Сёлета ўпершыню за апошнія паўтара дзясятка гадоў слова “прыватызацыя” перастала гучаць у вуснах афіцыйных беларускіх лідэраў як лаянка. Улада прызнала непазьбежнасьць хуткага разьдзяржаўленьня буйных прадпрыемстваў і нават ужо распачала гэты працэс.
Наколькі небясьпечнай можа быць прыватызацыя буйной дзяржаўнай уласнасьці для ўлады Аляксандра Лукашэнкі?
На гэтае пытаньне спрабуе адказаць у сваім лісьце наш слухач Алесь Марціновіч з Баранавічаў:
“Калі Лукашэнка і дапусьціць прыватызацыю, дык толькі ў такой форме, у якой магчыма прадухіліць небясьпечныя для сваёй улады сацыяльныя наступствы. А што да вонкавых крэдытаў, то для такой краіны, як Беларусь, зусім дапушчальная пазыка на ўзроўні 4—5 мільярдаў даляраў.
Году з 2003-га ў Беларусі адбываецца няўхільнае маёмаснае расслаеньне насельніцтва. За пятнаццаць гадоў доля непатрэбных працоўных месцаў моцна скарацілася, штат на большасьці прадпрыемстваў заўважна “ўсох”.
Таму я нават блізка не чакаю паўтору ў Менску падзеяў зь іншай эры — траўня-чэрвеня 1991 году.
На пачатку 1990-х гадоў у беларускім грамадзтве працэнтаў на дзевяноста пераважаў шкурна-каўбасны дыскурс мэнталітэту (інакш не было б фэномэну Лукашэнкі для нашага рэгіёну Ўсходняй Эўропы). Тады беларус быў яшчэ сацыялістычным саўком.
У 2007-м усё інакш: беларус зрабіўся постсаўком выродлівай рынкавай сыстэмы з правіцелем лацінаамэрыканскага тыпу. Гэткая сумесь Парагваю Стрэснэра, Вэнэсуэлы Чавэса і Кубы Кастра. Праўда, усё гэта згладжваецца генэтыкай паўночнага тэмпэраменту.
Так ці інакш, лёс няўхільна цягне беларусаў у рынак. І беларус за апошнія пятнаццаць гадоў непрыкметна перастаў быць саўком, які патрабуе ад улады толькі каўбасы, і прыстасаваўся да своеасаблівай рынкавай эканомікі. У гэтай новай якасьці насельніцтва не такое небясьпечнае для Лукашэнкі, якім яно было для Малафеева, Кебіча і Дземянцея ў 1991 годзе.
Так што Лукашэнка правядзе прыватызацыю ў форме выгаднага продажу прадпрыемстваў вонкавым кампаніям за тры-чатыры гады. Усё адбудзецца пад ягоным кантролем. Гэта будзе не стыхія эпохі (як у іншых краінах у сярэдзіне 1990-х), а звычайная руціна.
І я ня бачу ніякай магчымасьці наступстваў прыватызацыі кшталту стотысячных натоўпаў у Менску з так званых “абаронцаў маёмасьці Радзімы”.
А пра магчымасьць такіх наступстваў, спадар Марціновіч, у Беларусі, здаецца, ніхто і не гаворыць. Лібэральная апазыцыя сама ўжо пятнаццаць гадоў настойвае на неабходнасьці прыватызацыі дзяржаўнай эканомікі.
Апазыцыйныя камуністы паволі, але няўхільна дрэйфуюць у затоку сацыял-дэмакратыі, і ўжо зусім не настойваюць на непарушнасьці дзяржаўнай уласнасьці. Дык каму абараняць дзяржаўную манаполію? Артадаксальнай КПБ?
Але калі яе кіраўніцтву выпадзе выбіраць паміж марксісцка-ленінскімі прынцыпамі і новай буржуазнай палітыкай Аляксандра Лукашэнкі, наўрад ці яно спыніць свой выбар на ідэйных прынцыпах.
Наш слухач Кастусь Сырэль з Вушачаў працягвае размову пра адметнасьці беларускай тапанімікі. У сваім электронным лісьце на “Свабоду” ён піша:
“Наагул, тапаніміка — рэч тонкая і далікатная. Можна так назваць вуліцу ці вёску, што нашчадкі рагатаць і плявацца будуць. У наш час мала хто з жыхароў Берасьцейшчыны памятае, што ў іх вобласьці некалі быў — хочаце верце, хочаце не — калгас “Имени шести условий товарища Сталина” (знарок не перакладаў на беларускую мову, бо нейкая нягегліца атрымліваецца).
