Аляксандар Ярашук: "Рэжым урэшце рэшт нарваўся – атрымаў здачы"

Слухаць:



Алесь Лойка, Менск: “Чаму скаргі менавіта незалежных прафсаюзаў на ўціск з боку ўладаў так сур’ёзна паўплывалі на меркаваньне брусэльскіх чыноўнікаў?”

Аляксандар Ярашук: “Яшчэ ў 1971 годзе тры самыя ўплывовыя міжнародныя прафцэнтры зьвярнуліся да Эўрапейскай камісіі з прапановай увесьці свайго роду прэміі за гандаль з Эўразьвязам краінам, што сталі на шлях разьвіцьця. Сёньня тыя прэміі называюць прэфэрэнцыямі, ініцыятарамі і фактычна гаспадарамі якіх зьяўляюцца менавіта прафсаюзы. Адсюль і вядомая вам разьвязка беларускай сытуацыі – калегі папросту абаранялі нашыя правы”.

Ганна Карабельнік, Лідчына: “Першая прафсаюзная скарга зь Беларусі ў Міжнародную арганізацыю працы была ў 2000 годзе. Чаму так доўга эўрапейскія чыноўнікі ішлі да свайго рашэньня пра скасаваньне прэфэрэнцыяў?”

Аляксандар Ярашук: “Усё заняло тры з паловай гады. Тэрмін хутчэй аптымальны, бо мелі справу з дэмакратычнымі інстытутамі свабодных краінаў. Гэта не таталітарная сыстэма, дзе прынялі, рубанулі, а потым зразумелі – ня тое зрабілі, атрымалася іншае, чым думалі. На захадзе ж улічваюць многія фактары, вядуць перамовы з усімі ўдзельнікамі працэсу. Шлях да кампрамісу ў выніку доўгі. Тым ня менш было знойдзена паразуменьне паміж трыма зацікаўленымі бакамі: Міжнароднай арганізацыяй працы, міжнародным прафсаюзным рухам і краінамі Эўразьвязу”.

Сп.Нікалюк, Масты: “Мне падаецца, ва ўсёй гэтай гісторыі з прэфэрэнцыямі шмат палітыкі і, адпаведна, лухты. Найперш маю на ўвазе эканамічныя разьлікі. Ад знаёмцаў зь незалежных эканамічных інстытутаў даведаўся, што насамрэч Беларусь губляе ня 300-400 мільёнаў, а – усяго 30 ці максымум 100 мільёнаў. Хіба тое пагроза для Лукашэнкі?”

Аляксандар Ярашук: “На гэты час ніхто дакладна, напэўна, ня ведае, колькі насамрэч згубіць наша краіна. Асабіста я схіляюся да таго, што яна хутчэй меншая, чым большая. Гэта дакладна не 400 мільёнаў эўра, пра якія доўга казалі раней.

Але ў дадзеным выпадку трэба мець на ўвазе, што галоўнае тут – факт прыняцьця самога рашэньня. Улада не паводзіла б сябе так нэрвова, каб яна не ўсьведамляла стварэньня прэцэдэнту: упершыню за ўсе апошнія гады рэжым доўга нарываўся і ўрэшце рэшт нарваўся – атрымаў здачы. Дарэчы, і вышэй названая лічба ня ставіла б крыж на беларускай эканоміцы. Падкрэсьлю яшчэ раз: тут вельмі важны менавіта палітычны аспэкт. Ён моцна адаб’ецца на іміджы краіны”.

Мікола Шарах, Полацак: “Ці павінны прафсаюзы ў сёньняшняй палітычнай сытуацыі займацца палітыкай? Калі “так”, то празь які мэханізм: праз партыі, свае спэцыялізаваныя структуры, празь нейкіх асобаў? І да якой партыі мы мусім гарнуцца?”

Аляксандар Ярашук: “Усе пералічаныя вамі варыянты можна лічыць правільнымі, бо ў рэаліях беларускай таталітарнай сыстэмы само існаваньне чагосьці незалежнага – гэта ўжо ёсьць палітыка. І калі нехта – напрыклад, тыя ж прафсаюзы – нібыта застаюцца па-за палітыкай, то гэта глупства. Так, мы дзейнічалі й будзем дзейнічаць у рамках сваіх статутаў, але ўлада ўсё роўна працягвае ацэньваць тую дзейнасьць палітычнай.

