Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Ці ўдасца Лукашэнку ляцець на двух крылах?


Віталь Цыганкоў, Прага Як зьмяніліся геапалітычныя пазыцыі Беларусі ў выніку нафтагазавай вайны з Крамлём? Наколькі беззваротныя тыя прапагандысцкія і эканамічныя крокі, якія зрабілі Масква і Менск падчас гэтага канфлікту? Ці сапраўды Аляксандар Лукашэнка абірае мадэль самаізаляцыі (ні з Захадам, ні з Усходам) і што гэта прынясе беларускаму грамадзтву? Гэтыя ды іншыя пытаньні абмяркуюць у Праскім акцэнце -- з Вашынгтону расейскі палітоляг, вядучы навуковы супрацоўнік Інстытуту сыстэмнага аналізу РАН Андрэй П''янткоўскі, з Кіеву – палітоляг, вядучы навуковы супрацоўнік Інстытуту палітычных і этнанацыянальных дасьледаваньняў НАН Украіны Аляксандр Дзергачоў, і з Менску рэдактар аналітычнага бюлетэню кампаніі БелаПАН Аляксандр Класкоўскі.

Цыганкоў: Апошнімі днямі Аляксандр Лукашэнка даў некалькі знакавых інтэрвію. З замежнымі журналістамі прэзыдэнт Беларусі сустракаецца не так часта, звычайна, калі яму трэба нешта заявіць, зрабіць нейкае “пасланьне”. Які ж “мэсэдж” быў у апошніх гучных выказваньнях?

Па-першае, зноў пра “барбарскія крокі Расеі”, але на гэты раз яшчэ больш жорстка, чым дагэтуль. Па-другое – “ня можа быць нават размовы” пра тое, каб Беларусь пагадзілася на “невыканальныя патрабаваньні” Эўразьвязу наконт свабоды СМІ, свабодных выбараў і вяршынства закону, якія летась былі вылучаныя Эўракамісіяй дзеля паляпшэньня адносін ЭЗ і Беларусі.

Ці азначае гэта, што Лукашэнка канчаткова ўзяў курс на самаізаляцыю Беларусі, на тое, што рэжым ня будзе шукаць нейкія даброты ад Захаду і ня пойдзе ні на якую лібэралізацыю?


П’янткоўскі: “Па-першае – гэта, канешне, “бывай Расея”. Ясна было, што Лукашэнка ўдаваў лепшага сябра Расеі, вялікага славяніна, аб’яднальніка народаў, дурыў расейскую палітычную эліту. А яна яму глядзела ў рот і чакала паглынаньня Беларусі ў склад Расеі. За гэта ён атрымліваў вялікія эканамічныя прэфэрэнцыі. Але так не магло працягвацца вечна, і нават самым рамантычным імпэрскім нацыяналістам у Маскве стала ясна, што ніякага аб’яднаньня з Беларусьсю ў тым сэнсе, як яны хацелі, ня будзе. І яны перайшлі да жорсткага прэсінгу Лукашэнкі...

Цыганкоў: "Але, відаць ня ўсім стала ясна. І Зюганаў і Праханаў, якія наведалі Менск, і некаторыя дэпутаты ў Думе – яны відавочна на баку Лукашэнкі".

П’янткоўскі: "... Вы мяне апярэджваеце. Усё, што я сказаў, найперш тычыцца Пуціна, які распазнаў Лукашэнку даволі хутка. Але ў Крамлі – я гэта ведаю -- усё яшчэ хапае людзей, якія вераць у магчымасьць цяпер ужо зьвяржэньня Лукашэнкі, каб з дапамогай нейкага іншага, больш вернага лідэра зацягнуць Беларусь у Расею.