Разумею, што час быў такі, калі давалі назву: паспрабуй, прагаласуй супраць — на лесапавал загрыміш. Ну, якія пачуцьці можа выклікаць гэтая назва і той, хто яе даваў, сёньня?
Але вернемся ў сталіцу. Што тычыцца яе галоўнай вуліцы, то, акрамя ўсяго астатняга, яна адметная яшчэ і тым, што, бадай, пераназывалася рэкордную колькасьць разоў.
Мяркуйце самі — Захар’еўская, Савецкая, імя Адама Міцкевіча, Гаўптштрасэ, праспэкт імя Сталіна, Ленінскі праспэкт, праспэкт імя Францішка Скарыны — гэта ўсё сёньняшні праспэкт Незалежнасьці, або яго частка. Не выключаю, што гэтым сьпіс перанайменьняў яшчэ ня скончыўся.
Асабіста мне неяк больш даспадобы быў наш Францішак Скарына, а ня размножаная ў шматлікіх постсавецкіх гарадах даніна незалежнасьці. На мой розум, дык хапіла б Менску і плошчы Незалежнасьці”.
Такі ўжо, напэўна, лёс у галоўнага менскага праспэкту: мінае некалькі дзесяцігодзьдзяў, мяняецца ў дзяржаве палітычны рэжым — і чарговаму валадару здаецца, што ня тое і ня так ушанавалі ў назьве галоўнай вуліцы ягоныя папярэднікі.
Дарэчы, многія жыхары Менску, заблытаўшыся ў частых перайменаваньнях, увогуле пазьбягаюць назвы галоўнага праспэкту. Так і кажуць: “Пайшоў на праспэкт”, “Была на праспэкце…” — не ўдакладняючы поўнай назвы.
Наш даўні сябар Мікола Канаховіч з Пружанаў лічыць значнай зьявай тое, што некаторыя беларускія палітыкі апошнім часам усё больш гучна гавораць пра магчымасьць скасаваньня незалежнасьці Беларусі і ўваходжаньня ў склад Расеі.
Слухач мае на ўвазе так званы маніфэст Парфяновіча — Сініцына, які зьявіўся некалькі месяцаў таму. У сваім лісьце Мікола Канаховіч з гэтай нагоды піша:
“Пераконваць такіх людзей у палітычнай амаральнасьці ня бачу ніякага сэнсу, бо яны ўжо ніколі, да самага скону не зразумеюць, што такое Радзіма, воля, чалавечыя гонар і годнасьць, матчына мова, запаветы продкаў...
Асабіста я ведаю шмат выхадцаў з Расеі, якія ня толькі інтэграваліся ў наша беларускае грамадзтва, але і сталі сапраўднымі патрыётамі-адраджэнцамі, за што ім найвялікшы дзякуй. Але нямала і такіх сініцыных, якім наша краіна дала бацькоўскі прытулак, працу, кар’еру, а яны замест ўдзячнасьці паводзяць сябе, у пэўным сэнсе, як акупанты.
Я як чалавек з выразнай грамадзянскай пазыцыяй магу толькі параіць ненавісьнікам беларушчыны. Хлопцы, сядайце на цягнік альбо ў байдарку — і самі, бяз нас, беларусаў, вяслуйце на Ўсход. Магчыма, дзе-небудзь у Сібіры вам і знойдзецца месца, бо ў Маскве хапае і сваіх паслугачоў.
Калі ж вы ня спыніцеся і будзеце сваімі “маніфэстамі” парушаць Канстытуцыю, дык рана ці позна атрымаеце позву ў генэральную пракуратуру. Бо ў вашых дзеяньнях праглядаюцца прыкметы дзяржаўнай здрады”.
Зьвярніце ўвагу, спадар Канаховіч: хоць маніфэст Парфяновіча — Сініцына выклікаў у Беларусі заўважны розгалас, але ніводзін з колькі-небудзь значных беларускіх палітыкаў (як апазыцыйных, так і афіцыйных) аб’яднальных памкненьняў гэтых двух “маніфэстантаў” не падтрымаў.
І з гэтага спадары Парфяновіч і Сініцын могуць зрабіць сумную для сябе выснову: палітычны капітал і шчодрае маскоўскае фінансаваньне яны на гэтай ніве ўжо наўрад ці здабудуць. І час ужо ня той, і грамадзкія настроі зусім іншыя...
