чырвона-белы, тут не дапаможа...”
Жбанкоў: “Натуральна, не дапаможа. Больш за тое, я лічу, што любая штучная спроба пабудаваць мяжу паміж культурамі ёсьць лухтой і правакацыяй. Таму што, як слушна заўважыў Валянцін Акудовіч, мяжы паміж культурамі ў фармальным сэнсе проста ня можа быць. Мяжа там, дзе пэўная культура губляе свой уплыў. І ў гэтым сэнсе, мы, беларусы як нацыя, што існуе на ростанях, на скрыжаваньнях эўрапейскіх шляхоў, мы ня можам адмежавацца ад іншых культурных уплываў. Усе спробы адмежавацца я лічу шкоднымі. Юры Лотман у свой час пісаў, што кожная культура існуе й разьвіваецца акурат на мяжы, акурат на перакрыжаваньні культурніцкіх сэнсаў, праграмаў і г.д. То бок, каб культура жыла, яна мусіць існаваць у фармаце дыялёгу зь іншымі культурамі. Іначай яна проста загіне. Таму ня трэба палохацца дыялёгаў. Але адначасова ня трэба губляць сябе. Ня трэба хавацца ад расейскай, польскай ці яшчэ якой заўгодна культуры! Трэба яе засвойваць, трэба на падставе ўплываў адбудоўваць сваё”.
Скобла: “Вы ўжо двойчы ўжылі слова “дыялёг”, паступова адыходзячы ад слова “вайна”. Ці можна назваць дыялёгам той стан рэчаў, які існуе паміж беларускай і расейскай культурамі?”
Жбанкоў: “Нельга адмаўляць нармальныя інтэлектуальныя кантакты, трэба спакойна ставіцца ды тых культуралягічных тэкстаў, якія зьяўляюцца ў Расеі. Чаму мы мусім ад іх адмаўляцца? Іншая справа – расейскі шоў-бізнэс. Калі ўзьнікае пытаньне ўлады, а шоў-бізнэс – гэта таксама ўлада, то тут з Расеяй немагчыма размаўляць на роўных. Тут яна, відавочна, адціскае нас. Вайна культураў пачынаецца тады, калі яны існуюць у сытуацыі непаразуменьня. Андрэй Расінскі ў “p ART isan’е” пазначыў, што “вайна культураў – гэта дыялёг культураў на павышаных танах”. Сёньня ў адносінах з Расеяй мы маем менавіта гэтую сытуацыю”.
Скобла: “Асаблівасьць любой вайны ў Беларусі ў тым, што беларусы, як правіла, ваююць па абодва бакі фронту. У нас што ні вайна – то грамадзянская. Як у тым анэкдатычным выпадку: прыйшоў “вэтэран вайны” ў школу й захоплена расказвае, як ён падлеткам падносіў снарады артылерыстам, а тыя яму дзякавалі: “Danke”... Як вы лічыце, чым ёсьць удзел беларусаў у вайне на баку чужое культуры?”
Жбанкоў: “Калі размова ідзе пра расейскамоўных дзеячаў культуры, якія пазыцыянуюць сябе як частку расейскай культуры, мне падаецца, што гэта насамрэч – пытаньне іх сумленьня, іх асабістага выбару. Я супраць татальнай мабілізацыі культуры, хай сабе й пад маім улюбёным бела-чырвона-белым сьцягам. Кожная мабілізацыя – гэта ўціск, гэта прымус. А творчасьць і нейкія палітычныя ці ідэалягічныя прымусы прынцыпова несумяшчальныя. Таму варта гэтых людзей (я, дарэчы, ім не судзьдзя) разглядаць, як ахвяраў вайны культураў. Гэта не калябарацыяністы, гэта тыя, хто “паў ахвярай” расейскага каляніяльнага культурніцкага ўціску. ”.
Скобла: “Вы не хацелі б мабілізацыі культуры пад бела-чырвона-белым сьцягам... Але мабілізацыя гэтая адбываецца – пад сьцягам чырвона-зялёным. І сёй-той з дзеячаў культуры ўжо залез у акоп, гатовы страляць у той бок, куды скажуць. А як павінна паводзіць сябе культура ва ўмовах “мабілізацыі”?”
Жбанкоў: “Кожны павінен вырашаць сам за сябе. На мой погляд, падобная мабілізацыя – гэта дамова зь д’яблам. Яна можа прынесьці нейкія часовыя дывідэнты ў выглядзе прэзыдэнцкай прэміі і г.д. Але, з іншага боку, гэта не праходзіць бясьсьледна для самога творцы. Кожная праца на замову – гэта здрада, але не краіне, а свайму таленту”.
Скобла: “У палітычнай ці нават геапалітычнай вайне Беларусь атрымала перамогу: на мапах сьвету зьявілася краіна Рэспубліка Беларусь. А ці апынецца ў стане пераможцаў беларуская культура? Ці вытрымае яна вайну з больш магутнымі культурамі?”
Жбанкоў: “Беларуская культура , як і беларуская дзяржаўнасьць, у пэўным сэнсе перамагла. Той самы “p ART isan” – чым не падстава для такога сьцьверджаньня? На сёньня мы маем абсалютна канкурэнтаздольных, на эўрапейскім узроўні, аўтараў. А вазьміце той самы тэатар “Інжэст” Славы Іназемцава. Гэта шыкоўны праект, незаслужана невядомы ў нашай краіне. У нас ёсьць выдатныя музычныя праекты. Напрыклад, мы маем ды-джэя эўрапейскага ўзроўню Лаўра Бяржаніна. Дарэчы, ягоныя міксы гучалі падчас апошняга канцэрту “Ролінг стоўнз” у Варшаве. Мы маем сур’ёзных інтэлектуалаў. Скажам, лёгік Андрэй Шуман зусім нядаўна ў ЗША выдаў кнігу – супольна з амэрыканскім лёгікам. Гэта таксама частка беларускай культуры, бо гэта тое, што адлюстроўвае душу краіны. Таму -- ёсьць вынікі, ёсьць плён. Але беларуская культура, на маю думку, пераможа тады, калі яна перастане палохацца іншых культураў, калі яна будзе ставіцца да іх, як да роўні. І тады яна распачне нармальны дыялёг, але ён мусіць пачацца з павагі беларусаў да саміх сябе”.