Лукашэнка трывала запісаны ў стан асабістых ворагаў Пуціна. Ён гэта разумее і тут яму нічога ня сьвеціць
І дадам яшчэ асабісты аспэкт. Мы бачым, якую вялікую ролю ў палітыцы Расеі адыгрываюць комплексы і эмоцыі першай асобы. Паглядзіце, што робіцца з небаракам Хадаркоўскім, палітыка з Грузіяй вызначалася стаўленьнем Пуціна да Саакашвілі. Лукашэнка трывала запісаны ў стан асабістых ворагаў Пуціна. Ён гэта разумее і тут яму нічога ня сьвеціць.

Адсюль яго натуральны крок. І я заўсёды прадказваў, што калі гэта гульня ў інтэграцыю скончыцца, ён будзе разыгрываць і нацыянальную і заходнюю карту. Ён гандлюецца, і пакуль ва ўзаемаадносінах з Захадам для яго самая выгадная пазыцыя – ніякіх саступак па ўнутрыпалітычных пытаньнях”.

Цыганкоў: “Як з Кіева бачыцца барацьба Крамля і афіцыйнага Менску? Некаторыя беларускія палітыкі, напрыклад, Зянон Пазьняк, выказваюць меркаваньні, што ўсё гэта гульня і хутка бакі вернуцца да інтэграцыі. “Інтэграцыя” працягваецца. І будзе працягвацца. Гэта толькі эўфімізм імпэрскай палітыкі. Тут не мяняецца нічога,” – піша Пазьняк. На вашую думку, наколькі незваротныя крокі, якія зрабілі Беларусь і Расея?”

Дзергачоў: “У поўнай ступені назад шляху ўжо няма. Але ў новым фармаце можа аднавіцца больш прагматычная супраца, і матывы будуць тыя самыя – блізкія народы, адзіная гісторыя, адзіная пэрспэктыва. Пры Лукашэнка Беларусь не набыла альтэрнатыўных варыянтаў разьвіцьця. Думаю, скончыўся той пэрыяд, калі Лукашэнка толькі дзякуючы абяцанкамі і саступкамі у ідэйна-палітычнай галіне меў вялікую эканамічную падтрымку і забясьпечваў пэўным узровень жыцьця.

Зараз я думаю, Лукашэнка ня мае стратэгічных пэрспэктыў. Лукашэнка вымушаны рэагаваць на новыя крокі Расеі і абараняцца, каб не было зроблена нейкая апэрацыя па раскрутцы нейкага новага прамаскоўскага лідэра ў Беларусі. А пагроза з боку Расеі замены Лукашэнкі – яна больш істотная. Я пагаджуся з спадаром П’янткоўскім, што тут ёсьць і асабісты матыў паміж Лукашэнкам і Пуціным.

Лукашэнка вымушаны рэагаваць на новыя крокі Расеі і абараняцца, каб не было зроблена нейкая апэрацыя па раскрутцы нейкага новага прамаскоўскага лідэра ў Беларусі. А пагроза з боку Расеі замены Лукашэнкі – яна больш істотная
Але як лідэр краіны Лукашэнка страціў тую ўдалую для таго часу стратэгію, калі ён карыстаўся падтрымкаю Расеі і на гэтым базаваў усю беларускую сыстэму. Ён цяпер можа шантажаваць Захад тым, што адбудзецца дэстабілізацыя, і сотні тысячаў беларусаў кінуцца шукаць працу на Захадзе. Бо яны працуюць на тых вялікіх прадпрыемствах, якія існуюць дзякуючы таннай расейскай сыравіне і рынкам збыту ў Расеі. Пэрспэктыва руйнаваньня эканамічнай сыстэмы Беларусі, мяркую, палохае Эўропу, і думаю, што пэўныя саступкі і пэўныя праграмы дапамогі – гэта рэальна.