На заканчэньне ліст ад даўняга слухача “Свабоды” Анатоля Жэрдзева з Гомелю — пра тое, да чаго можа прывесьці так званая “хуткасная” рэстаўрацыя старажытных будынкаў, якую часам практыкуюць у Беларусі:
“Гадоў зь дзесяць таму мне давялося пабываць ва ўкраінскім горадзе Каневе. Ёсьць там храм ХІІ стагодзьдзя. За восем стагодзьдзяў чаго толькі ён ні вытрымаў.
Але найбольш пацярпеў ад сучасных гора-рэстаўратараў, якія вырашылі правесьці воднае ацяпленьне. Ды паводле савецкага праекту, ды рукамі савецкіх жа п’янтосаў-будаўнікоў. Урэшце тое ацяпленьне аднойчы пацякло, падмыла падмурак — і храм пачаў расколвацца на часткі. Сумна было глядзець на той цуд старажытнага дойлідзтва, абцягнуты мэталёвым бандажом.
Вось чаму мяне вельмі хвалюе тая хуткасная рэстаўрацыя полацкага храму з падводам ацяпленьня і электрычнасьці, пра якую распавядала “Свабода”. І мне вельмі зразумелы ўчынак галоўнага рэстаўратара, які падаў у адстаўку з-за ўмяшальніцтва чыноўнікаў зь іхнай бязладнай мітусьнёй.
Камандзіроўка у горад Канеў — ня вельмі дарагая. Няхай бы яны паехалі туды і паглядзелі на вынікі такой “рэстаўрацыі”.
Трохі даражэйшай была б камандзіроўка ў Італію, дзе збудаваньні стаяць не адно тысячагодзьдзе й дзе ёсьць адмыслоўцы, якія дасканала ведаюць, як трэба зьберагаць такія будынкі. Але ж накіроўваць туды трэба не абмежаваных чыноўнікаў, а адмыслоўцаў, якія змаглі б здабыць там неабходныя веды”.
Зусім слушныя назіраньні й высновы, спадар Жэрдзеў. І ня проста службовыя паездкі й навучаньне адзінкавых адмыслоўцаў патрэбныя. Беларусі востра неабходныя ўласная школа рэстаўрацыі й спэцыялізаваныя будаўнічыя трэсты, якія б прафэсійна гэтым займаліся. У Беларусі багатая архітэктурная спадчына, але зьберажэньнем яе на працягу амаль усяго мінулага стагодзьдзя фактычна ніхто не займаўся.
Праграма “Паштовая скрынка 111” выходзіць у эфір кожную сераду і нядзелю.
Аўтару можна пісаць на адрас zdankov_rs@tut.by
Наколькі небясьпечнай можа быць прыватызацыя буйной дзяржаўнай уласнасьці для ўлады Аляксандра Лукашэнкі?
На гэтае пытаньне спрабуе адказаць у сваім лісьце наш слухач Алесь Марціновіч з Баранавічаў:
“Калі Лукашэнка і дапусьціць прыватызацыю, дык толькі ў такой форме, у якой магчыма прадухіліць небясьпечныя для сваёй улады сацыяльныя наступствы. А што да вонкавых крэдытаў, то для такой краіны, як Беларусь, зусім дапушчальная пазыка на ўзроўні 4—5 мільярдаў даляраў.
Году з 2003-га ў Беларусі адбываецца няўхільнае маёмаснае расслаеньне насельніцтва. За пятнаццаць гадоў доля непатрэбных працоўных месцаў моцна скарацілася, штат на большасьці прадпрыемстваў заўважна “ўсох”.
Таму я нават блізка не чакаю паўтору ў Менску падзеяў зь іншай эры — траўня-чэрвеня 1991 году.
На пачатку 1990-х гадоў у беларускім грамадзтве працэнтаў на дзевяноста пераважаў шкурна-каўбасны дыскурс мэнталітэту (інакш не было б фэномэну Лукашэнкі для нашага рэгіёну Ўсходняй Эўропы). Тады беларус быў яшчэ сацыялістычным саўком.
У 2007-м усё інакш: беларус зрабіўся постсаўком выродлівай рынкавай сыстэмы з правіцелем лацінаамэрыканскага тыпу. Гэткая сумесь Парагваю Стрэснэра, Вэнэсуэлы Чавэса і Кубы Кастра. Праўда, усё гэта згладжваецца генэтыкай паўночнага тэмпэраменту.
Так ці інакш, лёс няўхільна цягне беларусаў у рынак. І беларус за апошнія пятнаццаць гадоў непрыкметна перастаў быць саўком, які патрабуе ад улады толькі каўбасы, і прыстасаваўся да своеасаблівай рынкавай эканомікі. У гэтай новай якасьці насельніцтва не такое небясьпечнае для Лукашэнкі, якім яно было для Малафеева, Кебіча і Дземянцея ў 1991 годзе.