Як мы можам уплываць на рэальныя палітычныя працэсы? У дадзеным выпадку як атрымоўваецца, так і рабіце. Але майце на ўвазе, што мы – не палітычная арганізацыя. Вось што прынцыпова важна. Калі ўступалі ў Міжнародную арганізацыю Свабодных прафсаюзаў, то атрымалі шмат якіх рэкамэндацыяў. Адна зь іх такая: БКДП мусіць быць незалежным ад уладаў, ад наймальнікаў, і ад палітычных партыяў. То бок мы з усімі супрацоўнічаем, але ніхто не павінен мець манапольнага права кантролю над незалежным прафсаюзным рухам.

У свой час нашая сацыял-дэмакратыя вырастала з прафсаюзнага руху. Не выпадкова і сёньня яе ідэі найбліжэй да нас. Але ў шэрагах канфэдэрацыі сябры літаральна ўсіх сучасных беларускіх партыяў. Што, на мой погляд, абсалютна нармалёва, гэта хутчэй плюс для нас, чымсьці мінус. Бо прафсаюзы – зрэз усяго грамадзтва. Мы зацікаўленыя, каб нашыя людзі як мага болей уступалі ў розныя палітычныя партыі: чым вышэй іхная палітычная актыўнасьць, тым больш дынамічныя яны й сацыяльна. Тым мацней прафсаюзныя суполкі”.

Шарах: “Часта чуеш меркаваньне, што стварэньне новых прафсаюзаў найчасьцей дробных нават на вялікіх прадпрыемствах, абарочваецца звычайна шкодай. Людзей, маўляў, падстаўляюць, а абараніць ня ў сілах. Вось і звальняюць народ... Адсюль – дыскрэдытацыя ідэі”.

Аляксандар Ярашук: “Мы павінны рабіць спробы ствараць незалежныя прафарганізацыі на любых прадпрыемствах. Іншая рэч, што трэба пры гэтым улічваць канкрэтныя абставіны ў калектывах, каб насамрэч не гуляць зь лёсам людзей”.

Сп.Сухарэўскі: “Якія захады плянуюцца каб пазбавіцца ад кантрактнага ярма?”

Аляксандар Ярашук: “Наш выпадак – усяго другі ў 36-гадовай гісторыі пазбаўленьня прэфэрэнцыяў. Першы належыць Бірме, а датаваны ён 1999 годам. Там за хунтай людзей прыкоўвалі да станкоў ланцугамі. Наш рэжым больш цывілізаваны: зрабілі тыя самыя ланцугі, але ў форме папяровых кантрактаў. Хоць прыкаванасьць адмысловая: чалавек ня можа нават самастойна звольніцца з працы. Бліжэйшым часам паспрабуем задзейнічаць магутны юрыдычны патэнцыял – і ня толькі свой, – каб правесьці ў рэгіёнах сур’ёзную кампанію і растлумачыць людзям, што да чаго і як. Звышзадача – мабілізацыя пратэстнага настрою супраць суцэльнай кантрактызацыі краіны.

Што да зьнешнепалітычнага фактару, дык на ўстаноўчым зьезьдзе Усеэўрапейскага рэгіянальнага савету прафсаюзаў я заявіў: на межах ЭЗ адбудаваная краіна зь сярэднявечным прыгонным правам у сучаснай афарбоўцы. І тады мы дамовіліся, што першай кампаніяй панэўрапейскага прафсаюзнага руху стане ціск на беларускія ўлады з мэтай перагляду зацьверджанай імі кантрактнай мадэлі”.

Спадарыня: “Пазбаўленьне беларускага рэжыму гандлёвых прэфэрэнцыяў – гэта праява міжнароднай прафсалідарнасьці?”