Але гэта не стратэгічна, гэта на адзін-два гады. Далей патрэбны будуць сур’ёзныя рашэньні. Але ў самой Беларусі я пакуль ня бачу магчымасьцяў, каб нарадзілася новая сыстэма далейшага разьвіцьця Беларусі і ў эканамічным і ў агульнанацыянальным сэнсе”

Цыганкоў: "Аляксандар Лукашэнка ўжо неаднаразова шантажаваў Захад тымі праблемамі, якія можа мець Захад у выніку дэстабілізацыі Беларусі. Спадар Класкоўскі, як вы адкажаце на тое ж пытаньне, што я задаю нашым удзельнікам – ці сапраўды кіраўнік Беларусі бярэ курс на самаізаляцыю, на пэўную палітычную аўтаркію? У яго няма іншых варыянтаў ці гэта часовы паварот?"

Класкоўскі: “Думаю, што Аляксандар Лукашэнка ня хоча поўнай аўтаркіі, бо для малой і адкрытай беларускай эканомікі гэта проста пагібель. Нас самім ня трэба столькі трактароў, тэлевізараў і лядоўняў, колькі мы вырабляем. Нам трэба усё гэта прадаваць на замежныя рынкі, -- найперш на расейскі, бо на заходнім канкурэнцыя больш жорсткая.

Думаю, што Аляксандар Лукашэнка ня хоча поўнай аўтаркіі, бо для малой і адкрытай беларускай эканомікі гэта проста пагібель. Нас самім ня трэба столькі трактароў, тэлевізараў і лядоўняў, колькі мы вырабляем
Цяпер сутнасьць новай ліні, якую імкнецца праводзіць афіцыйны Менск, як мэтафарычна кажа сам Лукашэнка – “ляцець на двух крылах”. У іншым месцы ў яго прагучала – мы стаялі на адной назе, а цяпер на двух. Калі ж казаць без прыгожых мэтафар, то гэта спроба лявіраваць, балянсаваць, гуляць на нейкіх супярэчнасьцях паміж Масквой і Захадам.

Стасункі паміж Крамлём і Захадам не ідылічныя, і гэта будзе доўжыцца ня год-два. Разьлік Лукашэнкі на тое, што для Захаду нейкія геапалітычныя інтарэсы акажуцца вышэйшымі за абстрактныя прыгожыя прынцыпы – дэмакратыі, правоў чалавека. Таму ён так і прапануе – давайце мы зробім нейкія паслабленьні, прыадкрыем дзьверы для капіталу, інвэстыцыях. Будзем супрацоўнічаць у нафтагазавай сфэры. Але – ня лезьце ў нашу ўнутрыпалітычную сыстэму!

На гэта зараз разьлік беларускага кіраўніцтва. Пытаньне ў тым, наколькі доўга так можна балянсаваць. Гэта залежыць ад некалькіх чыньнікаў, па-першае, наколькі сур’ёзна закусіла губу Масква, ці будзе яна фарсіраваць падзеі ў сэнсе замяшчэньня ўлады ў Беларусі. Там набягае хваля сваіх электаральных кампаніяў, і будзе не да Беларусі. Другі чыньнік – наколькі прынцыповым акажацца Захад, ці ён сапраўды будзе ціснуць і дамагацца зьменаў, ці нейкія прагматычныя інтарэсы выйдуць на першы плян. І трэці чыньнік – патэнцыял унутранай апазыцыі, - гэта асобная вялікая тэма. На жаль, на сёньня яе стан выглядае ня самым баяздольным, калі коратка”.

Цыганкоў: “Калі мы кажам пра прынцыповасьць Захаду і пра тое, што Захад можа баяцца дэстабілізацыі Беларусі... Чаго канкрэтна можа баяцца Эўропа, якой нестабільнасьці ў Беларусі яны могуць баяцца?”

Класкоўскі: “Найхутчэй могуць быць засьцярогі такога кшталту, што калі тут пачнуцца нейкія забурэньні, то ў гульню можа ўключыцца Крэмль, нейкія зьнешнія і прарасейскія сілы. Потым Захаду важна, каб пампаваліся энэргарэсурсы, каб не было патоку нелегальнай міграцыі. Калі ж пачнецца хаос і безуладзьдзе, то тут для іх могуць быць пэўныя непрыемнасьці. І пытаньне ў тым, наколькі можа быць дальнабачным Захад, каб паставіць вышэй дэмакратычныя ідэалы, а не нейкія часовыя прагматычныя інтарэсы”.