Так што Лукашэнка правядзе прыватызацыю ў форме выгаднага продажу прадпрыемстваў вонкавым кампаніям за тры-чатыры гады. Усё адбудзецца пад ягоным кантролем. Гэта будзе не стыхія эпохі (як у іншых краінах у сярэдзіне 1990-х), а звычайная руціна.
І я ня бачу ніякай магчымасьці наступстваў прыватызацыі кшталту стотысячных натоўпаў у Менску з так званых “абаронцаў маёмасьці Радзімы”.
А пра магчымасьць такіх наступстваў, спадар Марціновіч, у Беларусі, здаецца, ніхто і не гаворыць. Лібэральная апазыцыя сама ўжо пятнаццаць гадоў настойвае на неабходнасьці прыватызацыі дзяржаўнай эканомікі.
Апазыцыйныя камуністы паволі, але няўхільна дрэйфуюць у затоку сацыял-дэмакратыі, і ўжо зусім не настойваюць на непарушнасьці дзяржаўнай уласнасьці. Дык каму абараняць дзяржаўную манаполію? Артадаксальнай КПБ?
Але калі яе кіраўніцтву выпадзе выбіраць паміж марксісцка-ленінскімі прынцыпамі і новай буржуазнай палітыкай Аляксандра Лукашэнкі, наўрад ці яно спыніць свой выбар на ідэйных прынцыпах.
Наш слухач Кастусь Сырэль з Вушачаў працягвае размову пра адметнасьці беларускай тапанімікі. У сваім электронным лісьце на “Свабоду” ён піша:
“Наагул, тапаніміка — рэч тонкая і далікатная. Можна так назваць вуліцу ці вёску, што нашчадкі рагатаць і плявацца будуць. У наш час мала хто з жыхароў Берасьцейшчыны памятае, што ў іх вобласьці некалі быў — хочаце верце, хочаце не — калгас “Имени шести условий товарища Сталина” (знарок не перакладаў на беларускую мову, бо нейкая нягегліца атрымліваецца).
Разумею, што час быў такі, калі давалі назву: паспрабуй, прагаласуй супраць — на лесапавал загрыміш. Ну, якія пачуцьці можа выклікаць гэтая назва і той, хто яе даваў, сёньня?
Але вернемся ў сталіцу. Што тычыцца яе галоўнай вуліцы, то, акрамя ўсяго астатняга, яна адметная яшчэ і тым, што, бадай, пераназывалася рэкордную колькасьць разоў.
Мяркуйце самі — Захар’еўская, Савецкая, імя Адама Міцкевіча, Гаўптштрасэ, праспэкт імя Сталіна, Ленінскі праспэкт, праспэкт імя Францішка Скарыны — гэта ўсё сёньняшні праспэкт Незалежнасьці, або яго частка. Не выключаю, што гэтым сьпіс перанайменьняў яшчэ ня скончыўся.
Асабіста мне неяк больш даспадобы быў наш Францішак Скарына, а ня размножаная ў шматлікіх постсавецкіх гарадах даніна незалежнасьці. На мой розум, дык хапіла б Менску і плошчы Незалежнасьці”.
Такі ўжо, напэўна, лёс у галоўнага менскага праспэкту: мінае некалькі дзесяцігодзьдзяў, мяняецца ў дзяржаве палітычны рэжым — і чарговаму валадару здаецца, што ня тое і ня так ушанавалі ў назьве галоўнай вуліцы ягоныя папярэднікі.
Дарэчы, многія жыхары Менску, заблытаўшыся ў частых перайменаваньнях, увогуле пазьбягаюць назвы галоўнага праспэкту. Так і кажуць: “Пайшоў на праспэкт”, “Была на праспэкце…” — не ўдакладняючы поўнай назвы.
Наш даўні сябар Мікола Канаховіч з Пружанаў лічыць значнай зьявай тое, што некаторыя беларускія палітыкі апошнім часам усё больш гучна гавораць пра магчымасьць скасаваньня незалежнасьці Беларусі і ўваходжаньня ў склад Расеі.
Слухач мае на ўвазе так званы маніфэст Парфяновіча — Сініцына, які зьявіўся некалькі месяцаў таму. У сваім лісьце Мікола Канаховіч з гэтай нагоды піша:
“Пераконваць такіх людзей у палітычнай амаральнасьці ня бачу ніякага сэнсу, бо яны ўжо ніколі, да самага скону не зразумеюць, што такое Радзіма, воля, чалавечыя гонар і годнасьць, матчына мова, запаветы продкаў...