Аляксандар Ярашук: “Моц прафсаюзнага руху вылічваецца сілай, патэнцыялам самага слабага яго зьвяна – то бок нас, БКДП. Інтарэс калегаў у дапамозе цалкам зразумелы: як ня выцягнуць таго, хто трапіў у бяду, дык заўтра сам можаш апынуцца на ягоным месцы і дзе тады шукаць паратунку? Таму мы адчувалі вельмі вялікую падтрымку. І сёньня нашыя людзі сталі больш упэўненыя – перамога незалежна ад маштабу ёсьць перамога... А як мець на ўвазе, што ў нас быў можа адзін шанец з сотні і ён рэалізаваўся, мы здолелі сябе абараніць, адстаяць свае правы, гэта тым больш дадае энэргетыкі, веры, упэўненасьці ў сабе”.

Павал Шруб, Наваполацак: “Якія меры ў адказ можа прыняць афіцыйны Менск супраць Эўразьвязу?”

Аляксандар Ярашук: “Што можа моська зрабіць са сланом? Хутчэй за ўсё вэртыкаль будзе адмоўчвацца – дужа тэма ёй не па душы, каб пра нешта там разважаць... Калі вы авантурыст, вам можа часам нават вельмі доўга шчасьціць, але неўзабаве ўсё становіцца на свае месцы – нельга бясконца блефаваць”.

Тацяна Севярынец, Віцебск: “Калі мяне звальнялі са школы, афіцыйны прафсаюз засьведчыў поўную сваю збанкрутаванасьць. Як вы ацэньваеце “козікаўскія” суполкі?”

Аляксандар Ярашук: “Так не бывае, што 15 ліпеня 2002 году Фэдэрацыя прафсаюзаў Беларусі была самастойнай арганізацыяй, а 16-га, калі абралі Козіка, усе раптам сталі ў іншай якасьці. Унутры там нямала абсалютна нармалёвых людзей, бяда якіх можа ў тым, што з-за зьбегу абставінаў яны не змаглі разам з намі зрабіць правільны выбар. Вось чаму гэтых людзей трэба не дакараць, а разглядаць як патэнцыял адбудовы ў краіне незалежных, эфэктыўных прафсаюзаў”.

Сп.Леанід, Менск: “Раней мы мелі ад прафсаюзаў пуцёўкі са скідкай, падарункі для дзяцей... А ў вас што? Нічога для дапамогі рабочаму чалавеку! Проста за правы працоўных змагацца, гэта дужа абстрактна. На практыцы вы проста ўбіваеце сваёй дзейнасьцю клін у прафсаюзны рух краіны!”

Аляксандар Ярашук: “Гаварыць пра існаваньне ў нас такога руху не даводзіцца. Бо ФПБ – папросту прыдатак камандна-адміністрацыйнай сыстэмы, адбудаванай у Беларусі. А што датычыць БКДП, то нас вельмі мала – усяго восем з паловай тысячаў чалавек. Што да сэнсу існаваньня наагул прафсаюзаў, то, па-першае,яны ствараюцца ня зьверху...”

Сп.Леанід: “Лаўлю на слове: як СССР разваліўся, дык неўзабаве мы ж самі добраахвотна пісалі заявы пра ўступленьне ў прафсаюз!”

Аляксандар Ярашук: “А ці разумелі тады, што ён – ня проста прафбос, які сядзіць над вамі, а вы самі? Ці адчувалі, што рабочая салідарнасьць патрэбная найперш дзеля таго, каб мець годныя заробкі і абараняць свае правы, у тым ліку на ахову працы? Зусім іншае – наш Незалежны прафсаюз гарнякоў у Салігорску, дзе чатыры з паловай тысячы сябраў. Вось з узьнікненьнем яго ці суполкі на Мазырскім нафтазаводзе і зьявілася ўпершыню ў Беларусі паняцьце “уступіць у прафсаюз”.

Што маю на ўвазе? Салігорскі НПГ у 1992 годзе правёў 44-дзённы страйк. Да яго іхныя заробкі былі на восьмым месцы ў краіне, а з таго часу – самымі высокімі: сёньня ў сярэднім дзесьці 600 даляраў, а ў забоі нават паўтары тысячы. Тое самае і ў нафтаперапрацоўшчыкаў Мазыра. Вось і адказ на пытаньне: ці то нам патрэбныя падарункі ад прафсаюзаў, бясплатныя пуцёўкі ў дрэнныя дамы адпачынку, ці нармальныя заробкі”.