Цыганкоў: “Аляксандар Класкоўскі зьвярнуў увагу на такую карціну, якая дэ-факта існуе апошнія некалькі гадоў – аўтарытарны беларускі палітычны рэжым спалучаецца з даволі адкрытай для зьнешняга сьвету, экспартнаарыентаванай беларускай эканомікай. Экспарт Беларусі ў краіны Эўропы ўвесь час павялічваецца. У сьвеце існавала і існуе даволі шмат падобных прыкладаў, калі эканамічная адкрытасьць зьнешнім рынкам не абавязкова спалучаецца з дэмакратыяй. Калі гэтая схема працуе, чаму гэта ня можа працягвацца далей?”

П’янткоўскі: “Беларусь --гэта ўсё ж частка Эўропы, і тут патрабаваньне заходніх інстытуцыяў вышэй, чым для Пакістану ці Эгіпту. Я толькі што вярнуўся з лекцыі прэзыдэнта Літвы Адамкуса ў цэнтры Вудра Уільсана ў Вашынгтоне. Я якраз задаў пытаньне спадару прэзыдэнту, каб высьветліць ягоную рэакцыю наконт апошніх заяваў Лукашэнкі, -- спытаў яго, якой павінна быць стратэгія Эўразьвязу ў адказ на такія заляцаньні Лукашэнкі. Адчувалася, што гэтая тэма вельмі блізкая прэзыдэнту, ён доўга і падрабязна адказваў на маё пытаньне. Сутнасьць ягонага адказу была ў тым, што нават у самыя цяжкія дні адносінаў з Беларусьсю, у Літве, у адрозьненьні ад іншых эўрапейскіх дзяржаваў, ніколі не зачынялі каналы зносінаў і з беларускім народам і з кіраўніцтвам. Натуральна, казаў Адамкус, мы з вялікай зацікаўленасьцю паставімся да новых заяваў Лукашэнкі, але не коштам нашых прынцыпаў, якія мы падкрэсьліваем, -- і заўсёды будзем падтрымліваць дэмакратычныя сілы ў Беларусі”.

Цыганкоў: “То бок больш перніка, а не бізуна?”
Ён як выдатны палітык зараз бы бліскуча разыграў і нацыянальную і эўрапейскую карту, каб не ягоныя зьніклыя палітычныя праціўнікі. Вось гэта яму ў Эўропе ніколі не забудуць і не даруюць
П’янткоўскі: “Я даўно заўважыў, што найбліжэйшыя суседзі, для якіх вельмі актуальныя тыя праблемы, пра якія мы казалі, -- і Польшча і Літва – маюць больш імкненьня выкарыстаць пернік, а не бізун.

Але ёсьць адна страшная праблема для Лукашэнкі. Ён як выдатны палітык зараз бы бліскуча разыграў і нацыянальную і эўрапейскую карту, каб не ягоныя зьніклыя палітычныя праціўнікі. Вось гэта яму ў Эўропе ніколі не забудуць і не даруюць”.

Цыганкоў: “Наколькі беларуская тэма прысутнічае ва ўкраінскім грамадзтве? Пасьля апошніх скандалаў Беларусі з Расеяй ці зьмянілася стаўленьне ў Кіеве да Беларусі з геапалітычнага пункту гледжаньня? Ці лічаць ва Ўкраіне, што Беларусь – гэта ўжо не зусім разам з Расеяй, а гэта нешта новае, самастойнае? І калі гэта так, то як да гэтага новага трэба ставіцца?”