Асабіста я ведаю шмат выхадцаў з Расеі, якія ня толькі інтэграваліся ў наша беларускае грамадзтва, але і сталі сапраўднымі патрыётамі-адраджэнцамі, за што ім найвялікшы дзякуй. Але нямала і такіх сініцыных, якім наша краіна дала бацькоўскі прытулак, працу, кар’еру, а яны замест ўдзячнасьці паводзяць сябе, у пэўным сэнсе, як акупанты.
Я як чалавек з выразнай грамадзянскай пазыцыяй магу толькі параіць ненавісьнікам беларушчыны. Хлопцы, сядайце на цягнік альбо ў байдарку — і самі, бяз нас, беларусаў, вяслуйце на Ўсход. Магчыма, дзе-небудзь у Сібіры вам і знойдзецца месца, бо ў Маскве хапае і сваіх паслугачоў.
Калі ж вы ня спыніцеся і будзеце сваімі “маніфэстамі” парушаць Канстытуцыю, дык рана ці позна атрымаеце позву ў генэральную пракуратуру. Бо ў вашых дзеяньнях праглядаюцца прыкметы дзяржаўнай здрады”.
Зьвярніце ўвагу, спадар Канаховіч: хоць маніфэст Парфяновіча — Сініцына выклікаў у Беларусі заўважны розгалас, але ніводзін з колькі-небудзь значных беларускіх палітыкаў (як апазыцыйных, так і афіцыйных) аб’яднальных памкненьняў гэтых двух “маніфэстантаў” не падтрымаў.
І з гэтага спадары Парфяновіч і Сініцын могуць зрабіць сумную для сябе выснову: палітычны капітал і шчодрае маскоўскае фінансаваньне яны на гэтай ніве ўжо наўрад ці здабудуць. І час ужо ня той, і грамадзкія настроі зусім іншыя...
На заканчэньне ліст ад даўняга слухача “Свабоды” Анатоля Жэрдзева з Гомелю — пра тое, да чаго можа прывесьці так званая “хуткасная” рэстаўрацыя старажытных будынкаў, якую часам практыкуюць у Беларусі:
“Гадоў зь дзесяць таму мне давялося пабываць ва ўкраінскім горадзе Каневе. Ёсьць там храм ХІІ стагодзьдзя. За восем стагодзьдзяў чаго толькі ён ні вытрымаў.
Але найбольш пацярпеў ад сучасных гора-рэстаўратараў, якія вырашылі правесьці воднае ацяпленьне. Ды паводле савецкага праекту, ды рукамі савецкіх жа п’янтосаў-будаўнікоў. Урэшце тое ацяпленьне аднойчы пацякло, падмыла падмурак — і храм пачаў расколвацца на часткі. Сумна было глядзець на той цуд старажытнага дойлідзтва, абцягнуты мэталёвым бандажом.
Вось чаму мяне вельмі хвалюе тая хуткасная рэстаўрацыя полацкага храму з падводам ацяпленьня і электрычнасьці, пра якую распавядала “Свабода”. І мне вельмі зразумелы ўчынак галоўнага рэстаўратара, які падаў у адстаўку з-за ўмяшальніцтва чыноўнікаў зь іхнай бязладнай мітусьнёй.
Камандзіроўка у горад Канеў — ня вельмі дарагая. Няхай бы яны паехалі туды і паглядзелі на вынікі такой “рэстаўрацыі”.
Трохі даражэйшай была б камандзіроўка ў Італію, дзе збудаваньні стаяць не адно тысячагодзьдзе й дзе ёсьць адмыслоўцы, якія дасканала ведаюць, як трэба зьберагаць такія будынкі. Але ж накіроўваць туды трэба не абмежаваных чыноўнікаў, а адмыслоўцаў, якія змаглі б здабыць там неабходныя веды”.
Зусім слушныя назіраньні й высновы, спадар Жэрдзеў. І ня проста службовыя паездкі й навучаньне адзінкавых адмыслоўцаў патрэбныя. Беларусі востра неабходныя ўласная школа рэстаўрацыі й спэцыялізаваныя будаўнічыя трэсты, якія б прафэсійна гэтым займаліся. У Беларусі багатая архітэктурная спадчына, але зьберажэньнем яе на працягу амаль усяго мінулага стагодзьдзя фактычна ніхто не займаўся.
Праграма “Паштовая скрынка 111” выходзіць у эфір кожную сераду і нядзелю.
Аўтару можна пісаць на адрас zdankov_rs@tut.by