Сп.Леанід: “А што тычыцца прэфэрэнцыяў: ня шышкі нашыя пацерпяць ад іх, а звычайны народ. Дык ці ня варта было вам адсунуць убок свае амбіцыі?”

Аляксандар Ярашук: “Тыповая памылка. Ня я ж вінен у тым, што адбылося. Прэзыдэнцкая адміністрацыя і ўрад – вось да каго трэба апэляваць. Хай адкручваюць назад, і ўсё наладзіцца”.

Спадар, Лоеў: “Чытаў, нібыта з-за прэфэрэнцыяў выйшлі на свабоду Статкевіч зь Севярынцам, зроблены яшчэ некалькі крокаў у напрамку нібыта лібэралізацыі рэжыму. Але ці верыце вы асабіста, спадар Ярашук. у тое, што ён здольны да самарэфармаваньня?”

Аляксандар Ярашук: “Я не падобны на наіўнага чалавека. Каб я стаў разважаць, што такі жорсткі таталітарны рэжым можна зацугляць толькі з дапамогай праблемы прэфэрэнцыяў, то схлусіў бы. Прадстаўнікам адміністрацыі казаў прама: ня веру, што вы будзеце выконваць рэкамэндацыі МАПу. Бо ў нейкай ступені тое азначае рэфармаваньне палітычнай сыстэмы, што склалася ў краіне. А вы ні самазабойцы, ні рэфарматары... Вас можа прымусіць штосьці рабіць толькі сур’ёзная ўплывовая сіла. Дык вось з майго пункту гледжаньня, сёньня ў краіне адбыліся сур’ёзныя зрухі, у выніку чаго вэртыкальнікі вымушаныя рабіць хоць нейкія крокі па лібэралізацыі. А кожны такі нават самы невялікі крок па шляху дэмакратызацыі палітычнай сыстэмы – ад выпуску палітзьняволеных да аднаўленьня на месцах правоў незалежных прафсаюзаў – патэнцыйна нясе перамены ў краіну”.

Сп.Аляксандар, Ліда: “Правядзіце паралелі паміж клопатамі БКДП і зарубежных калегаў-прафсаюзьнікаў”.

Аляксандар Ярашук: “У іх праблем ня менш, чым у нас. Толькі іншага характару – гэта праблемы разьвіцьця. І яны патрабуюць зусім іншага інструмэнту. І можа вам падасца парадоксам, але зараз нам лягчэй, чым эўрапейцам. Бо ў Беларусі стратэгія барацьбы звужаная да элемэнтарнага выжываньня”.

Аляксандар: “Якія галоўныя тэндэнцыі назіраюцца зараз у беларускім незалежным прафсаюзным руху?”

Аляксандар Ярашук: “Зноў парадокс: з аднаго боку не спыняецца ціск на мясцовыя суполкі, а зь іншага назіраецца рост іх шэрагаў. Гэта азначае, што нам па плячы галоўная задача: зьберагчы незалежныя суполкі як здаровыя клеткі будучага прафсаюзнага руху”.

Аляксандар: “А што тады пагражае афіцыйнай ФПБ?”

Аляксандар Ярашук: “Фэдэрацыі ўжо вынесены прысуд гісторыі. Справа толькі часу. Калі ў Жэнэве яны хваляцца, нібыта аб’ядналі 99 працэнтаў працоўных, – у залі сьмяшок: усім зразумела, што гэта выдаткі таталітарнай сыстэмы ўлады. Пры якой прафсаюзы – арганізацыі, якія абслугоўваюць выключна вузкія, спэцыфічныя інтарэсы працоўных. Да той пары, пакуль у нас насамрэч ня будзе адкінутае традыцыйнае, савецкае ўяўленьне аб прымітыўных функцыях прафсаюзаў, да той пары ў ФПБ ня будзе ні аўтарытэту, ні мінімальнай карысьці”.

Валеры Бірыла, Лунінец: “Падкажыце, спадар Ярашук, як можна зьвязацца з сапраўднымі прафсаюзамі?”

Аляксандар Ярашук: “Дзякую вам, запісвайце нашыя тэлефоны: 214 89 05 ці 06, 249 31 79. Адрас: Менск, 220095, вуліца Якубава, 80-80, офіс 2”.