Дзергачоў: “Украіна мае своеасаблівы і багаты досьвед адносінаў з Расеяй, пошуку магчымасьцяў адстойваць уласныя інтарэсы, спробы збліжэньня з Эўропай. У цэлым з украінскай пазыцыі Беларусь яшчэ ня дужа цікава, цяжка спадзявацца на тое, што ў Беларусі пачнецца штосьці падобнае на памаранчавую рэвалюцыю.

Зь іншага боку, апошнім часам за Беларусьсю сталі больш сачыць -- паколькі зьяўляюцца новыя факты, якія варта аналізаваць. Былыя прыхільнікі экспарту памаранчавай рэвалюцыі апошнія месяцы абмяркоўваюць пытаньне ўзаемадзеяньне з Беларусьсю як двух краінаў-транзітэраў.

Калі сёньня ў Менску гатовыя больш уважліва слухаць Кіеў, то трэба вырашаць пытаньні, якія накапіліся ў двухбаковых адносінаў. Найперш гэта дэмаркацыя мяжы, лібэралізацыя сумеснага гандлю. Нейкія станоўчыя рухі тут ёсьць, але ніякіх матываў збліжэньня ў нейкім антырасейскім фармаце тут не разглядаецца”.

Цыганкоў: “Дэлегацыя беларуская ўжо была ў Кіеве, абмяркоўваючы энэргетычныя праблемы. Калі сёньняшнія тэндэнцыі працягнуцца, калі прыцісьне, што называецца, можна будзе Менску і Кіеву даволі хутка рашыць пытаньні паміж сабой, каб выступіць адзіным фронтам?”

Дзергачоў: “Нармальна было б, каб нам ня трэба было чакаць, каб ціск Расеі прымушаў нас гэтыя пытаньні вырашаць. Беларусь дагэтуль у Кіеве ўспрымалася як краіна, якая азіраецца на Маскву ў сваіх стасунках з Украінай. І калі гэта зьнікне хаця б з тактычных меркаваньняў, хаця б у сувязі з той сытуацыяй, якую патрапіў Лукашэнка – то ў Кіеве гатовыя скарыстацца такой магчымасьцю.

Беларусь дагэтуль у Кіеве ўспрымалася як краіна, якая азіраецца на Маскву ў сваіх стасунках з Украінай
Але стратэгічна штосьці зьмяніць можна будзе толькі тады, калі зьявіцца больш арганічная ўлада ў Беларусі, калі можна будзе весьці размову не з адной асобай, а калі дыялёг будуць весьці паміж сабой грамадзтвы. Украіна да гэтага абсалютна гатова. Беларусь у гэтым сэнсе чакае час нявызначанасьці, бо лукашэнкаўскі варыянт разьвіцьця вычэрпвае сябе, а новы ня можа ўзьнікнуць арганічна ў тым асяродзьдзе, якое склалася ў Беларусі”.

Цыганкоў: "Лукашэнка насамрэч не імкнецца на Захад, а хоча яшчэ раз дамовіцца з Расеяй. А яго празаходнія рэвэрансы, хутчэй, трэба разглядаць як апошні пагражальны сыгнал Маскве" – такое меркаваньне ў інтэрвію "Российской газете" 9 лютага выказаў экспэрт Нямецкай рады ў вонкавай палітыцы Аляксандар Рар.

Але я назаву толькі некаторыя крокі апошніх дзён. Адбылося падвышэньне тарыфу за пракачку нафты праз тэрыторыю Беларусі, пра што, дарэчы, расейскія кампаніі даведаліся праз СМІ. Транснефть зацьвердзіла праект будаўніцтва нафтаправоду ў абыход Беларусі. Аляксандар, ці можна казаць пасьля гэтых крокаў, што Беларусь ужо не настолькі азіраецца на Расеі, як гэта заўсёды бачылася з Кіеву, што яна ўжо гатовая весьці самастойную геапалітычную гульню?”


Класкоўскі: “Думаю, што вяртаньня да той ідыліі, да так званай “братняй інтэграцыі” ўжо ня будзе. Разам з тым, натуральна, у гэтых інтэрвію Лукашэнкі, якія вы ўзгадвалі, ёсьць момант гульні на імпэрскіх фобіях Масквы. І прыкметна, што гэта дзейнічае – калі паглядзець на рэакцыю расейскіх медыяў. Хаця ніякіх рэальных саступак Захаду Лукашэнкам не было зроблена, расейская прэса пярэсьціць загалоўкамі кшталту “Здрадзіў”, “Зьмяніў курс”, “Пайшоў на Захад”, “Кінуў Расею” і гэтак далей – на такой гістэрычнай ноце. То бок, гэтыя фобіі спрацоўваюць і гэта дае магчымасьць паспрабаваць выгандляваць нейкія прэфэрэнцыі, падоўжыць пэрыяд разьвітаньня з датацыямі.

Нагадаю, хутка ў Расеі пачнецца паласа выбараў, і тут гэта тэза Лукашэнкі, што беларусы і расейцы адзін народ (дарэчы, вельмі паказальныя словы, бо некаторыя беларускія нацыяналісты ўжо гатовыя пляскаць у ладкі гэтак рыторыцы). Гэта “мэсідж” Лукашэнкі расейскаму электарату, каб праз яго рабіць ціск на Крэмль.

І тут шмат залежыць ад таго, ці здольны гэты рэжым трансфармавацца, ісьці на пэўныя саступкі ў палітычнай сфэры. На гэты конт ёсьць вялікія сумневы
Разам з тым няма ілюзіяў, што адбудзецца вяртаньне да “брацкай інтэграцыі”, хаця не выключаю, што ў Лукашэнкі яшчэ мільгае думка згуляць на расейскім палітычным поле. Выбары – гэта заўсёды пэрыяд пэўнай крызы, нестабільнасьці. Але па вялікім рахунку мне здаецца, што “кропка звароту” пройдзена, і зараз абставіны будуць прымушаць беларускі рэжым шукаць дыялёгу, агульныя кропкі з Захадам. І тут шмат залежыць ад таго, ці здольны гэты рэжым трансфармавацца, ісьці на пэўныя саступкі ў палітычнай сфэры. На гэты конт ёсьць вялікія сумневы”.

Цыганкоў: “Калі мы ўжо пачалі гаварыць пра расейскія выбарчыя кампаніі, -- як на іх можа прагучаць беларуская тэма? Як Аляксандар Лукашэнка можа выкарыстаць выбарчую кампанію ў Расеі?”

П’янткоўскі: Ніяк яна ня будзе гучаць, і ніяк ён яе не выкарыстае. Бо ўвогуле ніякай кампаніі ня будзе, гэта не 1996, і нават не 2000 год. Уся інтрыга ў тым – ці сыдзе Пуцін (а яму вельмі хочацца пайсьці) ці атачэньне прымусіць яго застацца. Гэта вельмі востры канфлікт, і Лукашэнка тут ні пры чым.

Беларуская тэма ніяк ня будзе гучаць, і ніяк Лукашэнка яе не выкарыстае. Бо ўвогуле ніякай прэзыдэнцкай кампаніі ня будзе, гэта не 1996, і нават не 2000 год
У калег прагучаў матыў, што Масква будзе шукаць цяпер нейкага прарасейскага палітыка. Але праблемы ў тым, што ў разуменьні Масквы прарасейскі – гэта той, хто пагодзіцца прынесьці Беларусь у якасьці суб’екта расейскай Фэдэрацыі. Але у Беларусі такога палітыка Масква ня знойдзе. Такога можна было знайсьці 10-15 гадоў таму. Парадокс у тым, што Лукашэнка, гэты “Гома саветыкус” і апошні дыктатар у Эўропе, у пэўнай ступені стаў бацькам беларускай незалежнасьці. За гэтыя гады ў краіне вырасла беларуская самасьвядомасьць, якой яшчэ не было ў пачатку 90-х”
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG